Meningitis: Hersenvliesontsteking met hoofdpijn & stijve nek
De meningen – de medische term voor hersen- of ruggenmergvliezen – dienen als beschermend effect voor de hersenen. Door een infectie of door andere oorzaken ontstaat soms een ontsteking van deze beschermende membranen. Door de zwelling van het hersenweefsel krijgt het hersenweefsel onvoldoende bloed en zuurstof. De karakteristieke symptomen van meningitis zijn een stijve nek, ernstige hoofdpijn en koorts. De behandeling is afhankelijk van de oorzaak van de hersenvliesontsteking. Soms zet de arts gewoon pijnstillers in terwijl andere vormen onmiddellijk een ziekenhuisopname met medicatietoediening vereisen. Bij meningitis zijn de vooruitzichten tot slot variabel omdat deze eveneens afhangen van de precieze etiologie van de hersenaandoening.

Het delen van gebruiksvoorwerpen verspreidt mogelijk de ziekmakende organismen van meningitis /
Bron: Pexels, PixabaySoort: Infectieuze meningitis
Infectieuze meningitis is geclassificeerd als virale, bacteriële, schimmel- of parasitaire meningitis, afhankelijk van het type organisme dat de infectie veroorzaakt. De
verspreiding van de virussen en bacteriën die meningitis veroorzaken, gebeurt door het
hoesten,
niezen, zoenen en het delen van gebruiksvoorwerpen, bestek en
tandenborstels. Meestal verspreiden mensen de infectie zonder zelf ziek te zijn.
Virale meningitis
Virale meningitis (aseptische meningitis) is de meest voorkomende vorm die vooral voorkomt bij mensen jonger dan dertig jaar. Deze vorm is zelden dodelijk en verdwijnt meestal met de behandeling. Meningitis ontwikkelt zich bij minder dan 1 op 1000 mensen die geïnfecteerd zijn met één van de virussen geassocieerd met de aandoening. Mogelijk geassocieerde virussen zijn het herpesvirus (veroorzaakt onder andere een
koortslip en
genitale herpes),
het West-Nijlvirus (infectie, meestal zonder tekenen, soms met neurologische problemen), het
hiv-virus, het bofvirus, het
enterovirus (virale infectie met griepachtige symptomen), … Ook
virale hepatitis E resulteert mogelijk in een
ontsteking van de hersen- of ruggenmergvliezen. Veelal verschijnt virale meningitis in de late zomer of vroege herfst.
Bacteriële meningitis
Bacteriële meningitis is vaak ernstig en is een potentiële medische noodsituatie. Indien onbehandeld is bacteriële meningitis fataal of leidt dit tot ernstige chronische complicaties. Omdat bacteriële meningitis snel evolueert, is het belangrijk om de bacteriën te identificeren en zo snel mogelijk met een antibiotische behandeling te starten. Een bacteriële infectie in de oren, de mond of de sinussen verspreidt zich mogelijk naar de
hersenen en het ruggenmerg. Sommige soorten bacteriën zijn verspreidbaar via de afscheiding uit de mond en neus.
Fungale meningitis
Fungale meningitis ontwikkelt zich bij patiënten met een
verzwakt immuunsysteem, zoals bijvoorbeeld hiv/aids, lupus,
diabetes mellitus. Fungale meningitis gebeurt in tien procent van de patiënten met AIDS. De organismen
Cryptococcus neoformans (
cryptokokkenmeningitis) en
Candida albicans (
candidiasis) zijn vaak de oorzaak van fungale meningitis. Parasitaire meningitis komt vaker voor in onderontwikkelde landen en is vaak het gevolg van parasieten die zich in besmet water, voedsel en de bodem bevinden.
Soort: Niet-infectieuze meningitis
In zeldzame gevallen is meningitis niet-infectieus, omdat dit te wijten is aan

Overmatig alcoholgebruik vormt een risicofactor voor meningitis /
Bron: Jarmoluk, PixabayRisicofactoren
De primaire risicofactor voor meningitis is een onderdrukt immuunsysteem, wat veroorzaakt is door bijvoorbeeld:
- aandoeningen zoals hiv/aids, kanker of diabetes
- alcoholisme
- auto-immuunziekten zoals lupus
- een verwijdering van de milt (splenectomie)
- een verzwakt immuunsysteem
- een zwangerschap (dit verhoogt het risico op listeriose, een bacteriële infectie die ook in staat is om meningitis te veroorzaken)
- het gebruik van bepaalde immunosuppressiva (bijvoorbeeld corticosteroïden, chemotherapie)
- hoofd- en hersenchirurgie
- intraveneus drugsgebruik
- leven en werken met grote groepen mensen (bijvoorbeeld militaire bases, kinderopvang)
- niet gevaccineerd zijn voor bof, Haemophilus influenzae type B en vaccins tegen een pneumokokkeninfectie (infectie veroorzaakt door pneumokokkenbacterie)
- roken
- tumoren
- wonen in een grote groep

