Prikkelbaredarmsyndroom: Symptomen van diarree en obstipatie

Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) is een veel voorkomende chronische darmaandoening die gekenmerkt wordt door buikpijn, diarree, constipatie en veranderingen in het stoelgangspatroon. Hoewel slechts een klein aantal patiënten ernstige symptomen ervaart, kunnen de klachten variëren in ernst en frequentie. De behandeling omvat vaak aanpassingen in levensstijl en voeding, maar kan ook medicatie en professionele begeleiding vereisen. De exacte oorzaak van PDS is nog niet volledig begrepen, maar bepaalde risicofactoren en aandoeningen kunnen bijdragen aan het ontstaan ervan. Soms ontstaan er lichamelijke complicaties als gevolg van PDS. De vooruitzichten voor patiënten zijn over het algemeen redelijk goed, hoewel de aandoening doorgaans levenslang aanwezig blijft.

• Synoniemen en schrijfwijze van het prikkelbaredarmsyndroom
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van PDS
• Risicofactoren voor chronische darmziekte
• Risicogroepen
• Symptomen van PDS: Diarree en/of obstipatie
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Differentiële diagnose
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van PDS
• Preventie van prikkelbaredarmsyndroom (PDS)
• Nieuwe inzichten en onderzoek

Synoniemen en schrijfwijze van het prikkelbaredarmsyndroom

Synoniemen

Het prikkelbaredarmsyndroom is ook bekend onder andere termen zoals spastisch colon, slijmcolitis, en spastische colitis. De afkortingen PDS en IBS (afkomstig van het Engelse "Irritable Bowel Syndrome") worden vaak gebruikt.

Schrijfwijze

Er zijn verschillende schrijfwijzen voor prikkelbaredarmsyndroom, waaronder:

• prikkelbaar darmsyndroom
• prikkelbare darm syndroom
• prikkelbare darmsyndroom

Epidemiologie

Prevalentie van prikkelbaredarmsyndroom

Prikkelbaredarmsyndroom (PDS) is een veelvoorkomende aandoening die wereldwijd een significant aantal mensen treft. Het wordt geschat dat ongeveer 10-15% van de wereldbevolking lijdt aan PDS, hoewel de prevalentie varieert op basis van leeftijd, geslacht en geografische locatie. Vrouwen hebben een hogere kans om PDS te ontwikkelen dan mannen, met een verhouding van ongeveer 2:1. De aandoening komt het meest voor bij volwassenen tussen de 20 en 40 jaar, maar kan ook op latere leeftijd optreden.

Regionale variaties in prevalentie

De prevalentie van PDS verschilt tussen verschillende regio's. In westerse landen zoals de Verenigde Staten en Europa is de prevalentie relatief hoog, wat mogelijk te wijten is aan dieetkeuzes, levensstijlfactoren en de mate van medische diagnose. In Aziatische landen wordt PDS vaak minder gediagnosticeerd, hoewel dit deels kan komen door culturele verschillen in de benadering van gastro-intestinale symptomen en de beschikbaarheid van medische zorg.

Levenslange prevalentie en incidentie

PDS is een chronische aandoening, wat betekent dat het gedurende het leven van de patiënt aanwezig kan blijven. De incidentie van nieuwe gevallen is vaak het hoogst in de vroege volwassenheid, met een piek tussen de 20 en 30 jaar. Ongeveer 40-60% van de mensen met PDS meldt langdurige of recidiverende symptomen, wat duidt op een levenslange last voor veel patiënten.

Mechanisme

Verstoring van de motiliteit van de darmen

Het mechanisme van PDS wordt grotendeels toegeschreven aan een verstoring van de normale motiliteit (beweging) van de darmen. Patiënten met PDS vertonen vaak een verhoogde of verlaagde darmmotiliteit, wat leidt tot symptomen zoals diarree, obstipatie of een afwisseling van beide. Dit kan het gevolg zijn van een verstoorde communicatie tussen de hersenen en het maagdarmkanaal, een proces dat bekend staat als de hersen-darm-as.

