Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname

Vitaminen en mineralen zijn essentieel voor een goede werking van het lichaam. Ze spelen een cruciale rol in diverse fysiologische processen en zijn nodig voor de gezondheid van alle lichaamsstructuren. Tekorten aan deze voedingsstoffen kunnen leiden tot uiteenlopende symptomen, die variëren in ernst, afhankelijk van de aard en omvang van het tekort. Aan de andere kant kan een overmatige inname van vitaminen en mineralen ook schadelijke effecten hebben. Via bloedonderzoek kunnen zowel tekorten als overmatige inname opgespoord worden. Bij een tekort zijn vaak voedingsaanpassingen en/of supplementen voldoende om het probleem op te lossen. Bij een overmatige inname kan het noodzakelijk zijn om de inname te beperken en soms kan medische behandeling vereist zijn.

• Calcium
• Choline
• Chromium
• Foliumzuur
• Fosfor
• IJzer
• Jodium
• Kalium
• Koper
• Magnesium
• Manganese
• Natrium
• Omega-3-vetzuren
• Selenium
• Zink
• Vitamine A
• Vitamine B1
• Vitamine B2
• Vitamine B3 (niacine)
• Vitamine B5 (pantotheenzuur)
• Vitamine B6
• Vitamine B7 (biotine)
• Vitamine B9 (foliumzuur)
• Vitamine B12
• Vitamine C (ascorbinezuur)
• Vitamine D
• Vitamine E
• Vitamine K
• Zink

Calcium

Functie

Calcium is het meest voorkomende mineraal in ons lichaam en vormt een belangrijk bestanddeel van botten en tanden. Het speelt ook een essentiële rol bij spiercontracties en de werking van zenuwen.

Tekort

Een tekort aan calcium, ook wel hypocalciëmie genoemd, kan leiden tot symptomen zoals spierkrampen, spierstijfheid, en beperkte mobiliteit. Het is vooral belangrijk om voldoende calcium binnen te krijgen tijdens de botopbouwende jaren, die zich uitstrekken van de kindertijd tot ongeveer 30 jaar. Bij vrouwen is voldoende calcium essentieel om botontkalking of osteoporose op latere leeftijd te voorkomen. Na de menopauze moeten vrouwen ook extra aandacht besteden aan hun calciuminname om botverlies te vertragen.

Overmatige inname
Hoewel een overmatige inname van calcium zeldzaam is, kunnen symptomen zoals vermoeidheid, neerslachtigheid, spierzwakte, nierstenen, constipatie en spondylitis (stijfheid en ontsteking van de wervelkolom optreden. Bovendien kan een te hoge calciumconsumptie de opname van ijzer verminderen.

Choline

Functie

Choline is een niet-essentiële vitamine uit het B-complex, maar speelt een belangrijke rol in de gezondheid van celmembranen en de productie van de neurotransmitter acetylcholine, die betrokken is bij geheugen en spiercontrole.

Overmatige inname

Het consumeren van cholinedoses die hoger zijn dan de aanbevolen hoeveelheid kan leiden tot negatieve bijwerkingen, zoals een visachtige lichaamsgeur, overmatig zweten, kwijlen, duizeligheid, braken en een lage bloeddruk.

Chromium

Functie

Chroom is een sporenelement dat invloed heeft op de werking van het hormoon insuline en dus op de regulatie van energie uit voedsel. Het speelt een rol in de stofwisseling en kan helpen bij de regulatie van de bloedsuikerspiegel.

Overmatige inname

Er is beperkt wetenschappelijk bewijs over de langetermijneffecten van een overmatige inname van chroom. Tot op heden zijn de mogelijke risico's nog niet volledig bekend.

Foliumzuur

Functie

Foliumzuur werkt samen met vitamine B12 bij de vorming van gezonde rode bloedcellen. Het vermindert ook het risico op defecten van het centrale zenuwstelsel bij ongeboren baby's, zoals spina bifida. Vrouwen moeten tijdens de zwangerschap voldoende foliumzuur innemen om een gezonde ontwikkeling van de baby te ondersteunen.

Tekort

Een tekort aan foliumzuur kan leiden tot foliumzuurtekort-anemie, met symptomen zoals vermoeidheid (door bloedarmoede), zwakte, diarree, verlies van eetlust en gewichtsverlies. Ook hoofdpijn, hartkloppingen, tongpijn en gedragsstoornissen kunnen optreden.

