Pericarditis: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Pericarditis is een ontsteking van het hartzakje. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute pericarditis en chronische pericarditis. Acute pericarditis treedt plotseling op en is vaak pijnlijk. Chronische pericarditisbegint sluipend, houdt lang aan en leidt tot vochtophoping in de pericardiale ruimte of tot verdikking van het pericard. Pericarditis kan een aantal oorzaken hebben, waaronder bacteriële of virale infectie, parasieten of schimmels. Meestal is pericarditis het gevolg van een virus. Symptomen van pericarditis zijn hartkloppingen, een droge hoest en pijn in de schouder. In zeldzame gevallen kan pericarditis permanent het pericardium of hartzakje beschadigen. De meeste gevallen van pericarditis zijn mild en verbeteren meestal vanzelf. Behandeling van meer ernstige gevallen van pericarditis kan bestaan uit medicijnen en heel soms een operatie. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen het risico op complicaties op de lange termijn door pericarditis verminderen.

• Wat is pericarditis?
• Acute en chronische pericarditis
• Oorzaken van pericarditis
• Wie loopt er risico op pericarditis?
• Symptomen van een ontsteking van het hartzakje
• Scherpe, stekende pijn op de borst
• Koorts
• Moeheid, hoesten en kortademigheid
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek
• Lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Differentiële diagnose
• Behandeling van pericarditis
• Specifieke soorten behandelingen
• Andere soorten behandelingen
• Prognose
• Complicaties van pericarditis
• Harttamponnade
• Pericardiale effusie
• Recidiverende pericarditis – Als de ontsteking steeds terugkomt
• Pericardiale verkalking
• Hartfalen – Een uitgeput hart
• Aritmieën
• Chronische constrictieve pericarditis
• Preventie

Wat is pericarditis?

Pericarditis is ontsteking van het hartzakje, dat het hart aan de buitenkant omvat en ervoor zorgt dat je hart op de goede plek in de borstholte blijft zitten. Pericarditis veroorzaakt vaak pijn op de borst en soms andere symptomen. De scherpe pijn op de borst ontstaat doordat de geïrriteerde lagen van het pericardium tegen elkaar aan wrijven.

Acute en chronische pericarditis

Er is vaak sprake van acute pericarditis, die plotseling begint maar vaak niet lang duurt. Wanneer de symptomen geleidelijker ontstaan en langer aanhouden, wordt pericarditis als chronisch beschouwd.

Oorzaken van pericarditis

De oorzaak van pericarditis is vaak onbekend, hoewel virale infecties een veel voorkomende oorzaak zijn. Pericarditis komt vaak voor na een luchtweginfectie, een ontsteking van het slijmvlies in de luchtwegen, zoals een longontsteking. Chronische of terugkerende pericarditis is meestal het gevolg van auto-immuunziekten zoals lupus, sclerodermie en reumatoïde artritis, aandoeningen waarbij het immuunsysteem van het lichaam antistoffen maakt die per ongeluk de weefsels of cellen van het lichaam aanvallen (auto-immuunziekten).

Andere mogelijke oorzaken van pericarditis zijn:

• hartaanval en hartoperatie
• nierfalen
• hiv/aids
• kanker
• tuberculose (tbc)
• trage schildklier (hypothyreoïdie)
• reumatische koorts (complicatie van streptokokkeninfectie)
• verwondingen door ongevallen of bestraling
• bepaalde geneesmiddelen, zoals fenytoïne (gebruikt bij epilepsie en hartritmestoornissen), warfarine en heparine (bloedverdunnende geneesmiddelen) en procaïnamide (een geneesmiddel om een onregelmatige hartslag te behandelen)

Wie loopt er risico op pericarditis?

Pericarditis treft mensen van alle leeftijden, maar mannen van 20 tot 50 jaar hebben meer kans om het te ontwikkelen dan anderen. Van degenen die worden behandeld voor acute pericarditis, kan 15 tot 30 procent het weer krijgen, waarbij een klein aantal uiteindelijk chronische pericarditis ontwikkelt.

