Hartritmestoornissen: symptomen, behandeling en oorzaken

Hartritmestoornissen symptomen zijn onder meer hartkloppingen, hartoverslagen, misselijkheid, transpiratie en moeheid. Maar wat zijn hartritmestoornissen eigenlijk en welke vormen bestaan er? Het hart trekt samen door een elektrische prikkel, die ontstaat in de sinusknoop. Dat gebeurt bij een volwassene in rust ongeveer 60 tot 100 keer per minuut. Tijdens inspanning loopt dat op tot zo'n 150 tot 180 keer per minuut. Dit gebeurt in een regelmatig ritme. Men spreekt van een hartritmestoornis bij een steeds terugkerende verstoring van het hartritme, waarbij het hart te snel, te langzaam of te onregelmatig klopt. Het kan op alle leeftijden voorkomen. Behandeling is in lang niet alle gevallen noodzakelijk. Wel is jaarlijkse controle door de huisarts van belang, omdat hartritmestoornissen, geleidelijk of snel, verergeren.

• Wat is een hartritmestoornis?
• Afwijking in het prikkelgeleidingssysteem
• Hartritme
• Af en toe een extra slag
• Vaak onschuldig
• Onderverdeling hartritmestoornissen
• Te langzame of te snelle hartslag
• Normale afwijkingen van het hartritme
• Soorten hartritmestoornissen
• Boezemfibrilleren (atriumfibrilleren)
• Boezemflutter
• Kamertachycardie
• Kamerfibrilleren (ventrikelfibrilleren)
• Sick-sinus-syndroom
• Wolff-Parkinson-White-syndroom
• Lange QT-syndroom
• Catecholaminerge polymorfe ventriculaire tachycardie
• Hartoverslagen
• Symptomen van een hartritmestoornis
• Oorzaken van een hartritmestoornis
• Oorzaken buiten het hart
• Oorzaken in het hart
• Is een hartritmestoornis gevaarlijk?
• Meestal niet gevaarlijk
• Bloedverdunners
• Nader onderzoek
• Onderzoek en diagnose
• Mogelijke behandelingen van hartritmestoornissen
• Medicijnen
• Andere behandelingen
• Prognose
• Preventie

Wat is een hartritmestoornis?

Afwijking in het prikkelgeleidingssysteem

Een hartritmestoornis (aritmie) is een afwijking in het prikkelgeleidingssysteem, een elektrisch netwerkje dat het hart aanzet tot regelmatig kloppen. Bij een hartritmestoornis is een steeds terugkerende verstoring van het hartritme, waarbij het hart te snel, te langzaam of te onregelmatig klopt. Meestal ontstaan hartritmestoornissen in aanvallen, waarbij ze plotseling optreden en ook weer even plotseling verdwenen, soms na enkele seconden, soms pas na enkele uren.

Hartritme

Normaal gesproken heeft het hart een regelmatig ritme. Het hartritme is een autonoom gebeuren. Een hartslag wordt veroorzaakt door het samentrekken van de gespierde wand van het hart. Hieraan vooraf gaat een elektrische prikkel die ontstaat in de sinusknoop, een groepje cellen in het plafond van de rechterboezem (atrium) van het hart. Deze prikkel bereikt uiteindelijk alle spiervezels van het hart. Onder normale omstandigheden zend de sinusknoop ongeveer 60-100 prikkels per minuut uit.¹ Dit gebeurt in een regelmatig ritme. Dit ritme wordt beïnvloed door de ademhaling. Het sinusritme versnelt enigszins tijdens de inademing, vooral bij jongeren. Daarnaast zijn er ook andere factoren die de sinusknoop beïnvloeden, zoals bepaalde hormonen (adrenaline) en zenuwprikkels. Deze kunnen onder invloed van inspanning, pijn, woede, angst of stress het hart sneller of in rust juist langzamer doen slaan. Te grote hoeveelheden koffie en alcohol of te veel roken kunnen het sinusritme ook doen versnellen. Het is normaal dat het hartritme kleine schommelingen vertoont, welke meestal afhankelijk zijn van veranderingen in activiteit, je emoties, enz. Ook kan het gebeuren dat er eens een slag wordt overgeslagen of dat er een extra slag optreedt.

Vaak onschuldig

Hartritmestoornissen zijn vaak tamelijk onschuldig en veroorzaakt lang niet altijd klachten. Toch is het belangrijk om naar de huisarts te gaan voor nader onderzoek wanneer iemand constateert dat zijn hartslag frequent onregelmatig is of gepaard gaat met andere klachten, zoals kortademigheid.

