Pneumokokkenmeningitis: Hersenvliesontsteking door bacterie

De hersenvliezen zijn de vliezen (membranen) die het ruggenmerg en de hersenen bedekken en beschermen. Bij meningitis zijn de hersenvliezen geïnfecteerd, waardoor ze opzwellen. Meestal zijn virussen hiervoor verantwoordelijk, maar bij pneumokokkenmeningitis ligt de bacterie genaamd Streptococcus pneumoniae aan de basis van de infectie. Deze zeldzame maar ernstige ziekte brengt heel wat ernstige of levensbedreigende complicaties met zich mee. Een snelle behandeling met antibiotica is noodzakelijk om het leven van de patiënt te redden. Een vaccin is tot slot beschikbaar om het risico op het ontwikkelen van de bacteriële infectie te verkleinen.

• Epidemiologie van pneumokokkeninfectie
• Oorzaken: Door infectie met bacterie S. pneumoniae
• Pneumokokkenziekten
• Infectie van hersenenvlies
• Risicofactoren van bacteriële hersenvliesontsteking
• Symptomen: Hoofdpijn, stijve nek en koorts
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Snelle toediening van antibiotica
• Prognose van pneumokokkenmeningitis
• Complicaties van infectie van het hersenvlies
• Preventie via pneumokokkenvaccin

Epidemiologie van pneumokokkeninfectie

De incidentie van ernstige pneumokokkeninfecties, waaronder meningitis, is aanzienlijk afgenomen sinds de introductie van het pneumokokkenvaccin in 1995. De jaarlijkse incidentie bedraagt ongeveer 9 op 100.000 personen.

Oorzaken: Door infectie met bacterie S. pneumoniae

Pneumokokkenziekten

Streptococcus pneumoniae (S. pneumoniae) is een wijdverspreide gramnegatieve bacterie die zich bevindt in de keel, mond en neus. De bacterie veroorzaakt tal van mogelijke infecties zoals:

• een bloedinfectie (pneumokokkensepsis)
• een buikvliesontsteking (peritonitis) (zelden)
• een gewrichtsontsteking (artritis) (zelden)
• een hartklepontsteking (endocarditis) (zelden)
• een hersenvliesontsteking (pneumokokkenmeningitis)
• een longontsteking (pneumokokkenpneumonie)
• een middenoorontsteking (otitis media)
• een neusbijholteontsteking (sinusitis)
• een ontsteking van de luchtpijpvertakkingen (bronchitis)
• een oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)

S. pneumoniae is de meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis bij volwassenen. Het is ook één van de belangrijkste oorzaken van bacteriële meningitis bij kinderen jonger dan twee jaar. Ongeveer vier op de tien personen dragen S. pneumoniae in het lichaam. Bij de meerderheid van deze personen is de bacterie niet actief en ontstaat geen ziekte, maar soms ontstaan dus wel pneumokokkeninfecties.

Infectie van hersenenvlies

Pneumokokkenmeningitis treedt op wanneer S. pneumoniae in de bloedbaan van een patiënt terechtkomt en de vloeistof rond de hersenen of de wervelkolom infecteert. Patiënten die de bacterie in het lichaam dragen (al dan niet ziek) zijn in staat om de bacterie te verspreiden. De verspreiding van de bacterie verloopt gemakkelijk door kleine druppeltjes die vrijkomen uit de neus of mond van een patiënt. Deze druppels komen dan in contact met de persoon door:

• het gebruiken van lippenstift van een andere patiënt
• het delen van bestek
• het delen van eten
• hoesten
• intiem zoenen
• niezen

Risicofactoren van bacteriële hersenvliesontsteking

Aandoeningen
Bepaalde aandoeningen maken patiënten meer vatbaard voor het ontwikkelen van meningitis door pneumokokken, waaronder:

• diabetes mellitus (suikerziekte)
• een chronische hartaandoening
• een chronische leverziekte
• een chronische longaandoening
• een cochleair implantaat
• een geschiedenis van meningitis
• een hoofdtrauma
• een infectie van een hartklep met S. pneumoniae
• een recente bovenste luchtweginfectie
• een recente longontsteking met S. pneumoniae
• een recente oorontsteking met S. pneumoniae
• een verwijderde milt (splenectomie) of een niet-functionerende milt (asplenie)
• een verzwakt immuunsysteem door een kankerbehandeling, een orgaantransplantatie, aids, een langdurige behandeling met corticosteroïden

