Probiotica: Indicatie en bijwerkingen van 'goede' bacteriën

Het lichaam herbergt zowel ‘goede’ als ‘slechte’ bacteriën. Probiotica zijn de ‘goede’ levende bacteriën en gisten die gunstig zijn voor de gezondheid van de darmen. Ze zijn beschikbaar in supplementvorm en sommige voedingsmiddelen, zoals yoghurt. Artsen kunnen probiotica aanbevelen voor de behandeling van darm- en spijsverteringsproblemen, maar probiotica bieden nog tal van andere gezondheidsvoordelen. Over het algemeen zijn probiotica geassocieerd met zeer weinig bijwerkingen. Het is echter belangrijk om voorzichtig te zijn bij het gebruik van probiotica, aangezien er geen volledige wetenschappelijke consensus bestaat over de effectiviteit van deze 'levende bacteriën' (anno juni).

• Probiotische voedingsmiddelen
• Onbalans van bacteriën
• Probiotica en de gezondheid van de patiënt
• Soorten probiotica
• Bifidobacterium
• Lactobacillus
• Saccharomyces boulardii
• Andere probiotica
• Effectiviteit van probiotica bij diverse aandoeningen
• Indicaties voor het gebruik van 'goede' bacteriën
• Wetenschappelijk bewijs
• Allergieën
• Diabetes mellitus (suikerziekte)
• Diarree
• Gewichtsverlies
• Hartgezondheid
• Huid
• Immuunsysteem en infecties
• Niet-alcoholische leververvetting
• Psychische aandoeningen
• Mogelijke gezondheidsvoordelen
• Gebruik van supplementen
• Gebruik van probiotica in combinatie met andere behandelingen
• Veiligheidsaspecten en controle van probiotica-inname
• Bijwerkingen en waarschuwingen

Probiotische voedingsmiddelen

Voedingsmiddelen die rijk zijn aan probiotica zijn onder andere:

• gemberbier
• kefir
• kimchi
• kokoskefir
• kombucha
• kvass
• miso
• natto
• rauwe koemelk
• tempeh
• yoghurt
• zure augurken
• zuurkool

Onbalans van bacteriën

Een onbalans van bacteriën ontstaat wanneer er te veel slechte bacteriën zijn en niet genoeg goede bacteriën. Dit kan door de volgende omstandigheden worden veroorzaakt:

• Alcohol (behalve rode wijn)
• een gebrek aan lichaamsbeweging
• emotionele stress
• overmatig gebruik van voorgeschreven antibiotica
• inflammatoire gluten
• medicijnen
• roken
• slechte slaapgewoonten
• suiker

Wanneer mensen 'goede' bacteriën verliezen, kunnen probiotica nuttig zijn om deze te vervangen. Door probiotica te gebruiken, blijft de balans tussen 'goede' en 'slechte' bacteriën behouden, wat essentieel is voor een goed functionerend lichaam.

Probiotica en de gezondheid van de patiënt

Probiotica zijn levende micro-organismen die gunstige effecten hebben op de gezondheid van de patiënt wanneer ze in voldoende hoeveelheden worden geconsumeerd. Ze worden vaak gebruikt om de darmflora te ondersteunen en kunnen een rol spelen bij verschillende gezondheidsproblemen, zoals spijsverteringsproblemen, immuunstoornissen, en zelfs mentale gezondheid. Het is belangrijk om te begrijpen hoe probiotica werken en onder welke omstandigheden ze het meest effectief zijn.

Werking van probiotica
Probiotica werken door de balans van micro-organismen in de darmen te verbeteren. Ze kunnen schadelijke bacteriën verdringen, de darmwand versterken en bijdragen aan een betere spijsvertering en opname van voedingsstoffen. De specifieke mechanismen kunnen variëren, afhankelijk van het type probiotica, maar over het algemeen ondersteunen ze de microbiota door gunstige bacteriën in de darm te bevorderen.

Toepassingen van probiotica
Probiotica worden toegepast bij verschillende aandoeningen, van diarree tot prikkelbare darmsyndroom (PDS) en zelfs bepaalde huidziekten. Ze kunnen ook een rol spelen in de preventie van infecties zoals urineweginfecties en vaginale infecties. Bovendien wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van probiotica op de geestelijke gezondheid, met name in verband met de zogenaamde darm-hersen-as.

