Antibiotica: Geneesmiddelen tegen een bacteriële infectie

Antibiotica zijn krachtige geneesmiddelen die worden gebruikt voor de preventie en behandeling van bacteriële infecties. Deze levensreddende medicatie, die beschikbaar is in verschillende toedieningsvormen, werkt op twee manieren: door bacteriën te doden (bactericide antibiotica) of door hun reproductie en verspreiding te voorkomen (bacteriostatische antibiotica). Bacteriën zijn microscopische organismen die enkele ernstige ziekten kunnen veroorzaken. Het is cruciaal dat een antibioticakuur volledig en volgens de voorschriften wordt ingenomen om te voorkomen dat bacteriën resistentie (weerstand) tegen het geneesmiddel ontwikkelen. Hoewel antibiotica doorgaans goed verdragen worden, kunnen ze in zeldzame gevallen ernstige complicaties veroorzaken.

• Indicatie voor Antibioticagebruik: Bestrijding van Bacteriële Infecties
• Tegenindicaties voor antibiotica
• Soorten antibiotica
• Toedieningswijzen van antibiotica
• Gebruik van antibiotica
• Bijwerkingen van antibiotica
• Interacties met medicatie
• Verstoring van de darmflora en de lichamelijke gevolgen
• Antibioticaresistentie door overmatig gebruik
• Preventie en beheer van antibioticaresistentie

Indicatie voor Antibioticagebruik: Bestrijding van Bacteriële Infecties

Antibiotica worden voorgeschreven voor de bestrijding van bacteriële infecties wanneer:

• De infectie besmettelijk is en zonder behandeling kan verspreiden.
• De infectie langdurig aanhoudt en niet spontaan verdwijnt.
• De infectie leidt tot ernstige complicaties of schade.
• De infectie niet effectief behandeld kan worden met andere middelen.

Daarnaast kan antibioticumprofylaxe worden toegepast, waarbij antibiotica worden gegeven als voorzorgsmaatregel om een bacteriële infectie te voorkomen.

Tegenindicaties voor antibiotica

Sommige antibiotica zijn niet geschikt voor patiënten met bepaalde medische aandoeningen, zoals nier- of leverproblemen, of voor zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven. Ook bij patiënten die bekend zijn met allergieën voor bepaalde antibiotica, moet de arts uiterst voorzichtig zijn.

Soorten antibiotica

Antibiotica kunnen worden ingedeeld op basis van hun spectrum van activiteit in breedspectrum- en engspectrumantibiotica. Breedspectrumantibiotica zijn effectief tegen een breed scala van bacteriën, terwijl engspectrumantibiotica gericht zijn op een specifiek type bacterie. Er zijn honderden antibiotica beschikbaar, maar ze kunnen worden gecategoriseerd in zes belangrijke groepen: aminoglycosiden, cefalosporinen, fluorchinolonen, macroliden, penicillines en tetracyclines.

Aminoglycosiden

Aminoglycosiden worden vaak gebruikt bij ernstige infecties zoals sepsis (bloedvergiftiging) en bepaalde vormen van meningitis. Ze kunnen echter ernstige bijwerkingen veroorzaken, zoals gehoorverlies en nierschade. Deze antibiotica worden meestal toegediend via injectie of als druppels voor oorinfecties of ooginfecties. Voor oogproblemen dienen de oogdruppelrichtlijnen te worden gevolgd. Voorbeelden van aminoglycosiden zijn gentamicine en tobramycine.

Cefalosporinen

Cefalosporinen worden ingezet voor een breed scala aan infecties, waaronder ernstige aandoeningen zoals sepsis en meningitis. Cefalexine is een bekend voorbeeld van deze groep.

Fluorchinolonen

Fluorchinolonen zijn breedspectrumantibiotica die gebruikt worden voor de behandeling van diverse infecties. Bekende voorbeelden zijn ciprofloxacine en levofloxacine.

Macroliden

Macroliden zijn bijzonder effectief bij het behandelen van long- en luchtweginfecties en dienen als alternatief voor patiënten met een penicilline-allergie of bij de behandeling van penicilline-resistente bacteriën. Enkele voorbeelden zijn erytromycine en claritromycine.

