Pneumokokkenmeningitis: Hersenvliesontsteking door bacterie

De hersenvliezen zijn de membranen die het ruggenmerg en de hersenen bedekken en beschermen. Bij meningitis zijn de hersenvliezen geïnfecteerd, waardoor ze opzwellen. Meestal zijn virussen hiervoor verantwoordelijk, maar bij pneumokokkenmeningitis ligt de bacterie genaamd Streptococcus pneumoniae aan de basis van de infectie. Deze zeldzame maar ernstige ziekte brengt ernstige of levensbedreigende complicaties met zich mee. Een snelle behandeling met antibiotica is noodzakelijk om het leven van de patiënt te redden. Er is een vaccin beschikbaar om het risico op het ontwikkelen van de bacteriële infectie te verkleinen.

• Epidemiologie van pneumokokkeninfectie
• Oorzaken: Door infectie met bacterie S. pneumoniae
• Pneumokokkenziekten
• Infectie van hersenvliezen
• Risicofactoren van bacteriële hersenvliesontsteking
• Symptomen: Hoofdpijn, stijve nek en koorts
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Snelle toediening van antibiotica
• Prognose van pneumokokkenmeningitis
• Complicaties van infectie van het hersenvlies
• Preventie via pneumokokkenvaccin
• Praktische tips voor het leven / omgaan met pneumokokkenmeningitis
• Vroege behandeling en herstel
• Langdurige revalidatie en complicatiemanagement
• Vaccinatie en preventie
• Misvattingen rond pneumokokkenmeningitis
• Pneumokokkenmeningitis komt alleen voor bij kinderen
• Vaccinatie biedt volledige bescherming tegen pneumokokkenmeningitis
• Pneumokokkenmeningitis wordt altijd voorafgegaan door een luchtweginfectie
• Pneumokokkenmeningitis is gemakkelijk te herkennen aan de symptomen
• Een behandeling met antibiotica garandeert genezing zonder gevolgen
• Alleen mensen met een verzwakt immuunsysteem hoeven zich zorgen te maken
• Na herstel van pneumokokkenmeningitis is verdere medische controle niet nodig

Epidemiologie van pneumokokkeninfectie

De incidentie van ernstige pneumokokkeninfecties, waaronder meningitis, is aanzienlijk afgenomen sinds de introductie van het pneumokokkenvaccin in 1995. Anno september 2024 bedraagt de jaarlijkse incidentie ongeveer 9 op 100.000 personen.

Oorzaken: Door infectie met bacterie S. pneumoniae

Pneumokokkenziekten

Streptococcus pneumoniae is een wijdverspreide grampositieve bacterie die zich in de keel, mond en neus bevindt. De bacterie kan verschillende infecties veroorzaken, zoals:

• een bloedinfectie (pneumokokkensepsis) een buikvliesontsteking (peritonitis) (zelden) een gewrichtsontsteking (artritis) (zelden) een hartklepontsteking (endocarditis) (zelden) een hersenvliesontsteking (pneumokokkenmeningitis) een longontsteking (pneumokokkenpneumonie) een middenoorontsteking (otitis media) een neusbijholteontsteking (sinusitis) een ontsteking van de luchtpijpvertakkingen (bronchitis) een oogbindvliesontsteking (conjunctivitis)

S. pneumoniae is de meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis bij volwassenen en kinderen jonger dan twee jaar. Ongeveer 40% van de mensen draagt de bacterie, vaak zonder ziek te worden, maar soms ontstaan pneumokokkeninfecties.

Infectie van hersenvliezen

Pneumokokkenmeningitis treedt op wanneer de bacterie in de bloedbaan terechtkomt en de vloeistof rond de hersenen of de wervelkolom infecteert. De bacterie verspreidt zich door druppeltjes via hoesten, niezen of andere vormen van nauw contact, zoals:

• het delen van lippenstift het delen van bestek het delen van eten hoesten intiem zoenen niezen

Risicofactoren van bacteriële hersenvliesontsteking

Aandoeningen

Bepaalde aandoeningen verhogen het risico op pneumokokkenmeningitis, zoals:

• diabetes mellitus (suikerziekte) een chronische hartaandoening een chronische leverziekte een chronische longaandoening een cochleair implantaat een geschiedenis van meningitis een hoofdtrauma een recente longontsteking een verwijderde milt een verzwakt immuunsysteem

Omgevingsfactoren

Alcoholmisbruik, drugsmisbruik en roken verhogen het risico op infectie. Ook mensen die in groepen leven, zoals slaapzalen of kinderopvang, lopen een verhoogd risico op pneumokokkenmeningitis.