Veiligheid en bijwerkingen van probiotica
Hoewel probiotica doorgaans veilig worden beschouwd, kunnen sommige patiënten bijwerkingen ervaren. De meest voorkomende bijwerkingen zijn gasvorming, een opgeblazen gevoel en lichte maagklachten, vooral in het begin van de inname. Het is ook belangrijk om voorzichtig te zijn bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, aangezien probiotica in zeldzame gevallen infecties kunnen veroorzaken.

Soorten probiotica

Er zijn veel verschillende soorten bacteriën die als probiotica worden beschouwd, elk met hun eigen specifieke voordelen.

Bifidobacterium

Deze bacterie komt voor in sommige zuivelproducten en kan symptomen van het prikkelbaredarmsyndroom en andere aandoeningen verlichten. Bekende stammen van Bifidobacterium zijn:

• Bifidobacterium bifidum
• Bifidobacterium breve
• Bifidobacterium infantis
• Bifidobacterium lactis
• Bifidobacterium longum

Lactobacillus

Lactobacillus is het meest voorkomende probioticum en komt vooral voor in yoghurt en andere gefermenteerde voedingsmiddelen. Diverse soorten van Lactobacillus kunnen diarree verlichten en zijn nuttig voor mensen die geen lactose of suiker uit melk kunnen verteren. Bekende stammen zijn:

• Lactobacillus acidophilus
• Lactobacillus brevis
• Lactobacillus bulgaricus
• Lactobacillus casei
• Lactobacillus fermentum
• Lactobacillus gasseri
• Lactobacillus paracasei
• Lactobacillus plantarum
• Lactobacillus reuteri
• Lactobacillus rhamnosus
• Lactobacillus salivarius

Saccharomyces boulardii

Deze gist, die voorkomt in sommige probiotische supplementen, helpt bij het bestrijden van diarree en kan andere spijsverteringsproblemen verlichten.

Andere probiotica

Naast de eerder genoemde bacteriën, zijn ook de volgende probiotica te vinden in supplementen:

• Bacillus clausii
• Bacillus coagulans
• Bacillus subtilis
• Enterococcus faecium
• Lactococcus lactis
• Pediococcus acidilactici
• Streptococcus thermophilus

Effectiviteit van probiotica bij diverse aandoeningen

Er is steeds meer bewijs dat probiotica effectief kunnen zijn bij de behandeling van een breed scala aan gezondheidsproblemen. De effectiviteit varieert echter afhankelijk van de aandoening, het type probiotica en de individuele reactie van de patiënt. Het gebruik van probiotica moet dan ook altijd gebaseerd zijn op medische begeleiding en op maat gemaakte therapieën.

Probiotica bij spijsverteringsproblemen
Probiotica worden vaak gebruikt om spijsverteringsproblemen zoals diarree, constipatie en prikkelbare darm te behandelen. Bij antibiotica-geassocieerde diarree kunnen probiotica helpen de darmflora te herstellen, terwijl ze ook gunstig kunnen zijn bij de behandeling van prikkelbare darm, vooral bij patiënten met diarree als prominent symptoom.

Probiotica bij het verbeteren van de immuniteit
Er is steeds meer bewijs dat probiotica een positieve invloed kunnen hebben op het immuunsysteem. Ze helpen bij de productie van immunoglobulinen en versterken de darmbarrière, wat resulteert in een betere bescherming tegen infecties. Bovendien hebben sommige onderzoeken aangetoond dat probiotica kunnen helpen bij het verminderen van ontstekingsreacties, wat belangrijk is voor patiënten met auto-immuunziekten.

Probiotica en geestelijke gezondheid
De darm-hersen-as, de verbinding tussen de darmflora en de hersenen, is een groeiend onderzoeksgebied. Probiotica hebben mogelijk voordelen voor de geestelijke gezondheid, vooral in gevallen van angst, depressie en stress. Sommige studies hebben aangetoond dat probiotica de symptomen van angst en depressie kunnen verlichten, hoewel verder onderzoek nodig is om deze effecten te bevestigen.

Indicaties voor het gebruik van 'goede' bacteriën

Allergieën

Baby's met een onevenwichtige darmflora hebben in de eerste twee jaar van hun leven een verhoogd risico op allergieën. Probiotica kunnen voedselallergieën verminderen door een chronische ontsteking in de darmen te verminderen en de immuunrespons te reguleren, zowel bij volwassenen als bij kinderen.

Diabetes mellitus (suikerziekte)

Personen met diabetes mellitus kunnen baat hebben bij probiotica, aangezien deze de insulinegevoeligheid kunnen verbeteren en de auto-immuunrespons bij suikerziekte kunnen verminderen. Grotere studies zijn echter nog nodig (oktober 2020). Het combineren van probiotica met prebiotica kan ook nuttig zijn voor het reguleren van de bloedsuikerspiegel, vooral bij verhoogde bloedsuikerspiegel (hyperglykemie).

