Meningitis: Hersenvliesontsteking met hoofdpijn & stijve nek

De meningen – de medische term voor hersen- of ruggenmergvliezen – dienen als beschermend effect voor de hersenen. Door een infectie of door andere oorzaken ontstaat soms een ontsteking van deze beschermende membranen. Door de zwelling van het hersenweefsel krijgt het hersenweefsel onvoldoende bloed en zuurstof. De karakteristieke symptomen van meningitis zijn een stijve nek, ernstige hoofdpijn en koorts. De behandeling is afhankelijk van de oorzaak van de hersenvliesontsteking. Soms zet de arts gewoon pijnstillers in, terwijl andere vormen onmiddellijk een ziekenhuisopname met medicatietoediening vereisen. Bij meningitis zijn de vooruitzichten tot slot variabel omdat deze eveneens afhangen van de precieze etiologie van de hersenaandoening.

• Soort: Infectieuze meningitis
• Soort: Niet-infectieuze meningitis
• Risicofactoren
• Symptomen: Hoofdpijn, koorts en een stijve nek
• Alarmsymptomen: Snelle herkenning noodzakelijk
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Behandeling afhankelijk van oorzaak
• Prognose: Variabele prognose afhankelijk van oorzaak
• Complicaties: Mogelijke ernstige gevolgen
• Preventie: Vaccinaties en hygiëne

Soort: Infectieuze meningitis

Infectieuze meningitis is geclassificeerd als virale, bacteriële, schimmel- of parasitaire meningitis, afhankelijk van het type organisme dat de infectie veroorzaakt. De verspreiding van de virussen en bacteriën die meningitis veroorzaken, gebeurt door het hoesten, niezen, zoenen en het delen van gebruiksvoorwerpen, bestek en tandenborstels. Meestal verspreiden mensen de infectie zonder zelf ziek te zijn.

Virale meningitis

Virale meningitis (aseptische meningitis) is de meest voorkomende vorm die vooral voorkomt bij mensen jonger dan dertig jaar. Deze vorm is zelden dodelijk en verdwijnt meestal met de behandeling. Meningitis ontwikkelt zich bij minder dan 1 op 1000 mensen die geïnfecteerd zijn met één van de virussen geassocieerd met de aandoening. Mogelijk geassocieerde virussen zijn het herpesvirus (veroorzaakt onder andere een koortslip en genitale herpes), het West-Nijlvirus (infectie, meestal zonder tekenen, soms met neurologische problemen), het hiv-virus, het bofvirus, het enterovirus (virale infectie met griepachtige symptomen), … Ook virale hepatitis E resulteert mogelijk in een ontsteking van de hersen- of ruggenmergvliezen. Veelal verschijnt virale meningitis in de late zomer of vroege herfst.

Bacteriële meningitis

Bacteriële meningitis is vaak ernstig en is een potentiële medische noodsituatie. Indien onbehandeld is bacteriële meningitis fataal of leidt dit tot ernstige chronische complicaties. Omdat bacteriële meningitis snel evolueert, is het belangrijk om de bacteriën te identificeren en zo snel mogelijk met een antibiotische behandeling te starten. Een bacteriële infectie in de oren, de mond of de sinussen verspreidt zich mogelijk naar de hersenen en het ruggenmerg. Sommige soorten bacteriën zijn verspreidbaar via de afscheiding uit de mond en neus.

Fungale meningitis

Fungale meningitis ontwikkelt zich bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals bijvoorbeeld hiv/aids, lupus, diabetes mellitus. Fungale meningitis gebeurt in tien procent van de patiënten met AIDS. De organismen Cryptococcus neoformans (cryptokokkenmeningitis) en Candida albicans (candidiasis) zijn vaak de oorzaak van fungale meningitis. Parasitaire meningitis komt vaker voor in onderontwikkelde landen en is vaak het gevolg van parasieten die zich in besmet water, voedsel en de bodem bevinden.

Soort: Niet-infectieuze meningitis

In zeldzame gevallen is meningitis niet-infectieus, omdat dit te wijten is aan

• bepaalde geneesmiddelen zoals het bof), mazelen- en rodehond-vaccin, immunoglobuline, levamisol (ergamisole), metronidazole (flagyl) en niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (bijvoorbeeld ibuprofen, diclofenac, naproxen)
• een hersenoperatie
• een hoofdwonde
• kanker
• sarcoïdose (aandoening aan ogen, logen, zenuwstelsel en huid)
• systemische lupus erythematosus (lupus)

Risicofactoren

De primaire risicofactor voor meningitis is een onderdrukt immuunsysteem, wat veroorzaakt is door bijvoorbeeld:

• aandoeningen zoals hiv/aids, kanker of diabetes
• alcoholisme
• auto-immuunziekten zoals lupus
• een verwijdering van de milt (splenectomie)
• een verzwakt immuunsysteem
• een zwangerschap (dit verhoogt het risico op listeriose, een bacteriële infectie die ook in staat is om meningitis te veroorzaken)
• het gebruik van bepaalde immunosuppressiva (bijvoorbeeld corticosteroïden, chemotherapie)
• hoofd- en hersenchirurgie
• intraveneus drugsgebruik
• leven en werken met grote groepen mensen (bijvoorbeeld militaire bases, kinderopvang)
• niet gevaccineerd zijn voor bof, Haemophilus influenzae type B en vaccins tegen een pneumokokkeninfectie (infectie veroorzaakt door pneumokokkenbacterie)
• roken
• tumoren
• wonen in een grote groep

Symptomen: Hoofdpijn, koorts en een stijve nek

De symptomen van bacteriële meningitis ontwikkelen zich veelal acuut binnen enkele uren tot maximaal twee à drie weken nadat de bacteriën in het lichaam zijn binnengekomen. Acute bacteriële meningitis vereist onmiddellijke medische aandacht. Virale meningitis start plotseling of binnen dagen of weken, afhankelijk van het soort virus en de algemene gezondheid van de patiënt.

