Meningokokken: symptomen, oorzaken en behandeling

Meningokokken (Neisseria meningitidis) zijn bacteriën die ernstige infecties zoals meningitis (hersenvliesontsteking) kunnen veroorzaken. Meningokokkenziekte is een acute bacteriële infectie die binnen enkele uren de dood kan veroorzaken als deze niet op tijd wordt herkend en behandeld. Er zijn verschillende groepen, ook wel stammen of typen genoemd, van meningokokkenbacteriën. Niet alle typen zijn schadelijk en sommige komen gewoon bij iedereen voor in de neus- en keelholte. Ziekte door serogroep B komt in Nederland het meest voor. Bij meningokokkenziekte kan een kind of volwassene in rap tempo erg ziek worden. Er worden twee vormen van meningokokkenziekte onderscheiden: meningitis (hersenvliesontsteking) en sepsis (bloedvergiftiging). Hoewel de meerderheid van de slachtoffers volledig zal herstellen, zal 10% van de geïnfecteerden sterven en ongeveer 20% zal er blijvende beperkingen aan overhouden, variërend van leermoeilijkheden, zicht- en gehoorproblemen, lever- en nierfalen, etc.

• Wat zijn meningokokken?
• FAQ meningokokken: alles wat je écht moet weten over deze sluipmoordenaar
• Vóórkomen
• Oorzaken meningokokkenziekte
• Neisseria meningitidis
• Typen of soorten
• Meningokokken W
• Verspreiding naar anderen
• Risicofactoren
• Symptomen meningokokkenziekte
• Hersenvliesontsteking door meningokok
• Bloedvergiftiging door meningokokken
• Onderzoek en diagnose
• Behandeling meningokokkenziekte
• Complicaties
• Beperkingen
• Overlijden
• Meningokokken vaccinatie

Wat zijn meningokokken?

Meningokokken zijn een soort bacteriën die ernstige infecties veroorzaken. De meest voorkomende infectie is meningitis (hersenvliesontsteking), een ontsteking van het dunne weefsel dat de hersenen en het ruggenmerg omringt. Meningokokken kunnen ook andere problemen veroorzaken, waaronder sepsis (bloedvergiftiging). Dit worden invasieve ziekten genoemd. Meningokokkenziekte is een verzamelnaam voor ziekten die worden veroorzaakt door de meningokok. Een andere benaming is meningokokkose.

FAQ meningokokken: alles wat je écht moet weten over deze sluipmoordenaar

Meningokokken, je hebt er vast wel eens van gehoord, maar weet je eigenlijk wat deze bacterie kan aanrichten? Het is geen alledaags virusje dat je met een kop thee en een warme deken uitzit. Nee, als deze boosdoener toeslaat, kan het razendsnel uit de hand lopen. Hersenvliesontsteking, bloedvergiftiging, blijvende schade—of erger. Geen paniek, de kans dat je het oploopt is klein, maar als je het krijgt, wil je er wél op tijd bij zijn. En dat begint met weten waar je op moet letten.

Veel mensen denken dat ze veilig zijn omdat ze "vroeger een prikje" hebben gehad, maar dat is lang niet altijd zo. Er zijn verschillende typen meningokokken en niet elke vaccinatie beschermt tegen alles. Bovendien verspreidt de bacterie zich vooral onder tieners en jonge volwassenen—juist de groep die het minst snel naar de dokter rent. Wist je dat je de bacterie kunt bij je dragen zonder zelf ziek te worden? Precies. En zo geef je ‘m onbewust door aan mensen die wél een risico lopen.

Maar goed, wat doe je als je vermoedt dat iemand meningokokkenziekte heeft? Wat zijn de eerste signalen? Hoe groot is de kans dat je het krijgt, en kun je het voorkomen? Daar gaan nogal wat misverstanden over rond. Daarom hebben we alles wat je moet weten in een overzichtelijke FAQ gezet. Geen droge kost, maar helder, to the point en met duidelijke antwoorden. Want bij een ziekte die soms binnen een paar uur fataal kan zijn, wil je niet eerst nog een medische encyclopedie doorploegen.

