Pericarditis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Pericarditis is een ontsteking van het hartzakje. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute pericarditis en chronische pericarditis. Acute pericarditis treedt plotseling op en is vaak pijnlijk. Chronische pericarditisbegint sluipend, houdt lang aan en leidt tot vochtophoping in de pericardiale ruimte of tot verdikking van het pericard. Pericarditis kan een aantal oorzaken hebben, waaronder bacteriële of virale infectie, parasieten of schimmels. Meestal is pericarditis het gevolg van een virus. Symptomen van pericarditis zijn hartkloppingen, een droge hoest en pijn in de schouder. In zeldzame gevallen kan pericarditis permanent het pericardium of hartzakje beschadigen. De meeste gevallen van pericarditis zijn mild en verbeteren meestal vanzelf. Behandeling van meer ernstige gevallen van pericarditis kan bestaan uit medicijnen en heel soms een operatie. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen het risico op complicaties op de lange termijn door pericarditis verminderen.

• Wat is pericarditis?
• FAQ pericarditis: alles wat je wilt (en moet) weten over dat ontstoken hartzakje
• Acute en chronische pericarditis
• Anatomie en fysiologie van het hart in relatie tot pericarditis
• Epidemiologie
• Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een ontsteking van het hartzakje
• Oorzaken van pericarditis
• Infecties
• Auto-immuunziekten
• Hartgerelateerde oorzaken
• Systemische ziekten
• Verwondingen en bestraling
• Geneesmiddelen
• Overige oorzaken
• Wie loopt er risico op pericarditis?
• Symptomen van een ontsteking van het hartzakje
• Scherpe, stekende pijn op de borst
• Koorts
• Moeheid, hoesten en kortademigheid
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek
• Lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van pericarditis
• Specifieke soorten behandelingen
• Andere soorten behandelingen
• Zelfzorgmaatregelen en praktische tips bij pericarditis
• Neem voldoende rust, maar blijf licht actief
• Slaap in een halfzittende houding
• Eet ontstekingsremmende voedingsmiddelen
• Gebruik een verwarmingskussen op de borst
• Drink elektrolytendrankjes
• Houd een symptoomdagboek bij
• Vermijd zware fysieke inspanning
• Pas je ademhaling aan
• Vraag je arts naar colchicine of specifieke ontstekingsremmers
• Overweeg een wearable hartmonitor
• Vermijd hoogtes of reizen met zuurstoftekort
• Kies voor een zoutarm dieet
• Prognose
• Complicaties van pericarditis
• Harttamponnade
• Pericardiale effusie
• Recidiverende pericarditis – Als de ontsteking steeds terugkomt
• Pericardiale verkalking
• Hartfalen – Een uitgeput hart
• Aritmieën
• Chronische constrictieve pericarditis
• Preventie

Wat is pericarditis?

Lianne, een actieve dertiger met een drukke baan, merkte ineens een scherpe, stekende pijn op haar borst die erger werd als ze ging liggen. "Waarschijnlijk stress," dacht ze, terwijl ze zichzelf geruststelde met een kop thee. Maar toen de pijn bleef aanhouden en ze ook kortademig werd, besloot ze toch naar de huisarts te gaan. "Je hebt pericarditis," zei de arts, een ontsteking van het hartzakje, vaak door een virus veroorzaakt. Met ontstekingsremmers en een paar weken rust knapte ze gelukkig volledig op. Lianne grapt nu tegen vrienden: "Mijn hart werkt misschien hard, maar ik weet nu dat ik er ook goed voor moet zorgen."

Pericarditis is ontsteking van het hartzakje, dat het hart aan de buitenkant omvat en ervoor zorgt dat je hart op de goede plek in de borstholte blijft zitten. Pericarditis veroorzaakt vaak pijn op de borst en soms andere symptomen. De scherpe pijn op de borst ontstaat doordat de geïrriteerde lagen van het pericardium tegen elkaar aan wrijven.

FAQ pericarditis: alles wat je wilt (en moet) weten over dat ontstoken hartzakje

Pericarditis – het klinkt misschien als een zeldzame aandoening waar alleen artsen zich druk om maken, maar niets is minder waar. Dit ontstoken hartzakje kan je leven tijdelijk flink op z’n kop zetten. Stel je voor: stekende borstpijn bij elke ademhaling, een drukkend gevoel alsof iemand met een baksteen op je borst zit en een vermoeidheid die je door de dag heen sleurt. Niet bepaald een pretje. Gelukkig is het meestal onschuldig en goed te behandelen, maar het kan ook hardnekkig zijn en zelfs serieuze complicaties geven. Hoog tijd dus om de belangrijkste vragen op een rij te zetten!

Wat moet je doen als je pericarditis hebt? Hoe herken je het verschil met een hartaanval? En kun je er zelf iets tegen doen, of ben je overgeleverd aan pillen en rust? Vragen te over, en de antwoorden? Die zijn niet altijd even eenduidig. Want ja, soms trekt het vanzelf weg, maar in andere gevallen blijft het steeds terugkomen of wordt het chronisch. En dan zit je met een probleem. Tijd om orde in de chaos te scheppen en de meest gestelde vragen over pericarditis te beantwoorden – helder, begrijpelijk en zonder medische abracadabra.

Je leest hier alles over de symptomen, de oorzaken en hoe je het kunt aanpakken. Maar ook: wat je beter wel en niet kunt eten, of je nog mag sporten en of dat wijntje echt zo’n slecht idee is. En misschien nog wel het belangrijkste: wanneer moet je naar de dokter rennen en wanneer kun je rustig afwachten? Geen halve waarheden, geen ingewikkeld jargon, gewoon duidelijke en praktische info waarmee je direct iets kunt.

Dus of je nu zelf pericarditis hebt, iemand kent die ermee worstelt of gewoon nieuwsgierig bent: deze FAQ geeft je de antwoorden die je zoekt. Laten we beginnen!

Acute en chronische pericarditis

Pericarditis, een ontsteking van het hartzakje, kan zich op twee manieren presenteren: acuut of chronisch. De aard en duur van de symptomen zijn bepalend voor de classificatie, en de behandeling verschilt afhankelijk van het type. Hier volgt een uitgebreide toelichting op deze twee vormen van pericarditis.