Fosfor

Functie

Fosfor is een mineraal dat essentieel is voor de opbouw van sterke botten en tanden en voor de energieproductie uit voedsel.

Tekort

Een fosfortekort kan leiden tot symptomen zoals botpijn, gewichtsveranderingen, hartfalen, angst, concentratieproblemen, bevingen en gewrichtsstijfheid.

Overmatige inname

Hoge doses fosfor (hyperfosfatemie) kunnen op korte termijn diarree of maagpijn veroorzaken. Langdurige overmatige inname kan de calciumspiegels in het lichaam verlagen, wat kan leiden tot een verhoogd risico op botbreuken.

IJzer

Functie

IJzer is een essentieel mineraal dat een sleutelrol speelt in de aanmaak van rode bloedcellen, die zuurstof door het lichaam vervoeren.

Tekort

Een tekort aan ijzer leidt tot ferriprieve anemie, oftewel bloedarmoede door ijzertekort, wat kan resulteren in symptomen zoals vermoeidheid en zwakte.

Overmatige inname

Een teveel aan ijzer kan leiden tot constipatie, misselijkheid, braken en maagpijn. Zeer hoge doses ijzer zijn bijzonder gevaarlijk en kunnen potentieel dodelijk zijn, vooral voor kinderen. Het is daarom cruciaal om ijzersupplementen buiten het bereik van kinderen te houden.

Jodium

Functie

Jodium speelt een essentiële rol in de synthese van schildklierhormonen, die belangrijk zijn voor een gezond metabolisme en de werking van cellen.

Overmatige inname

Langdurig gebruik van hoge doses jodium kan de werking van de schildklier beïnvloeden en leiden tot symptomen zoals gewichtstoename.

Tekort

Een tekort aan jodium, vaak voorkomend bij zwangere vrouwen, kan vergelijkbare problemen veroorzaken, zoals een verstoorde schildklierfunctie.

Kalium

Functie

Kalium is belangrijk voor het reguleren van de vochtbalans in het lichaam en het normaal functioneren van de hartspier. Het speelt ook een rol in de communicatie tussen zenuwen en spieren.

Tekort

Een tekort aan kalium in het bloed, oftewel hypokaliëmie, kan leiden tot klachten zoals hartkloppingen, spierkrampen, gevoelloosheid en flauwvallen.

Overmatige inname

Een teveel aan kalium uit supplementen of voeding (hyperkaliëmie) kan maagpijn, misselijkheid en diarree veroorzaken.

Koper

Functie

Koper is betrokken bij de productie van rode en witte bloedcellen en de afgifte van ijzer voor de vorming van hemoglobine. Het speelt ook een rol in de groei van zuigelingen, de ontwikkeling van de hersenen, het immuunsysteem en de botgezondheid.

Tekort

Tekorten kunnen leiden tot bloedarmoede, botafwijkingen en neurologische problemen zoals problemen met motorische controle.

Overmatige inname

Een teveel aan koper kan leiden tot symptomen zoals misselijkheid, diarree en buikpijn. Zeer hoge niveaus van koper kunnen leiden tot leverschade.

Magnesium

Functie

Magnesium speelt een rol bij veel enzymatische reacties in het lichaam, de zenuw- en spierfunctie, en de botgezondheid.

Tekort

Een magnesiumtekort kan leiden tot symptomen zoals spierkrampen, vermoeidheid en hartritmestoornissen.

Overmatige inname

Te veel magnesium, vaak door supplementen, kan diarree, misselijkheid en buikpijn veroorzaken. Zeer hoge doses kunnen leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, zoals nierproblemen en hartritmestoornissen.

Manganese

Functie

Mangaan speelt een rol in de stofwisseling, de botvorming, en de regulering van bloedglucose.

Tekort

Tekort aan mangaan kan leiden tot symptomen zoals verstoringen van de botgroei en problemen met de bloedsuikerspiegel.

Overmatige inname

Langdurige overmatige inname van mangaan kan leiden tot neurologische problemen zoals tremoren en verminderde motorische coördinatie.

Natrium

Functie

Natrium is belangrijk voor het regelen van de vloeistofbalans in het lichaam en het functioneren van zenuwen en spieren.