Penicillines

Penicillines bestrijden diverse infecties, waaronder huidinfecties, luchtweginfecties en urineweginfecties. Penicilline en amoxicilline zijn bekende voorbeelden. Penicilline, het eerste natuurlijk voorkomende antibioticum, werd in 1928 ontdekt door Alexander Fleming.

Tetracyclines

Tetracyclines worden gebruikt voor een breed scala aan infecties, maar zijn vooral bekend voor de behandeling van matige tot ernstige acne en rosacea. Voorbeelden zijn tetracycline en doxycycline.

Toedieningswijzen van antibiotica

Antibiotica zijn verkrijgbaar in verschillende vormen: lokale (op de huid aangebrachte) of orale (via de mond ingenomen) antibiotica en antibiotica die via injectie worden toegediend.

Injecties met antibiotica

Injecties worden gegeven wanneer directe en snelle werking van het antibioticum vereist is. Dit kan via een injectie in de spier of een infuus in het bloed. Deze vorm wordt vaak gebruikt bij ernstige infecties.

Lokale antibiotica

Lokale antibiotica omvatten crèmes, lotions, sprays of druppels die op de huid worden aangebracht om infecties te behandelen.

Orale antibiotica

Orale antibiotica worden in de mond ingenomen in de vorm van tabletten, pillen, capsules of vloeistoffen. Deze zijn effectief voor de behandeling van milde tot matige infecties.

Gebruik van antibiotica

Patiënten dienen de bijsluiter van hun medicatie zorgvuldig te lezen en de instructies van hun huisarts en/of apotheker op te volgen. Sommige antibiotica mogen niet worden ingenomen met bepaalde voedingsmiddelen of dranken, en sommige medicijnen mogen niet met voeding worden ingenomen. Het is belangrijk de voorgeschreven kuur volledig af te maken, ook als de symptomen verbeteren, om resistentie te voorkomen. Indien een dosis vergeten is, moet deze worden ingenomen zodra de patiënt eraan denkt, tenzij het bijna tijd is voor de volgende dosis. Het innemen van twee doses dicht op elkaar kan het risico op bijwerkingen verhogen. Een extra dosis veroorzaakt meestal geen ernstige schade, maar kan wel milde bijwerkingen geven. Het effect van een antibioticum begint meestal binnen enkele uren.

Bijwerkingen van antibiotica

Milde bijwerkingen

De meeste antibiotica zijn relatief veilig en ernstige bijwerkingen komen zelden voor. Veelvoorkomende milde bijwerkingen zijn onder meer malaise, een loopneus, huiduitslag, zwelling van de tong en het gezicht, vooral bij penicilline, een opgeblazen gevoel, spijsverteringsproblemen, diarree, een stinkende ontlasting, een groene ontlasting, witte stipjes in de ontlasting, een tekort aan vitamine K (bij langdurig gebruik), jeukende voeten, maagpijn, misselijkheid en braken. Schimmelinfecties van de mond, het spijsverteringskanaal en de vagina kunnen ook optreden.

Ernstige bijwerkingen

Ongeveer 1 op de 15 patiënten kan een allergische reactie op bepaalde antibiotica ervaren. Zeer zelden kan dit leiden tot anafylaxie, een ernstige allergische reactie die de bloeddruk kan verlagen en de bloedstroom naar vitale organen kan verminderen. Dit kan leiden tot een anafylactische shock, een medische noodsituatie die potentieel dodelijk is. Afhankelijk van het type antibioticum kunnen andere ernstige bijwerkingen optreden, zoals nierstenen, abnormale bloedstolling, verhoogde gevoeligheid voor zonlicht, bloedaandoeningen of zelfs doofheid.

Interacties met medicatie

Patiënten nemen vaak voorgeschreven antibiotica en gebruiken zelden medicatie van anderen. Het is echter belangrijk om te weten dat antibiotica onverwachte interacties kunnen hebben met andere geneesmiddelen, zoals de anticonceptiepil, en zelfs met alcohol. Antibiotica kunnen de effectiviteit van de anticonceptiepil verminderen, waardoor er een verhoogd risico op zwangerschap kan ontstaan. Daarom is het cruciaal dat zowel artsen als apothekers volledig op de hoogte zijn van de medische status van hun patiënten, inclusief het gebruik van andere geneesmiddelen, kruidensupplementen, en vitaminen. Dit helpt bij het voorkomen van mogelijke interacties en bijwerkingen.