Symptomen: Hoofdpijn, stijve nek en koorts

De incubatieperiode bedraagt ongeveer drie dagen. Symptomen treden vaak plotseling op, waaronder:

• agitatie een intense hoofdpijn een overgevoeligheid voor licht een snelle ademhaling een stijve nek hoge koorts mentale veranderingen misselijkheid en braken

Diagnose en onderzoeken

De diagnose wordt bevestigd door een lumbale punctie. Andere tests, zoals een CT-scan of bloedonderzoek, kunnen ook nodig zijn.

Behandeling: Snelle toediening van antibiotica

Patiënten met pneumokokkenmeningitis worden onmiddellijk in het ziekenhuis opgenomen en krijgen een intraveneuze antibioticabehandeling. De antibiotica moeten zo snel mogelijk worden toegediend om de bacterie te bestrijden en verdere schade te voorkomen. In veel gevallen wordt empirische antibiotica gestart, die later kan worden aangepast op basis van de resultaten van de kweek. In sommige gevallen wordt ook corticosteroïdtherapie, zoals dexamethason, toegevoegd om de ontsteking en zwelling rond de hersenen en het ruggenmerg te verminderen. Dit kan helpen om neurologische complicaties te beperken, vooral als het wordt toegediend voor of bij de eerste dosis antibiotica.

Prognose van pneumokokkenmeningitis

Pneumokokkenmeningitis is een zeer ernstige aandoening met een hoge mortaliteit. Ondanks moderne behandelmethoden overlijdt ongeveer twintig procent van de patiënten aan de ziekte. De prognose is afhankelijk van verschillende factoren zoals de leeftijd van de patiënt, de snelheid waarmee de behandeling is gestart en de algemene gezondheidstoestand. Jonge kinderen, ouderen (65+) en personen met een verzwakt immuunsysteem lopen een groter risico op een slechtere uitkomst. Vroege diagnose en snelle behandeling zijn essentieel om de beste kans op herstel te bevorderen. Desondanks blijven blijvende complicaties bij overlevenden vaak voorkomen.

Complicaties van infectie van het hersenvlies

Ongeveer één op de vier overlevenden van pneumokokkenmeningitis ervaart langdurige of blijvende problemen, die kunnen variëren van mild tot ernstig. Mogelijke complicaties zijn:

• een verminderd gezichtsvermogen
• gedragsproblemen
• geheugenverlies
• gehoorverlies
• hersenbeschadiging
• ontwikkelingsvertragingen (vooral bij kinderen)
• toevallen
• motorische of cognitieve beperkingen
• hydrocefalie (waterhoofd)

Deze complicaties kunnen de levenskwaliteit aanzienlijk verminderen en vereisen vaak langdurige revalidatie en ondersteuning. Vroege revalidatie-interventies kunnen helpen om de gevolgen van deze complicaties te beperken.

Preventie via pneumokokkenvaccin

Het vaccinatieprogramma biedt een belangrijk middel om pneumokokkenmeningitis te voorkomen. Het basisvaccinatieschema in Nederland omvat een vaccin tegen pneumokokkeninfecties, dat bij baby’s wordt toegediend op de leeftijd van acht weken, zestien weken en twaalf maanden. Dit vaccin beschermt tegen de meest voorkomende typen van de bacterie die ernstige infecties zoals meningitis kunnen veroorzaken.

Hoewel het vaccin niet tegen alle typen pneumokokken beschermt, biedt het een zeer goede bescherming tegen de gevaarlijkste varianten. Voor mensen met een verhoogd risico op infecties, zoals ouderen en mensen zonder functionerende milt (asplenie), wordt aanbevolen om aanvullende vaccinaties te overwegen. In veel gevallen adviseert de arts om elke vijf jaar een herhalingsvaccinatie te krijgen. Daarnaast is het belangrijk om de vaccinatie regelmatig te evalueren, vooral bij risicopatiënten, zodat ze optimaal beschermd blijven.

Praktische tips voor het leven / omgaan met pneumokokkenmeningitis

Vroege behandeling en herstel

Pneumokokkenmeningitis is een ernstige aandoening die snelle medische aandacht vereist. Symptomen zoals hoge koorts, hoofdpijn, stijve nek en verwardheid moeten direct worden geëvalueerd. Behandeling met intraveneuze antibiotica in een ziekenhuis is cruciaal om verdere complicaties te voorkomen.