Diarree

Probiotica kunnen diarree voorkomen of de ernst ervan verminderen. Diarree is een veelvoorkomende bijwerking van antibiotica, die de balans van goede en slechte bacteriën in de darmen verstoort. Probiotica kunnen het risico op antibiotica-geassocieerde diarree verlagen. Ze zijn ook effectief bij andere vormen van diarree, zoals bij inflammatoire darmaandoeningen, het prikkelbaredarmsyndroom (met symptomen van diarree en constipatie), en infectieuze diarree (veroorzaakt door virussen, bacteriën of parasieten). Sommige probiotische stammen kunnen ook de duur van infectieuze diarree verkorten. De effectiviteit varieert echter afhankelijk van het type en de dosis van de probiotica.

Gewichtsverlies

Bepaalde probiotica kunnen helpen bij gewichtsverlies door verschillende mechanismen. Sommige probiotica kunnen de opname van voedingsvet in de darm voorkomen, waardoor vet via de ontlasting wordt uitgescheiden in plaats van opgeslagen in het lichaam. Ze bevorderen ook een langer ‘vol’ gevoel en kunnen de calorieverbranding verhogen, gedeeltelijk door een verhoogde waarde van bepaalde hormonen zoals GLP-1. Bovendien kunnen specifieke probiotische stammen, zoals Lactobacillus rhamnosus en Lactobacillus gasseri, direct bijdragen aan gewichtsverlies. Daarentegen kunnen sommige andere stammen, zoals Lactobacillus acidophilus, een gewichtstoename veroorzaken.

Hartgezondheid

Probiotica kunnen bijdragen aan een gezond hart door het LDL-cholesterol (het ‘slechte’ cholesterol) en de bloeddruk te verlagen. Gal, een vloeistof die vaak uit cholesterol bestaat, helpt bij de spijsvertering. Bepaalde melkzuurproducerende bacteriën kunnen cholesterol verlagen door gal in de darm af te breken, waardoor het niet meer in het bloed wordt opgenomen. Het consumeren van probiotica kan ook de bloeddruk verlagen.

Huid

Sommige probiotische stammen kunnen vermoedelijk de ernst van eczeem (een chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid) bij kinderen en baby's verminderen. Ze kunnen ook de symptomen van acne (een huidaandoening met ontsteking van talgklieren) verbeteren.

Immuunsysteem en infecties

Probiotica kunnen het immuunsysteem versterken en de groei van schadelijke darmbacteriën remmen. Ze bevorderen de productie van natuurlijke antilichamen en stimuleren immuuncellen zoals IgA-producerende cellen, T-lymfocyten en natuurlijke killercellen. Het gebruik van probiotica kan ook de kans op en de duur van luchtweginfecties verminderen. De probiotische Lactobacillus crispatus kan bovendien de kans op urineweginfecties bij vrouwen met 50% verminderen.

Niet-alcoholische leververvetting

Niet-alcoholische leververvetting wordt gekenmerkt door een vetophoping in de lever, wat kan leiden tot cirrose (leverlittekens). Levercirrose kan bij sommige personen resulteren in leverfalen of overlijden. Het gebruik van probiotica kan mogelijk enkele belangrijke symptomen bij personen met deze ziekte verbeteren.

Psychische aandoeningen

Probiotische supplementen kunnen mogelijk bepaalde psychische aandoeningen verbeteren. Stammen van Bifidobacterium en Lactobacillus kunnen bijvoorbeeld angst, depressie, autismespectrumstoornis, obsessief-compulsieve stoornis (obsessies en dwanghandelingen) en dementie verbeteren. Een wetenschappelijke samenvatting gepubliceerd in oktober 2020 onderzocht het gebruik van probiotica bij angststoornissen en concludeerde dat probiotica de symptomen van angst bij mensen niet significant verbeteren. Verdere studies naar probiotische behandelingen voor klinisch relevante angst zijn gerechtvaardigd.