Onderverdeling hartritmestoornissen

Hartritmestoornissen kennen verschillende onderverdelingen. Een overzichtelijk indeling is die welke de hartritmestoornissen indeelt in:

• een te langzame hartslag (bradycardie), waarbij de hartslag onder de 50 slagen per minuut ligt;
• een te snelle hartslag (tachycardie), waarbij de hartslag boven de 100 slagen per minuut.; en
• in overslagen (extrasystolen).²

Te langzame of te snelle hartslag

Een te langzame of een te snelle hartslag kan regelmatig blijven of onregelmatig worden. Bradycardie is slechts zelden gevaarlijk. Een te snelle hartslag kan normaal en abnormaal zijn. Als het abnormaal is, kan het ongevaarlijk of gevaarlijk zijn. Van zeer ernstige aard zijn omstandigheden waarbij het hart ongecoördineerd samentrekt (fibrilleren of fladderen), wat altijd duidt op een ernstige onderliggende stoornis. Boezemfibrilleren is een hartritmestoornis waarbij de boezems nier meer zoals normaal samentrekken na een ontlading van de sinusknoop, doch ze trekken daarentegen veel te snel en onregelmatig samen. Boezemfibrilleren kenmerkt zich door een onregelmatige, meestal te snelle hartslag. Ook treedt er een vermindering van de pompfunctie op van ongeveer 20-30%, waardoor je eerder kortademig wordt.

Normale afwijkingen van het hartritme

Een aantal voorbeelden van normale afwijkingen van het gebruikelijke ritme:

• Een snel hartritme treedt onder normale omstandigheden op als van het hart meer prestaties worden gevraagd, want het lichaam heeft bij inspanning meer zuurstof nodig en daarom moet het hart sneller gaan pompen, alsmede meer bloed per hartslag rondpompen. Dit wordt inspanningstachycardie genoemd en is een normale fysiologische reactie op lichamelijke inspanning. Het aantal slagen kan bij flinke inspanning oplopen tot 160 tot 180 slagen per minuut.
• Bij angst en stress maakt het lichaam een aantal hormonen, waaronder adrenaline en noradrenaline versterkt aan die het hart opjagen. Dit wordt adrenalinetachycardie genoemd.
• Als je veel aan sport doet, kun je een hart hebben dat behoorlijk vergroot is. Je hebt dan zo'n sterk en groot hart dat het per minuut veel minder vaak hoeft te slaan om toch genoeg bloed rond te pompen. Ongeveer 40 hartslagen per minuut is voor een sterk getrainde duursporter in rust niet uitzonderlijk. Dit fenomeen wordt sportersbradycardie genoemd. Na het stoppen met topsport, krijgt het hart weer de normale afmetingen.

Soorten hartritmestoornissen

Er zijn verschillende soorten hartritmestoornissen. De meest voorkomende hartritmestoornissen zijn de volgende.

Boezemfibrilleren (atriumfibrilleren)

Bij boezemfibrilleren is er een heel snel en onregelmatig hartritme in de beide boezems.

Boezemflutter

De boezems trekken zeer snel samen, terwijl de kamers veel langzamer maar nog altijd te snel en onregelmatig volgen.

Kamertachycardie

De hartkamers trekken zeer snel samen, onafhankelijk van het boezemritme.

Kamerfibrilleren (ventrikelfibrilleren)

Het hart slaat veel te snel, waardoor de kamers niet meer echt samentrekken.

Sick-sinus-syndroom

Het sick-sinus-syndroom is een storing in de sinusknoop, waardoor deze te weinig elektrische prikkels aanmaakt en je hart te langzaam slaat.

Wolff-Parkinson-White-syndroom

Het Wolff-Parkinson-White-syndroom (WPW) is een aangeboren (hart)afwijking in het elektrische systeem van het hart waarbij het ritme in de hartkamers ontregeld wordt en het hart tijdens een aanval zeer snel klopt, vaak meer dan 200 slagen per minuut.

Lange QT-syndroom

Het lange QT-syndroom is een ernstige aangeboren afwijking van de elektrische functie van het hart.

Catecholaminerge polymorfe ventriculaire tachycardie

Catecholaminerge polymorfe ventriculaire tachycardie (CPVT) is een erfelijke hartziekte, waarbij tijdens lichamelijke inspanning, bij stress of hevige emoties kamerfibrilleren kan ontstaan.