Ernstige hoofdpijn komt voor bij een hersenvliesontsteking /
Bron: Geralt, PixabaySymptomen: Hoofdpijn, koorts en een stijve nek
De symptomen van bacteriële meningitis ontwikkelen zich veelal acuut binnen enkele uren tot maximaal twee à drie weken nadat de bacteriën in het lichaam zijn binnengekomen. Acute bacteriële meningitis vereist onmiddellijke medische aandacht. Virale meningitis start plotseling of binnen dagen of weken, afhankelijk van het soort virus en de algemene gezondheid van de patiënt.
Kenmerkende symptomen van zowel virale als bacteriële meningitis zijn een
stijve nek,
nekpijn,
hoofdpijn (vaak in de vorm van '
donderslaghoofdpijn' of soms
ochtendhoofdpijn) en
koorts. Sommige patiënten symptomen voordat dat echte tekenen van meningitis optreden. Deze omvatten hoesten, een
loopneus en
congestie (verstopte sinussen).
Andere symptomen
Andere symptomen waarmee een patiënt met meningitis zich presenteert, ontwikkelen zich in een willekeurige volgorde. Ook zijn niet alle symptomen zichtbaar en de ernst is hierbij ook variabel.
Andere tekenen van meningitis zijn:
Diagnose en onderzoeken
Een snelle hartslag (
tachycardie), koorts, gedragsveranderingen en een stijve nek zijn typische symptomen die wijzen op meningitis bij een klinisch onderzoek. De arts weet echter aan de hand van de symptomen niet aan welke vorm van meningitis de patiënt lijdt en daarom zijn verdere onderzoeken vereist met als doel om een zo effectief mogelijke behandeling in te zetten.
Diagnostisch onderzoek
De arts voert een lumbale punctie (
ruggenprik) uit en onderzoekt dan onder de microscoop het ruggenmerg om te kijken wat de oorzaak is van de ontsteking. Daarnaast is een bloedkweek nodig. De arts zet tevens
beeldvormende onderzoeken in bij meningitis zoals een
röntgenfoto van de borstkas (
thoraxfoto), en een
CT-scan en
MRI-scan van het hoofd.
Behandeling meningitis
Bacteriële meningitis
Een ziekenhuisopname is vereist voor bacteriële meningitis. De patiënt krijgt in grote hoeveelheden meestal intraveneus (via een ader)
antibiotica toegediend. Corticosteroïden verminderen de ontsteking en kalmerende middelen voorkomen aanvallen. Soms is ademhalingsondersteuning nodig wanneer de patiënt het bewustzijn verliest.
Virale meningitis
Virale meningitis is milder en hiervan herstelt de patiënt meestal spontaan binnen de twee weken. Bedrust, veel vochtinname en vrij verkrijgbare
pijnstillers verlichten de symptomen.
Fungale meningitis
Wanneer de patiënt lijdt aan meningitis veroorzaakt door een schimmel, bijvoorbeeld bij tuberculeuze meningitis, dan zet de arts een
antimycoticum (schimmelwerend geneesmiddel) in.
Andere oorzaken van meningitis
Niet-infectieuze meningitis veroorzaakt door een allergische reactie of een auto-immuunziekte behandelt de arts met corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers). In sommige gevallen is een behandeling niet nodig omdat de patiënt spontaan herstelt. Kankergerelateerde meningitis vereist therapie voor de kanker (meestal chemotherapie,
radiotherapie en/of chirurgie).
Prognose ontsteking van hersen- of ruggenmergvliezen
Virale meningitis verdwijnt meestal binnen zeven tot tien dagen en is dodelijk bij minder dan één procent van de patiënten. Patiënten met meningitis veroorzaakt door
Streptococcus pneumoniae en patiënten jonger dan twee jaar of ouder dan zestig jaar hebben doorgaans een slechte prognose. Bacteriële meningitis is dodelijk bij ongeveer één op de vier patiënten en dat vaak al binnen een paar uur. Een snelle behandeling met antibiotica vermindert het risico op het overlijden als gevolg van bacteriële meningitis tot minder dan vijftien procent.
Preventie
De patiënt volgt best het vaccinatieprogramma waarbij volgende vaccinaties zeker nodig zijn:
- Haemophilus influenzae type b
- BMR (bof, mazelen, rodehond)
- pneumokokken (kinderen van 2 en jonger)
- streptococcus pneumoniae
- varicella (waterpokken)

Problemen met het gezichtsvermogen komen mogelijk voor bij meningitis /
Bron: Nufkin, Flickr (CC BY-2.0)Complicaties hersenvliesontsteking
Een snelle medische behandeling vermindert het risico op hersenbeschadiging en complicaties op lange termijn waaronder:
Ook komen patiënten soms te overlijden als gevolg van meningitis.
Lees verder