Verhoogde darmgevoeligheid

Een ander belangrijk mechanisme in PDS is verhoogde darmgevoeligheid. Patiënten ervaren een lagere drempel voor pijn en ongemak in de buik, zelfs bij normale darmactiviteit. Dit wordt vaak verklaard door veranderingen in de sensorische zenuwen in de darmen, wat kan leiden tot een verhoogde perceptie van normale spijsverteringsprocessen als pijnlijk of ongemakkelijk.

Veranderingen in de darmflora

Er is steeds meer bewijs dat veranderingen in de darmflora (microbiota) een rol kunnen spelen bij PDS. Een verstoring van de evenwichtige populaties van bacteriën in de darm kan leiden tot verhoogde gasproductie, ontstekingsreacties en een verstoring van de darmmotiliteit. Dit kan bijdragen aan de symptomen van PDS.

Oorzaken van PDS

Genetische factoren

Er is aanwijzing dat genetische factoren een rol kunnen spelen in de ontwikkeling van PDS, hoewel de exacte genen die betrokken zijn nog niet volledig zijn geïdentificeerd. Het komt vaker voor in families, wat suggereert dat er een erfelijke component kan zijn. Genetisch advies kan nuttig zijn voor patiënten met een familiegeschiedenis van de aandoening.

Infecties en ontstekingen

In sommige gevallen kan PDS worden veroorzaakt of verergerd door eerdere infecties, zoals een gastro-intestinale infectie. Postinfectieuze PDS is een bekend fenomeen, waarbij patiënten na een infectie last blijven houden van buikpijn en onregelmatige stoelgang. Dit kan te maken hebben met een verandering in de darmflora of chronische ontstekingsreacties in de darmen.

Stress en psychologische factoren

Psychologische factoren spelen een belangrijke rol bij het ontstaan en de verergering van PDS. Stress, angst en depressie kunnen de symptomen verergeren of zelfs uitlokken. Dit komt waarschijnlijk door de impact van stress op de hersen-darm-as en de invloed op de darmfunctie en -gevoeligheid. Therapie, waaronder psychotherapie, kan nuttig zijn voor patiënten die last hebben van stressgerelateerde PDS-symptomen.

Risicofactoren voor chronische darmziekte

Omgevingsfactoren

Enkele bekende omgevingsfactoren die bijdragen aan het prikkelbaredarmsyndroom zijn:

• Affectieve aandoeningen zoals depressie en angst: Stress kan de zenuwen in de hersenen activeren, waardoor de darmen gevoeliger worden en meer samentrekken.
• Antibiotica
• Bepaalde voedingsmiddelen: chocolade, specerijen, vetten, fruit, bonen, kool, bloemkool, broccoli, melk, koolzuurhoudende dranken en alcohol
• Een bekkenoperatie
• Een familiegeschiedenis van het prikkelbaredarmsyndroom
• Een gastro-intestinale infectie zoals maagdarminfectie / buikgriep
• Eetstoornissen
• Hormonale factoren zoals veranderingen tijdens de menstruatiecyclus
• Leeftijd: Meestal worden mensen jonger dan 45 jaar aangetast
• Psychologische stress en trauma
• Seksueel, fysiek of verbaal geweld
• Vrouwelijk geslacht: Vrouwen zijn tweemaal zo vaak als mannen getroffen door PDS

Aandoeningen

PDS wordt soms geassocieerd met andere chronische aandoeningen zoals:

• Bacteriële gastro-enteritis (buikgriep)
• Bacteriële overgroei
• Fibromyalgie (chronische aandoening gekenmerkt door pijn en vermoeidheid)
• Chronisch vermoeidheidssyndroom
• Nail patella syndroom (afwijkingen aan nagels en knieschijven)
• Syndroom van Gilbert (leveraandoening met geelzucht)
• Kaakgewrichtsdysfunctie

Risicogroepen

Vrouwen

Vrouwen hebben een hoger risico op het ontwikkelen van PDS dan mannen. Dit kan deels te maken hebben met hormonale factoren, aangezien de symptomen vaak fluctueren afhankelijk van de menstruatiecyclus. Vrouwen kunnen tijdens de menstruatieperiode meer last hebben van darmklachten, wat wijst op een hormonale invloed op de aandoening.

