Prikkelbaredarmsyndroom: Symptomen van diarree en obstipatie

Het prikkelbaredarmsyndroom is een veel voorkomende chronische darmaandoening die leidt tot onder andere buikpijn, diarree, constipatie en veranderingen in het stoelgangspatroon. Slechts een klein aantal patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom ervaart ernstige symptomen. De klachten zijn te behandelen via veranderingen in de levensstijl en voeding, maar soms moet de arts wel medicijnen en professionele begeleiding inzetten om te klachten te verminderen. De exacte oorzaak is niet gekend voor deze darmziekte, maar wel gaan enkele risicofactoren en aandoeningen hiermee gepaard. Af en toe ontstaan lichamelijke complicaties als gevolg van de darmziekte. De vooruitzichten voor behandelde patiënten zijn tot slot relatief goed, al blijft de ziekte wel levenslang aanwezig.

• Synoniemen en schrijfwijze prikkelbaredarmsyndroom
• Epidemiologie
• Oorzaken PDS
• Risicofactoren chronische darmziekte
• Symptomen PDS: Diarree en/of obstipatie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties darmaandoening

Synoniemen en schrijfwijze prikkelbaredarmsyndroom

Synoniemen

Spastisch colon, slijmcolitis en spastische colitis zijn andere termen voor het prikkelbaredarmsyndroom. PDS en PDS (afkomstig van het irritable-bowel syndrome) zijn gekende afkortingen voor de darmziekte.

Schrijfwijze

Diverse schrijfwijzen zijn gekend voor het prikkelbaredarmsyndroom:

• prikkelbaar darmsyndroom
• prikkelbare darm syndroom
• prikkelbare darmsyndroom

Epidemiologie

Ongeveer 1 op de 6 mensen heeft symptomen van het prikkelbaredarmsyndroom. Dit is bijgevolg de meest voorkomende darmaandoening waarbij mensen terechtkomen bij de maagdarmspecialist (gastro-enteroloog). Het prikkelbaredarmsyndroom treedt mogelijk op op elke leeftijd. Vaak verschijnen de symptomen de ziekte in de tienerjaren of de vroege volwassenheid. PDS komt tweemaal zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.

Oorzaken PDS

De oorzaken van het prikkelbaredarmsyndroom zijn niet duidelijk. Wel treedt deze auto-immuunaandoening mogelijk op na een darminfectie, wat dan gekend is als het postinfectieuze prikkelbare darmsyndroom. De darm is verbonden met de hersenen door middel van hormoon- en zenuwsignalen die zich bewegen tussen de darmen en de hersenen. Deze signalen tasten de darmfunctie aan en zijn de oorzaak van de symptomen van PDS. Het slijmvlies van de dikke darm is ontstoken bij de darmaandoening, waardoor een gezwollen dikke darm tot stand komt.

Risicofactoren chronische darmziekte

Omgevingsfactoren

Een aantal omgevingsfactoren zijn bekend voor het prikkelbaredarmsyndroom:

• affectieve aandoeningen zoals een depressie en angst: Bij stress worden de zenuwen in de hersenen actiever. Hierdoor zijn de darmen gevoeliger en contracteren (samentrekken) ze meer.
• antibiotica
• bepaalde voedingsmiddelen: chocolade, specerijen, vetten, fruit, bonen, kool, bloemkool, broccoli, melk, koolzuurhoudende dranken en alcohol
• een bekkenoperatie
• een familiegeschiedenis van het prikkelbaredarmsyndroom
• een gastro-intestinale infectie (maagdarminfectie / buikgriep)
• eetstoornissen
• hormonale factoren zoals rond of tijdens de menstruatie
• leeftijd: meestal zijn mensen jonger dan 45 jaar aangetast
• psychologische stress en trauma
• seksueel, fysiek, verbaal geweld
• vrouwelijk geslacht: vrouwen zijn dubbel zo vaak als mannen aangetast door PDS

Aandoeningen

Het prikkelbaredarmsyndroom is soms geassocieerd met andere (chronische) aandoeningen zoals:

• bacteriële gastro-enteritis (buikgriep)
• bacteriële overgroei
• fibromyalgie (chronische aandoening met pijn en vermoeidheid)
• het chronisch vermoeidheidssyndroom
• het nail patella syndroom (afwijkingen aan nagels en knieschijven)
• het syndroom van Gilbert (leveraandoening met geelzucht)
• kaakgewrichtsdysfunctie.

