Pneumokokkenmeningitis: Hersenvliesontsteking door bacterie

De hersenvliezen zijn de membranen die het ruggenmerg en de hersenen bedekken en beschermen. Bij meningitis zijn de hersenvliezen geïnfecteerd, waardoor ze opzwellen. Meestal zijn virussen hiervoor verantwoordelijk, maar bij pneumokokkenmeningitis ligt de bacterie genaamd Streptococcus pneumoniae aan de basis van de infectie. Deze zeldzame maar ernstige ziekte brengt ernstige of levensbedreigende complicaties met zich mee. Een snelle behandeling met antibiotica is noodzakelijk om het leven van de patiënt te redden. Er is een vaccin beschikbaar om het risico op het ontwikkelen van de bacteriële infectie te verkleinen.

• Epidemiologie van pneumokokkeninfectie
• Oorzaken: Door infectie met bacterie S. pneumoniae
• Pneumokokkenziekten
• Infectie van hersenvliezen
• Risicofactoren van bacteriële hersenvliesontsteking
• Symptomen: Hoofdpijn, stijve nek en koorts
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Snelle toediening van antibiotica
• Prognose van pneumokokkenmeningitis
• Complicaties van infectie van het hersenvlies
• Preventie via pneumokokkenvaccin

Epidemiologie van pneumokokkeninfectie

De incidentie van ernstige pneumokokkeninfecties, waaronder meningitis, is aanzienlijk afgenomen sinds de introductie van het pneumokokkenvaccin in 1995. Anno september 2024 bedraagt de jaarlijkse incidentie ongeveer 9 op 100.000 personen.

Oorzaken: Door infectie met bacterie S. pneumoniae

Pneumokokkenziekten

Streptococcus pneumoniae is een wijdverspreide grampositieve bacterie die zich in de keel, mond en neus bevindt. De bacterie kan verschillende infecties veroorzaken, zoals:

• een bloedinfectie (pneumokokkensepsis) een buikvliesontsteking (peritonitis) (zelden) een gewrichtsontsteking (artritis) (zelden) een hartklepontsteking (endocarditis) (zelden) een hersenvliesontsteking (pneumokokkenmeningitis) een longontsteking (pneumokokkenpneumonie) een middenoorontsteking (otitis media) een neusbijholteontsteking (sinusitis) een ontsteking van de luchtpijpvertakkingen (bronchitis) een oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)

S. pneumoniae is de meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis bij volwassenen en kinderen jonger dan twee jaar. Ongeveer 40% van de mensen draagt de bacterie, vaak zonder ziek te worden, maar soms ontstaan pneumokokkeninfecties.

Infectie van hersenvliezen

Pneumokokkenmeningitis treedt op wanneer de bacterie in de bloedbaan terechtkomt en de vloeistof rond de hersenen of de wervelkolom infecteert. De bacterie verspreidt zich door druppeltjes via hoesten, niezen of andere vormen van nauw contact, zoals:

• het delen van lippenstift het delen van bestek het delen van eten hoesten intiem zoenen niezen

Risicofactoren van bacteriële hersenvliesontsteking

Aandoeningen

Bepaalde aandoeningen verhogen het risico op pneumokokkenmeningitis, zoals:

• diabetes mellitus (suikerziekte) een chronische hartaandoening een chronische leverziekte een chronische longaandoening een cochleair implantaat een geschiedenis van meningitis een hoofdtrauma een recente longontsteking een verwijderde milt een verzwakt immuunsysteem

Omgevingsfactoren

Alcoholmisbruik, drugsmisbruik en roken verhogen het risico op infectie. Ook mensen die in groepen leven, zoals slaapzalen of kinderopvang, lopen een verhoogd risico op pneumokokkenmeningitis.

