Tenesmen: Aanhoudende, pijnlijke (valse) stoelgangsdrang

Tenesmen is een aandoening waarbij een patiënt een aanhoudende en vaak pijnlijke drang tot stoelgang of urineren ervaart, maar slechts een geringe hoeveelheid ontlasting of urine produceert. Deze aandoening kan leiden tot krampen en rectale pijn. Bij tenesmen spant de patiënt zich vaak sterk in om de ontlasting of urine te produceren, maar het resultaat is meestal minimaal. Hoewel tenesmen soms vanzelf verdwijnt, kan medische behandeling noodzakelijk zijn om het probleem op te lossen.

• Synoniemen van tenesmen
• Wat zijn tenesmen?
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken: Inflammatoire en andere aandoeningen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Aanhoudende en pijnlijke stoelgangsdrang
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van tenesmen
• Prognose
• Complicaties van tenesmen
• Preventie en leefstijladviezen

Synoniemen van tenesmen

Tenesmen worden ook wel aangeduid met de volgende synoniemen:

• Moeilijkheden bij de stoelgang
• Pijn bij het passeren van de ontlasting
• Pijnlijke ontlasting
• Tenesmus (enkelvoud)
• Tenesmi (meervoud)

Wat zijn tenesmen?

Tenesmen verwijst naar een pijnlijke, dringende en vaak ineffectieve aandrang om te poepen, zelfs als de darmen leeg zijn. Dit symptoom komt veel voor bij darmaandoeningen en kan aanzienlijk ongemak veroorzaken bij patiënten. Tenesmen ontstaat wanneer de darmkrampen, die normaal helpen bij de peristaltiek, ongecontroleerd en pijnlijk optreden.

Epidemiologie

Voorkomen van tenesmen wereldwijd

Tenesmen komt wereldwijd voor en wordt het vaakst geassocieerd met aandoeningen van het maagdarmkanaal. De exacte incidentie van tenesmen is moeilijk vast te stellen, aangezien het een symptoom is en geen aparte diagnose. De prevalentie is vooral hoog in landen en gebieden waar inflammatoire darmziekten en prikkelbare darmsyndroom veel voorkomen, wat vaak verband houdt met een westers voedingspatroon en levensstijl.

Leeftijdsverdeling en demografische factoren

Tenesmen komt vaker voor bij jongeren en volwassenen in de werkende leeftijd, gezien de hogere incidentie van onderliggende aandoeningen zoals colitis en het prikkelbare darmsyndroom in deze leeftijdsgroep. Ouderen met chronische darmaandoeningen of kanker hebben ook een verhoogd risico op tenesmen.

Regionale verschillen in voorkomen

Er is een hoger risico op tenesmen in landen met een hogere incidentie van inflammatoire darmziekten, zoals West-Europa en Noord-Amerika. Dit kan verband houden met de industriële en dieetgerelateerde factoren die in deze regio’s meer voorkomen.

Mechanisme

Spiercontracties in het darmkanaal

Het mechanisme achter tenesmen is een overmatige of onregelmatige contractie van de spieren in het rectum en de dikke darm. Deze contracties, die normaal de stoelgang bevorderen, veroorzaken bij tenesmen een pijnlijke en onvrijwillige samentrekking, vaak zonder dat er daadwerkelijk ontlasting is om te verwijderen.

Zenuwstelsel en pijnperceptie

Een verstoord signaal vanuit het zenuwstelsel speelt ook een belangrijke rol bij tenesmen. Overactieve zenuwen kunnen een verhoogde pijnperceptie in het darmkanaal veroorzaken, waardoor zelfs kleine samentrekkingen pijnlijk kunnen aanvoelen. Bij patiënten met inflammatoire darmziekten zijn de zenuwen vaak gevoeliger door voortdurende ontstekingen.

Rol van ontsteking en weefselschade

Ontstekingsprocessen in het darmweefsel, zoals die gezien worden bij colitis en de ziekte van Crohn, kunnen leiden tot beschadiging en verhoogde gevoeligheid van het slijmvlies in de darmen. Dit draagt bij aan de pijnlijke, krampachtige spasmen die tenesmen veroorzaken.

