Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname

Vitaminen en mineralen zijn essentieel voor een goede werking van het lichaam. Alle lichaamsstructuren hebben deze immers nodig. Door tekorten ontstaan diverse symptomen, die variëren in ernst. Meestal zijn de klachten ernstiger naarmate de tekorten ook groter zijn. Ook een overmatige inname (vergiftiging) van vitaminen en mineralen levert mogelijk gezondheidsproblemen op. Via een bloedonderzoek is een vitamine- of mineralentekort of een vergiftiging op te sporen. Bij een tekort volstaan vaak voedingsaanpassingen en/of supplementen. Bij een overmatige inname is het verstandig om deze mineralen of vitaminen te beperken, al is soms ook een medische behandeling vereist.

• Calcium
• Choline
• Chromium
• Foliumzuur
• Fosfor
• IJzer
• Jodium
• Kalium
• Koper
• Magnesium
• Mangaan
• Molybdeen
• Natrium en chloride
• Selenium
• Vitamine A
• Vitamine B1 (thiamine)
• Vitamine B2 (riboflavine)
• Vitamine B3 (niacine)
• Vitamine B5 (pantotheenzuur)
• Vitamine B6
• Vitamine B7 (biotine)
• Vitamine B12
• Vitamine C (ascorbinezuur)
• Vitamine D
• Vitamine E
• Vitamine K
• Zink

Calcium

Functie

Calcium is het meest voorkomende mineraal in ons lichaam omdat het het belangrijkste bestanddeel van botten en tanden is. Calcium is ook vereist voor de spiercontractie.

Tekort

Door een tekort aan calcium (hypocalciëmie) ontstaan op korte termijn spierkrampen, spierstijfheid en slechte mobiliteit. Het is belangrijk om een goede calciuminname te hebben in de botopbouwende jaren. Dit is aanwezig in de babytijd en ook vanaf de adolescentie tot ongeveer 30 jaar oud. Vooral voor vrouwen is calcium belangrijk. Onvoldoende calcium tijdens deze perioden leidt tot broze botten (osteoporose) op oudere leeftijd, waardoor gemakkelijk botbreuken ontstaan. Postmenopauzale (na de menopauze) vrouwen moeten ook een goede calciuminname hebben om de snelheid van de botafbraak te helpen vertragen.

Overmatige inname
Hoewel een overmatige inname van calcium zeldzaam is, ontstaan mogelijk symptomen van vermoeidheid, neerslachtigheid, spierzwakte, nierstenen, constipatie en spondylitis (stijfheid en ontsteking van de wervelkolom). Te veel calcium beperkt soms ook de ijzeropname.

Choline

Functie

Choline is een niet-essentiele vitamine uit het B-complex, maar het is wel belangrijk voor celmembranen en voor de productie van de neurotransmitter (boodschapperstof) acetylcholine, die een rol speelt in het geheugen en de spiercontrole.

Overmatige inname

Cholinedoses die hoger zijn dan de gebruikelijke maximale aanbevolen hoeveelheid, veroorzaken diverse negatieve effecten, zoals een visachtige lichaamsgeur, meer zweten en kwijlen, duizeligheid, braken en een lage bloeddruk.

Chromium

Chroom is een sporenelement dat invloed heeft op het gedrag van het hormoon insuline in het lichaam. Chroom heeft met andere woorden effect op de hoeveelheid energie die mensen via voedsel binnenkrijgen. Anno oktober 2020 is er onvoldoende wetenschappelijk bewijs om de langetermijneffecten van een overtollig chroominname te kennen.

Foliumzuur

Functie

Foliumzuur werkt samen met vitamine B12 om gezonde rode bloedcellen te vormen. Verder is foliumzuur nodig om het risico op defecten aan het centrale zenuwstelsel, zoals spina bifida (open rug) bij ongeboren baby's, te verkleinen. Vrouwen moeten bijgevolg tijdens de zwangerschap een gezonde hoeveelheid foliumzuur in stand te houden.

Tekort

Een tekort aan foliumzuur leidt tot foliumzuurarmoede, wat vermoeidheid veroorzaakt (dit is het gevolg van bloedarmoede), zwakte, diarree, een verlies van eetlust en gewichtsverlies. Een tekort aan foliumzuur leidt ook tot hoofdpijn, hartkloppingen, tongpijn en gedragsstoornissen.

Fosfor

Functie

Fosfor is een mineraal dat helpt bij het opbouwen van sterke botten en tanden en helpt om energie uit voedsel vrij te maken.

Tekort

Wanneer mensen te weinig fosfor innemen, kampt de patiënt met onder andere botpijn, gewichtsveranderingen, hartfalen, angst, concentratieproblemen, bevingen en gewrichtsstijfheid.

