Rusteloze benen syndroom: Vervelende gevoelens in onderbenen

Het rusteloze benen syndroom is een neurologische aandoening waarbij een drang ontstaat om de benen te bewegen. Deze neurologische aandoening zorgt in rust en dan met vooral ‘s nachts voor vervelende gevoelens in de onderbenen wat resulteert in slaapstoornissen. Vaak stellen artsen de diagnose niet of fout, omdat voor de aandoening geen specifieke testen beschikbaar zijn. De patiënt is met enkele zelfzorgmaatregelen en medicijnen gebaat, al is deze chronische aandoening soms moeilijk te behandelen waardoor de kwaliteit van leven beïnvloed is.

• Synoniemen ziekte
• Epidemiologie onrustige benen
• Oorzaken aandoening
• Risicofactoren rusteloze benen syndroom
• Symptomen: Vervelende gevoelens in onderbenen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties: Slaapstoornissen

Synoniemen ziekte

'Anxietas tibiarum' is de medische term voor het rusteloze benen syndroom. Soms gebruiken artsen de Engelse term 'restless legs' of af en toe ook de Franstalige tegenhanger 'inquiétude des jambes'. Een andere benaming voor het rusteloze benen syndroom is 'de ziekte van Willis-Ekbom'. Via zoekopdrachten op het Internet is de term 'rustelozebenensyndroom' ook vaak te vinden, maar het medisch zakwoordenboek van Coëlho geeft aan dat de correcte term 'rusteloze benen syndroom' is.

Epidemiologie onrustige benen

Tussen de 5 en 10% van de volwassenen krijgt te maken met de aandoening. Beide geslachten zijn aangetast, al zijn vrouwen vaker getroffen door het rusteloze benen syndroom. De ziekte komt op elke leeftijd voor, zelfs bij jonge kinderen. De meeste patiënten zijn echter van middelbare leeftijd of ouder.

Oorzaken aandoening

Het rusteloze benen syndroom kent meerdere oorzaken. Mogelijk spelen genetische factoren een rol omdat bij meer dan de helft van de patiënten een familielid met dezelfde afwijking aanwezig is. Mogelijk hangt de ziekte samen met het gebruik van dopamine door de hersenen, een stof die helpt bij het maken van spierbewegingen. De ziekte komt wel sneller tot stand bij een aantal aandoeningen en omgevingsfactoren.

Risicofactoren rusteloze benen syndroom

Aandoeningen

Aandoeningen die samenhangen met de ontwikkeling of verergering van het rusteloze benen syndroom zijn:

• amyloïdose (afzettingen van amyloïde in weefsels en organen met symptomen aan hart, huid, maag en darmen, lever, nieren en hersenen)
• anemie (bloedarmoede) en dan vooral ferriprieve anemie (bloedarmoede door ijzertekort)
• avitaminose (ziekte veroorzaakt door gebrek aan vitaminen, vaak door een eenzijdige voeding)
• circulatiestoornissen
• de ziekte van Parkinson (neurologische aandoening met verlies van beweging, coördinatieproblemen en bevingen)
• diabetes (suikerziekte)
• een chronische nierziekte
• een schildklieraandoening
• een zwangerschap (vooral in het laatste trimester; de symptomen verdwijnen binnen een maand na de bevalling)
• foliumzuurdeficiëntie
• ijzerdeficiëntie
• magnesiumdeficiëntie
• multiple sclerose
• nierfalen
• perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten)
• polyneuropathie (verminderd pijngevoel, verlamming, prikkelingen en tintelingen in handen en voeten)
• reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• uremie (verhoogd ureumgehalte in het bloed)
• vitamine B12-tekort

Omgevingsfactoren

Het gebruik van cafeïne, alcohol en tabak (roken) verhoogt de kans op het ontwikkelen van het rusteloze benen syndroom. Slaapgebrek draagt tevens bij tot het krijgen van de ziekte, of verergert de symptomen. Bepaalde medicijnen resulteren eveneens in de aandoening, zoals medicijnen tegen misselijkheid (anti-emetica), antipsychotica, bepaalde antidepressiva, calciumantagonisten (medicatie bij hart- en vaataandoeningen), bètablokkers (medicatie om de hartslag en bloeddruk te verlagen) en antihistaminica (geneesmiddelen bij de behandeling van allergieën). Tot slot zorgt een frequentie bloeddonatie soms voor de rusteloze benen.

Symptomen: Vervelende gevoelens in onderbenen

De milde tot onhoudbare symptomen van de aandoening zijn erger in rust, dus ze treden vooral ’s nachts of bij het gaan zitten op. Naast de variabele ernst van de symptomen, is ook de frequentie van de symptomen verschillend, omdat sommigen de klachten altijd in rust ervaren, terwijl de symptomen bij anderen komen en gaan.

De patiënt met het rusteloze benen syndroom heeft vervelende gevoelens, vooral in de kuiten en de onderbenen. De patiënt ervaart bijvoorbeeld een borrelend, brandend, jeukend, kloppend, kriebelend, knagend, kruipend, tintelend, trekkend, pijnlijk en/of schroeiend gevoel in de onderbenen, en soms ook in de bovenbenen, de armen, de voeten of andere lichaamsdelen. Hierbij heeft hij een onweerstaanbare drang om de benen te bewegen (bevende benen) zodat de vervelende gevoelens stoppen. Zolang de patiënt de benen beweegt, ervaart hij geen vervelende sensaties. Meestal houden de symptomen ongeveer één uur aan. Af en toe gaat nycturie (nachtelijk plassen) hiermee gepaard.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van het rusteloze benen syndroom is niet altijd eenvoudig te stellen, en dan vooral wanneer de patiënt slechts aan milde symptomen lijdt. Een medische test is namelijk niet voorhanden voor het opsporen van de ziekte. Daarom volgt een bloedonderzoek en soms ook een slaaponderzoek (polysomnografie) om andere aandoeningen uit te sluiten. De diagnose van het rusteloze benen syndroom baseert de arts op basis van de aanwezige symptomen, de eventuele familiale geschiedenis van de ziekte, het medicijngebruik en de aanwezigheid van andere symptomen, medische aandoeningen of slaapstoornissen.