Acute pericarditis: een plotselinge aanval
Acute pericarditis ontstaat meestal snel, met symptomen die binnen enkele uren tot dagen optreden. Deze vorm is de meest voorkomende en gaat vaak gepaard met de volgende kenmerken:

• Symptomen: Een scherpe, stekende pijn op de borst, vaak verergerd bij diep ademhalen, hoesten of liggen. Koorts, vermoeidheid en kortademigheid kunnen ook voorkomen.
• Duur: De ontsteking duurt meestal minder dan zes weken en reageert goed op behandeling.
• Oorzaken: Vaak veroorzaakt door een virale infectie, maar ook bacteriële infecties, auto-immuunziekten of een hartinfarct kunnen een rol spelen.

Behandeling van acute pericarditis:

• Ontstekingsremmende medicijnen zoals NSAID's (ibuprofen) of colchicine.
• Rust en het vermijden van inspanning om de symptomen te verlichten.
• Bij ernstige gevallen, zoals vochtophoping (pericardiale effusie), kan een drainageprocedure nodig zijn.

Chronische pericarditis: een aanhoudende uitdaging
Chronische pericarditis ontwikkelt zich langzamer, over weken of maanden, en de symptomen houden langer aan. Deze vorm is minder gebruikelijk maar kan hardnekkig zijn en de levenskwaliteit beïnvloeden.

• Symptomen: Geleidelijk optredende pijn op de borst, vermoeidheid, kortademigheid en een gevoel van druk in de borst.
• Duur: Chronische pericarditis duurt langer dan drie maanden en kan in golven terugkeren.
• Oorzaken: Vaak gerelateerd aan systemische aandoeningen zoals lupus, nierfalen of bepaalde vormen van kanker. In sommige gevallen blijft de oorzaak onduidelijk (idiopathisch).

Behandeling van chronische pericarditis:

• Langdurige medicamenteuze behandeling, vaak met colchicine en soms steroïden bij auto-immuunziekten.
• Regelmatige monitoring van hartfunctie om complicaties zoals verdikking of littekenvorming van het pericardium (constructieve pericarditis) te voorkomen.
• Chirurgie, zoals een pericardectomie (verwijdering van het pericardium), kan nodig zijn bij ernstige, niet-reagerende gevallen.

Belangrijke verschillen tussen acute en chronische pericarditis

Anatomie en fysiologie van het hart in relatie tot pericarditis

Het hart is niet alleen een orgaan, maar een symbool van leven, liefde en energie. Het pompt onafgebroken bloed door ons lichaam, levert zuurstof en voedingsstoffen aan weefsels en verwijdert afvalstoffen. Maar wat gebeurt er als deze motor wordt gehinderd, zoals bij pericarditis, een ontsteking van het beschermende hartzakje? Laten we de fascinerende anatomie en fysiologie van het hart verkennen, en begrijpen hoe het werkt – en wat er gebeurt als het niet optimaal functioneert.

De structuur van het hart: een complexe machine
Het hart is een spierpomp, ongeveer zo groot als een vuist, gelegen in de borstkas tussen de longen. Het bestaat uit vier kamers:

• Twee boezems (atria): Deze ontvangen het bloed uit de aderen.
• Twee kamers (ventrikels): Deze pompen het bloed naar de longen en de rest van het lichaam.

De lagen van het hart:
Het hart is opgebouwd uit drie lagen, elk met een specifieke functie:

• Endocardium: De binnenste laag die het hart glad houdt en bloedstroming vergemakkelijkt.
• Myocardium: De dikke spierlaag die verantwoordelijk is voor het pompen van bloed.
• Pericardium: Het hartzakje, bestaande uit een dubbele laag (de viscerale en pariëtale lagen) gevuld met een kleine hoeveelheid vloeistof die wrijving tijdens beweging voorkomt.

Bij pericarditis raakt het pericardium ontstoken, wat pijn en mogelijke complicaties veroorzaakt, zoals vochtophoping.

De pompfunctie: ritme van het leven
Het hart werkt als een pomp die in een continue cyclus zuurstofarm bloed uit het lichaam ontvangt en zuurstofrijk bloed naar de weefsels stuurt. Dit proces verloopt in twee fasen:

• Diastole: Het hart ontspant en vult zich met bloed.
• Systole: Het hart trekt samen en pompt het bloed naar de longen en het lichaam.

Het ritme van deze cyclus wordt gereguleerd door een elektrisch systeem, dat ervoor zorgt dat het hart regelmatig klopt – ongeveer 60 tot 100 keer per minuut in rust.

Bij pericarditis kan de ontsteking dit ritme verstoren of de beweging van het hart belemmeren door druk van overtollig vocht (pericardiale effusie).

De bloedsomloop: voeding voor het lichaam
Het hart speelt een centrale rol in de bloedsomloop. Het ontvangt zuurstofarm bloed via:

• De rechterboezem: Die bloed ontvangt uit de grote aderen (vena cava).
• De rechterkamer: Die het bloed naar de longen pompt voor zuurstofopname.

Zuurstofrijk bloed stroomt terug naar:

• De linkerboezem: Die het bloed uit de longen ontvangt.
• De linkerkamer: Die het bloed krachtig naar de aorta pompt, om het hele lichaam te voorzien van zuurstof en voedingsstoffen.

Bij pericarditis kan een ophoping van vocht (tamponade) deze bloedsomloop verstoren, wat leidt tot symptomen zoals duizeligheid, lage bloeddruk en kortademigheid.

Het pericardium: een beschermende cocon
Het pericardium omringt het hart en speelt een essentiële rol:

• Bescherming: Het pericardium beschermt het hart tegen infecties en fysieke schade.
• Smering: De vloeistof tussen de lagen vermindert wrijving bij elke hartslag.
• Positionering: Het houdt het hart stevig op zijn plaats in de borstkas.

Bij pericarditis raakt dit beschermende zakje ontstoken, vaak door een virus, auto-immuunziekte of trauma. Dit leidt tot pijn, koorts en soms levensbedreigende complicaties.

Hoe pericarditis van invloed is op het hart
Bij pericarditis worden de normaal soepele bewegingen van het hart bemoeilijkt. Dit kan leiden tot:

• Pijn op de borst: Ontsteking veroorzaakt scherpe pijn, vaak erger bij liggen of hoesten.
• Vochtophoping (effusie): Overmatige vloeistof tussen de pericardiale lagen kan druk uitoefenen op het hart.
• Tamponade: Ernstige druk op het hart belemmert het vullen van de kamers, wat levensbedreigend kan zijn.