Verstoring van de darmflora en de lichamelijke gevolgen

Gezonde darmflora

Een gezonde darmflora bestaat uit een evenwichtige gemeenschap van goede bacteriën en gisten die essentieel zijn voor de gezondheid. Deze micro-organismen spelen een cruciale rol bij de synthese van vitaminen, ondersteunen het immuunsysteem, bevorderen de ontwikkeling en het onderhoud van weefsels, en helpen bij de regulering van de bloeddruk. Bovendien dragen ze bij aan een effectieve spijsvertering en beschermen ze tegen schadelijke bacteriën van buitenaf.

Verstoring van de darmflora

Het gebruik van antibiotica kan zowel schadelijke als nuttige bacteriën in de darmen doden, zonder onderscheid te maken. Dit verstoort de delicate balans van het darmmicrobioom, wat kan leiden tot een toestand die bekend staat als dysbiose. Bij dysbiose, ook wel dysbacteriose genoemd, is de evenwichtige verhouding van de micro-organismen in de darmen verstoord. Dit kan leiden tot spijsverteringsproblemen zoals diarree en buikpijn. Serotonine, een belangrijk hormoon dat invloed heeft op stemmingen, eetlust, botontwikkeling, hartfunctie, en darmbewegingen, wordt voornamelijk geproduceerd in de darmwand. De verstoring van de darmflora door antibiotica kan de serotonineproductie beïnvloeden, wat kan bijdragen aan symptomen van depressie. Het gebruik van probiotica kan helpen bij het herstellen van de darmflora en het behouden van een gezonde serotoninebalans, aangezien 80% van de serotonine in de darmen wordt aangemaakt.

Antibioticaresistentie door overmatig gebruik

Gezondheidsorganisaties wereldwijd waarschuwen voor de overmatige en ongepaste toepassing van antibiotica, vooral bij minder ernstige infecties. Het overmatige gebruik van deze medicijnen heeft geleid tot de opkomst van zogenaamde "superbacteriën" die resistent zijn tegen veel verschillende soorten antibiotica. Enkele van deze resistente bacteriën zijn onder andere:

• Meticilline-Resistente Staphylococcus aureus (MRSA)
• Clostridium difficile
• Bacteriën die resistent zijn tegen tuberculose (MDR-TB)
• Carbapenemase-producerende Enterobacteriaceae (CPE)

Infecties veroorzaakt door deze resistente bacteriën zijn moeilijk te behandelen en kunnen ernstige gezondheidsrisico's met zich meebrengen. Volgens het Europees Centrum voor Ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) overlijden jaarlijks naar schatting 25.000 patiënten aan antibioticaresistente infecties binnen de Europese Unie. Het verminderen van antibioticaresistentie vereist een gezamenlijke inspanning van zorgverleners, patiënten en beleidsmakers om verstandig gebruik van antibiotica te bevorderen en om infecties op een effectieve manier te bestrijden.

Preventie en beheer van antibioticaresistentie

Het voorkomen van antibioticaresistentie omvat diverse strategieën:

• Verstandig gebruik van antibiotica: Alleen antibiotica gebruiken wanneer voorgeschreven door een arts en de volledige kuur afmaken, zelfs als de symptomen verbeteren.
• Hygiëne en infectiepreventie: Regelmatige handhygiëne, vaccinaties en goede hygiënische praktijken kunnen helpen bij het voorkomen van infecties en de noodzaak voor antibiotica verminderen.
• Educatie en bewustwording: Voorlichting aan patiënten en zorgverleners over de gevolgen van overmatig antibioticagebruik en het belang van het naleven van behandeladviezen.

Het is van essentieel belang om een bewustzijnscultuur te ontwikkelen rond het gebruik van antibiotica en om preventieve maatregelen te nemen om de effectiviteit van deze levensreddende medicijnen te behouden.

Lees verder

• Antibioticaresistentie: Geen werking meer van antibiotica
• Tetracyclines: Soort antibiotica voor bacteriële infecties
• Antibiotica geassocieerde diarree: Oorzaken en symptomen
• Aminoglycosiden: Soort antibiotica voor ernstige infecties
• Macroliden: Soort antibiotica voor behandeling van infecties