Symptomen van een ontsteking van het hartzakje

Afhankelijk van het type pericarditis, kun je de volgende symptomen krijgen:

• scherpe, priemende pijn op de borst, in het midden of linkerkant van de borstkas, die over het algemeen intenser is bij het inademen
• kortademigheid of benauwdheid
• hartkloppingen
• lichte koorts of grieperig gevoel
• een algemeen gevoel van zwakte, vermoeidheid of misselijkheid
• hoesten
• vochtophoping in de buik (ascites) en benen (oedeem)

Scherpe, stekende pijn op de borst

Een veel voorkomend symptoom van acute pericarditis is een scherpe, stekende pijn op de borst, die meestal snel opkomt. De pijn is vaak gelokaliseerd in het midden of aan de linkerkant van de borstkas en er kan pijn aanwezig zijn in een of beide schouders (pijn de schouders). Door te zitten of naar voren te leunen wordt de pijn vaak wat minder, terwijl liggen en diep ademen het verergert. Sommige mensen beschrijven de pijn als een doffe pijn of druk in hun borst. De pijn op de borst kan aanvoelen als een hartaanval.

Koorts

Koorts is een ander veel voorkomend symptoom van acute pericarditis. Andere symptomen zijn zwakte, moeite met ademhalen, hoesten en hartkloppingen.

Moeheid, hoesten en kortademigheid

Chronische pericarditis veroorzaakt vaak vermoeidheid, hoesten en kortademigheid. Bij dit type pericarditis is pijn op de borst meestal afwezig. Ernstige gevallen van chronische pericarditis kunnen leiden tot zwelling van de buik en benen en hypotensie (lage bloeddruk).

Onderzoek en diagnose

Een arts diagnosticeert pericarditis op basis van je medische geschiedenis, je klachten, een lichamelijk onderzoek en testresultaten.

Vraaggesprek

De arts kan vragen stellen over:

• de klachten die je ervaart
• een recente luchtweginfectie of griepachtige ziekte
• een recente hartaanval of letsel aan je borst
• alle andere medische aandoeningen

Als je pijn op de borst ervaart, zal de arts je vragen om te beschrijven hoe het voelt, waar de pijn zich bevindt en of het erger is als je gaat liggen, ademt of hoest.

Lichamelijk onderzoek

Tussen de twee lagen van het hartzakje bevindt zich een kleine hoeveelheid heldere vloeistof. Hierdoor kunnen de lagen gemakkelijk langs elkaar glijden. Wanneer het pericardium of hartzakje is ontstoken, neemt de hoeveelheid vloeistof toe, zodat de arts op tekenen van overtollig vocht in de borst zal letten. Een veel voorkomend teken is het pericardwrijven, een wrijfgeluid, vergelijkbaar met het knisperende geluid van voetstappen in de sneeuw. De arts zal hiernaar luisteren door een stethoscoop op je borst te plaatsen.

De arts kan andere borstklanken horen die tekenen zijn van vocht in het pericard (pericardiale effusie) of de longen (pleurale effusie). Beide zijn ernstige problemen die gerelateerd zijn aan pericarditis.

Vervolgonderzoek

De arts kan het nodig vinden om vervolgonderzoek te verrichten, bijvoorbeeld:

• Elektrocardiogram of ecg (hartfilmpje): een registratie van de elektrische activiteit van de hartspier, waarbij bepaalde resultaten wijzen op pericarditis.
• Een thoraxfoto (longfoto) maakt foto's van de binnenkant van de borst, inclusief je hart, longen en bloedvaten. De foto's kunnen laten zien of je een vergroot hart hebt, wat een teken kan zijn van teveel vocht in je hartzakje.
• Echocardiografie: een echo van het hart maakt gebruik van geluidsgolven om bewegende beelden van het hart te maken en het kan aantonen of vocht zich heeft opgehoopt in het hartzakje.
• CT-scan van het hart: deze röntgenfoto maakt een duidelijk, gedetailleerd beeld van je hart en pericardium en helpt andere oorzaken van pijn op de borst uit te sluiten.
• MRI-scan van het hart: een MRI gebruikt magneten en radiogolven om gedetailleerde foto's te maken van je organen en weefsels. Het kan veranderingen in het hartzakje aantonen.