Overmatige inname

Een overmatige inname van natrium kan leiden tot verhoogde bloeddruk, wat het risico op hart- en vaatziekten verhoogt. Het kan ook leiden tot oedeem en nierproblemen.

Tekort

Een tekort aan natrium komt minder vaak voor, maar kan leiden tot symptomen zoals misselijkheid, hoofdpijn, en in ernstige gevallen coma en flauwvallen.

Omega-3-vetzuren

Functie

Omega-3-vetzuren, zoals alfa-linoleenzuur (ALA), eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA), zijn essentieel voor de gezondheid van het hart en de hersenen. Ze helpen bij het verminderen van ontstekingen, ondersteunen de gezondheid van het cardiovasculaire systeem, en zijn belangrijk voor de cognitieve functie en visuele gezondheid.

Tekort

Een tekort aan omega-3-vetzuren kan bijdragen aan hart- en vaatziekten, cognitieve achteruitgang, en ontstekingsziekten. Symptomen van een tekort kunnen zijn: droge huid, vermoeidheid, gewrichtspijn, en een verhoogd risico op depressie en angststoornissen.

Selenium

Functie

Selenium heeft een antioxiderende werking en speelt een rol bij de schildklierfunctie en het immuunsysteem.

Tekort

Een tekort aan selenium kan leiden tot verzwakking van het immuunsysteem en spierzwakte.

Overmatige inname

Te veel selenium kan leiden tot symptomen zoals haaruitval, een knoflooksmaak in de mond en moeite met ademhalen.

Zink

Functie

Zink speelt een belangrijke rol in het immuunsysteem, de wondgenezing en de eiwitsynthese.

Tekort

Een tekort aan zink kan leiden tot symptomen zoals verminderde immuniteit, trage wondgenezing, en verlies van smaak of geur.

Overmatige inname

Overmatige inname van zink kan leiden tot misselijkheid, braken en verstoring van de opname van andere mineralen zoals koper en ijzer.

Vitamine A

Functie

Vitamine A is belangrijk voor het gezichtsvermogen, het immuunsysteem en de huidgezondheid.

Tekort

Een tekort aan vitamine A kan leiden tot nachtblindheid, droge huid en een verhoogd risico op infecties.

Overmatige inname

Te veel vitamine A kan leiden tot symptomen zoals misselijkheid, hoofdpijn, en in ernstige gevallen, schade aan de lever en botten. Het kan ook leiden tot aangeboren afwijkingen tijdens de zwangerschap.

Vitamine B1

Functie

Vitamine B1, of thiamine, speelt een rol bij de energieproductie en de werking van zenuwen en spieren.

Tekort

Een tekort kan leiden tot beriberi, een aandoening die spieren en zenuwen aantast, evenals vermoeidheid en zwakte.

Overmatige inname

Een overmatige inname van vitamine B1 is zeldzaam en wordt meestal goed verdragen.

Vitamine B2

Functie

Vitamine B2, of riboflavine, is belangrijk voor de energieproductie en het behoud van gezonde huid en ogen.

Tekort

Een tekort aan vitamine B2 kan leiden tot symptomen zoals keelpijn, rode ogen en gebarsten lippen.

Overmatige inname

Overmatige inname van vitamine B2 is zeldzaam en wordt doorgaans goed verdragen.

Vitamine B3 (niacine)

Functie

Vitamine B3, of niacine, speelt een rol in de energieproductie en de gezondheid van de huid.

Tekort

Een tekort aan vitamine B3 kan leiden tot pellagra, een aandoening die gepaard gaat met dermatitis, diarree en dementie.

Overmatige inname

Overmatige inname van vitamine B3 kan leiden tot huiduitslag, jeuk en een verhoogd risico op leverproblemen.

Vitamine B5 (pantotheenzuur)

Functie

Pantotheenzuur, ook bekend als vitamine B5, speelt een cruciale rol bij de energieproductie uit voedingsmiddelen. Het is een essentieel bestanddeel van co-enzym A, dat betrokken is bij talrijke metabolische processen, waaronder de afbraak van vetten, eiwitten en koolhydraten, en de synthese van hormonen en cholesterol.