Symptomen PDS: Diarree en/of obstipatie

Het prikkelbaredarmsyndroom kent variabele symptomen die ook nog eens variëren in ernst tussen patiënten. De meeste patiënten ervaren milde symptomen. De symptomen verergeren soms gedurende een paar weken of een maand, en verminderen dan weer een tijdje. Bij andere patiënten zijn dan weer meestal symptomen aanwezig. Van het prikkelbaredarmsyndroom is sprake wanneer de symptomen minstens drie dagen per maand gedurende een periode van drie maanden of meer aanwezig zijn.

Infectieuze diarree gaat bij 7-30% van de patiënten vooraf aan het begin van de symptomen bij het prikkelbaredarmsyndroom. Symptomen van angst en depressie komen vaker voor bij patiënten met het PDS en stress of ongunstige gebeurtenissen in het leven gaan vaak vooraf aan het ontstaan van chronische darmklachten.

De belangrijkste symptomen van PDS zijn:

• buikkrampen / darmkrampen
• buikpijn
• diarree en/of obstipatie: Bij patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom wisselen obstipatie en diarree zich af of anders hebben ze ofwel obstipatie of anders diarree. Een groene ontlasting komt voor.
• een opgeblazen gevoel
• onverteerde voedselresten in stoelgang
• tenesmen (aanhoudende, pijnlijke, valse stoelgangsdrang)
• verandering in het stoelgangspatroon in frequentie en/of vorm (uiterlijk) zoals slijm in de ontlasting
• volheid
• winderigheid

Andere symptomen

Een verlies van eetlust is ook een mogelijk teken van PDS. Bloed in de ontlasting en onbedoeld gewichtsverlies maken echter meestal geen deel uit van het prikkelbaredarmsyndroom. Andere mogelijke symptomen van PDS omvatten:

• allodynie (pijn bij niet-pijnlijke pijnprikkel)
• een onaangename smaak in de mond
• een slechte adem (halitose)
• hoofdpijn
• pijn na geslachtsgemeenschap (dyspareunie)
• pijnlijke menstruatie (menstruatiekrampen)
• plasklachten zoals urgentie-incontinentie, slijm in de urine, frequenter plassen (pollakisurie), ’s nachts plassen (nycturie), een onvolledige lediging van de blaas (urineretentie) en een overactieve blaas
• premenstruele spanning
• rugpijn
• slaapproblemen
• vermoeidheid

Diagnose en onderzoeken

Slechts ongeveer 50% van de patiënten met PDS raadplegen hiervoor een arts en hiervan krijgt 30% een verwijzing naar een ziekenhuisspecialist. Tot 40% van alle patiënten die de maagdarmspecialist onderzoekt, hebben het prikkelbaredarmsyndroom.

Diagnostische criteria

Deze criteria moeten de afgelopen drie maanden gedurende ten minste drie dagen per maand aanwezig zijn geweest bij het stellen van de diagnose:

• begin van de symptomen met een verandering in de vorm (uiterlijk) van de ontlasting
• begin van de symptomen met een verandering in frequentie van de ontlasting
• terugkerende buikpijn of ongemak dat verbetert met het maken van ontlasting

Diagnostisch onderzoek

Het eten van een lactosevrije voeding gedurende twee weken helpt bij het identificeren van lactasedeficiëntie (of lactose-intolerantie). Wel voert de arts nog andere testen uit om andere gezondheidsproblemen uit te sluiten:

• een ademtest onthult mogelijk bacteriële overgroei
• een bloedonderzoek onthult mogelijk coeliakie of een laag bloedbeeld (anemie)
• een lactose-intolerantietest spoort mogelijke lactose-intolerantie (symptomen bij het consumeren van melk en zuivelproducten) op
• een ontlastingscultuur toont mogelijk tekenen van een infectie; soms zijn witte stipjes in de ontlasting aanwezig

Aanvullende onderzoeken

In bepaalde omstandigheden zijn aanvullende onderzoeken nodig.

• aanhoudende of nachtelijke diarree
• aanhoudende of terugkerende misselijkheid of braken
• buikpijn, vooral als het niet volledig stopt door het maken van stoelgang of nachtelijke buikpijn
• een anale bloeding
• een bloederige ontlasting
• ferriprieve anemie (bloedarmoede dor ijzertekort)
• gewichtsverlies
• koorts
• optreden van symptomen na vijftigjarige leeftijd

De arts voert bij deze aanvullende symptomen een inwendig kijkonderzoek van de dikke darm uit, in medische termen gekend als een colonoscopie. Ook gebruikt de arts soms een sigmoïdoscopie (inwendig kijkonderzoek van het laatste gedeelte dikke darm). Af en toe is een bariumklysma vereist. Bij dit onderzoek maakt de arts een röntgenfoto van de dikke darm en het rectum (endeldarm). Een CT-scan van de buik en het bekkengebied is eveneens nodig om andere oorzaken van buikpijn te identificeren. Tot slot is een eliminatiedieet (voedsel schrappen en dan weer introduceren) mogelijk nuttig zodat de patiënt een beter idee krijgt van welke voedingsmiddelen hij al dan niet kan verdragen.