Mogelijke gezondheidsvoordelen

Probiotica kunnen mogelijk nog meer voordelen bieden, zoals:

• Het behandelen van reumatoïde artritis (ontsteking van gewrichten en organen)
• Het verbeteren van de mondgezondheid door het voorkomen van tandbederf (gaatjes in de tanden)
• Het voorkomen van blaaskanker en dikkedarmkanker
• Het voorkomen van terugkerende urineweginfecties bij vrouwen
• Het voorkomen van nierstenen

Gebruik van supplementen

Probiotica zijn geen medicijnen, waardoor producenten niet verplicht zijn om te bewijzen dat de supplementen veilig of effectief zijn. Het is altijd verstandig om een arts te raadplegen voordat je probiotica gaat gebruiken. Probiotische voedingsmiddelen en supplementen zijn over het algemeen veilig voor de meeste mensen.

Gebruik van probiotica in combinatie met andere behandelingen

Probiotica kunnen effectief worden gebruikt in combinatie met andere behandelingen om de algehele gezondheid van de patiënt te verbeteren. Dit kan zowel het gebruik van farmacologische therapieën als het aanpassen van het voedingspatroon omvatten. Het combineren van probiotica met andere behandelingsstrategieën kan helpen bij het bereiken van betere resultaten en een snellere genezing.

Probiotica en antibiotica
Bij het gebruik van antibiotica kunnen probiotica helpen om de darmflora te herstellen. Antibiotica kunnen niet alleen schadelijke bacteriën, maar ook nuttige darmbacteriën doden, wat leidt tot verstoring van de darmflora. Het nemen van probiotica kan deze balans helpen herstellen en de kans op bijwerkingen zoals diarree verminderen.

Probiotica en voedingspatroon
Het aanpassen van het voedingspatroon kan een belangrijke rol spelen bij de effectiviteit van probiotica. Een evenwichtig voedingspatroon, rijk aan vezels en prebiotica, kan helpen de groei van gunstige bacteriën te ondersteunen en de effectiviteit van probiotica te verbeteren. Daarnaast kunnen bepaalde voedingsmiddelen zoals gefermenteerde producten de werking van probiotica versterken.

Probiotica en therapie voor chronische aandoeningen
Voor patiënten met chronische aandoeningen zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa, kunnen probiotica helpen bij het verlichten van symptomen en het bevorderen van remissie. Hoewel ze geen vervanging zijn voor conventionele therapieën, kunnen probiotica de algehele gezondheid van de darm verbeteren en bijdragen aan het herstelproces.

Veiligheidsaspecten en controle van probiotica-inname

Het gebruik van probiotica moet altijd goed worden gecontroleerd, vooral bij patiënten met onderliggende gezondheidsproblemen. Er zijn enkele veiligheidsaspecten waarmee rekening moet worden gehouden om ervoor te zorgen dat de inname van probiotica geen negatieve effecten heeft.

Controle bij immuungecompromitteerde patiënten
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem moeten extra voorzichtig zijn bij het gebruik van probiotica, aangezien ze in zeldzame gevallen infecties kunnen veroorzaken. Het is belangrijk dat deze patiënten altijd eerst hun arts raadplegen voordat ze probiotica gebruiken.

Veiligheidsrichtlijnen voor langdurig gebruik
Hoewel probiotica over het algemeen als veilig worden beschouwd, moeten patiënten die ze langdurig gebruiken regelmatig gecontroleerd worden door hun arts. Dit zorgt ervoor dat de behandeling effectief blijft en dat er geen ongewenste bijwerkingen optreden.

Aandachtspunten bij jonge patiënten en ouderen
Bij jonge patiënten en ouderen moeten er specifieke aandachtspunten zijn voor het gebruik van probiotica. Ouderen, bijvoorbeeld, hebben vaak een verzwakt immuunsysteem of onderliggende gezondheidsproblemen, waardoor ze gevoeliger kunnen zijn voor bijwerkingen. Het gebruik van probiotica moet dus altijd worden afgestemd op de specifieke behoeften van de patiënt.

Bijwerkingen en waarschuwingen

Mensen met een zwak immuunsysteem of andere ernstige gezondheidsproblemen moeten mogelijk voorzichtig zijn met het gebruik van probiotica. Het is daarom verstandig om eerst met een arts te overleggen. Bij sommige mensen kunnen milde bijwerkingen optreden, zoals maagklachten, diarree, boeren en een opgeblazen gevoel gedurende de eerste dagen van gebruik. Soms kunnen probiotica ook allergische reacties veroorzaken. Een zeer zeldzame bijwerking bij patiënten met kanker is sepsis (bloedvergiftiging). Bij ernstige klachten is het belangrijk om het gebruik van de supplementen te staken en dit met een arts te bespreken.

Lees verder

• Yoghurt: Types & voordelen voor gezondheid van zuivelproduct
• Prebiotica: Werking, voordelen en nadelen voor gezondheid