Hartoverslagen

Hartoverslagen is in feite geen echte ritmestoornis; de extrasystolen kunnen voorkomen bij een hartaandoening, maar meestal is er geen duidelijke oorzaak ofschoon je er eerder last van hebt tijdens (over)vermoeidheid en er zijn ook stoffen die extrasystolen kunnen opwekken, zoals alcohol, chocola, koffie en cola en geneesmiddelen tegen astma of verkoudheid.³

Symptomen van een hartritmestoornis

Een hartritmestoornis veroorzaakt niet altijd klachten. Soms wordt een hartritmestoornis per toeval ontdekt tijdens bijvoorbeeld een routineonderzoek. Sommige mensen hebben wel merkbare klachten, die kunnen bestaan ​​uit:

• hartkloppingen;
• hartoverslagen;
• misselijkheid;
  Benauwdheid / Bron: Wavebreakmedia/Shutterstock.com
• transpiratie;
• moeheid, gevoel van zwakte;
• pijn op de borst;
• kortademigheid;
• benauwdheid;
• een licht gevoel in het hoofd;
• duizeligheid;
• flauwvallen (syncope) of bijna flauwvallen.

Oorzaken van een hartritmestoornis

Voor een hartritmestoornis is niet altijd een verklaring te vinden. De oorzaak kan zich in of buiten het hart bevinden, respectievelijk door afwijkingen van het hart zelf en door exogene (buiten het hart gelegen) oorzaken.

Oorzaken buiten het hart

Oorzaken buiten het hart zijn onder meer:

• veel of overmatig sporten;
• een te trage schildklierfunctie;
• een te snelle schildklierfunctie;
• medicijngebruik;
• hoge bloeddruk;
• ouderdom;
• inspanning;
• spanning en stress;
• koorts;
• bloedarmoede;
• overmatig koffie-, alcohol en/of nicotinegebruik;
• drugsgebruik;
• elektrische schok;
• suikerziekte.

Oorzaken in het hart

Oorzaken in het hart zijn onder meer:

• coronaire hartziekten, zoals een acuut hartinfarct;
• hartspierziekte (cardiomyopathie);
• hartfalen (tekenen van hartfalen zijn onder meer kortademigheid 's nachts en bij inspanning, zwellende voeten en enkels, nachtelijk plassen: steeds moeten plassen 's nachts);
• een operatie aan het hart;
• aangeboren hartafwijking.

Soms is er één oorzaak aan te wijzen, maar het kan ook gaan om een combinatie van factoren.

Is een hartritmestoornis gevaarlijk?

Meestal niet gevaarlijk

Een hartritmestoornis kan vervelend zijn, maar is meestal niet gevaarlijk. Wanneer iemand naast hartkloppingen last heeft van kortademigheid of als een aanval na enkele uren nog niet is verdwenen of steeds terugkomt, dan is het van belang direct contact op te nemen met de huisarts. Wanneer iemand plotseling kortademig wordt of pijn op de borst krijgt, bel dan onmiddellijk de huisarts of alarmnummer 112.

Bloedverdunners

Bij sommige hartritmestoornissen zijn bloedverdunners noodzakelijk. Dit vanwege de mogelijkheid dat na enige tijd stolsels ontstaan in de boezems van het hart doordat de boezems zichzelf niet voldoende legen. Dit achtergebleven bloed kan stolsels gaan vormen, welke in de bloedbaan terecht kunnen komen. Bij een vernauwing ergens in de bloedvaten, bestaat de mogelijkheid dat een stolsel het bloedvat helemaal afsluit. In de hersenen kan dit leiden tot een herseninfarct of beroerte (CVA) en in de kransslagaders —die de hartspier van bloed voorzien— tot een hartaanval. Ook kan het hart onder invloed van een langer bestaand ritmestoornis steeds meer pompfunctie verliezen. Beide complicaties van hartritmestoornissen zijn op zich goed te behandelen.

Nader onderzoek

Hartritmestoornissen worden met het verstrijken van de tijd meestal erger en daarmee nemen ook de risico's toe. Daarom is het belangrijk om naar de huisarts te gaan voor nader onderzoek wanneer men constateert dat de hartslag onregelmatig is.

Onderzoek en diagnose

De huisarts kan je verwijzen naar een hartspecialist. Een hartritmestoornis wordt meestal vastgesteld middels een met een elektrocardiogram (ECG). Dit staat in de volksmond bekend als 'hartfilmpje'. Dit een registratie van de elektrische activiteit van de hartspier. Het kan ook zijn dat je 24 uur of langer een klein draagbaar ECG-opnameapparaat moet dragen. Dit wordt een Holter-monitor of ambulante ECG-monitoring genoemd. Hierbij wordt gedurende 24 uur (soms 48 uur) een registratie van je hartactiviteit gemaakt

Als je symptomen lijken te worden veroorzaakt door inspanning, kan een inspannings-ECG nodig zijn. Hierbij wordt de elektrische activiteit van je hart tijdens toenemende inspanning gemeten.