Epidemiologie

Pericarditis, een ontsteking van het hartzakje, komt wereldwijd voor en treft mensen van alle leeftijden en achtergronden. Hoewel het vaak wordt beschouwd als een zeldzame aandoening, kan het bij bepaalde risicogroepen relatief vaker voorkomen. De epidemiologie wordt beïnvloed door factoren zoals leeftijd, geslacht, leefstijl en omgevingsomstandigheden. Hier volgt een uitgebreide verkenning van de epidemiologie van pericarditis, zowel lokaal als wereldwijd.

Geslachtsverschillen: wie loopt meer risico?
Pericarditis treft beide geslachten, maar mannen lopen een iets hoger risico, vooral bij de acute vorm. Dit verschil wordt vaak toegeschreven aan hormonale invloeden en immuunreacties:

• Mannen: Acute pericarditis komt ongeveer twee keer zo vaak voor bij mannen als bij vrouwen, meestal tussen de leeftijd van 20 en 50 jaar.
• Vrouwen: Bij vrouwen wordt pericarditis vaker in verband gebracht met auto-immuunziekten, zoals lupus of reumatoïde artritis, en komt vaker voor bij de chronische vorm.

Voorbeeld: Een studie in Europa vond dat ongeveer 60% van de patiënten met acute pericarditis mannen waren, terwijl vrouwen vaker te maken kregen met langdurige, chronische klachten.

Leeftijdsverschillen: jong versus oud
Hoewel pericarditis mensen van alle leeftijden kan treffen, zijn er duidelijke leeftijdsverschillen:

• Kinderen: Pericarditis is zeldzaam bij kinderen, maar kan voorkomen na virale infecties of als complicatie van auto-immuunziekten. Het risico is hoger bij kinderen met een genetische aanleg voor inflammatoire aandoeningen.
• Volwassenen: Pericarditis komt het vaakst voor bij jongvolwassenen en mensen van middelbare leeftijd. Acute pericarditis treft meestal mensen tussen de 20 en 50 jaar.
• Ouderen: Bij ouderen wordt pericarditis vaker geassocieerd met kanker, nierfalen of complicaties na een hartinfarct.

Cijfers: In westerse landen wordt pericarditis jaarlijks vastgesteld bij 1 op de 10.000 volwassenen.

Klimaat en omgevingsinvloeden
Het voorkomen van pericarditis kan worden beïnvloed door klimatologische en omgevingsfactoren:

• Gematigde klimaten: In landen zoals Nederland en België is de meest voorkomende oorzaak van pericarditis een virale infectie, vaak seizoensgebonden tijdens de herfst en winter.
• Tropische gebieden: In tropische landen komt pericarditis vaker voor als complicatie van bacteriële infecties zoals tuberculose, vooral in regio’s met beperkte toegang tot gezondheidszorg.
• Hoogtes: Pericarditis is zeldzaam, maar kan voorkomen bij personen die leven of werken op grote hoogtes, mogelijk door zuurstoftekort of drukverschillen.

Voorbeeld: In Nederland en België zijn virussen zoals Coxsackievirus en Echovirus de meest voorkomende oorzaken van acute pericarditis.

Regionale verschillen: Nederland, België en de wereld
Nederland
In Nederland komt pericarditis jaarlijks voor bij ongeveer 1 op de 50.000 mensen. Het wordt vaak veroorzaakt door virale infecties, maar ook auto-immuunziekten en hartaanvallen spelen een rol.

Nederlandse overzeese gebiedsdelen
In gebieden zoals Aruba en Curaçao zijn infectieuze oorzaken, waaronder tuberculose en tropische parasieten, vaker verantwoordelijk voor pericarditis dan in Europa. Klimaat en beperkte toegang tot zorg spelen hierbij een rol.

België
In België is de incidentie vergelijkbaar met die in Nederland. Auto-immuunziekten zoals lupus spelen een grotere rol bij chronische gevallen. Behandeling en diagnose zijn hier goed ontwikkeld, wat leidt tot een lage sterfte.

Wereldwijd
In ontwikkelingslanden komt pericarditis vaker voor als gevolg van tuberculose, HIV en andere infectieziekten. In deze regio’s wordt pericarditis vaak pas in een gevorderd stadium gediagnosticeerd, wat leidt tot een slechtere prognose. In ontwikkelde landen is de prognose doorgaans beter door vroege herkenning en geavanceerde medische zorg.

Cijfers: Wereldwijd komt pericarditis jaarlijks voor bij 1 op de 20.000 mensen, met hogere percentages in landen met een hogere prevalentie van infectieziekten.

Genetische aanleg: een verborgen risico
Ofschoon pericarditis meestal wordt veroorzaakt door externe factoren zoals infecties, kan genetica een rol spelen:

• Familiaire auto-immuunziekten: Mensen met een familiegeschiedenis van lupus, reumatoïde artritis of andere inflammatoire aandoeningen lopen een hoger risico op chronische pericarditis.
• Genmutaties: Sommige genetische mutaties die ontstekingsprocessen beïnvloeden, kunnen de gevoeligheid voor pericarditis verhogen.

Voorbeeld: In zeldzame gevallen is pericarditis een onderdeel van genetische syndromen zoals het familiaal Mediterrane koorts-syndroom, wat gepaard gaat met herhaalde episodes van ontsteking.

Andere risicofactoren

• Leefstijl: Roken, overmatig alcoholgebruik en een ongezond dieet kunnen indirect bijdragen aan pericarditis, vooral bij personen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.
• Medische procedures: Operaties aan het hart of de longen kunnen leiden tot postoperatieve pericarditis.
• Systemische aandoeningen: Kanker, nierziekten en HIV vergroten het risico op secundaire pericarditis.

Pathofysiologie en ontstaansmechanisme van een ontsteking van het hartzakje

Het hart, de motor van ons lichaam, wordt beschermd door een dun, soepel zakje genaamd het pericardium. Dit zakje omhult het hart en zorgt ervoor dat het soepel en zonder wrijving kan kloppen. Maar wat gebeurt er als dit beschermende schild zelf ontstoken raakt, zoals bij pericarditis? Laten we de fascinerende processen achter deze aandoening verkennen.

De structuur van het pericardium: een beschermende cocon
Het pericardium bestaat uit twee lagen:

• De viscerale laag: Dit is de binnenste laag, die direct tegen het hart aanligt.
• De pariëtale laag: De buitenste laag, die het hartzakje stevig verankert in de borstkas.