Langdurige revalidatie en complicatiemanagement

Na herstel kunnen sommige patiënten blijvende gehoorproblemen, neurologische schade of leerproblemen ervaren. Gehoorapparaten, logopedie en cognitieve therapieën kunnen helpen om deze complicaties te beheersen. Regelmatige controle bij een specialist is noodzakelijk om eventuele resterende problemen vroegtijdig aan te pakken.

Vaccinatie en preventie

Vaccinatie tegen pneumokokken is een effectieve manier om de ziekte te voorkomen, vooral bij jonge kinderen, ouderen en personen met een verzwakt immuunsysteem. Het versterken van het immuunsysteem door een evenwichtig voedingspatroon, voldoende slaap en beweging helpt ook om infecties te voorkomen.

Misvattingen rond pneumokokkenmeningitis

Pneumokokkenmeningitis is een ernstige bacteriële infectie van de hersenvliezen, veroorzaakt door de bacterie Streptococcus pneumoniae. Deze aandoening kan leiden tot levensbedreigende complicaties zoals hersenschade, gehoorverlies en zelfs overlijden. Ondanks de beschikbaarheid van vaccinaties en behandelingen bestaan er nog veel misverstanden over de ziekte, de risico’s en de preventiemogelijkheden.

Pneumokokkenmeningitis komt alleen voor bij kinderen

Hoewel jonge kinderen een verhoogd risico lopen, kunnen mensen van alle leeftijden pneumokokkenmeningitis krijgen. Ouderen, mensen met een verzwakt immuunsysteem en patiënten met chronische aandoeningen zoals suikerziekte of leverziekten lopen eveneens een verhoogd risico op deze ernstige infectie.

Vaccinatie biedt volledige bescherming tegen pneumokokkenmeningitis

Hoewel vaccins zoals het pneumokokkenvaccin helpen om het risico op infectie te verminderen, bieden ze geen volledige bescherming. Er bestaan meer dan 90 verschillende serotypen van Streptococcus pneumoniae, en de beschikbare vaccins richten zich op de meest voorkomende en gevaarlijke types. Dit betekent dat iemand die gevaccineerd is, nog steeds een infectie kan oplopen door een niet-gedekt serotype, al is de kans hierop kleiner.

Pneumokokkenmeningitis wordt altijd voorafgegaan door een luchtweginfectie

Pneumokokkenmeningitis kan ontstaan na een luchtweginfectie zoals een longontsteking of een neus-bijholteontsteking, maar dit is niet altijd het geval. De bacterie kan zich ook via de bloedbaan verspreiden of rechtstreeks de hersenvliezen binnendringen na een schedeltrauma of een medische ingreep.

Pneumokokkenmeningitis is gemakkelijk te herkennen aan de symptomen

De symptomen van pneumokokkenmeningitis, zoals koorts, hevige hoofdpijn, stijve nek en verwardheid, kunnen ook bij andere infecties en aandoeningen voorkomen. Dit maakt het moeilijk om de ziekte direct te herkennen, vooral in een vroeg stadium. Snelle diagnostiek en bloedonderzoeken zijn essentieel om de juiste behandeling tijdig te starten.

Een behandeling met antibiotica garandeert genezing zonder gevolgen

Hoewel antibiotica effectief kunnen zijn in het bestrijden van de bacterie, kunnen de gevolgen van de infectie blijvend zijn. Hersenschade, gehoorverlies en neurologische problemen kunnen optreden, zelfs bij tijdige behandeling. De ernst van de complicaties hangt af van factoren zoals de snelheid van de diagnose en de algehele gezondheid van de patiënt.

Alleen mensen met een verzwakt immuunsysteem hoeven zich zorgen te maken

Hoewel mensen met een verzwakt immuunsysteem een verhoogd risico lopen, kan pneumokokkenmeningitis ook gezonde mensen treffen. Factoren zoals een recente koorts, een oor- of luchtweginfectie, of een hoofdtrauma kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op infectie, zelfs bij ogenschijnlijk gezonde personen.

Na herstel van pneumokokkenmeningitis is verdere medische controle niet nodig

Zelfs na succesvolle behandeling is medische opvolging belangrijk. Langdurige gevolgen zoals gehoorproblemen, cognitieve achteruitgang of neurologische restverschijnselen kunnen zich pas later manifesteren. Regelmatige controles en eventueel aanvullende therapieën kunnen helpen om restschade te beperken en de levenskwaliteit te verbeteren.

Lees verder

• Meningitis: Hersenvliesontsteking met hoofdpijn & stijve nek
• Pneumokokkenpneumonie: Longontsteking door bacterie
• Pneumokokkenziekte: Infectie door pneumokokkenbacterie