Dus, wil je weten hoe je jezelf (en je omgeving) beschermt? Of je echt in paniek moet raken bij een beetje koorts? En of die vaccinatie nou echt nodig is? Scroll dan meteen naar de vragen hieronder en zorg dat je bent voorbereid. Want laten we eerlijk zijn: bij meningokokken telt elke minuut.

Vóórkomen

Jaarlijks komen in Nederland ongeveer 100 gevallen van meningokokken aan het licht.

Oorzaken meningokokkenziekte

Neisseria meningitidis

Bacteriën genaamd Neisseria meningitidis veroorzaken meningokokkenziekte. Ongeveer 1 op de 10 mensen heeft deze bacteriën in de neus en keel zonder tekenen of symptomen van ziekte; dit wordt 'een drager' genoemd. Maar soms dringen de bacteriën het lichaam binnen en veroorzaken ze bepaalde ziektes, die bekend staan ​​als meningokokkenziekte.

Typen of soorten

Er zijn vijf serogroepen (typen) van Neisseria meningitidis, A, B, C, W en Y, die de meeste ziekten wereldwijd veroorzaken. Ziekte door serogroep B komt in Nederland het meest voor.

Meningokokken W

Sinds oktober 2015 neemt het aantal ziektegevallen door serogroep W toe. Net als meningokokken type C kan type W een gevaarlijke hersenvliesontsteking veroorzaken.

Verspreiding naar anderen

Mensen verspreiden de meningokok naar andere mensen door respiratoire en keelsecreties (speeksel of spuug) door het inademen van kleine druppeltjes (bijvoorbeeld door hoesten), of via direct contact zoals zoenen. Gelukkig zijn ze niet zo besmettelijk als ziektekiemen die verkoudheid of griep veroorzaken.

Risicofactoren

Bepaalde mensen lopen een verhoogd risico op meningokokkenziekte. Sommige risicofactoren zijn onder meer:

• Leeftijd. Meningokokkenziekte komt vaker voor bij baby's en kinderen tot 5 jaar, tieners, adolescenten en jongvolwassenen (15-25 jaar).
• Scholen en instellingen. Besmettelijke ziekten verspreiden zich gemakkelijker waar grote groepen mensen bij elkaar komen.
• Bepaalde medische aandoeningen. Bepaalde medische aandoeningen verhogen het risico op meningokokkenziekte, bijvoorbeeld mensen met de longziekte COPD, diabetes, hiv-infectie, verminderde werking van milt, kanker, levercirrose en nierfalen of nierinsufficiëntie (onvoldoende werking van de nieren).
• Reizen. Reizen naar endemische gebieden.
• Leefstijl. Mensen die roken of meeroken en mensen die intraveneus (via een ader) drugs gebruiken lopen meer risico.

Symptomen meningokokkenziekte

Symptomen van meningokokkenziekte kunnen zich aanvankelijk presenteren als een griepachtige ziekte en daarna snel verergeren. De twee meest voorkomende soorten meningokokkeninfecties zijn meningitis en septikemie (sepsis of bloedvergiftiging). Beide soorten infecties zijn zeer ernstig en kunnen binnen enkele uren dodelijk zijn.

Hersenvliesontsteking door meningokok

Hersenvliesontsteking of meningitis die wordt veroorzaakt door de Neisseria meningitidis wordt meningokokkenmeningitis genoemd. Wanneer iemand meningokokkenmeningitis heeft, infecteren de bacteriën de beschermende membranen die de hersenen en ruggenmerg bedekken, wat zwelling veroorzaakt. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Koorts
• Hoofdpijn
• Stijve nek
• Misselijkheid en braken
• Fotofobie (ogen gevoeliger voor licht)
• Verwardheid

Pasgeborenen en baby's hebben misschien niet de klassieke symptomen, of het kan moeilijk zijn om de klassieke symptomen van koorts, hoofdpijn en nekstijfheid op te merken. In plaats daarvan kunnen baby's suf of inactief zijn, geïrriteerd zijn, moet de baby overgeven of eet hij slecht. Bij jonge kinderen kunnen artsen de reflexen van het kind beoordelen op tekenen van meningitis.