Tussen deze twee lagen bevindt zich een dunne vloeistoflaag, die de wrijving tussen de lagen vermindert tijdens het kloppen van het hart. Deze harmonie wordt verstoord bij pericarditis, wanneer ontsteking en extra vochtophoping de werking van het hartzakje bemoeilijken.

De trigger: oorzaken van ontsteking
Pericarditis kan worden veroorzaakt door een verscheidenheid aan triggers, die leiden tot een ontstekingsreactie in het pericardium. Veelvoorkomende oorzaken zijn:

• Virale infecties: De meest voorkomende oorzaak, vaak door virussen zoals Coxsackievirus of Echovirus.
• Bacteriële infecties: Hoewel zeldzaam, kunnen bacteriën zoals Mycobacterium tuberculosis (tuberculose) een ernstige vorm van pericarditis veroorzaken.
• Auto-immuunreacties: Bij ziekten zoals lupus of reumatoïde artritis valt het immuunsysteem per ongeluk het pericardium aan.
• Trauma of operatie: Een klap op de borst of een hartoperatie kan leiden tot ontsteking van het pericardium.

De ontstekingsreactie: een kettingreactie in het hartzakje
Bij pericarditis reageert het lichaam op een prikkel (zoals een infectie) met een ontstekingsreactie:

• Toename van immuuncellen: Witte bloedcellen stromen naar het pericardium om de indringer te bestrijden.
• Vrijmaken van ontstekingsstoffen: Chemische mediatoren zoals cytokines veroorzaken zwelling en pijn in het gebied.
• Vochtophoping: Extra vloeistof verzamelt zich tussen de lagen van het pericardium, een aandoening die bekend staat als pericardiale effusie.

Dit proces kan leiden tot symptomen zoals pijn op de borst, koorts en, in ernstige gevallen, druk op het hart (harttamponade).

Fysiologische gevolgen: de impact op het hart
De ontsteking en vochtophoping in het pericardium hebben directe gevolgen voor de werking van het hart:

• Mechanische beperking: Door de zwelling kan het hart minder goed ontspannen en vullen met bloed, wat de pompfunctie belemmert.
• Pijn en wrijving: Het ontstoken pericardium veroorzaakt wrijving tijdens het kloppen, wat de karakteristieke scherpe pijn bij pericarditis verklaart.
• Tamponade: In ernstige gevallen kan de druk door vochtophoping zo groot worden dat het hart niet meer goed kan pompen, wat levensbedreigend is.

Chronische pericarditis: wanneer ontsteking littekens achterlaat
Bij chronische pericarditis kan langdurige ontsteking leiden tot verdikking en littekenvorming van het pericardium:

• Constrictieve pericarditis: Het pericardium wordt stijf en verliest zijn elasticiteit, waardoor het hart beperkt wordt in zijn bewegingen.
• Fibrose: Overmatige littekenvorming vermindert de ruimte voor het hart om te functioneren.

Herstelmechanismen: het lichaam in actie
Het lichaam heeft vaak de capaciteit om pericarditis zelf te genezen, vooral bij milde gevallen. Dit gebeurt door:

• Resorptie van vocht: Het overtollige vocht tussen de pericardiale lagen wordt door het lichaam opgenomen.
• Afname van ontsteking: Zodra de prikkel is weggenomen (bijvoorbeeld door een virus), vermindert de ontsteking en herstelt het weefsel.
• Behandeling ondersteunen: Ontstekingsremmende medicijnen zoals NSAID’s of colchicine versnellen het herstelproces.

Oorzaken van pericarditis

De oorzaak van pericarditis is vaak onbekend, hoewel virale infecties een veel voorkomende oorzaak zijn. Pericarditis komt vaak voor na een luchtweginfectie, een ontsteking van het slijmvlies in de luchtwegen, zoals een longontsteking. Chronische of terugkerende pericarditis is meestal het gevolg van auto-immuunziekten zoals lupus, sclerodermie en reumatoïde artritis, aandoeningen waarbij het immuunsysteem van het lichaam antistoffen maakt die per ongeluk de weefsels of cellen van het lichaam aanvallen (auto-immuunziekten).

Infecties

Virale infecties
Dit is een van de meest voorkomende oorzaken van pericarditis. Virussen zoals coxsackievirus, echovirus, en andere luchtwegvirussen kunnen leiden tot een ontsteking van het hartzakje. Deze infecties beginnen vaak als een onschuldige verkoudheid of keelontsteking, maar kunnen zich uitbreiden naar het pericardium en daar ontstekingen veroorzaken.

Tuberculose (tbc)
Tuberculose is een ernstige bacteriële infectie die zich soms kan verspreiden naar het hartzakje en daar een chronische ontsteking kan veroorzaken. Dit komt vooral voor in gebieden waar tuberculose nog endemisch is, en de symptomen kunnen sluipend ontstaan, zoals aanhoudende koorts en pijn op de borst.

HIV/AIDS
Personen met HOV of AIDS hebben een verzwakt immuunsysteem, waardoor ze vatbaarder zijn voor opportunistische infecties. Dit verhoogt het risico op pericarditis, omdat hun lichaam minder goed in staat is om bacteriën, virussen en andere ziekteverwekkers af te weren.

Auto-immuunziekten

Lupus
Lupus is een complexe auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem meerdere delen van het lichaam aanvalt, inclusief het hartzakje. Deze aandoening kan leiden tot chronische ontsteking van het pericardium, met symptomen zoals pijn op de borst, vermoeidheid en koorts. Pericarditis is vaak een van de eerste manifestaties van lupus.

Sclerodermie
Bij sclerodermie ontstaat er verharding en verdikking van het bindweefsel in het lichaam. Deze bindweefselafwijkingen kunnen het pericardium beïnvloeden, wat kan leiden tot ontsteking en littekenvorming, waardoor het hartzakje minder flexibel wordt.

Reumatoïde artritis
Reumatoïde artritis is vooral bekend om de ontsteking van gewrichten, maar kan in sommige gevallen ook het hartzakje aantasten. De ontsteking kan zich uitbreiden naar het pericardium en zorgen voor pijn en zwelling, en dit verhoogt ook het risico op verdere hartcomplicaties.

Reumatische koorts
Reumatische koorts is een complicatie die kan optreden na een streptokokkeninfectie, zoals keelontsteking. Het kan leiden tot ontstekingen in het hele lichaam, inclusief het hart en het pericardium. Dit kan op lange termijn schade veroorzaken aan hartkleppen en het hartzakje.