Symptomen: Hoofdpijn, stijve nek en koorts

De incubatieperiode bedraagt ongeveer drie dagen. Symptomen treden vaak plotseling op, waaronder:

• agitatie een intense hoofdpijn een overgevoeligheid voor licht een snelle ademhaling een stijve nek hoge koorts mentale veranderingen misselijkheid en braken

Diagnose en onderzoeken

De diagnose wordt bevestigd door een lumbale punctie. Andere tests, zoals een CT-scan of bloedonderzoek, kunnen ook nodig zijn.

Behandeling: Snelle toediening van antibiotica

Patiënten met pneumokokkenmeningitis worden onmiddellijk in het ziekenhuis opgenomen en krijgen een intraveneuze antibioticabehandeling. De antibiotica moeten zo snel mogelijk worden toegediend om de bacterie te bestrijden en verdere schade te voorkomen. In veel gevallen wordt empirische antibiotica gestart, die later kan worden aangepast op basis van de resultaten van de kweek. In sommige gevallen wordt ook corticosteroïdtherapie, zoals dexamethason, toegevoegd om de ontsteking en zwelling rond de hersenen en het ruggenmerg te verminderen. Dit kan helpen om neurologische complicaties te beperken, vooral als het wordt toegediend voor of bij de eerste dosis antibiotica.

Prognose van pneumokokkenmeningitis

Pneumokokkenmeningitis is een zeer ernstige aandoening met een hoge mortaliteit. Ondanks moderne behandelmethoden overlijdt ongeveer twintig procent van de patiënten aan de ziekte. De prognose is afhankelijk van verschillende factoren zoals de leeftijd van de patiënt, de snelheid waarmee de behandeling is gestart en de algemene gezondheidstoestand. Jonge kinderen, ouderen (65+) en personen met een verzwakt immuunsysteem lopen een groter risico op een slechtere uitkomst. Vroege diagnose en snelle behandeling zijn essentieel om de beste kans op herstel te bevorderen. Desondanks blijven blijvende complicaties bij overlevenden vaak voorkomen.

Complicaties van infectie van het hersenvlies

Ongeveer één op de vier overlevenden van pneumokokkenmeningitis ervaart langdurige of blijvende problemen, die kunnen variëren van mild tot ernstig. Mogelijke complicaties zijn:

• een verminderd gezichtsvermogen
• gedragsproblemen
• geheugenverlies
• gehoorverlies
• hersenbeschadiging
• ontwikkelingsvertragingen (vooral bij kinderen)
• toevallen
• motorische of cognitieve beperkingen
• hydrocefalie (waterhoofd)

Deze complicaties kunnen de levenskwaliteit aanzienlijk verminderen en vereisen vaak langdurige revalidatie en ondersteuning. Vroege revalidatie-interventies kunnen helpen om de gevolgen van deze complicaties te beperken.

Preventie via pneumokokkenvaccin

Het vaccinatieprogramma biedt een belangrijk middel om pneumokokkenmeningitis te voorkomen. Het basisvaccinatieschema in Nederland omvat een vaccin tegen pneumokokkeninfecties, dat bij baby’s wordt toegediend op de leeftijd van acht weken, zestien weken en twaalf maanden. Dit vaccin beschermt tegen de meest voorkomende typen van de bacterie die ernstige infecties zoals meningitis kunnen veroorzaken.

Hoewel het vaccin niet tegen alle typen pneumokokken beschermt, biedt het een zeer goede bescherming tegen de gevaarlijkste varianten. Voor mensen met een verhoogd risico op infecties, zoals ouderen en mensen zonder functionerende milt (asplenie), wordt aanbevolen om aanvullende vaccinaties te overwegen. In veel gevallen adviseert de arts om elke vijf jaar een herhalingsvaccinatie te krijgen. Daarnaast is het belangrijk om de vaccinatie regelmatig te evalueren, vooral bij risicopatiënten, zodat ze optimaal beschermd blijven.

Lees verder

• Meningitis: Hersenvliesontsteking met hoofdpijn & stijve nek
• Pneumokokkenpneumonie: Longontsteking door bacterie
• Pneumokokkenziekte: Infectie door pneumokokkenbacterie