Overmatige inname

Op korte termijn hoge doseringen van fosfor (hyperfosfatemie) innemen, veroorzaakt diarree of maagpijn. Het langdurig innemen van hoge doses vermindert de hoeveelheid calcium in het lichaam, waardoor botten sneller breken.

IJzer

Functie

IJzer is een essentieel mineraal met verschillende belangrijke rollen in het lichaam. Het helpt bijvoorbeeld om rode bloedcellen aan te maken die zuurstof door het lichaam transporteren.

Tekort

Een gebrek aan ijzer veroorzaakt ferriprieve anemie (bloedarmoede door ijzertekort).

Overmatige inname

Te veel ijzer innemen leidt tot constipatie, misselijkheid, braken en maagpijn. Zeer hoge doses ijzer zijn potentieel dodelijk, vooral als deze door kinderen worden ingenomen. Het is bijgevolg belangrijk om ijzersupplementen altijd buiten het bereik van kinderen te houden.

Jodium

Functie

Jodium is betrokken bij de synthese van schildklierhormonen. Deze hormonen helpen de cellen en het metabolisme gezond te houden.

Overmatige inname

Hoge doses jodium gebruiken gedurende lange tijd verandert de werking van de schildklier. Dit leidt tot een breed scala aan verschillende symptomen, zoals een gewichtstoename.

Tekort

Soortgelijke problemen treden op bij een jodiumtekort. Een tekort aan de juiste hoeveelheid jodium in het lichaam komt vooral voor bij zwangere vrouwen.

Kalium

Functie

Kalium is belangrijk voor het beheersen van de balans van vloeistoffen in het lichaam en voor het correct functioneren van de hartspier. Het is ook nodig voor de communicatie van zenuwen en spieren.

Tekort

Een tekort aan kalium in het bloed (hypokaliëmie) leidt tot diverse klachten zoals:
hartkloppingen, spierkrampen, gevoelloosheid en flauwvallen.

Overmatige inname

Het nemen van te veel kalium uit supplementen of de voeding (hyperkaliëmie) resulteert in maagpijn, misselijkheid en diarree.

Koper

Functie

Koper helpt bij het produceren van rode en witte bloedcellen en zorgt voor de afgifte van ijzer om hemoglobine te vormen. Hemoglobine is de stof die zuurstof door het lichaam transporteert. Dit is belangrijk is voor de groei van zuigelingen, de ontwikkeling van de hersenen, het immuunsysteem en de botgezondheid.

Tekort

Een kopertekort leidt tot problemen met de hersenen (neuropathieën), het bloed, het afweersysteem, het haar en mogelijk ook nog andere lichaamsstructuren.

Overmatige inname

Het gebruik van hoge doses koper (kopervergiftiging) gedurende langere tijd leidt tot maagpijn, misselijkheid, diarree en schade aan de lever en nieren.

Magnesium

Functie

Magnesium helpt het voedsel dat we eten omzetten in energie en helpt ervoor te zorgen dat de bijschildklieren normaal werken. De bijschildklieren produceren hormonen die belangrijk zijn voor de gezondheid van de botten.

Tekort
Mensen die te weinig magnesium in het bloed (hypomagnesiëmie) hebben, lijden niet altijd aan symptomen. Soms treden volgende tekenen op: spierkrampen, verwardheid en nystagmus (wiebelogen).

Overmatige inname

Hoge doses magnesium (hypermagnesiëmie) voor een korte tijd veroorzaakt diarree, misselijkheid, braken en buikkrampen. Op langere termijn ontstaan volgende symptomen: bloeddrukdalingen, een vertraagde hartslag (bradycardie), een onregelmatige hartritme of een hartstilstand. Ook spierzwakte, moeite met ademhalen, verwardheid, lusteloosheid, evenwichtsproblemen of zelfs een coma en de dood treden soms op.

Mangaan

Functie

Mangaan is een sporenelement dat helpt bij het maken en activeren van enkele van de enzymen in het lichaam.

Overmatige inname

Het nemen van hoge aanvullende doses mangaan gedurende lange tijd (mangaanvergiftiging) resulteert in spierpijn, zenuwbeschadiging en neurologische symptomen, zoals vermoeidheid en een depressie.

Molybdeen

Functie

Molybdeen is een sporenelement dat helpt bij het maken en activeren van enkele van de enzymen die betrokken zijn bij het repareren en maken van genetisch materiaal.

Overmatige inname

Er zijn anno december 2020 aanwijzingen dat het gebruik van molybdeensupplementen gewrichtspijn kan veroorzaken. Anno oktober 2020 is in de medische literatuur hierover geen nieuwe informatie gevonden.