Hartgerelateerde oorzaken

Hartaanval en hartoperatie
Een hartaanval kan leiden tot beschadiging van het hartweefsel, wat een ontstekingsreactie in het pericardium kan veroorzaken. Deze vorm van pericarditis staat ook wel bekend als postinfarctsyndroom of Dressler-syndroom. Daarnaast kan pericarditis optreden na een hartoperatie door directe beschadiging of irritatie van het hartzakje, wat resulteert in pijn en ophoping van vocht rondom het hart.

Systemische ziekten

Nierfalen
Bij nierfalen kunnen afvalstoffen zich ophopen in het lichaam, omdat de nieren niet langer in staat zijn om deze effectief uit te scheiden. Deze ophoping van afvalstoffen, waaronder ureum, kan leiden tot een ontsteking van het hartzakje, een aandoening die bekendstaat als uraemische pericarditis. Dit kan gepaard gaan met pijn op de borst en kortademigheid.

Trage schildklier (hypothyreoïdie)
Een trage schildklier (hypothyreoïdie) kan leiden tot verschillende complicaties, waaronder een ophoping van vocht rondom het hart, wat een ontsteking van het pericardium kan veroorzaken. Deze vochtophoping wordt vaak gekenmerkt door een geleidelijke toename van vermoeidheid, gewichtstoename, en kortademigheid.

Kanker
Kanker kan zich uitbreiden naar het pericardium, vooral bij vormen zoals borst- of longkanker. Deze uitzaaiingen kunnen ontsteking en ophoping van vocht veroorzaken. Daarnaast kunnen bepaalde vormen van bloedkanker, zoals leukemie en lymfoom, het pericardium aantasten en pericarditis veroorzaken.

Verwondingen en bestraling

Verwondingen door ongevallen of bestraling
Trauma aan de borstkas, bijvoorbeeld door een verkeersongeval of een harde klap, kan het hartzakje beschadigen en leiden tot ontsteking. Ook bestralingstherapie, vaak gebruikt bij de behandeling van kanker in de borststreek, kan het pericardium beschadigen. Bestraling veroorzaakt schade aan de cellen, wat kan leiden tot littekenvorming en ontsteking in het hartzakje, soms pas jaren na de bestraling.

Geneesmiddelen

Bepaalde geneesmiddelen
Verschillende medicijnen kunnen als bijwerking leiden tot pericarditis. Medicijnen zoals fenytoïne, dat wordt gebruikt bij epilepsie en hartritmestoornissen, kunnen ontstekingen veroorzaken in het hartzakje. Ook bloedverdunners zoals warfarine en heparine kunnen in zeldzame gevallen leiden tot pericarditis, vooral door bloeding in het pericardium. Procaïnamide, een geneesmiddel voor de behandeling van onregelmatige hartslagen, is eveneens in verband gebracht met pericardiale ontsteking.

Overige oorzaken

Chronische ontstekingsziekten
Chronische ontstekingen elders in het lichaam, zoals bij inflammatoire darmziekten, kunnen een systemische reactie veroorzaken die het hartzakje aantast. Hierdoor kan een ontsteking in het pericardium ontstaan, wat leidt tot pijn op de borst en koorts.

Bestralingstherapie
Blootstelling aan bestraling, vooral bij kankerbehandeling in het borstgebied, kan het pericardium beschadigen. De straling kan het weefsel rondom het hartzakje beschadigen en zorgen voor littekenvorming en ontsteking, wat vaak wordt gekenmerkt door pijn op de borst en kortademigheid.

Trauma aan de borstkas
Een harde klap op de borstkas, bijvoorbeeld tijdens een ongeluk of een sportblessure, kan leiden tot beschadiging van het pericardium. Dit trauma kan ontsteking en vochtophoping veroorzaken, wat op zijn beurt de hartfunctie kan beïnvloeden.

Wie loopt er risico op pericarditis?

Pericarditis treft mensen van alle leeftijden, maar mannen van 20 tot 50 jaar hebben meer kans om het te ontwikkelen dan anderen. Van degenen die worden behandeld voor acute pericarditis, kan 15 tot 30 procent het weer krijgen, waarbij een klein aantal uiteindelijk chronische pericarditis ontwikkelt.

Symptomen van een ontsteking van het hartzakje

Afhankelijk van het type pericarditis, kun je de volgende symptomen krijgen:

• scherpe, priemende pijn op de borst, in het midden of linkerkant van de borstkas, die over het algemeen intenser is bij het inademen
• kortademigheid of benauwdheid
• hartkloppingen
• lichte koorts of grieperig gevoel
• een algemeen gevoel van zwakte, vermoeidheid of misselijkheid
• hoesten
• vochtophoping in de buik (ascites) en benen (oedeem)

Scherpe, stekende pijn op de borst

Een veel voorkomend symptoom van acute pericarditis is een scherpe, stekende pijn op de borst, die meestal snel opkomt. De pijn is vaak gelokaliseerd in het midden of aan de linkerkant van de borstkas en er kan pijn aanwezig zijn in een of beide schouders (pijn de schouders). Door te zitten of naar voren te leunen wordt de pijn vaak wat minder, terwijl liggen en diep ademen het verergert. Sommige mensen beschrijven de pijn als een doffe pijn of druk in hun borst. De pijn op de borst kan aanvoelen als een hartaanval.

Koorts

Koorts is een ander veel voorkomend symptoom van acute pericarditis. Andere symptomen zijn zwakte, moeite met ademhalen, hoesten en hartkloppingen.

Moeheid, hoesten en kortademigheid

Chronische pericarditis veroorzaakt vaak vermoeidheid, hoesten en kortademigheid. Bij dit type pericarditis is pijn op de borst meestal afwezig. Ernstige gevallen van chronische pericarditis kunnen leiden tot zwelling van de buik en benen en hypotensie (lage bloeddruk).

Onderzoek en diagnose

Een arts diagnosticeert pericarditis op basis van je medische geschiedenis, je klachten, een lichamelijk onderzoek en testresultaten.

Vraaggesprek

De arts kan vragen stellen over:

• de klachten die je ervaart
• een recente luchtweginfectie of griepachtige ziekte
• een recente hartaanval of letsel aan je borst
• alle andere medische aandoeningen

Als je pijn op de borst ervaart, zal de arts je vragen om te beschrijven hoe het voelt, waar de pijn zich bevindt en of het erger is als je gaat liggen, ademt of hoest.