Omgevingsfactoren
Alcoholmisbruik, drugsmisbruik en het roken van sigaretten verhogen de kans op de infectie. Kinderen van Afro-Amerikaanse afkomst, inwoners van Alaska en sommige Indiaanse groepen lopen een groter risico lopen om de ziekte te ontwikkelen. Patiënten die namelijk in nauw contact met veel anderen leven, hebben bovendien meer kans op het krijgen van pneumokokkenmeningitis. Ook het leven in slaapzalen of andere gemeenschappelijke woonsituaties zijn risicofactoren voor pneumokokkenmeningitis. Kinderen in de dagopvang zijn tot slot vaker aangetast.

Symptomen: Hoofdpijn, stijve nek en koorts

De incubatieperiode (tijd tussen het oplopen van de infectie en het verschijnen van de symptomen) bedraagt ongeveer drie dagen. De symptomen hebben de neiging om plotseling te verschijnen en bestaan uit onder andere:

• agitatie
• een intense hoofdpijn
• een overgevoeligheid voor licht (fotofobie)
• een snelle ademhaling (tachycardie)
• een stijve nek
• een uitpuilende fontanel bij zuigelingen: de zachte plek bovenop het hoofd van de baby puilt uit (duwt naar buiten)
• een verlies van bewustzijn (bewustzijnsverlies) of een verminderd bewustzijn
• het hoofd en de nek naar achteren buigen
• hoge koorts
• mentale veranderingen
• misselijkheid en braken
• prikkelbaarheid
• rillingen
• slaperigheid

Diagnose en onderzoeken

Een arts voert een lichamelijk onderzoek uit maar indien hij vermoedt dat de patiënt lijdt aan pneumokokkenmeningitis, bestelt hij meteen een lumbale punctie om de diagnose te bevestigen. Bij dit onderzoek - ook gekend als een ruggenprik - verwijdert de arts een beetje ruggenmergvocht uit de wervelkolom van een patiënt. Een arts bestelt soms ook andere onderzoeken zoals een bloedonderzoek, een CT-scan van het hoofd en een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto). Een snelle diagnose is essentieel, omdat een onmiddellijke behandeling de best mogelijke uitkomst biedt.

Behandeling: Snelle toediening van antibiotica

Patiënten met pneumokokkenmeningitis krijgen onmiddellijk een ziekenhuisopname met intraveneuze antibioticabehandeling. In sommige situaties zet de arts ook corticosteroïden in om de zwelling rond de hersenen en de wervelkolom te verminderen.

Prognose van pneumokokkenmeningitis

Pneumokokkenmeningitis is een zeer ernstige aandoening. Ongeveer twintig procent van de patiënten komt hieraan te overlijden. Jonge kinderen en 65-plussers lopen het grootste risico. Een snelle behandeling is noodzakelijk voor het bekomen van beste resultaat.

Complicaties van infectie van het hersenvlies

Ongeveer één op de vier van de overlevende patiënten van pneumokokkenmeningitis kampen mogelijk nog met langdurige problemen zoals:

• een verminderd gezichtsvermogen
• gedragsproblemen
• geheugenverlies
• gehoorverlies
• hersenbeschadiging
• ontwikkelingsvertragingen
• toevallen

Preventie via pneumokokkenvaccin

Het basisvaccinatieschema bevat een vaccin tegen pneumokokkeninfecties. De arts dient het pneumokokkenvaccin toe bij baby’s van acht en zestien weken en op de leeftijd van twaalf maanden. Het is niet mogelijk om met het vaccin volledig beschermd te zijn, omdat diverse bacteriën en types of groepen bekend zijn. Wel biedt het vaccin een goede bescherming tegen de meest voorkomende vormen van pneumokokkenmeningitis. Verder bespreken patiënten uit de risicogroepen het beste hun persoonlijk vaccinatiebeleid. Vaak krijgen deze patiënten - zeker zij die geen of een slecht werkende milt hebben - het advies om zich om de vijf jaar te laten vaccineren tegen pneumokokkeninfecties.

Lees verder

• Meningitis: Hersenvliesontsteking met hoofdpijn & stijve nek
• Pneumokokkenpneumonie: Longontsteking door bacterie
• Pneumokokkenziekte: Infectie door pneumokokkenbacterie