Tekort

Een tekort aan pantotheenzuur kan leiden tot symptomen zoals vermoeidheid, chronische stress, depressie en in ernstige gevallen, de ziekte van Burning Feet Syndrome. Hoewel een tekort aan vitamine B5 relatief zeldzaam is, kunnen ernstige tekorten leiden tot uiteenlopende gezondheidsproblemen.

Vitamine B6

Functie

Vitamine B6, of pyridoxine, is essentieel voor de energieproductie uit eiwitten en koolhydraten. Het speelt een belangrijke rol bij de vorming van hemoglobine, de stof in rode bloedcellen die zuurstof door het lichaam vervoert. Daarnaast is vitamine B6 cruciaal voor een gezonde werking van de schildklier en ondersteunt het de productie van neurotransmitters die belangrijk zijn voor de hersenfunctie.

Tekort

Een tekort aan vitamine B6 kan leiden tot overactieve schildklier en symptomen zoals spierzwakte, vermoeidheid, paresthesieën (tintelingen in de handen en voeten), en in ernstige gevallen, neurologische aandoeningen. Langdurig gebruik van hoge doses vitamine B6 kan zenuwbeschadiging veroorzaken, wat kan leiden tot blijvende coördinatieproblemen en gevoelloosheid.

Vitamine B7 (biotine)

Functie

Biotine, of vitamine B7, is belangrijk voor het metabolisme van vetten, koolhydraten en eiwitten. Het speelt een rol bij het behoud van gezonde huid, haren en nagels.

Tekort
Een tekort aan biotine (biotinetekort) kan leiden tot symptomen zoals hallucinaties, huidinfecties, bloedarmoede, broze nagels en een oogbindvliesontsteking. Biotinetekorten zijn zeldzaam, maar kunnen optreden bij mensen met genetische aandoeningen of bij degenen die langdurig grote hoeveelheden rauwe eieren consumeren, vanwege avidine, een eiwit dat biotine bindt en de absorptie verhindert.

Vitamine B9 (foliumzuur)

Functie

Vitamine B9, ook bekend als foliumzuur, speelt een essentiële rol bij de synthese van DNA en RNA en is cruciaal voor de celdeling en -groei. Het is vooral belangrijk tijdens zwangerschap om neurale buisdefecten bij de baby te voorkomen en ondersteunt ook een gezonde ontwikkeling van de hersenen en het ruggenmerg van de foetus.

Tekort

Een tekort aan vitamine B9 kan leiden tot macrocytaire anemie (grote rode bloedcellen), vermoeidheid, zwakte, en een verhoogd risico op geboorteafwijkingen zoals spina bifida en anencefalie bij ongeboren kinderen. Bij volwassenen kan een tekort ook leiden tot mentale problemen zoals depressie en geheugenverlies.

Vitamine B12

Functie

Vitamine B12 is cruciaal voor de aanmaak van rode bloedcellen en het behoud van een gezond zenuwstelsel. Het ondersteunt ook de energieproductie door het metabolisme van vetten en eiwitten.

Tekort

Een tekort aan vitamine B12 kan leiden tot pernicieuze anemie, gekenmerkt door extreme vermoeidheid, gebrek aan energie, tintelingen of gevoelloosheid in de ledematen (paresthesieën), een pijnlijke en rode tong, spierzwakte, depressie, geheugenproblemen en cognitieve stoornissen. Een tekort kan ook leiden tot ernstige neurologische schade als het niet tijdig wordt behandeld.

Vitamine C (ascorbinezuur)

Functie

Vitamine C is essentieel voor de aanmaak van collageen, een eiwit dat belangrijk is voor de huid, bloedvaten, botten en gewrichten. Het werkt ook als een krachtige antioxidant die het lichaam beschermt tegen schade door vrije radicalen en helpt bij de opname van ijzer uit plantaardige voedingsmiddelen.

Tekort

Een tekort aan vitamine C kan leiden tot vitamine C-gebrek, wat resulteert in scheurbuik. Symptomen van scheurbuik omvatten spierpijn, gewrichtspijn, vermoeidheid, huidbloedingen, tandvleesbloedingen en zwelling van het tandvlees. Hoewel vitamine C-tekorten zeldzaam zijn in ontwikkelde landen, komen ze nog steeds voor bij mensen met een onevenwichtig dieet of bij degenen met bepaalde medische aandoeningen.