Lichamelijk onderzoek

Tussen de twee lagen van het hartzakje bevindt zich een kleine hoeveelheid heldere vloeistof. Hierdoor kunnen de lagen gemakkelijk langs elkaar glijden. Wanneer het pericardium of hartzakje is ontstoken, neemt de hoeveelheid vloeistof toe, zodat de arts op tekenen van overtollig vocht in de borst zal letten. Een veel voorkomend teken is het pericardwrijven, een wrijfgeluid, vergelijkbaar met het knisperende geluid van voetstappen in de sneeuw. De arts zal hiernaar luisteren door een stethoscoop op je borst te plaatsen.

De arts kan andere borstklanken horen die tekenen zijn van vocht in het pericard (pericardiale effusie) of de longen (pleurale effusie). Beide zijn ernstige problemen die gerelateerd zijn aan pericarditis.

Vervolgonderzoek

De arts kan het nodig vinden om vervolgonderzoek te verrichten, bijvoorbeeld:

• Elektrocardiogram of ecg (hartfilmpje): een registratie van de elektrische activiteit van de hartspier, waarbij bepaalde resultaten wijzen op pericarditis.
• Een thoraxfoto (longfoto) maakt foto's van de binnenkant van de borst, inclusief je hart, longen en bloedvaten. De foto's kunnen laten zien of je een vergroot hart hebt, wat een teken kan zijn van teveel vocht in je hartzakje.
• Echocardiografie: een echo van het hart maakt gebruik van geluidsgolven om bewegende beelden van het hart te maken en het kan aantonen of vocht zich heeft opgehoopt in het hartzakje.
• CT-scan van het hart: deze röntgenfoto maakt een duidelijk, gedetailleerd beeld van je hart en pericardium en helpt andere oorzaken van pijn op de borst uit te sluiten.
• MRI-scan van het hart: een MRI gebruikt magneten en radiogolven om gedetailleerde foto's te maken van je organen en weefsels. Het kan veranderingen in het hartzakje aantonen.

De arts kan ook bloedonderzoek aanbevelen om erachter te komen of je een hartaanval hebt gehad, om de oorzaak van de pericarditis te achterhalen en de mate van ontsteking van het hartzakje te bepalen.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen qua klachten gelijkenis vertonen met pericarditis:

• aortadissectie (een scheur in de binnenwand van de aorta)
• acute maagslijmvliesontsteking (gastritis)
• angina pectoris (pijn op de borst)
• aortastenose (een vernauwing van de uitstroomopening van de linkerhartkamer)
• brandend maagzuur
• coronair vasospasme (krampachtige samentrekking van de spieren in de slagaderwand)
• longembolie (een plotselinge afsluiting van één van de toevoerende bloedvaten naar de longen)
• maagzweer
• myocardinfarct (hartaanval of hartinfarct)
• myocardischemie (zuurstoftekort van de hartspier)
• slokdarmontsteking
• slokdarmspasmen of slokdarmkrampen
• slokdarmruptuur (scheuren die door de wand van de slokdarm heen gaan)

Behandeling van pericarditis

De doelen van de behandeling van pericarditis zijn onder meer:

• vermindering van pijn en ontsteking
• de onderliggende oorzaak behandelen, als het bekend is
• controleren op complicaties

Specifieke soorten behandelingen

Ten eerste kan de arts adviseren om rust te nemen totdat je je weer wat beter voelt en geen koorts meer hebt. De arts kan ontstekingsremmende geneesmiddelen aanbevelen om pijn en ontsteking te verminderen. Voorbeelden van deze geneesmiddelen zijn aspirine en ibuprofen. Een sterkere medicatie kan nodig zijn als de pijn ernstig is. Je arts kan een geneesmiddel voorschrijven dat colchicine wordt genoemd (een ontstekingsremmende medicatie) en een steroïde genaamd prednison, een ontstekingsremmer op basis van het bijnierschorshormoon (corticosteroïd).

Als een (bacteriële) infectie de oorzaak is, dan zal de arts je een antibioticum of ander geneesmiddel voorschrijven. Mogelijk moet je tijdens de behandeling in het ziekenhuis blijven, zodat de arts je kan controleren op complicaties. Symptomen van acute pericarditis kunnen van enkele dagen tot drie weken duren. Chronische pericarditis kan enkele maanden duren.

Andere soorten behandelingen

Als je ernstige complicaties van pericarditis hebt, kan je misschien een behandeling nodig hebben waarbij een ziekenhuisverblijf vereist is.

Harttamponnade wordt behandeld met een procedure die pericardiocentese wordt genoemd, waarbij een naald (een katheter) in de borstwand wordt ingebracht om overtollig vocht in het hartzakje te verwijderen. Dit verlicht de druk op het hart.

Bij constrictieve pericarditis is de enige remedie operatie die bekend staat als een pericardiectomie om het pericard te verwijderen.

Zelfzorgmaatregelen en praktische tips bij pericarditis

Pericarditis, oftewel een ontsteking van het hartzakje, kan voelen alsof er een gewicht op je borst rust. Ademhalen, bewegen of zelfs liggen kan ineens een uitdaging worden. Het klinkt misschien eng, maar gelukkig zijn er manieren om jezelf te ondersteunen tijdens het herstelproces. En nee, we gaan het niet hebben over standaard adviezen zoals “doe rustig aan” of “ga mediteren”. Hier krijg je écht praktische tips die je dagelijks kunt toepassen.

Misschien sta je er niet direct bij stil, maar de juiste aanpak kan een wereld van verschil maken bij pericarditis. Kleine aanpassingen, van hoe je eet tot hoe je slaapt, kunnen bijdragen aan een soepeler herstel. Innovatieve hulpmiddelen en een paar slimme hacks zorgen ervoor dat je de controle een beetje terugkrijgt, zelfs als je hart wat tegensputtert. En laten we eerlijk zijn: wie wil er niet wat meer grip op een situatie die behoorlijk overweldigend kan aanvoelen?

Hieronder krijg je twaalf praktische en verrassende maatregelen voorgeschoteld. Geen zweverige adviezen, maar hands-on tips waarmee je meteen aan de slag kunt. Sommige klinken misschien niet alledaags, maar het zijn juist die innovatieve ideeën die je kunnen verrassen. Lees, probeer en ontdek wat voor jou werkt, want jouw herstel verdient alle aandacht die het nodig heeft!