Patiënten met een familiegeschiedenis van PDS

Patiënten met een familielid dat ook aan PDS lijdt, hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van de aandoening. Dit wijst op een genetische component, hoewel omgevingsfactoren ook een rol spelen.

Jonge volwassenen

PDS komt het meest voor bij jonge volwassenen, vooral in de leeftijd van 20-40 jaar. Dit kan te maken hebben met de veranderingen in de darmfunctie en de verhoogde gevoeligheid van de darmen die optreden in deze levensfase.

Symptomen van PDS: Diarree en/of obstipatie

PDS kent variabele symptomen die in ernst kunnen verschillen tussen patiënten. De symptomen kunnen gedurende enkele weken verergeren en vervolgens verminderen, of bij sommige patiënten chronisch aanwezig zijn. De diagnose van PDS wordt gesteld wanneer de symptomen minstens drie dagen per maand gedurende een periode van drie maanden of meer aanwezig zijn.

Infectieuze diarree gaat bij 7-30% van de patiënten vooraf aan de symptomen van PDS. Angst en depressie komen vaker voor bij patiënten met PDS, en stress of negatieve levensgebeurtenissen gaan vaak vooraf aan het ontstaan van de klachten.

De belangrijkste symptomen van PDS zijn:

• Buikkrampen / Darmkrampen
• Buikpijn
• Diarree en/of obstipatie: Patiënten kunnen afwisselend diarree en obstipatie ervaren, of uitsluitend één van beide. Groene ontlasting kan voorkomen.
• Een opgeblazen gevoel
• Onverteerde voedselresten in de stoelgang
• Tenesmen (aanhoudende, pijnlijke, valse stoelgangsdrang)
• Veranderingen in het stoelgangspatroon, zoals slijm in de ontlasting
• Volheid
• Winderigheid

Andere symptomen

Naast de bovengenoemde symptomen kunnen patiënten ook last hebben van:

• Verlies van eetlust
• Bloed in de ontlasting en onbedoeld gewichtsverlies maken meestal geen deel uit van PDS.
• Allodynie (pijn bij niet-pijnlijke prikkels)
• Een onaangename smaak in de mond
• Slechte adem (halitose)
• Hoofdpijn
• Pijn na geslachtsgemeenschap (dyspareunie)
• Pijnlijke menstruatie (menstruatiekrampen)
• Plasklachten zoals urgentie-incontinentie, slijm in de urine, frequenter plassen (pollakisurie), ’s nachts plassen (nycturie), een onvolledige lediging van de blaas (urineretentie), en een overactieve blaas
• Premenstruele spanning
• Rugpijn
• Slaapproblemen
• Vermoeidheid

Alarmsymptomen

Bloed in de ontlasting

Bloed in de ontlasting is een ernstig alarmsymptoom en vereist onmiddellijke medische aandacht. Hoewel het zelden voorkomt bij PDS, kan het wijzen op een ernstiger onderliggende aandoening, zoals een inflammatoire darmziekte (bijv. colitis ulcerosa) of kanker.

Onverklaarde gewichtsverlies

Onverklaard gewichtsverlies is een ander alarmsymptoom bij PDS. Dit kan duiden op een ernstige onderliggende aandoening, zoals een infectie, inflammatoire darmziekte of andere chronische ziekten, en vereist verder onderzoek.

Koorts en hevige buikpijn

Koorts en hevige buikpijn die niet reageren op de gebruikelijke behandeling voor PDS kunnen wijzen op een infectie of andere gastro-intestinale aandoeningen die intensieve medische zorg vereisen.