De arts kan ook bloedonderzoek aanbevelen om erachter te komen of je een hartaanval hebt gehad, om de oorzaak van de pericarditis te achterhalen en de mate van ontsteking van het hartzakje te bepalen.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen qua klachten gelijkenis vertonen met pericarditis:

• aortadissectie (een scheur in de binnenwand van de aorta)
• acute maagslijmvliesontsteking (gastritis)
• angina pectoris (pijn op de borst)
• aortastenose (een vernauwing van de uitstroomopening van de linkerhartkamer)
• brandend maagzuur
• coronair vasospasme (krampachtige samentrekking van de spieren in de slagaderwand)
• longembolie (een plotselinge afsluiting van één van de toevoerende bloedvaten naar de longen)
• maagzweer
• myocardinfarct (hartaanval of hartinfarct)
• myocardischemie (zuurstoftekort van de hartspier)
• slokdarmontsteking
• slokdarmspasmen of slokdarmkrampen
• slokdarmruptuur (scheuren die door de wand van de slokdarm heen gaan)

Behandeling van pericarditis

De doelen van de behandeling van pericarditis zijn onder meer:

• vermindering van pijn en ontsteking
• de onderliggende oorzaak behandelen, als het bekend is
• controleren op complicaties

Specifieke soorten behandelingen

Ten eerste kan de arts adviseren om rust te nemen totdat je je weer wat beter voelt en geen koorts meer hebt. De arts kan ontstekingsremmende geneesmiddelen aanbevelen om pijn en ontsteking te verminderen. Voorbeelden van deze geneesmiddelen zijn aspirine en ibuprofen. Een sterkere medicatie kan nodig zijn als de pijn ernstig is. Je arts kan een geneesmiddel voorschrijven dat colchicine wordt genoemd (een ontstekingsremmende medicatie) en een steroïde genaamd prednison, een ontstekingsremmer op basis van het bijnierschorshormoon (corticosteroïd).

Als een (bacteriële) infectie de oorzaak is, dan zal de arts je een antibioticum of ander geneesmiddel voorschrijven. Mogelijk moet je tijdens de behandeling in het ziekenhuis blijven, zodat de arts je kan controleren op complicaties. Symptomen van acute pericarditis kunnen van enkele dagen tot drie weken duren. Chronische pericarditis kan enkele maanden duren.

Andere soorten behandelingen

Als je ernstige complicaties van pericarditis hebt, kan je misschien een behandeling nodig hebben waarbij een ziekenhuisverblijf vereist is.

Harttamponnade wordt behandeld met een procedure die pericardiocentese wordt genoemd, waarbij een naald (een katheter) in de borstwand wordt ingebracht om overtollig vocht in het hartzakje te verwijderen. Dit verlicht de druk op het hart.

Bij constrictieve pericarditis is de enige remedie operatie die bekend staat als een pericardiectomie om het pericard te verwijderen.

Prognose

Pericarditis is vaak mild en verdwijnt vanzelf. Sommige gevallen, indien niet behandeld, kunnen leiden tot chronische pericarditis en ernstige problemen die van invloed zijn op het hart. Het kan weken of maanden duren om te herstellen van pericarditis. Volledig herstel gebeurt middels rust en goede medische zorg, en dit kan helpen om het risico dat je het opnieuw krijgt te verminderen.

Complicaties van pericarditis

Pericarditis, een ontsteking van het hartzakje, kan meer zijn dan alleen pijn op de borst. In sommige gevallen kunnen er ernstige complicaties ontstaan die levensbedreigend zijn als ze niet op tijd worden herkend en behandeld. Twee ernstige complicaties van pericarditis zijn harttamponnade en chronische constrictieve pericarditis. Naast harttamponnade en chronische constrictieve pericarditis zijn er nog andere complicaties die je niet over het hoofd mag zien. Laten we de belangrijkste even in stijl bekijken.

