Pneumokokken: symptomen en behandeling pneumokokkenziekte

Pneumokokken zijn bacteriën die een infectie bij mensen kunnen veroorzaken. Pneumokokkenziekte of pneumokokkose is de verzamelnaam voor ziekte die de pneumokok veroorzaakt. Pneumokokken kunnen vele soorten ziekten veroorzaken, waaronder oorinfecties en meningitis (hersenvliesontsteking). Er zijn vaccins om pneumokokkeninfecties bij kinderen en volwassenen te voorkomen. Pneumokokkenziekte is de meest voorkomende oorzaak van bloedbaaninfecties, longontsteking, meningitis en middenoorinfecties bij jonge kinderen. Vroege diagnose en behandeling zijn erg belangrijk in geval van invasieve pneumokokkenziekte. Sinds april 2006 is er in Nederland een vaccin beschikbaar dat bescherming biedt tegen 7 van de 90 typen van de pneumokokken.

• Pneumokokken en pneumokokkenziekte
• Risicofactoren pneumokokkenziekte
• Kinderen
• Volwassenen
• Pneumokokken besmettelijk en overdracht
• Pneumokokken symptomen
• Pneumokokkenpneumonie
• Pneumokokkenmeningitis
• Pneumokokkenbacteriëmie
• Sepsis (bloedvergiftiging)
• Oorontsteking
• Complicaties
• Meningitis
• Bacteremie
• Longontsteking
• Bijholteontsteking en oorontsteking
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling pneumokokkenziekte
• Pneumokokken vaccin
• Preventie

Pneumokokken en pneumokokkenziekte

Streptococcus pneumoniae ook wel pneumokok genoemd, kunnen vele soorten ziekten veroorzaken. Sommige van deze ziekten kunnen levensbedreigend zijn. Zo kan de pneumokok een longontsteking veroorzaken. Veel verschillende bacteriën, virussen en zelfs schimmels kunnen longontsteking veroorzaken. De pneumokok is een van de meest voorkomende oorzaken van een ernstige longontsteking. Naast longontsteking kan de pneumokok ook andere soorten infecties veroorzaken, zoals oorinfecties, sinusinfecties (bijholteontstekingen), meningitis (hersenvliesontsteking) en bacteremie (bloedbaaninfectie ofwel het verschijnsel van bacteriën in de bloedbaan).

Invasieve infectie
Artsen beschouwen sommige van deze infecties als 'invasief'. Invasieve infectie betekent dat ziektekiemen lichaamsdelen binnendringen die normaal vrij zijn van ziektekiemen. Pneumokokkenbacteriën kunnen bijvoorbeeld de bloedbaan binnendringen, waardoor bacteriëmie wordt veroorzaakt, en de weefsels en vloeistoffen die de hersenen en het ruggenmerg bedekken en meningitis veroorzaken. Wanneer dit gebeurt, is de ziekte meestal zeer ernstig, en moet deze in een ziekenhuis worden behandeld en in sommige gevallen kan het zelfs de dood veroorzaken.

Risicofactoren pneumokokkenziekte

Iedereen kan een pneumokokkenziekte krijgen, maar sommige mensen lopen een groter risico op deze ziekte dan anderen.

Kinderen

Kinderen met een verhoogd risico op pneumokokkenziekte zijn onder meer kinderen die:

• naar de crèche of kinderopvang gaan;
• jonger zijn dan 2 jaar;
• die bepaalde ziektes hebben (sikkelcelanemie, hiv-infectie, diabetes, immuuncompromitterende aandoeningen, nefrotisch syndroom (hierbij lekken de nieren en scheiden ze veel proteïne af, waardoor grote hoeveelheden eiwit in de urine aanwezig is), of chronische hart-, long-, nier- of leverziekte).
• met een cochleair implantaat (en elektronisch medisch apparaat dat de functies van het beschadigde binnenoor vervangt), of bij wie het hersen- en ruggenmergvloeistof weglekt.