Diagnose en onderzoeken

Slechts ongeveer 50% van de patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) raadplegen een arts. Van hen krijgt ongeveer 30% een verwijzing naar een gespecialiseerde maagdarmspecialist (gastro-enteroloog). Tot 40% van de patiënten die door een maagdarmspecialist worden onderzocht, blijken PDS te hebben. Anno augustus 2024 blijft deze verdeling van toepassing, hoewel de toegang tot medische zorg en specialistische diagnostiek mogelijk verbeterd is door recente gezondheidsinitiatieven.

Diagnostische criteria

Bij het stellen van de diagnose PDS moeten de volgende criteria gedurende de afgelopen drie maanden minimaal drie dagen per maand aanwezig zijn geweest:

• De symptomen beginnen met een verandering in de vorm (uiterlijk) van de ontlasting.
• De symptomen beginnen met een verandering in de frequentie van de ontlasting.
• Er is terugkerende buikpijn of ongemak dat verbetert na het maken van ontlasting.

Diagnostisch onderzoek

Om andere gezondheidsproblemen uit te sluiten, kan de arts aanvullende testen uitvoeren. Een lactosevrije voeding gedurende twee weken kan helpen bij het identificeren van lactasedeficiëntie (lactose-intolerantie). Verder kunnen de volgende onderzoeken worden uitgevoerd:

• Een ademtest kan wijzen op bacteriële overgroei in de darmen.
• Bloedonderzoek kan mogelijk coeliakie of een laag bloedbeeld (anemie) onthullen.
• Een lactose-intolerantietest kan mogelijke lactose-intolerantie vaststellen door symptomen te monitoren bij de consumptie van melk en zuivelproducten.
• Een ontlastingscultuur kan tekenen van een infectie tonen; soms zijn er witte stipjes in de ontlasting aanwezig.

Aanvullende onderzoeken

Bij aanhoudende of ongewone symptomen kunnen aanvullende onderzoeken noodzakelijk zijn, waaronder:

• Aanhoudende of nachtelijke diarree.
• Aanhoudende of terugkerende misselijkheid of braken.
• Buikpijn die niet volledig verdwijnt na het maken van stoelgang, of nachtelijke buikpijn.
• Aanwezigheid van anale bloedingen of bloederige ontlasting.
• Ferriprieve anemie (bloedarmoede door ijzertekort).
• Onverklaard gewichtsverlies.
• Koorts.
• Het optreden van symptomen na de leeftijd van vijftig jaar.

Voor deze symptomen kan de arts aanvullende diagnostische procedures uitvoeren, zoals:

Een inwendig kijkonderzoek van de dikke darm, bekend als een colonoscopie.
Een sigmoïdoscopie, wat een inwendig kijkonderzoek van het laatste deel van de dikke darm is.
Af en toe is een bariumklysma nodig, waarbij een röntgenfoto van de dikke darm en het rectum wordt gemaakt.
Een CT-scan van de buik en het bekkengebied kan ook noodzakelijk zijn om andere oorzaken van buikpijn te identificeren.
Tot slot kan een eliminatiedieet (waarbij voedingsmiddelen tijdelijk worden weggelaten en daarna opnieuw worden geïntroduceerd) nuttig zijn om te bepalen welke voedingsmiddelen de symptomen beïnvloeden.

Differentiële diagnose

Andere aandoeningen die symptomen vertonen die vergelijkbaar zijn met die van PDS zijn onder andere:

• Coeliakie (maag- en darmproblemen veroorzaakt door gluten).
• Colitis ulcerosa (chronische darmziekte met symptomen zoals diarree).
• De ziekte van Crohn (chronische aandoening gekenmerkt door diarree en buikpijn).
• Dikkedarmkanker (kanker veroorzaakt zelden typische symptomen van PDS, tenzij er ook symptomen zoals gewichtsverlies, bloed in de ontlasting of abnormale bloedtesten aanwezig zijn).