Oorzaken: Inflammatoire en andere aandoeningen

Tenesmen ontstaan vaak in verband met inflammatoire darmaandoeningen (ontstekingsaandoeningen van de darm). Deze aandoeningen kunnen veroorzaakt worden door infecties of andere factoren. Motiliteitsstoornissen, oftewel stoornissen in de darmbewegingen, kunnen ook tenesmen veroorzaken. Deze aandoeningen of problemen leiden tot de vorming van zweren in het maagdarmkanaal. De zweren veroorzaken littekens aan de darmwanden, wat de normale passage van ontlasting belemmert en tenesmen kan veroorzaken.

Veelvoorkomende aandoeningen die tenesmen kunnen veroorzaken zijn:

• Colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• Colorectale kanker (dikkedarmkanker) of tumoren
• De ziekte van Crohn (aandoening gekenmerkt door buikpijn, diarree en gewichtsverlies)
• Een anorectaal abces
• Een infectie van de dikke darm (infectieuze colitis)
• Een motiliteitsstoornis van de darmen (zoals constipatie of diarree)
• Een ontsteking van het colon of het rectum door bestraling (stralingsproctitis of stralingscolitis)
• Het prikkelbaredarmsyndroom (symptomen van diarree en obstipatie)

Risicofactoren

Voedingspatroon en levensstijl

Een westers voedingspatroon, rijk aan bewerkte voeding en lage vezelinname, wordt geassocieerd met een verhoogd risico op darmziekten zoals prikkelbare darmsyndroom, wat tenesmen kan veroorzaken. Een vezelarm dieet kan leiden tot obstipatie, wat een predisponerende factor is voor tenesmen.

Genetische aanleg en familiegeschiedenis

Patiënten met een familiegeschiedenis van inflammatoire darmziekten of darmaandoeningen hebben een verhoogd risico op tenesmen. Genetische aanleg kan de gevoeligheid voor chronische darmontsteking verhogen, wat op zijn beurt de kans op tenesmen vergroot.

Chronische ziekten zoals diabetes

Chronische aandoeningen zoals diabetes, die kunnen leiden tot zenuwschade (diabetische neuropathie), verhogen het risico op darmklachten, waaronder tenesmen. Neuropathie kan de normale darmwerking verstoren en bijdragen aan onregelmatige en pijnlijke darmkrampen.

Risicogroepen

Patiënten met inflammatoire darmziekten

Patiënten die lijden aan chronische inflammatoire darmziekten, zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn, lopen een verhoogd risico op tenesmen. De voortdurende ontsteking en schade aan het darmweefsel veroorzaken vaak pijnlijke darmkrampen en oncontroleerbare aandrang.

Mensen met het prikkelbare darmsyndroom (PDS)

Prikkelbare darmsyndroom is een veelvoorkomende aandoening die tenesmen veroorzaakt door de onregelmatige spiercontracties en verhoogde gevoeligheid van het darmkanaal. Patiënten met PDS ervaren vaak pijnlijke krampen zonder dat er een directe ontlastingsdrang is.

Ouderen met chronische darmproblemen

Ouderen met chronische darmproblemen, zoals obstipatie of darmkanker, hebben een verhoogd risico op tenesmen. Dit komt door de verminderde mobiliteit van het darmkanaal en mogelijke onderliggende aandoeningen die leiden tot een verhoogde druk in het darmkanaal.

Symptomen: Aanhoudende en pijnlijke stoelgangsdrang

De symptomen van tenesmen variëren afhankelijk van de onderliggende aandoening en kunnen verschillen tussen patiënten. Kenmerkende symptomen zijn:

• [Pijn] bij het persen om de darmen te legen, met vaak slechts een minimale hoeveelheid ontlasting
• Krampen en druk in de anale streek
• Valse drang tot stoelgang
• Buikpijn en/of bloed in de ontlasting
• Braken, koorts en rillingen
• Onrust en gestrestheid door pijn en frequent toiletbezoek

Alarmsymptomen

Aanwezigheid van bloed in de ontlasting

Bloed in de ontlasting kan een alarmsymptoom zijn in combinatie met tenesmen, wat kan wijzen op ernstige onderliggende aandoeningen zoals darmkanker of een ernstige inflammatoire darmziekte. Bloedverlies moet altijd worden onderzocht.