Behandeling

Zelfzorg

Balans van lichaam en geest
Yoga en meditatie helpen bij sommige patiënten om het lichaam en de geest te doen ontspannen. Effectieve vormen van geestelijke stimulatie omvatten voorts kaartspelen, kruiswoordpuzzels, lezen, werken met de computer, breien of een zinvol gesprek. Deze geestelijke stimulatie is belangrijk en zorgt voor afleiding omdat sommige patiënten zich angstig voelen voor een naderende activiteit met andere personen, zoals bijvoorbeeld het langdurig stilzitten bij een bioscoopbezoek.

Benen
Andere niet-medicamenteuze rusteloze benen syndroom behandelingen zijn elektrische stimulaties van de voeten en tenen, beenmassages, warme baden en warme of koude kompressen toepassen op de benen. Sommige patiënten zweren bij een ander niet-medicamenteus middel. Zij nemen namelijk een stuk zeep mee in bed en houden dit vast met de handen, of leggen dit tussen of bij de benen. Dit vermindert de nachtelijke beenkrampen. Zeep bevat oliën en chemische verbindingen die verdampen en dan de bloedvaten doen verwijden, waardoor ze de symptomen verlichten.

Drank
Een aantal dranken zorgen bij een aantal patiënten voor de verlichting van symptomen, zoals maanzaadthee (bevat sporen van opiaten) en tonic.

Levensstijl
Veranderingen in de levensstijl zijn tevens wenselijk, zoals regelmatige lichaamsbeweging (vooral stretchoefeningen en licht joggen), een regelmatig slaappatroon en stoppen of minderen met het gebruik van cafeïne, alcohol en tabak. Bovendien is een gezonde voeding met voldoende hoeveelheden eiwitten, essentiële vetten, vitaminen en mineralen nodig om de voedingstekorten die gerelateerd zijn aan het rusteloze benen syndroom te verhelpen. Bijgevolg zijn volgende voedingsproducten nodig: groene bladgroenten, vlees, bonen, zaden en vruchten die hoogwaardige eiwitten bevatten, ijzer, calcium, magnesium en B-complex vitaminen. Andere voedingsmiddelen die helpen bij het rusteloze benen syndroom zijn spinazie, snijbiet, pompoenpitten, amandelen, zwarte bonen, donkere chocolade, avocado, bananen en vijgen. Probiotica in de vorm van kefir of yoghurt zijn bovendien een uitstekende keuze.

Seks
In 2011 werden in het tijdschrift Sleep Medicine resultaten van een wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd waaruit blijkt dat seksuele opwinding de pijn doet verzachten, al heeft dit wellicht eveneens te maken met een soort mentale afleiding.

Slapen
Het is belangrijk om de bedpositie te evalueren. Los beddengoed waarin de patiënt zo natuurlijk mogelijk ligt, is aanbevolen in combinatie met een zo regelmatig mogelijk slaappatroon.

Professionele medische zorg
Het behandelen van de onderliggende aandoening van het rusteloze benen syndroom geeft een verlichting van de symptomen. Daarnaast bekijkt hij het medicatiegebruik van de patiënt, want eventueel moet hij stoppen met een medicijn dat de symptomen uitlokt of verergert. De arts zet voorts medicijnen in, maar niet iedereen is hiermee gebaat. Sommige patiënten zijn hiermee geholpen, andere patiënten ervaren geen verschil maar bij een aantal andere patiënten verergeren de symptomen. Soms verliest een bepaald werkend medicijn na verloop van tijd ook de effectiviteit waardoor de symptomen terugkeren.

Inzetbare geneesmiddelen voor de behandeling van het rusteloze benen syndroom omvatten:

• anti-epileptica
• benzodiazepinen (bruikbaar bij slaapstoornissen maar ze veroorzaken soms sufheid)
• dopaminerge geneesmiddelen (werken in op de neurotransmitter dopamine in de hersenen.
• ijzerzout
• narcotische pijnstillers
• opioïden
• presynaptische alfa-2-adrenerge agonisten

Prognose

De ziekte is niet levensbedreigend maar wel vervelend voor de patiënt. De symptomen zijn vaak wel progressief wanneer een patiënt veroudert. Ouderen hebben namelijk vaker te maken met slaapstoornissen als gevolg van de ziekte.

Complicaties: Slaapstoornissen

De symptomen zijn voor sommige patiënten dermate ernstig dat ze slaapstoornissen met zich meebrengen, waardoor de kwaliteit van leven aangetast is. Slaperigheid overdag, angst, een depressie, verwardheid en concentratieproblemen zijn enkele gevolgen van deze slaapproblemen. Daarnaast is het zitten in de auto of vliegtuig voor sommige patiënten een probleem.

Lees verder

• Complicaties diabetes mellitus: Slaapproblemen
• Trillende benen: Oorzaken van beentremoren
• Beenkrampen: Oorzaken en tips bij pijnlijke krampen in been
• Jeukende benen: Oorzaken van jeuk aan been of benen
• Jeuk op onderbenen: Oorzaken van jeukende huid op onderbeen