Volwassenen

Volwassenen met een verhoogd risico op pneumokokkenziekte zijn ouderen van 65 jaar of ouder. Sommige volwassenen van 18 tot 64 jaar oud lopen ook een verhoogd risico op pneumokokkenziekte, onder wie volwassenen:

• met chronische ziekten (chronische hart-, lever-, nier- of longaandoeningen, waaronder COPD en astma, diabetes, of alcoholisme);
• met aandoeningen die het immuunsysteem verzwakken (hiv/aids, kanker of beschadigde dan wel afwezige milt).
• met een cochleair implantaat of bij wie het hersen- en ruggenmergvloeistof weglekt;
• die roken.

Pneumokokken besmettelijk en overdracht

Pneumokokkenbacteriën verspreiden zich van persoon tot persoon door direct contact met respiratoire secreties, zoals speeksel of slijm. Veel mensen, vooral kinderen, hebben de bacteriën in hun neus of keel en zij zijn drager van deze bacterie zonder ziek te zijn. Dit wordt 'dragerschap' genoemd.

Pneumokokken symptomen

Er zijn veel soorten pneumokokkenziekten. Symptomen zijn afhankelijk van het deel van het lichaam dat is geïnfecteerd.

Pneumokokkenpneumonie

Pneumokokkenpneumonie (longontsteking door de pneumokok) is de meest voorkomende ernstige vorm van pneumokokkenziekte. Symptomen bestaan uit onder meer:

• koorts en koude rillingen;
• hoesten (slijm ophoesten, soms met bloed);
• snelle ademhaling of moeite met ademhalen;
• pijn op de borst;
• verwardheid (bij oudere personen).

Pneumokokkenmeningitis

Pneumokokkenmeningitis is een infectie van het weefsel dat de hersenen en het ruggenmerg bedekt. Symptomen zijn onder meer:

• stijve nek;
• koorts;
• hoofdpijn;
• fotofobie (ogen gevoeliger voor licht);
• verwardheid.

Bij baby's kan meningitis zich uiten in slecht eten en drinken, sufheid, braken, minder/niet willen drinken en luierpijn bij het verschonen.

Pneumokokkenbacteriëmie

Pneumokokkenbacteriëmie is een bloedinfectie. Symptomen zijn onder meer koorts en rillingen, en sufheid.

Sepsis (bloedvergiftiging)

Sepsis of bloedvergiftiging is een complicatie die wordt veroorzaakt door de overweldigende en levensbedreigende reactie van het lichaam op een infectie, die kan leiden tot weefselschade, orgaanfalen en overlijden. Symptomen zijn onder meer:

• verwarring of desoriëntatie;
• kortademigheid;
• hoge hartslag;
• koorts, bibberen of erg koud hebben;
• extreme pijn of ongemak;
• klamme of zweterige huid.

Oorontsteking

De pneumokok veroorzaakt vaak middenoorontstekingen (otitis media). Symptomen zijn onder meer:

• oorpijn;
• hoge koorts;
• slaperigheid;
• na enkele dagen kan het trommelvlies doorbreken en is er een 'loopoor'.

Complicaties

De meeste pneumokokkeninfecties zijn mild. Sommige kunnen echter dodelijk zijn of resulteren in langdurige problemen, zoals hersenbeschadiging of gehoorverlies.

Meningitis

Meningitis is het meest ernstige type invasieve pneumokokkenziekte. Van kinderen jonger dan 5 jaar die pneumokokkenmeningitis krijgen, overlijdt ongeveer 1 op de 15 als gevolg van de infectie. De kans op overlijden door pneumokokkenmeningitis is groter bij oudere patiënten. Anderen kunnen langdurige problemen hebben, zoals gehoorverlies of ontwikkelingsachterstand.

Bacteremie

Bacteremie is een type invasieve pneumokokkenziekte die het bloed infecteert. Ongeveer 1 op de 100 kinderen jonger dan 5 jaar met deze bloedbaaninfectie sterft eraan. De kans op overlijden door pneumokokkenbacteriëmie is hoger bij oudere patiënten.

