Hersenvliesontsteking: gevolgen, symptomen en behandeling

Hersenvliesontsteking of meningitis is een ontsteking van de vliezen rondom de hersenen en het ruggenmerg. Alhoewel de aandoening bij iedereen wel bekend is, zijn er nog steeds misverstanden rond deze ziekte. Veel mensen denken dat hersenvliesontsteking per definitie dodelijk is en gepaard gaat met nekstijfheid en rood-paarse vlekken. Dit is niet altijd het geval. De ontsteking kan veroorzaakt worden door virussen of bacteriën en de behandeling verschilt per variant. Doorgaans is het mogelijk om zich te laten vaccineren tegen veel varianten van hersenvliesontsteking.

Wat is hersenvliesontsteking (meningitis)?

Hersenvliesontsteking of meningitis is een (levensbedreigende) ontsteking van de vliezen rondom de hersenen en het ruggenmerg. Hersenvliesontsteking lijkt in het begin altijd op een zware griep: hoge koorts, rillingen, hoofdpijn, spierpijn,.. Soms kan dit gepaard gaan met nekstijfheid waarbij men de kin niet meer naar de borst kan richten. In de meeste gevallen geneest men zonder er iets aan over te houden. Bij ernstigere hersenvliesontsteking kunnen er restverschijnselen optreden:

• Doofheid
• Blindheid
• Gedragsproblemen
• Blijvende gevoeligheid voor licht
• Leerproblemen
• Hoofdpijn
• Mentale retardatie door hersenschade
• ...

In ernstige gevallen kan het ook leiden tot shock en zelfs de dood. Het is daarom noodzakelijk om bij het minste vermoeden een arts te raadplegen. Deze zal dan preventief antibiotica opstarten aangezien in het begin nog niet duidelijk is om welke variant het gaat.
Indien het om een virale hersenvliesontsteking gaat, kan men de antibiotica stoppen omdat deze niet werkt tegen virussen.

Doorgaans kan iedereen hersenvliesontsteking krijgen maar de zwakkere groepen zoals ouderen, kinderen en mensen met een verminderde weerstand hebben een hogere vatbaarheid. De aandoening wordt overgedragen door kleine druppels met bacteriën en virussen die bijvoorbeeld vrij komen als iemand hoest of niest. Als ze dan in het bloed terecht komen kunnen ze naar de hersenen en het ruggenmerg gaan wat zorgt voor hersenvliesontsteking.

Er zijn twee vormen van hersenvliesontsteking: virale hersenvliesontsteking en bacteriële hersenvliesontsteking. Beiden kunnen opgespoord worden door een lumbaalpunctie.

Virale hersenvliesontsteking

De symptomen zijn doorgaans milder en de prognose is gunstiger wanneer men getroffen is door de virale variant. Deze variant komt doorgaans vaker voor dan de bacteriële versie maar is zelden levensbedreigend. De hersenvliesontsteking ontstaat in dit geval door een virus en in sommige gevallen een schimmel en hier helpt geen antibiotica tegen. Enkel een laboratoriumonderzoek kan een onderscheid maken en bij twijfel wordt de persoon altijd opgenomen in het ziekenhuis. Men geneest doorgaans spontaan na één à twee weken. Virussen die de virale hersenvliesontsteking veroorzaken zijn onder andere bof, herpes simplex, enterovirussen, mazelen, bof, windpokken,... Gelukkig bestaan er voor veel virussen reeds vaccinaties waardoor de kans op een besmetting kleiner is.

Bacteriële hersenvliesontsteking

Deze variant is ernstiger en kan zelfs levensbedreigend zijn. De hersenvliesontsteking wordt in dit geval veroorzaakt door een bacterie. Via laboratoriumonderzoek kan men achterhalen welke bacterie de oorzaak is van de ontsteking. Meestal zal er een breedspectrumantibiotica worden opgestart om de ziekte tegen te gaan. Het spreekt voor zich dat de prognose minder gunstig is en een ziekenhuisopname noodzakelijk is. Op dit moment zijn onderstaande de meest voorkomende vormen van bacteriële meningitis:

• Meningokokken
• Pneumokokken
• Haemophilus Influenzae type B (HIB)
• Neonatale meningitis

Meningokokken

Er bestaan twee vormen van de meningokokken: hersenvliesontsteking (meningitis) en bloedvergiftiging (sepsis). Bij sommigen komen meningokokken voor in de bovenste luchtwegen. Men kan hiervoor immuniteit opbouwen maar in sommige gevallen bereikt het de bloedbaan en kan het dus de hersenen en het ruggenmerg bereiken. Het duurt ongeveer drie tot vier dagen vooraleer de eerste ziekteverschijnselen optreden. Het wordt overgedragen door niezen, snuiten of hoesten van een besmet persoon. Er bestaan 13 verschillende serogroepen van de meningokokken maar de serogroepen B en C komen in Nederland het meest voor. Indien men reeds meningokokken heeft gehad, zal men immuun zijn voor deze serogroep maar kan men nog steeds besmet raken door een andere variant.