Behandeling

Zelfzorg

Levensstijl
Sommige patiënten kunnen verlichting van hun PDS-symptomen vinden door aanpassingen in hun levensstijl. Dit kan onder andere het volgende omvatten:

• Regelmatige lichaamsbeweging.
• Verbeterde slaapgewoonten.
• Ontspanningstechnieken zoals meditatie en ademhalingsoefeningen om angst en stress te verminderen.

Voeding
Voedingsveranderingen kunnen ook nuttig zijn voor sommige patiënten, hoewel er geen specifiek dieet is dat voor iedereen werkt, aangezien de symptomen variëren. Toch kunnen de volgende aanpassingen helpen:

• Eet kleinere maaltijden verspreid over de dag.
• Overweeg het nemen van probiotica: Dit zijn levende of gefermenteerde bacteriën die de darmgezondheid kunnen verbeteren. Ze zijn te vinden in voedingsmiddelen zoals yoghurt.
• Verhoog de vezelinname in de voeding (wat kan helpen bij constipatie of diarree, maar soms het opgeblazen gevoel kan verergeren).
• Vermijd voedingsmiddelen en dranken die de darmen kunnen stimuleren, zoals cafeïne, thee en cola.

Professionele medische zorg

Medicijnen
De arts kan verschillende medicijnen voorschrijven, hoewel niet alle medicijnen altijd effectief zijn voor elke patiënt en enige mate van experimenteren vereist kan zijn:

• Anticholinerge geneesmiddelen zoals dicyclomine en hyoscyamine, die ongeveer een halfuur voor de maaltijd worden ingenomen om darmcontracties te verminderen.
• Antipsychotica en antidepressiva kunnen helpen bij het verlichten van symptomen.
• Bisacodyl kan worden gebruikt voor de behandeling van constipatie.
• Lage doses tricyclische antidepressiva kunnen helpen bij het verminderen van intestinale pijn.
• Loperamide kan effectief zijn voor de behandeling van diarree.
• Lubiprostone wordt voorgeschreven voor constipatiesymptomen.
• Rifaximine, een antibioticum, kan nuttig zijn bij bepaalde gevallen van PDS.
• Spasmolytica (krampstillende medicijnen) kunnen worden voorgeschreven.

Andere behandelingen
Psychotherapie, hypnotherapie en cognitieve gedragstherapie (een vorm van psychotherapie) kunnen ook nuttig zijn voor patiënten die worstelen met de emotionele en psychologische gevolgen van PDS.

Prognose

Het prikkelbaredarmsyndroom is doorgaans een chronische aandoening. Hoewel de symptomen soms ernstig kunnen zijn en invloed kunnen hebben op het dagelijks leven, zoals werk, reizen en sociale activiteiten, ervaren veel patiënten verbetering door behandeling. PDS leidt meestal niet tot blijvende darmbeschadiging en verhoogt niet het risico op dikkedarmkanker.

Complicaties van PDS

Hoewel PDS zelf meestal geen ernstige complicaties veroorzaakt, kunnen er wel enkele bijkomende problemen optreden:

• Een buikabces kan ontstaan, hoewel dit zeldzaam is.
• Galstenen (harde afzettingen in de galblaas) kunnen ontstaan, met mogelijke galkoliek.
• PDS kan de symptomen van aambeien verergeren als de patiënt hier al last van heeft.
• Ondervoeding kan optreden als gevolg van het vermijden van voedingsmiddelen die niet goed verdragen worden.
• In sommige gevallen kan PDS de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloeden en bijdragen aan depressieve symptomen.