Longontsteking

Longontsteking is een infectie van de longen die bij mensen van alle leeftijden een milde tot ernstige ziekte kan veroorzaken. Complicaties van pneumokokkenpneumonie bestaan uit:

• Infectie van de ruimte tussen de membranen rond de longen en de borstholte (pleura-empyeem);
• Ontsteking van het hartzakje (pericarditis);
• Blokkering van de luchtweg die lucht in de longen toelaat (endobronchiale obstructie), met etelectase of longatelectase (waarbij de gehele long of een deel van de long een lucht meer krijgt en daardoor samenvalt), en een ophoping van pus in de longen (longabces).

Ongeveer 5 van de 100 mensen met niet-invasieve pneumokokkenpneumonie zullen eraan komen te overlijden, maar dat percentage kan hoger zijn bij oudere patiënten. Artsen beschouwen pneumokokkenpneumonie als niet-invasief als er niet tegelijkertijd bacteremie of empyeem optreedt.

Bijholteontsteking en oorontsteking

Sinus- en oorinfecties zijn meestal mild en komen vaker voor dan de meer ernstige vormen van pneumokokkenziekte. Sommige kinderen ontwikkelen echter herhaalde oorontstekingen en hebben mogelijk oorbuisjes nodig.

Onderzoek en diagnose

Als een invasieve pneumokokkenziekte, zoals meningitis of bloedbaaninfectie. wordt vermoed, dan zal de boosdoener worden opgespoord door lichaamsvocht, zoals bloed (bloedonderzoek) en hersenvocht (lumbale punctie of ruggenprik). Identificatie van pneumokokken kan bevestigen dat deze bacterie de oorzaak van de ziekte is. Bovendien is het kweken van de bacteriën in een laboratorium belangrijk voor het identificeren van het specifieke type bacteriën dat de infectie veroorzaakt. Het is ook belangrijk om te bepalen welk antibioticum het beste werkt. Voor niet-invasieve pneumokokkenpneumonie bij volwassenen is er ook een urinetest die kan helpen bij het stellen van de diagnose. Voor andere pneumokokkeninfecties, zoals oorontstekingen en sinusinfecties, wordt de diagnose meestal gesteld op basis op basis van het vraaggesprek, je medische voorgeschiedenis en het lichamelijk onderzoek.

Behandeling pneumokokkenziekte

Met antibiotica kunnen pneumokokkeninfecties worden behandeld. Veel soorten pneumokokkenbacteriën zijn echter resistent geworden tegen sommige van de antibiotica die zijn gebruikt om deze infecties te behandelen. Antibioticabehandeling in geval van een invasieve pneumokokkeninfectie bestaat doorgaans uit 'breedspectrum'-antibiotica. Breedspectrumantibiotica werken tegen een breed scala aan bacteriën. Zodra de gevoeligheid van de bacteriën bekend is, kan door de arts een meer gericht (of 'nauw spectrum') antibioticum worden geselecteerd.

Pneumokokken vaccin

Vaccinatie tegen pneumokokken wordt sinds 2006 aan alle kinderen in Nederland aangeboden via het Rijksvaccinatieprogramma. Sindsdien komt pneumokokkenziekte in Nederland bij baby’s nog maar weinig voor.

Preventie

De beste manier om een ​​pneumokokkenziekte te voorkomen, is door vaccinatie. Pneumokokkenvaccins beschermen tegen een aantal van de meer dan 90 soorten pneumokokkenbacteriën.

Lees verder

• Meningokokken: symptomen, oorzaken en behandeling
• Superbacterie NDM-1: symptomen, besmetting en gevolgen
• VRE-bacterie: klachten, symptomen, besmetting en behandeling
• Bacteriofaag: fagentherapie behandeling bacteriële infecties
• Streptokokkeninfectie: symptomen en besmetting groep A