Overmatige inname

Hoewel vitamine C essentieel is, kan een overmatige inname leiden tot bijwerkingen zoals nierstenen en gastro-intestinale problemen zoals diarree en maagpijn. Het is aanbevolen om de dagelijkse aanbevolen hoeveelheid te respecteren om dergelijke complicaties te voorkomen.

Vitamine D

Functie

Vitamine D speelt een belangrijke rol in de regulatie van calcium- en fosfaatsamenstelling in het lichaam. Het is essentieel voor de botgezondheid, omdat het de opname van calcium uit het dieet bevordert en de botmineralisatie ondersteunt.

Tekort

Een tekort aan vitamine D kan leiden tot rachitis bij kinderen, gekenmerkt door verzachtende botten, en osteomalacie bij volwassenen, wat resulteert in botpijn en -zwakte door onvoldoende calciumopname. Het kan ook bijdragen aan een verhoogd risico op andere gezondheidsproblemen, zoals osteoporose en auto-immuunziekten.

Vitamine E

Functie

Vitamine E fungeert als een krachtige antioxidant die cellen beschermt tegen schade door vrije radicalen. Het is belangrijk voor het behoud van een gezonde huid, ogen en het versterken van het immuunsysteem. Er zijn aanwijzingen dat vitamine E mogelijk een rol speelt in het vertragen van de progressie van dementie, hoewel verder onderzoek nodig is.

Tekort

Een tekort aan vitamine E is zeldzaam, maar kan leiden tot neurologische symptomen zoals spierzwakte en coördinatieproblemen. Aangezien vitamine E vetoplosbaar is, wordt overtollige vitamine E meestal opgeslagen in vetweefsel, waardoor tekorten minder vaak voorkomen.

Vitamine K

Functie

Vitamine K is cruciaal voor de bloedstolling door het helpen bij de synthese van stollingsfactoren. Het speelt ook een rol bij het behoud van sterke botten door het bevorderen van de mineralisatie en het voorkomen van botontkalking.

Tekort
Een tekort aan vitamine K is zeldzaam bij gezonde volwassenen die een evenwichtig voedingspatroon volgen. Het kan echter leiden tot een verhoogd risico op bloedingen en blauwe plekken. Bij mensen met vitamine K-tekort kunnen wonden moeilijker genezen en kunnen er spontane bloedingen optreden.

Zink

Functie

Zink is essentieel voor een gezonde werking van het immuunsysteem, het maken van nieuwe cellen en enzymen, en het verwerken van koolhydraten, vetten en eiwitten. Het speelt ook een rol bij de wondgenezing en de ontwikkeling van cellen.

Tekort

Een tekort aan zink kan leiden tot diverse gezondheidsproblemen zoals:

• bloedaandoeningen zoals anemie (tekort aan rode bloedcellen) en leukopenie (laag aantal witte bloedcellen)
• botafwijkingen zoals osteoporose
• dun haar en haaruitval
• huidproblemen: acne (ontsteking van talgklieren), eczeem (chronische huidziekte met droge en jeukende huid), langzame wondgenezing
• een verzwakt immuunsysteem
• een verhoogd risico op diverse soorten kanker
• maag- en darmproblemen
• mondbranden
• nagelafwijkingen
• oogproblemen
• psychische problemen
• slaapproblemen
• veranderend reukvermogen
• vruchtbaarheidsproblemen

Overmatige inname

Een te hoge inname van zink kan de opname van koper verstoren, wat kan leiden tot bloedarmoede en verzwakte botten. Overmatige zinkinname kan ook leiden tot misselijkheid, braken, verminderde eetlust, diarree, hoofdpijn en buikkrampen. In extreme gevallen kan het zelfs leiden tot ernstig braken, nierfalen en mogelijk de dood. Andere symptomen zijn een verzwakt immuunsysteem, vermoeidheid en urineweginfecties.

Lees verder

• Vitamine A-deficiëntie: Tekort van vitamine A
• Vitamine B-complex: Voedingsbron, functie en tekort
• Vitamine E-deficiëntie: Tekort aan vitamine E
• Vitamine K-deficiëntie: Tekort van vitamine K
• Vitamine C-deficiëntie: Tekort aan vitamine C