Meningokokken is de voornaamste oorzaak van bacteriële hersenvliesontsteking en treft vooral jonge kinderen en jongvolwassenen.

Sinds 2002 worden baby's standaard gevaccineerd tegen meningokokken type C waardoor het aantal infecties verminderd is. Men kan zich ook laten vaccineren tegen meningokokken type B maar dat is niet standaard opgenomen in het vaccinatieprogramma.

Pneumokokken

De pneumokok bevindt zich in de neus-en keelholte van gezonde mensen. Deze kan overgedragen worden door hoesten, snuiten en niezen maar ook door zoenen. Een grote groep is drager van deze bacterie zonder dat er ziekteverschijnselen optreden.
Pneumokokken kunnen ook oor-en longontsteking veroorzaken maar kunnen ook de bloedbaan en het zenuwstelsel. We spreken dan van invasieve pneumokokken en het kan hersenvliesontsteking of bloedvergiftiging veroorzaken.

Een hersenvliesontsteking door de pneumokok is meestal ernstiger dan andere vormen van bacteriële hersenvliesontsteking.
Het heeft een hoog sterftecijfer bij kinderen onder twee jaar en volwassen boven de 65 jaar. Indien men de aandoening overleeft krijgt men vaak te maken met restverschijnselen zoals verlamming, geheugenproblemen en verlies van gehoor.

Er zijn 60 types van pneumokokken en in Nederland wordt men standaard tegen de 10 meest voorkomende gevaccineerd sinds 2006.

Haemophilus Influenzae type B

Gezonde mensen dragen deze bacterie mee in de neuskeelholte waar ze zelden ziek van worden. De bacterie wordt van mens tot mens overgedragen door nauw contact en kan buiten hersenvliesontsteking en bloedvergiftiging ook nog andere ziekten veroorzaken zoals epiglottis (zwelling van het strotklepje wat kan lijden tot verstikking), middenoorontsteking, longontsteking, sinusitis en gewrichtsontsteking.

HIB komt ongeveer in 5% van alle soorten hersenvliesontsteking voor bij kinderen jonger dan vijf jaar. Sinds 1993 worden kinderen standaard ingeënt tegen HIB.

Er was rond de jaren 90 ook een opmars van de Hib-bacterie (Haemophilus Influenzae) maar door de vaccinatie is de incidentie van deze variant sterk gedaald. In sommige landen (vb. Finland) met strikte vaccinatie is het zelfs tot nul herleidt.

Neonatale meningitis

Neonatale meningitis komt soms voor bij (pasgeboren) baby's maar kent een hoog sterftecijfer. Het kan overgedragen worden door de moeder of door de nabije omgeving. De bacteriën die verantwoordelijk zijn voor deze aandoening zijn de Streptokokken groep B, E-coli en Listeria. Een vaccin tegen neonatale meningitis bestaat anno 2017 helaas nog niet.

Symptomen van hersenvliesontsteking

Zowel de virale als de bacteriële hersenvliesontsteking hebben vrijwel gelijke symptomen waardoor het moeilijk is om uit te maken om welke variant het gaat. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Zeer hoge koorts
• Nekstijfheid door de gespannen hersenvliezen
• Sufheid
• Hoofdpijn
• Koude rillingen
• Spierpijn
• Braken
• Lichtgevoeligheid (fotofobie)
• Rood-paarse vlekken over het ganse lichaam die niet wegdrukbaar zijn
• ....

Bij baby's en kleine kinderen is het moeilijker om uit te maken of ze hersenvliesontsteking hebben. Zij kunnen dan ook volgende symptomen vertonen: prikkelbaarheid, luierpijn (pijn bij verschonen), sufheid, slecht drinken, ... Het kan ook gebeuren dat ze juist geen koorts of nekstijfheid hebben. Lang niet iedereen krijgt deze symptomen en in de beginfase lijkt het op een zware griep waardoor het soms vrij laat wordt ontdekt.

Behandeling van hersenvliesontsteking

Het is van belang dat men snel optreedt zodat er een efficiënte behandeling opgestart kan worden. Voor de virale infectie zal men soms antivirale middelen voorschrijven maar doorgaans is rust voldoende. Na ongeveer twee weken zal de ontsteking weg zijn.
Bij de bacteriële infectie zal een breedspectrumantibiotica opgestart worden. Wel moeten er bloedkweken afgenomen worden om te zien welke bacterie de verwekker is. Bij vermoeden van hersenvliesontsteking geldt steeds: bij twijfel altijd een arts raadplegen!

Wat is de kans op besmetting?

Beide vormen van hersenvliesontsteking zijn besmettelijk voor anderen maar hoeven niet noodzakelijk te betekenen dat je daardoor ook geïnfecteerd raakt. Indien een persoon in de nabije omgeving gediagnosticeerd wordt met hersenvliesontsteking is het raadzaam om bij de huisarts na te gaan of het aangewezen is om preventief antibiotica in te nemen.