Pneumokokkenmeningitis: Hersenvliesontsteking door bacterie
De hersenvliezen zijn de vliezen (membranen) die het ruggenmerg en de hersenen bedekken en beschermen. Bij meningitis zijn de hersenvliezen geïnfecteerd, waardoor ze opzwellen. Meestal zijn virussen hiervoor verantwoordelijk, maar bij pneumokokkenmeningitis ligt de bacterie genaamd Streptococcus pneumoniae aan de basis van de infectie. Deze zeldzame maar ernstige ziekte brengt heel wat ernstige of levensbedreigende complicaties met zich mee. Een snelle behandeling met antibiotica is noodzakelijk om het leven van de patiënt te redden. Een vaccin is tot slot beschikbaar om het risico op het ontwikkelen van de bacteriële infectie te verkleinen.
Epidemiologie van pneumokokkeninfectie
De incidentie van ernstige
pneumokokkeninfecties, waaronder meningitis, is aanzienlijk afgenomen sinds de introductie van het pneumokokkenvaccin in 1995. De jaarlijkse incidentie bedraagt ongeveer 9 op 100.000 personen.
Oorzaken: Door infectie met bacterie S. pneumoniae
Pneumokokkenziekten
Streptococcus pneumoniae (S. pneumoniae) is een wijdverspreide
gramnegatieve bacterie die zich bevindt in de keel, mond en neus. De bacterie veroorzaakt tal van mogelijke infecties zoals:
S. pneumoniae is de meest voorkomende oorzaak van bacteriële meningitis bij volwassenen. Het is ook één van de belangrijkste oorzaken van bacteriële meningitis bij kinderen jonger dan twee jaar. Ongeveer vier op de tien personen dragen
S. pneumoniae in het lichaam. Bij de meerderheid van deze personen is de bacterie niet actief en ontstaat geen ziekte, maar soms ontstaan dus wel pneumokokkeninfecties.
Infectie van hersenenvlies
Pneumokokkenmeningitis treedt op wanneer
S. pneumoniae in de bloedbaan van een patiënt terechtkomt en de vloeistof rond de
hersenen of de wervelkolom infecteert. Patiënten die de bacterie in het lichaam dragen (al dan niet ziek) zijn in staat om de bacterie te verspreiden. De
verspreiding van de bacterie verloopt gemakkelijk door kleine druppeltjes die vrijkomen uit de neus of mond van een patiënt. Deze druppels komen dan in contact met de persoon door:
- het gebruiken van lippenstift van een andere patiënt
- het delen van bestek
- het delen van eten
- hoesten
- intiem zoenen
- niezen
Risicofactoren van bacteriële hersenvliesontsteking
Aandoeningen
Bepaalde aandoeningen maken patiënten meer vatbaard voor het ontwikkelen van meningitis door pneumokokken, waaronder:

Alcoholmisbruik is een risicofactor voor de bacteriële infectie /
Bron: Jarmoluk, Pixabay Omgevingsfactoren
Alcoholmisbruik,
drugsmisbruik en het
roken van sigaretten verhogen de kans op de infectie. Kinderen van Afro-Amerikaanse afkomst, inwoners van Alaska en sommige Indiaanse groepen lopen een groter risico lopen om de ziekte te ontwikkelen. Patiënten die namelijk in nauw contact met veel anderen leven, hebben bovendien meer kans op het krijgen van pneumokokkenmeningitis. Ook het leven in slaapzalen of andere gemeenschappelijke woonsituaties zijn risicofactoren voor pneumokokkenmeningitis. Kinderen in de dagopvang zijn tot slot vaker aangetast.
Symptomen: Hoofdpijn, stijve nek en koorts
De incubatieperiode (tijd tussen het oplopen van de infectie en het verschijnen van de symptomen) bedraagt ongeveer drie dagen. De symptomen hebben de neiging om plotseling te verschijnen en bestaan uit onder andere:
Diagnose en onderzoeken
Een arts voert een lichamelijk onderzoek uit maar indien hij vermoedt dat de patiënt lijdt aan pneumokokkenmeningitis, bestelt hij meteen een
lumbale punctie om de diagnose te bevestigen. Bij dit onderzoek - ook gekend als een ruggenprik - verwijdert de arts een beetje ruggenmergvocht uit de wervelkolom van een patiënt. Een arts bestelt soms ook andere onderzoeken zoals een
bloedonderzoek, een
CT-scan van het hoofd en een
röntgenfoto van de
borstkas (
thoraxfoto). Een snelle diagnose is essentieel, omdat een onmiddellijke behandeling de best mogelijke uitkomst biedt.
Behandeling: Snelle toediening van antibiotica
Patiënten met pneumokokkenmeningitis krijgen onmiddellijk een ziekenhuisopname met intraveneuze
antibioticabehandeling. In sommige situaties zet de arts ook corticosteroïden in om de zwelling rond de hersenen en de wervelkolom te verminderen.
Prognose van pneumokokkenmeningitis
Pneumokokkenmeningitis is een zeer ernstige aandoening. Ongeveer twintig procent van de patiënten komt hieraan te overlijden. Jonge kinderen en 65-plussers lopen het grootste risico. Een snelle behandeling is noodzakelijk voor het bekomen van beste resultaat.

Een verminderd gezichtsvermogen is één van de mogelijke complicaties /
Bron: Nufkin, Flickr (CC BY-2.0)Complicaties van infectie van het hersenvlies
Ongeveer één op de vier van de overlevende patiënten van pneumokokkenmeningitis kampen mogelijk nog met langdurige problemen zoals:
Preventie via pneumokokkenvaccin
Het basisvaccinatieschema bevat een vaccin tegen pneumokokkeninfecties. De arts dient het pneumokokkenvaccin toe bij baby’s van acht en zestien weken en op de leeftijd van twaalf maanden. Het is niet mogelijk om met het vaccin volledig beschermd te zijn, omdat diverse bacteriën en types of groepen bekend zijn. Wel biedt het vaccin een goede bescherming tegen de meest voorkomende vormen van pneumokokkenmeningitis. Verder bespreken patiënten uit de risicogroepen het beste hun persoonlijk vaccinatiebeleid. Vaak krijgen deze patiënten - zeker zij die geen of een slecht werkende milt hebben - het advies om zich om de vijf jaar te laten vaccineren tegen pneumokokkeninfecties.
Lees verder