Andere tests en onderzoeken die worden gebruikt bij het diagnosticeren van aritmieën zijn onder meer:

• Het dragen van een Event-Recorder, een apparaatje dat vooral geschikt is om hartritmestoornissen te registreren die niet dagelijks, maar wel regelmatig voorkomen.
• Elektrofysiologisch onderzoek (EFO): het laat zien wat voor soort ritmestoornis het is en waar de ritmestoornis ontstaat.
• Echocardiogram (echo): een echografie van je hart.

Mogelijke behandelingen van hartritmestoornissen

Behandeling is in lang niet alle gevallen nodig. Wel is jaarlijkse controle door de huisarts belangrijk, omdat hartritmestoornissen, geleidelijk of snel, verergeren. Als behandeling geïndiceerd is, dan zijn er de volgende mogelijkheden:

Medicijnen

Onder meer de volgende medicijnen kunnen worden voorgeschreven:

• Antiarrhythmica, welke de hartslag verlagen en zorgen voor een regelmatige hartslag.
• Bètablokkers, welke de hartslag, de zuurstofbehoefte van het hart en de bloeddruk verlagen.
• Calciumblokkers ofwel vaatverwijders.
• Antistollingsmiddelen. Deze remmen de vorming van bloedpropjes af. Hierdoor vermindert de kans op afsluiting van een bloedvat.

Andere behandelingen

Als medicijnen niet werken of uitgewerkt zijn en de situatie vereist ingrijpen, dan kan men overgaan tot:

• Elektrische cardioversie. Hierbij maakt de specialist gebruik van een apparaat dat een elektrische impuls door de hartspier stuurt.
• Ablatie. Bij deze medische ingreep maakt de specialist met een katheter kleine beschadigingen in het hartweefsel. Bij een ablatie ontstaat littekenweefsel en dit geleidt geen prikkels, waardoor de verkeerde route van de prikkels geblokkeerd wordt.
• Pacemaker. Voor een veel te langzaam kloppend hart kan een pacemaker uitkomst bieden.

Prognose

De opsporing en behandeling van hartritmestoornissen wordt voortdurend verbeterd. Het is thans 2024. In de afgelopen jaren is een ongekende explosie van informatie over hartritmestoornissen waargenomen. Vroege opsporing en adequate behandeling van hartritmestoornissen heeft de kwaliteit en kwantiteit van het leven verbeterd. Patiënten moeten echter therapietrouw zijn, omdat het niet slikken van medicijnen de prognose ernstig kan verminderen. Onbehandelde, genegeerde of onderbehandelde ernstige aritmieën kunnen leiden tot syncope (flauwvallen), beroerte, hartfalen en plotselinge dood.

Preventie

Je kunt meerdere maatregelen nemen teneinde het risico op hartritmestoornissen te verminderen, zoals:

• Gezonde leefstijl: Voeding verbeteren, regelmatig bewegen en gewicht verliezen als je overgewicht hebt, stoppen met roken en beperken van alcoholgebruik.
• Bloeddruk en cholesterolgehalte regelmatig laten controleren.
• Stress verminderen: Stressvolle situaties vermijden of stress reduceren door ontspanningstechnieken toe te passen en voldoende slaap te krijgen.
• Het nemen van medicijnen zoals bloeddruk- en cholesterolverlagers volgens de aanwijzingen van de behandelend arts.
• Controleren van onderliggende aandoeningen zoals diabetes, waarbij regelmatige controles en behandeling nodig kunnen zijn. (Diabetes type 1 verhoogt het risico op een hartritmestoornis, waarbij de boezems van het hart veel te snel en onregelmatig samentrekken.)

Noten:

1. De hartslagfrequentie varieert tussen mensen, maar in rust ligt het normale bereik ergens tussen 60-90 slagen per minuut bij volwassenen, 90-110 slagen per minuut bij kinderen en 110-140 slagen per minuut bij baby's.
2. Hans Koch & Peter van Druenen: Diagnosewijzer - 200 aandoeningen - Symptomen, diagnose en behandeling. Uitgeverij Terra Lannoo, Arnhem, 2009, p.88.
3. www.hartenvaatgroep.nl

Lees verder

• Hartaanval of hartinfarct: symptomen, oorzaak en behandeling
• Hartklachten, hartaandoeningen en hartziekten: symptomen
• Te langzame hartslag: bradycardie symptomen en behandeling
• Hoge bloeddruk: symptomen, oorzaken, gevolgen en behandeling
• Pijn op de borst: links/rechts, pijn longen, hart, borstbeen