Neem voldoende rust, maar blijf licht actief

Als je hart zich niet op z’n best voelt, is het verleidelijk om jezelf compleet stil te leggen. Maar let op: totale inactiviteit kan juist averechts werken. Neem bijvoorbeeld Mark, een fanatieke fietser die na de diagnose pericarditis meteen zijn schoenen aan de wilgen hing. Binnen een week voelde hij zich futloos en stijf. Zijn arts gaf een gouden tip: korte wandelingen van 10-15 minuten. Geen marathon natuurlijk, maar die lichte beweging hielp om zijn energie en doorbloeding op peil te houden. Probeer dit ook eens en luister goed naar je lichaam – het is geen wedstrijd.

Slaap in een halfzittende houding

Lig je plat, dan voelt het alsof er een olifant op je borst zit. Herkenbaar? Probeer je bed iets op te hogen, bijvoorbeeld met kussens of zelfs een verstelbare lattenbodem. Wendy, moeder van twee, zwoer bij haar oude zwangerschapskussen. Hiermee vond ze eindelijk een comfortabele houding. Bonus: slapen met je bovenlichaam omhoog kan ook helpen tegen maagzuur, wat bij veel mensen met pericarditis opspeelt. Een simpele aanpassing, maar eentje met groot effect.

Eet ontstekingsremmende voedingsmiddelen

Wist je dat wat op je bord ligt direct invloed heeft op je herstel? Omega-3 uit vette vis, antioxidanten uit bessen, en kruiden zoals kurkuma kunnen je lichaam helpen die vervelende ontstekingen aan te pakken. Emma, een enthousiaste thuiskok, ontdekte dat ze met een snufje kurkuma en wat zwarte peper haar standaard soep een boost kon geven. Combineer het met een stukje zalm en voilà: een maaltijd die lekker én heilzaam is.

Gebruik een verwarmingskussen op de borst

Een eenvoudige hack die vaak over het hoofd wordt gezien: warmte. Een verwarmingskussen kan helpen om spierspanning en ongemak te verminderen. Pieter, een IT’er die uren achter zijn bureau zat, noemde het zijn "redding op koude dagen". Het helpt niet alleen tegen die knagende pijn, maar zorgt ook voor een beetje extra comfort. Kies voor een kussen met instelbare warmte, zodat je het precies kunt afstemmen op wat goed voelt.

Drink elektrolytendrankjes

Hydratatie is key, maar water alleen is soms niet genoeg. Elektrolytendrankjes kunnen helpen om je mineralenbalans op peil te houden, wat cruciaal is als je lichaam vecht tegen een ontsteking. Lisa, een sportieve verpleegkundige, ontdekte dit bij toeval. Ze merkte dat ze zich duizelig en futloos voelde ondanks voldoende water drinken. Haar huisarts raadde een elektrolytendrankje aan met calcium, magnesium en kalium. Binnen een dag voelde ze zich fitter. Let wel: ga niet voor die suikerbommen uit de supermarkt. Kies voor een natuurlijke variant of maak er zelf een met een snufje zout en wat citroensap.

Houd een symptoomdagboek bij

Je weet pas écht wat werkt als je je symptomen in kaart brengt. Zo kan een simpel dagboekje je helpen om triggers te ontdekken en je herstel te versnellen. Neem bijvoorbeeld Sam, een jonge vader die geen patroon zag in zijn klachten. Door dagelijks op te schrijven wat hij at, hoe hij sliep en hoe hij zich voelde, kwam hij erachter dat cafeïne zijn symptomen verergerde. Dat dagboek werd zijn persoonlijke handleiding voor herstel. Bovendien is het handig voor gesprekken met je arts. Want laten we eerlijk zijn, wie onthoudt alles nou precies?

Vermijd zware fysieke inspanning

Het klinkt misschien logisch, maar voor de actievelingen onder ons is het een uitdaging: rustig aan doen. Neem Jeroen, een fanatieke hardloper. Na zijn diagnose pericarditis dacht hij dat hij wel “licht” kon blijven trainen. Fout! Na een week voelde hij zich slechter dan ooit. Zijn arts was duidelijk: je hart heeft tijd nodig om te herstellen. Geen marathonplannen, maar korte wandelingen zoals beschreven in beweging. Het verschil? Jeroen voelde zich na drie weken eindelijk wat sterker.

Pas je ademhaling aan

Het klinkt misschien zweverig, maar ademhalingstechnieken kunnen echt helpen. Bij pericarditis kan ademhalen pijnlijk en oppervlakkig worden. Door bewust en rustig te ademen, ontlast je je hart en geef je je lichaam wat meer zuurstof. Sophie, die ademhalingstherapie kreeg na haar diagnose, merkte dat een simpele oefening – zoals inademen door je neus en langzaam uitblazen door je mond – haar rust gaf. Ze noemde het haar “mini-pauze” tijdens stressvolle dagen. Tip: combineer dit met een frisse geur zoals eucalyptus voor een extra kalmerend effect.

Vraag je arts naar colchicine of specifieke ontstekingsremmers

Wanneer je last hebt van pericarditis, kan het lijken alsof je constant in gevecht bent met je eigen lichaam. Gelukkig zijn er medicijnen die je kunnen helpen, zoals colchicine, een krachtig middel dat ontstekingen gericht aanpakt. Neem het verhaal van Erik, een accountant die moeite had om door zijn werkdagen te komen vanwege de pijn. Zijn huisarts schreef colchicine voor, en binnen een paar dagen voelde hij al verbetering. Het mooie? Dit medicijn werkt vaak preventief tegen terugkerende aanvallen. Bespreek met je arts of dit voor jou een optie is. En als je toch in de spreekkamer zit, vraag meteen naar andere ontstekingsremmers die geschikt zijn voor jouw situatie.

Overweeg een wearable hartmonitor

Technologie staat niet stil, en dat kan in jouw voordeel werken. Een wearable hartmonitor, zoals een smartwatch met ECG-functie, helpt je om je hartslag en ritme in de gaten te houden. Claire, een 42-jarige marketingmanager, ontdekte via haar smartwatch dat haar hartslag piekte na het drinken van koffie. Ze schakelde over op thee (liefst met groene thee) en voelde zich al snel beter. Zo’n apparaatje geeft je niet alleen inzicht in je eigen lichaam, maar kan ook waardevolle informatie leveren voor je arts. Een investering die letterlijk je leven kan verbeteren!