Differentiële diagnose

Andere aandoeningen die soortgelijke symptomen als PDS veroorzaken omvatten:

• coeliakie (maag- en darmproblemen door het eten van gluten)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree)
• de ziekte Crohn (chronische aandoening met diarree en buikpijn)
• dikkedarmkanker (kanker veroorzaakt zelden typische symptomen het prikkelbaredarmsyndroom, tenzij symptomen zoals gewichtsverlies, bloed in de ontlasting of abnormale bloedtesten ook aanwezig zijn)

Behandeling

Zelfzorg

Levensstijl
Soms verlicht de patiënt de symptomen van PDS door aanpassingen in de levensstijl door te voeren. Voorbeelden hiervan zijn regelmatige lichaamsbeweging, betere slaapgewoonten en ontspanningstechnieken voor het verminderen van angst of stress.

Voeding
Ook veranderingen in de voeding zijn nuttig bij een aantal patiënten, maar een specifiek dieet is niet voorhanden, omdat de symptomen zo variabel zijn. Wel hebben sommige patiënten baat bij het Fodmap-dieet. Volgende wijzigingen zijn wel aanbevolen:

• het eten van kleinere maaltijden
• het nemen van probiotica: Dit zijn levende of verzwakte bacteriën of bacteriële producten die een significant voordeel voor de gezondheid bieden. Dit is ook nuttig voor patiënten met PDS en bevindt zich bijvoorbeeld in yoghurtproducten.
• het verhogen van vezels in de voeding (dit verbetert constipatie of diarree, maar verergert soms wel het opgeblazen gevoel)
• het vermijden van voedingsmiddelen en dranken die de darmen stimuleren (zoals cafeïne, thee of cola)

Professionele medische zorg

Medicijnen
De arts zet mogelijk medicijnen in, al werken niet alle medicijnen altijd even goed bij PDS-patiënten en soms moet de arts hiermee wat experimenteren:

• Anticholinerge geneesmiddelen (dicyclomine, propantheline, belladonna en hyoscyamine) neemt de patiënt ongeveer een halfuur voor het eten om de darmcontracties onder controle te krijgen
• antipsychotica en antidepressiva
• bisacodyl voor de behandeling van constipatie
• lage doses tricyclische antidepressiva verlichten intestinale pijn
• Loperamide voor de behandeling van diarree
• Lubiprostone voor de behandeling van constipatiesymptomen
• Rifaximine, een antibioticum
• spasmolytica (krampstillende medicijnen)

Andere behandelingen
Psychotherapie, hypnotherapie en cognitieve gedragstherapie (vorm van psychotherapie) zijn ook inzetbaar voor patiënten die kampen met de gevolgen van PDS.

Prognose

Het prikkelbaredarmsyndroom is een levenslange aandoening. Voor sommige patiënten zijn de symptomen dermate vervelend dat ze interfereren met de werksituatie, alsook met het reizen en sociale activiteiten. Wel verbeteren de symptomen vaak door de behandeling. Het prikkelbaredarmsyndroom veroorzaakt geen blijvende schade aan de darmen, waardoor geen hoger risico ontstaat op dikkedarmkanker.

Complicaties darmaandoening

Af en toe leidt het PDS tot een buikabces of galstenen (harde afzettingen in galblaas met galkoliek). Bovendien verergert PDS de symptomen van aambeien (gezwollen aderen in anus met rectale bloedingen) indien de patiënt hiervan last heeft. Ondervoeding is een andere mogelijke complicatie die tot stand komt wanneer een patiënt bepaalde voedingsmiddelen niet verdraagt en ze daarom mijdt. Het prikkelbaredarmsyndroom is tot slot een chronische aandoening die bij sommige patiënten de kwaliteit van leven danig aantast waardoor een depressie ontstaat.

Lees verder

• Gezwollen dikke darm: Oorzaken van zwelling van colon
• Diarree: Soorten, oorzaken, symptomen en behandeling
• Constipatie (obstipatie): Oorzaken & soorten van verstopping
• Chronische diarree: Oorzaken van aanhoudende losse stoelgang