Plotselinge, hevige pijn en koorts

Tenesmen gepaard met plotselinge hevige pijn en koorts kan een teken zijn van een infectie of een ernstige ontsteking in het darmkanaal. Patiënten die deze symptomen ervaren, hebben mogelijk onmiddellijke medische zorg nodig om complicaties te voorkomen.

Onverklaarbaar gewichtsverlies

Onverklaarbaar gewichtsverlies samen met tenesmen kan een alarmsignaal zijn voor ernstige aandoeningen zoals darmkanker. Deze combinatie van symptomen vereist nader onderzoek om mogelijke kwaadaardige oorzaken uit te sluiten.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De diagnose van tenesmen wordt vaak gesteld door een grondig rectovaginaal onderzoek en een uitgebreide anamnese. Dit onderzoek helpt om de aanwezigheid van tenesmen vast te stellen en andere mogelijke oorzaken uit te sluiten.

Diagnostisch onderzoek

Om de oorzaak van tenesmen te bepalen, kunnen de volgende onderzoeken worden uitgevoerd:

• Colonoscopie (onderzoek van de dikke darm en het rectum)
• Sigmoïdoscopie of proctosigmoïdoscopie (onderzoek van de onderste darm)
• Beeldvormend onderzoek zoals CT-scan, röntgenfoto's (radiografisch onderzoek) en echografie van de buik
• Ontlastingscultuur om eventuele infecties te detecteren
• Een volledig bloedonderzoek om ontstekingsmarkers en andere afwijkingen op te sporen

Behandeling van tenesmen

De behandeling van tenesmen richt zich op het aanpakken van de onderliggende oorzaak en het verlichten van de symptomen. Afhankelijk van de oorzaak en de ernst van de aandoening kan de behandeling bestaan uit:

Zelfzorg

• Een vezelrijk dieet (minstens twintig gram vezels per dag) en voldoende vochtinname (water) kunnen de constipatie verlichten en de stoelgang verbeteren. Dit helpt de ontlasting om langs eventuele zweren of littekens in het maagdarmkanaal te passeren.
• Lichaamsbeweging wordt aanbevolen omdat dit de darmbewegingen stimuleert en de pijn kan verminderen.

Professionele medische zorg

• Anti-inflammatoire middelen kunnen helpen bij het verminderen van ontstekingen bij inflammatoire aandoeningen. Immunosuppressiva kunnen nuttig zijn, afhankelijk van de specifieke ziekte en de toestand van de patiënt.
• Bij bacteriële motiliteitsstoornissen kunnen antibiotica worden voorgeschreven.
• Laxeermiddelen en geneesmiddelen die vocht aan de ontlasting toevoegen, kunnen nuttig zijn bij constipatie.
• Als de bovenstaande behandelingen niet effectief zijn, kan de arts handmatig de ontlasting verhelpen. In sommige gevallen kan een operatie noodzakelijk zijn om de onderliggende oorzaak van tenesmus te behandelen.

Prognose

Tenesmen verwijst naar een pijnlijk gevoel van onvolledige stoelgang of een aanhoudende drang om te poepen, vaak gepaard met krampen en ongemak. De prognose van tenesmen kan variëren afhankelijk van de onderliggende oorzaak, de ernst van de symptomen, en de effectiviteit van de behandeling. Hieronder worden de belangrijkste factoren en verwachtingen voor de prognose besproken:

Oorzaak van tenesmen

De prognose hangt sterk af van de oorzaak van de tenesmen. Veelvoorkomende oorzaken zijn:

• Infecties: Zoals bacteriële infecties (bijvoorbeeld door Salmonella of Campylobacter) kunnen tijdelijk tenesmen veroorzaken. Bij een succesvolle behandeling met antibiotica of andere medicatie kunnen de symptomen meestal verdwijnen binnen enkele dagen tot weken.
• Inflammatoire aandoeningen: Zoals colitis ulcerosa of de ziekte van Crohn kunnen chronische tenesmen veroorzaken.