Vermijd hoogtes of reizen met zuurstoftekort

Hoogte en pericarditis? Geen goede combinatie. Wanneer je op grote hoogten bent, kan de lage zuurstofdruk je hart extra belasten. David, een fervente bergwandelaar, leerde dit op de harde manier tijdens een hike in de Alpen. Hij kreeg last van benauwdheid en moest de tocht afbreken. Nu blijft hij onder de 1500 meter, wat veel beter is voor zijn herstel. Plan je vakanties daarom slim en kies voor bestemmingen waar je hart niet op de proef wordt gesteld. Bonus: een strandvakantie kan nooit kwaad!

Kies voor een zoutarm dieet

Zout is misschien lekker, maar niet je beste vriend als je last hebt van pericarditis. Overmatig zoutgebruik kan leiden tot vochtretentie, wat je hart onnodig belast. Lisa, een fan van snacks en chips, besloot het roer om te gooien. Ze verving zoute tussendoortjes door groenten met een dip van olijven en zelfgemaakte hummus. Binnen een paar weken merkte ze dat ze minder opgeblazen voelde en dat haar herstel vlotter verliep. Probeer eens een weekje zoutarm te eten en ontdek wat het voor jouw lichaam doet.

Prognose

Pericarditis is vaak mild en verdwijnt vanzelf. Sommige gevallen, indien niet behandeld, kunnen leiden tot chronische pericarditis en ernstige problemen die van invloed zijn op het hart. Het kan weken of maanden duren om te herstellen van pericarditis. Volledig herstel gebeurt middels rust en goede medische zorg, en dit kan helpen om het risico dat je het opnieuw krijgt te verminderen.

Complicaties van pericarditis

Pericarditis, een ontsteking van het hartzakje, kan meer zijn dan alleen pijn op de borst. In sommige gevallen kunnen er ernstige complicaties ontstaan die levensbedreigend zijn als ze niet op tijd worden herkend en behandeld. Twee ernstige complicaties van pericarditis zijn harttamponnade en chronische constrictieve pericarditis. Naast harttamponnade en chronische constrictieve pericarditis zijn er nog andere complicaties die je niet over het hoofd mag zien. Laten we de belangrijkste even in stijl bekijken.

Harttamponnade

Harttamponade is de aanwezigheid van vloeistof in het hartzakje, wat druk uitoefent op het hart. Dit voorkomt dat het hart zich goed vult met bloed, waardoor er minder bloed het hart verlaat, waardoor de bloeddruk sterk daalt. Onbehandelde harttamponade kan dodelijk zijn.

Pericardiale effusie

Wanneer pericarditis toeslaat, kan er vloeistof gaan ophopen tussen de lagen van het hartzakje. Dit noemen we pericardiale effusie, en als het teveel wordt, kan die vloeistof ervoor zorgen dat je hart moeite krijgt om goed te pompen. Het voelt misschien als een langzaam opbouwende druk, maar als het niet tijdig wordt behandeld, kan het snel uitmonden in een levensbedreigende situatie zoals harttamponnade. Niet iets om te negeren dus!

Recidiverende pericarditis – Als de ontsteking steeds terugkomt

Soms verdwijnt pericarditis niet na die eerste vervelende aanval. Je hebt het net achter de rug, en dan, plotseling, komt de pijn terug: recidiverende pericarditis. Het is alsof de ontsteking steeds opnieuw de kop opsteekt, soms maanden of zelfs jaren later. Elke nieuwe aanval kan opnieuw leiden tot gevaarlijke complicaties zoals pericardiale effusie of zelfs littekenvorming. Dit betekent langdurige behandeling en geduld, want het wil nog wel eens een hardnekkige tegenstander zijn.

Pericardiale verkalking

In sommige gevallen kan de ontsteking van pericarditis leiden tot afzetting van calcium, waardoor het hartzakje als het ware verkalkt. Pericardiale verkalking klinkt misschien onschuldig, maar het zorgt ervoor dat je hart letterlijk opgesloten raakt in een stijve huls. Het gevolg? Je hart kan niet meer vrij bewegen en pompen zoals het hoort. Dit kan leiden tot vermoeidheid, kortademigheid en een gevoel alsof je hart gevangen zit. Als het te ernstig wordt, is een operatie nodig om de verkalkte delen te verwijderen.

Hartfalen – Een uitgeput hart

Wanneer de ontsteking van pericarditis aanhoudt en niet goed wordt behandeld, kan je hart uiteindelijk uitgeput raken. Het kan simpelweg niet meer genoeg bloed rondpompen om aan de eisen van je lichaam te voldoen. Dit noemen we congestief hartfalen. Het gaat gepaard met symptomen zoals kortademigheid, extreme vermoeidheid en vochtophoping in de benen. Dit is een van de meest ernstige gevolgen van pericarditis en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Aritmieën

Pericarditis kan ook je hartslag in de war sturen. De ontsteking kan de elektrische signalen in je hart verstoren, wat kan leiden tot aritmieën – onregelmatige hartslagen die soms gevaarlijk kunnen zijn. Denk aan plotselinge hartkloppingen, duizeligheid of een flauw gevoel. In sommige gevallen kan dit zelfs leiden tot hartritmestoornissen die je risico op een beroerte vergroten. Je hart kan dan het ritme letterlijk kwijt zijn.

Chronische constrictieve pericarditis

Chronische constrictieve pericarditis is een zeldzame aandoening die leidt tot littekenachtige weefselvorming van het hartzakje. Als de zak stijf wordt en niet goed kan bewegen, begint het littekenweefsel het hart samen te persen, waardoor het niet meer goed functioneert.

Preventie

Meestal kan acute pericarditis niet worden voorkomen. Je kunt maatregelen treffen om de kans op een nieuwe acute episode te verkleinen, complicaties te krijgen of chronische pericarditis te krijgen. Deze maatregelen bestaan het krijgen van een snelle behandeling, het opvolgen van het behandelplan en het krijgen van adequate medische zorg zoals geadviseerd door de arts.

Lees verder

• Hartfalen: symptomen, oorzaken en behandeling zwak hart
• Hartklachten, hartaandoeningen en hartziekten: symptomen
• Hartstilstand: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Hartkloppingen: in rust, door stress, alcohol en medicijnen
• Hartaanval (hartinfarct): symptomen, oorzaak en behandeling