Preventie van prikkelbaredarmsyndroom (PDS)

Hoewel er geen gegarandeerde manier is om het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) volledig te voorkomen, kunnen bepaalde leefstijlaanpassingen en preventieve maatregelen helpen om de symptomen te minimaliseren en de algehele darmgezondheid te bevorderen. Hier zijn enkele aanbevolen preventieve maatregelen:

Leefstijl

• Stressmanagement: Aangezien stress een belangrijke rol kan spelen bij het verergeren van PDS-symptomen, kan het beheersen van stress door middel van technieken zoals meditatie, yoga en ademhalingsoefeningen nuttig zijn. Het aanleren van effectieve coping-strategieën kan helpen om de frequentie en ernst van symptomen te verminderen.
• Regelmatige lichaamsbeweging: Het opnemen van regelmatige fysieke activiteit in de dagelijkse routine kan bijdragen aan een gezonde spijsvertering en het verminderen van symptomen van PDS. Matige lichaamsbeweging, zoals wandelen of fietsen, kan ook stress helpen verminderen.
• Voldoende slaap: Het behouden van een consistent slaapschema en zorgen voor voldoende slaap kan bijdragen aan een betere algehele gezondheid en helpen bij het beheersen van PDS-symptomen.
• Voeding
• Gezonde voeding: Het handhaven van een evenwichtig voedingspatroon met voldoende vezels kan de spijsvertering bevorderen en symptomen zoals constipatie helpen voorkomen. Dit kan onder andere door het eten van groenten, fruit, volle granen en peulvruchten.
• Hydratatie: Voldoende water drinken is belangrijk voor een gezonde spijsvertering en kan helpen bij het voorkomen van constipatie.
• Voedselbewustzijn: Het bijhouden van een voedingsdagboek kan helpen om voedseltriggers te identificeren die symptomen kunnen verergeren. Het kan nuttig zijn om voedingsmiddelen die mogelijk PDS-symptomen veroorzaken, zoals vetrijke of sterk gekruide maaltijden, te vermijden.
• FODMAP-dieet: Het FODMAP-dieet kan nuttig zijn voor sommige mensen met PDS. Dit dieet richt zich op het vermijden van voedingsmiddelen die rijk zijn aan bepaalde fermenterende oligosachariden, disachariden, monosachariden en polyolen, die bij sommige mensen de symptomen kunnen verergeren.
• Gezondheidsonderzoek
• Regelmatige controles: Regelmatige medische controles kunnen helpen bij het vroegtijdig identificeren en behandelen van mogelijke spijsverteringsproblemen voordat ze verergeren. Het raadplegen van een arts bij vroege symptomen kan bijdragen aan een tijdige diagnose en effectievere behandeling.
• Vaccinaties en infectiepreventie: Het voorkomen van infecties door middel van goede hygiënepraktijken en het naleven van aanbevolen vaccinaties kan bijdragen aan een gezondere darmflora en het verminderen van complicaties die mogelijk de symptomen van PDS kunnen beïnvloeden.

Door deze preventieve maatregelen in je dagelijkse leven op te nemen, kun je mogelijk de kans op het ontwikkelen van PDS verminderen of de symptomen beter beheersen als je al gediagnosticeerd bent. Het is altijd aan te raden om met een gezondheidsprofessional te overleggen voordat je aanzienlijke veranderingen in je levensstijl of dieet aanbrengt.



Nieuwe inzichten en onderzoek

Recent onderzoek heeft enkele nieuwe inzichten opgeleverd over PDS:

• Er is toenemende aandacht voor de rol van de darmmicrobiota en de invloed hiervan op PDS-symptomen. Studies suggereren dat een verstoorde darmflora kan bijdragen aan de ontwikkeling en verergering van PDS.
• Er wordt ook onderzoek gedaan naar de effectiviteit van nieuwe medicaties en behandelingen, waaronder de rol van specifieke probiotica en prebiotica in het management van PDS.
• De impact van langdurige stress en psychologische factoren op PDS wordt steeds duidelijker, wat de nadruk legt op geïntegreerde behandelingsbenaderingen die zowel lichamelijke als geestelijke gezondheid aanpakken.



Lees verder

• Gezwollen dikke darm: Oorzaken van zwelling van colon
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Constipatie (obstipatie): Oorzaken & soorten van verstopping
• Chronische diarree: Oorzaken van aanhoudende losse stoelgang