Kenmerkende symptomen van zowel virale als bacteriële meningitis zijn een stijve nek, nekpijn, hoofdpijn (vaak in de vorm van 'donderslaghoofdpijn' of soms ochtendhoofdpijn) en koorts. Sommige patiënten ervaren symptomen voordat de echte tekenen van meningitis optreden. Deze omvatten hoesten, een loopneus en congestie (verstopte sinussen).

Andere symptomen

Andere symptomen waarmee een patiënt met meningitis zich presenteert, ontwikkelen zich in een willekeurige volgorde. Ook zijn niet alle symptomen zichtbaar en de ernst is hierbij ook variabel.

Andere tekenen en symptomen van meningitis zijn

• misselijkheid en overgeven
• gevoel van algemene vermoeidheid
• lichtgevoeligheid of fotofobie (pijn aan de ogen bij fel licht)
• verwardheid of veranderingen in de mentale toestand
• uitslag (bij bacteriële meningitis, hoewel niet altijd aanwezig)
• spierpijn en gewrichtspijn
• schokkende of stuiptrekkingen (convulsies)
• verhoogde ademhalingsfrequentie
• pijn bij het buigen van het hoofd (niet altijd aanwezig)
• extreme gevoeligheid voor aanraking en pijn
• veranderde emotionele toestand
• ernstige vermoeidheid
• diarree bij zuigelingen en jonge kinderen

Alarmsymptomen: Snelle herkenning noodzakelijk

Alarmsymptomen zijn acuut en vereisen onmiddellijke medische zorg. Dit kunnen de volgende zijn:

• stijve nek
• koorts
• ernstige hoofdpijn
• misselijkheid en overgeven
• confusie of mentale veranderingen
• schokkende of stuiptrekkingen
• lichtgevoeligheid
• stijve nek bij kinderen en zuigelingen
• uitslag bij kinderen en volwassenen

Diagnose en onderzoeken

Diagnose van meningitis vereist meestal een combinatie van klinische evaluatie, laboratoriumtests en beeldvorming. De arts stelt de diagnose met behulp van de volgende testen en onderzoeken:

• Lumbale punctie (ruggenprik) om het hersenvocht (cerebrospinaal vocht) te verzamelen en te analyseren
• Bloedonderzoek om de aanwezigheid van infecties te detecteren
• CT-scan of MRI-scan van de hersenen om zwellingen of abnormale bevindingen op te sporen
• Kweek van de vloeistoffen van de hersenen of bloed om de aanwezige bacteriën of virussen te identificeren
• Serologische tests om specifieke virale infecties op te sporen
• Urinetests in sommige gevallen

Behandeling: Behandeling afhankelijk van oorzaak

De behandeling van meningitis is afhankelijk van de oorzaak en kan variëren van antivirale of antibacteriële medicijnen tot ondersteunende zorg. Mogelijke behandelingen zijn:

• antibiotica voor bacteriële meningitis, vaak intraveneus
• antivirale medicijnen voor virale meningitis
• antischimmelmedicijnen voor schimmelmeningitis
• anti-parasitaire medicijnen voor parasitaire meningitis
• pijnstillers en koortsremmers voor symptomatische verlichting
• behandeling van onderliggende aandoeningen die bijdragen aan meningitis
• behandeling van symptomen zoals misselijkheid en overgeven
• iv-medicatie voor ernstige gevallen
• herstel en revalidatie bij complicaties

Prognose: Variabele prognose afhankelijk van oorzaak

De prognose bij meningitis hangt af van verschillende factoren, waaronder de oorzaak, de snelheid van de behandeling, en de algehele gezondheid van de patiënt. Bij tijdige behandeling is de prognose voor virale meningitis meestal goed, met herstel binnen enkele weken. Bacteriële meningitis kan ernstige complicaties veroorzaken en vereist vaak intensieve zorg. Prognoses bij schimmel- en parasitaire meningitis zijn variabel en afhankelijk van de ernst en snelheid van diagnose en behandeling.

Complicaties: Mogelijke ernstige gevolgen

Meningitis kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder:

• blijvende neurologische schade zoals geheugenproblemen, veranderingen in de mentale toestand en spierzwakte
• gehoorverlies of visuele stoornissen
• epilepsie en chronische hoofdpijn
• hydrocephalus (waterhoofd door een ophoping van hersenvocht)
• coma of dood bij ernstige gevallen
• ontsteking van de aderen in de hersenen
• problemen met coördinatie en balans

Preventie: Vaccinaties en hygiëne

Preventieve maatregelen voor meningitis zijn essentieel en omvatten:

• vaccinaties tegen bof, mazelen, rodehond, pneumokokken en meningokokken
• regelmatige handhygiëne en goede persoonlijke hygiëne
• het vermijden van het delen van gebruiksvoorwerpen
• vaccinatie voor mensen met een verhoogd risico
• behandeling van personen met een infectie om verspreiding te voorkomen
• regelmatige medische controles en tijdige behandeling van infecties

Lees verder

• Meningokokkenmeningitis: Bacteriële hersenvliesontsteking
• Pneumokokkenmeningitis: Hersenvliesontsteking door bacterie
• Huiduitslag bij meningitis (hersenvliesontsteking)
• Meningokokkenziekte: Sepsis en meningitis door bacteriën