De prognose hangt af van de ernst van de aandoening en de effectiviteit van de behandeling. Vroegtijdige en juiste behandeling kan helpen de symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren.
Tumoren: Goedaardige of kwaadaardige tumoren in het rectum of de dikke darm kunnen tenesmen veroorzaken. De prognose in dit geval hangt af van het stadium van de tumor, de behandelopties en de algehele gezondheid van de patiënt.

Behandelingsreactie

De prognose is vaak positief wanneer de oorzaak van tenesmen effectief wordt behandeld. Behandelingsopties kunnen onder andere het volgende omvatten:

• Medicatie: Bij infecties en ontstekingen kunnen medicijnen zoals antibiotica of anti-inflammatoire middelen helpen om de symptomen te verlichten. Bij aandoeningen zoals het prikkelbare darm syndroom (PDS) kunnen antispasmodica en andere specifieke medicaties worden voorgeschreven.
• Voedingsaanpassingen: Voor sommige patiënten kunnen voedingsaanpassingen zoals het vermijden van irriterend voedsel en het verhogen van vezelinname de symptomen verbeteren.
• Chirurgie: In gevallen van ernstige tumoren of structurele afwijkingen kan een operatie nodig zijn. De prognose na chirurgie hangt af van het succes van de ingreep en het herstel van de patiënt.

Chronische versus acute tenesmen

De duur en ernst van de tenesmen kunnen ook invloed hebben op de prognose:

• Acute tenesmen: Als tenesmen plotseling optreedt en het gevolg is van een tijdelijke aandoening zoals een infectie, kan de prognose goed zijn met snelle en effectieve behandeling.
• Chronische tenesmen: Bij chronische tenesmen als gevolg van langdurige aandoeningen kan de prognose variëren.

Continue behandeling en monitoring zijn vaak nodig om symptomen te beheersen en complicaties te voorkomen.

Levensstijl en ondersteuning

De prognose kan ook verbeteren met aanpassingen in levensstijl en ondersteunende zorg:

• Stressmanagement: Het verminderen van stress door middel van therapieën of ontspanningstechnieken kan helpen bij aandoeningen zoals het prikkelbare darm syndroom.
• Psychologische ondersteuning: Voor patiënten met aanhoudende of ernstige symptomen kan psychologische steun en therapie nuttig zijn om de impact van de symptomen te verlichten.

Tijdige diagnose en behandeling

Vroege detectie en behandeling van de onderliggende oorzaak van tenesmen kunnen de prognose aanzienlijk verbeteren. Regelmatige medische controles en tijdige medische interventies zijn cruciaal voor een gunstige uitkomst.

Samenvattend, de prognose van tenesmen varieert afhankelijk van de oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Met een juiste diagnose en een geschikte behandeling hebben veel patiënten een goede kans op verbetering en herstel van de symptomen.

Complicaties van tenesmen

Tenesmen kunnen leiden tot verschillende complicaties, zoals:

• Fecale impactie (opstapeling van ontlasting in de darmen)
• Perforatie van de darmwand
• Miltabces (een abces in de milt)
• Aanhoudende ontsteking die kan leiden tot verdere complicaties zoals peritonitis (ontsteking van het buikvlies)

Preventie en leefstijladviezen

Hoewel niet alle gevallen van tenesmen te voorkomen zijn, kunnen de volgende adviezen helpen om het risico te verkleinen:

• Een vezelrijk dieet en voldoende hydratatie helpen de spijsvertering soepel te laten verlopen en kunnen bijdragen aan een regelmatige stoelgang.
• Regelmatige lichaamsbeweging bevordert de darmbewegingen en vermindert het risico op constipatie en andere darmproblemen.
• Vermijd overmatig gebruik van laxeermiddelen, omdat dit kan leiden tot een verslechtering van de darmfunctie.
• Onderga regelmatig medisch onderzoek indien je een chronische darmziekte hebt of symptomen van tenesmen ervaart.

Door bewust te zijn van de symptomen en risicofactoren van tenesmen en door preventieve maatregelen te nemen, kan de kans op ernstige complicaties worden verminderd en kan een tijdige en effectieve behandeling worden gewaarborgd.

Lees verder

• Pijnlijke ontlasting: Oorzaken van pijn bij maken stoelgang