Harttamponnade

Harttamponade is de aanwezigheid van vloeistof in het hartzakje, wat druk uitoefent op het hart. Dit voorkomt dat het hart zich goed vult met bloed, waardoor er minder bloed het hart verlaat, waardoor de bloeddruk sterk daalt. Onbehandelde harttamponade kan dodelijk zijn.

Pericardiale effusie

Wanneer pericarditis toeslaat, kan er vloeistof gaan ophopen tussen de lagen van het hartzakje. Dit noemen we pericardiale effusie, en als het teveel wordt, kan die vloeistof ervoor zorgen dat je hart moeite krijgt om goed te pompen. Het voelt misschien als een langzaam opbouwende druk, maar als het niet tijdig wordt behandeld, kan het snel uitmonden in een levensbedreigende situatie zoals harttamponnade. Niet iets om te negeren dus!

Recidiverende pericarditis – Als de ontsteking steeds terugkomt

Soms verdwijnt pericarditis niet na die eerste vervelende aanval. Je hebt het net achter de rug, en dan, plotseling, komt de pijn terug: recidiverende pericarditis. Het is alsof de ontsteking steeds opnieuw de kop opsteekt, soms maanden of zelfs jaren later. Elke nieuwe aanval kan opnieuw leiden tot gevaarlijke complicaties zoals pericardiale effusie of zelfs littekenvorming. Dit betekent langdurige behandeling en geduld, want het wil nog wel eens een hardnekkige tegenstander zijn.

Pericardiale verkalking

In sommige gevallen kan de ontsteking van pericarditis leiden tot afzetting van calcium, waardoor het hartzakje als het ware verkalkt. Pericardiale verkalking klinkt misschien onschuldig, maar het zorgt ervoor dat je hart letterlijk opgesloten raakt in een stijve huls. Het gevolg? Je hart kan niet meer vrij bewegen en pompen zoals het hoort. Dit kan leiden tot vermoeidheid, kortademigheid en een gevoel alsof je hart gevangen zit. Als het te ernstig wordt, is een operatie nodig om de verkalkte delen te verwijderen.

Hartfalen – Een uitgeput hart

Wanneer de ontsteking van pericarditis aanhoudt en niet goed wordt behandeld, kan je hart uiteindelijk uitgeput raken. Het kan simpelweg niet meer genoeg bloed rondpompen om aan de eisen van je lichaam te voldoen. Dit noemen we congestief hartfalen. Het gaat gepaard met symptomen zoals kortademigheid, extreme vermoeidheid en vochtophoping in de benen. Dit is een van de meest ernstige gevolgen van pericarditis en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Aritmieën

Pericarditis kan ook je hartslag in de war sturen. De ontsteking kan de elektrische signalen in je hart verstoren, wat kan leiden tot aritmieën – onregelmatige hartslagen die soms gevaarlijk kunnen zijn. Denk aan plotselinge hartkloppingen, duizeligheid of een flauw gevoel. In sommige gevallen kan dit zelfs leiden tot hartritmestoornissen die je risico op een beroerte vergroten. Je hart kan dan het ritme letterlijk kwijt zijn.

Chronische constrictieve pericarditis

Chronische constrictieve pericarditis is een zeldzame aandoening die leidt tot littekenachtige weefselvorming van het hartzakje. Als de zak stijf wordt en niet goed kan bewegen, begint het littekenweefsel het hart samen te persen, waardoor het niet meer goed functioneert.

Preventie

Meestal kan acute pericarditis niet worden voorkomen. Je kunt maatregelen treffen om de kans op een nieuwe acute episode te verkleinen, complicaties te krijgen of chronische pericarditis te krijgen. Deze maatregelen bestaan het krijgen van een snelle behandeling, het opvolgen van het behandelplan en het krijgen van adequate medische zorg zoals geadviseerd door de arts.

Lees verder

• Hartfalen: symptomen, oorzaken en behandeling zwak hart
• Hartklachten, hartaandoeningen en hartziekten: symptomen
• Hartstilstand: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose
• Hartkloppingen: in rust, door stress, alcohol en medicijnen
• Hartaanval (hartinfarct): symptomen, oorzaak en behandeling