Hersenvliesontsteking of meningitis: symptomen, behandeling

Hersenvliesontsteking of meningitis is een ontsteking van de vliezen die de hersenen en het ruggenmerg omgeven; de hersenvliezen. Meestal ontwikkelt een hersenvliesontsteking zich acuut, maar de verschijnselen kunnen ook geleidelijk aan ontstaan. Als gedacht wordt aan een hersenvliesontsteking dan moet iemand direct in het ziekenhuis worden opgenomen. Wat zijn de oorzaken en de verschijnselen van hersenvliesontsteking, hoe wordt de infectie bestreden en hoe is de prognose na behandeling?

Inhoud artikel

• Hersenvliezen en hersenvliesontsteking
• Oorzaken hersenvliesontsteking
• Symptomen hersenvliesontsteking
• Behandeling hersenvliesontsteking
• Prognose hersenvliesontsteking
• Kun je een hersenvliesontsteking voorkomen?

Hersenvliezen en hersenvliesontsteking

Hersenvliezen ook wel meningen genoemd zijn de drie vliezen die de hersenen bedekken. Ze vormen één geheel met de ruggenmergvliezen. De drie vliezen liggen over elkaar en van buiten naar binnen: de dura of harde hersenvlies, de arachnoidea of spinnenwebvlies en de pia of zachte hersenvlies De vliezen lopen door in een septum tussen de hersenhelften en in een septum tussen de grote en kleine hersenen. Een hersenvliesontsteking is een ontsteking van de vliezen die de hersenen en ruggenmerg omgeven, door een infectie. Andere benamingen voor hersenvliesontsteking: nekkramp, meningitis, meningo-encefalitis.

Oorzaken hersenvliesontsteking

De oorzaak is veelal een virale of een bacteriële infectie. Bij een virale ontsteking is een virus de boosdoener, bij een bacteriële ontsteking ligt de schuld bij een bacterie. Een virale ontsteking komt vaker voor en is minder ernstig, de bacteriële variant kan fatale gevolgen hebben. Een virale ontsteking en een bacteriële ontsteking kun je op iedere leeftijd krijgen, maar de bacteriële variant zie je het meest bij kinderen.

Een infectie door een bacterie kan ontstaan na letsel van het hoofd, of als het afweersysteem erg is verzwakt. Mensen die erg veel alcohol nuttigen lopen meer risico. Heel soms wordt hersenvliesontsteking veroorzaakt door een schimmel, met name als het afweersysteem niet goed functioneert. Er zijn veel virussen die kunnen zorgen voor een ontsteking van de hersenvliezen, bijvoorbeeld het Coxsackievirus, maar ook het virus wat de bof veroorzaakt kan de boosdoener zijn.

Bij een bacteriële hersenvliesontsteking is het vaak niet duidelijk waar het vandaan komt. Soms ontstaat de ziekte door een infectie ergens anders in het lichaam. De streptokok (streptococcus pneumoniae) kan zich bijvoorbeeld verplaatsen van de longen naar de hersenen. De meningokok (neisseria meningitidis) kan ook leiden tot hersenvliesontsteking. Bij veel mensen bevinden zich meningokokken in de keel, maar heel weinig mensen krijgen hersenvliesontsteking. De tuberculosebacterie kan ook de veroorzaker zijn. Mensen bij wie het afweersysteem niet goed functioneert, hebben meer kans op een ontsteking van de hersenvliezen. Het afweersysteem kan minder goed werken door een ziekte (bijvoorbeeld hiv) of een bepaalde behandeling (bijvoorbeeld chemotherapie).

Symptomen hersenvliesontsteking

Een hersenvliesontsteking kan beginnen met verschijnselen die aan griep doen denken zoals een verhoogde lichaamstemperatuur en pijnklachten. De klachten worden echter erger, met name bij een bacteriële ontsteking (binnen een paar uur). Is een virus de veroorzaker dan ontstaan de verschijnselen binnen enkele dagen, is een schimmel de boosdoener of tuberculose dan kan het om weken gaan.

• Erge hoofdpijn;
• Een verhoogde lichaamstemperatuur;
• Algehele malaise;
• Pijn in de keel;
• Stijve nek: de kin richting de borst buigen doet heel veel pijn of lukt zelfs helemaal niet;
• Gestrekt opheffen van het been is pijnlijk, dit wordt bij baby’s luierpijn genoemd;
• Overgevoeligheid voor licht;
• Een misselijk gevoel, braken;
• Iemand kan verward raken;
• Soms treden stuipen op;
• Bij meningitis veroorzaakt door meningokokken zie je vaak plekken, rood-paars van kleur, op de huid (huidbloedinkjes). Deze kunnen zo klein zijn als een knop van een speld, maar ook groter zijn. Als je op de plekjes drukt, verdwijnen ze niet. Schakel direct medische hulp in!
• Een pasgeborene met meningitis kan prikkelbaar gedrag vertonen of juist heel lusteloos zijn.

Behandeling hersenvliesontsteking

Veel verschijnselen doen denken aan griep en daarom wordt hersenvliesontsteking niet altijd meteen herkend. Met name bij een hersenvliesontsteking die veroorzaakt wordt door een bacterie is een snelle behandeling van zeer groot belang. Zonder behandeling kunnen er toevallen optreden of bewusteloosheid, bij ouderen en kinderen kan het zelfs tot de dood leiden. Er kan een hersenabces ontstaan door een bacteriële infectie, plaatselijk verzamelt zich pus en dit geeft druk op het weefsel wat er naast ligt. Als het niet behandeld wordt kan het levensbedreigend zijn.

Als gedacht wordt aan een ontsteking van de hersenvliezen moet iemand direct in het ziekenhuis worden opgenomen. Bloedonderzoek zal volgen en er zal ruggenmergvocht worden afgenomen voor onderzoek op infecties (lumbaalpunctie). Antibiotica zal worden toegediend via een infuus. Een CT-scan of MRI kan worden gemaakt om te kijken of er sprake is van een abces in de hersenen. Bij een bacteriële hersenvliesontsteking wordt iemand meestal op de intensive care opgenomen. Vocht wordt vaak toegediend via een infuus en mogelijk heeft iemand anti-epileptica nodig. Bij een virale hersenvliesontsteking is er geen speciale behandeling. De klachten kunnen verminderd worden door pijnstillers. Is een schimmel de oorzaak van de hersenvliesontsteking dan worden medicijnen tegen schimmels gegeven (in het ziekenhuis).

Prognose hersenvliesontsteking

Een virale hersenvliesontsteking is meestal binnen een paar weken over, bij een bacteriële ontsteking kan compleet herstel weken tot wel maanden in beslag nemen. Soms zijn er restverschijnselen als doofheid of verlies van geheugen. Circa tien procent van de mensen met hersenvliesontsteking veroorzaakt door bacteriën overlijdt. Het gebeurt het meest bij de kwetsbare groepen als kinderen en oudere mensen.

Kun je een hersenvliesontsteking voorkomen?

Als iemand uit een gezin een hersenvliesontsteking heeft dan kunnen de andere gezinsleden antibiotica als voorzorgsmaatregel krijgen. Kinderen krijgen sinds 1993 een inenting tegen Hib, sinds 2002 tegen meningokokken C en sinds 2006 tegen pneumokokken. Ga je op reis naar een gebied met een hoog risico, informeer dan waar je voor ingeënt moet worden.