Bloedvergiftiging door meningokokken

Een bloedvergiftiging die wordt veroorzaakt door Neisseria meningitidis wordt meningokokkensepticemie genoemd. Wanneer iemand meningokokkensepticemie heeft, komen de bacteriën in de bloedbaan en vermenigvuldigen ze, en beschadigen ze de wanden van de bloedvaten. Dit veroorzaakt bloedingen in de huid en organen. Symptomen kunnen bestaan uit:

• Koorts
• Vermoeidheid
• Braken
• Koude handen en voeten
• Koude rillingen
• Ernstige pijnen of pijn in de spieren (spierpijn), gewrichten (gewrichtspijn), borst of buik
• Snel ademhalen
• Diarree
• In de latere stadia een donkerpaarse uitslag

Onderzoek en diagnose

Meningokokkenziekte is zeer ernstig en kan binnen enkele uren dodelijk zijn. Vroegtijdige diagnose en behandeling zijn daarom erg belangrijk. Meningokokkenziekte kan moeilijk te diagnosticeren zijn, omdat de tekenen en symptomen vaak vergelijkbaar zijn met die van andere ziekten. Bij vermoeden van meningokokkenziekte, wordt ene ruggenprik uitgevoerd. Als er Neisseria meningitidis-bacteriën in de monsters zitten, kan in het laboratorium de bacteriën op kweek worden gezet. Door de bacteriën in het laboratorium te laten groeien, kunnen artsen het specifieke type bacteriën identificeren dat de infectie veroorzaakt. Daarna kan worden bepaald welk antibioticum het best werkt.

Behandeling meningokokkenziekte

Meningokokkenziekte wordt behandeld met een aantal effectieve antibiotica. Het is belangrijk dat de behandeling zo snel mogelijk aanvangt. Bij vermoeden van meningokokkenziekte krijg je meteen antibiotica. Afhankelijk van hoe ernstig de infectie is, kunnen mensen met meningokokkenziekte andere behandelingen nodig hebben, waaronder:

• Ademhalingsondersteuning
• Medicijnen voor de behandeling van lage bloeddruk
• Wondverzorging voor delen van het lichaam met beschadigde huid

Complicaties

Beperkingen

Zelfs bij behandeling met antibiotica zullen 10 tot 15 van de 100 mensen met een meningokokkenziekte hieraan komen te overlijden. Ongeveer 11 tot 19 op 100 overlevenden zullen langdurige beperkingen hebben, zoals verlies van ledematen, doofheid, problemen met het zenuwstelsel of hersenbeschadiging.

Overlijden

In 2019 zijn negen mensen overleden en tientallen patiënten ernstig ziek op de intensive care beland door de bacterie meningokok. Dat zijn er veel minder dan een jaar eerder, meldt het AD. Toch blijft meningokok een 'levensgevaarlijke bacterie' stelt het hoofd van het vaccinatieprogramma.

Meningokokken vaccinatie

Vaccinatie tegen meningokokken type C (MenC) maakt in Nederland sinds 2002 deel uit van het Rijksvaccinatieprogramma. Vanaf 2018 is het vaccinatieprogramma tegen meningokokken uitgebreid met vaccinatie tegen typen A, W en Y. Anno 2025 is meningokokken B het meest voorkomende type. Er is sinds een vaccin tegen meningokokken B, maar deze is nog niet opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Een combinatievaccin tegen meningokokkengroep A, C, W en Y wordt soms aan reizigers geadviseerd die naar landen gaan waar deze meningokokkensoorten veel voorkomen. Zoals met elk vaccin zijn meningokokkenvaccins niet 100% effectief. Dit betekent dat er nog steeds een kans bestaat dat je een meningokokkenziekte kunt ontwikkelen na vaccinatie.

Lees verder

• Pneumokokken: symptomen en behandeling pneumokokkenziekte
• Bacteriofaag: fagentherapie behandeling bacteriële infecties