Natrium en chloride

Functie

Natrium en chloride zijn elektrolyten die in kleine hoeveelheden nodig zijn om het vochtgehalte in het lichaam in balans te houden. Chloride helpt het lichaam om voedsel te verteren, omdat het een essentieel onderdeel is van de vloeistoffen in de maag en darmen.

Tekort

Het meeste chloride wordt gewonnen uit zout (natriumchloride), dus een tekort aan natrium is zeldzaam. Niettemin kampen sommige patiënten met een natriumgebrek en dan komen volgende mogelijke symptomen tot stand: prikkelbaarheid, toevallen, vermoeidheid en spierzwakte.

Overmatige inname

Het gebruik van te veel zout is heel gebruikelijk door de overvloed aan zout in het dagelijkse voedsel. Hypernatriëmie (een overmatige hoeveelheid zout in het bloed) is gekoppeld aan een verhoogde bloeddruk (hypertensie), wat het risico op een beroerte en een hartaanval vergroot.

Selenium

Functie

Selenium is een sporenelement dat een belangrijke rol speelt in de functie van het immuunsysteem en in de voortplanting. Het is ook een krachtige antioxidant en helpt schade aan cellen en weefsels te voorkomen.

Overmatige inname

Te veel selenium veroorzaakt selenose - een aandoening die in de mildste vorm mogelijk leidt tot haarverlies, huidafwijkingen en nagelafwijkingen.

Vitamine A

Functie

Vitamine A is belangrijk voor de gezondheid van de ogen.

Tekort

Een vitamine A-gebrek is namelijk 's werelds belangrijkste oorzaak van vermijdbare blindheid bij kinderen (vooral in arme landen). Bij zwangere vrouwen veroorzaakt een vitamine A-tekort mogelijk nachtblindheid. Bovendien verhoogt het risico op moedersterfte door een tekort aan vitamine A. Vitamine A is een essentiële voedingsstof en het is vooral goed voor de huid en voor gezonde ogen.

Vitamine B1 (thiamine)

Functie

Thiamine (vitamine B1) helpt de cellen van het lichaam koolhydraten om te zetten in energie. Koolhydraten leveren energie voor het lichaam, met name de hersenen en het zenuwstelsel. Thiamine speelt ook een rol bij spiercontractie en geleiding van zenuwsignalen.

Tekort
Een tekort aan thiamine (beriberi) en veroorzaakt zwakte, vermoeidheid, een psychose en zenuwbeschadiging. Hoewel het niet vaak voorkomt, lopen alcoholisten het grootste risico op een tekort aan thiamine

Vitamine B2 (riboflavine)

Functie

Riboflavine (vitamine B2) is belangrijk om de huid, de ogen en het zenuwstelsel en helpt het om energie uit de voeding te halen.

Tekort

Een tekort aan vitamine B2 leidt tot:

• keelpijn
• cheilosis (letsels op de lippen)
• hoekige stomatitis (letsels op de hoeken van de mond)
• glossitis (ontsteking van de tong met glad en rood oppervlak)
• hoornvliesproblemen van het oog
• dyssebacia (huidziekte met rode, schilferige en vettige plekken)
• plekken op de neus, de oogleden, het scrotum (teelbal) en de schaamlippen)
• normocytische, normochrome anemie (bloedarmoede)

Vitamine B3 (niacine)

Functie

Niacine (vitamine B3) helpt het lichaam om energie uit voeding te halen en om het zenuwstelsel en de huid gezond te houden.

Overmatige inname

Te lang teveel niacine innemen, leidt tot leverschade.

Vitamine B5 (pantotheenzuur)

Functie

Pantotheenzuur (vitamine B5) heeft verschillende functies, zoals energie helpen vrijmaken van het voedsel dat we eten.

Tekort

Door een gebrek aan pantotheenzuur kampt de patiënt met vermoeidheid, chronische stress en een depressie.

Vitamine B6

Dankzij vitamine B6 kan het lichaam energie uit eiwitten en koolhydraten in voedsel gebruiken en opslaan, waardoor hemoglobine wordt gevormd. Dit is de stof in rode bloedcellen die zuurstof door het lichaam vervoert. Zonder deze vitamine kan de schildklier zijn jodiumgrondstof niet efficiënt gebruiken om de schildklierhormonen aan te maken. Deze vitamine is nog meer nodig wanneer een overactieve schildklier aanwezig is. Spierzwakte is heel gebruikelijk bij patiënten met een overactieve schildklier en bij patiënten die te weinig vitamine B6 bezitten. Door langdurig hoge doses vitamine B6 in te nemen, ontstaat zenuwbeschadiging die uiteindelijk onomkeerbaar is.

Vitamine B7 (biotine)

Functie

Biotine (vitamine B7) is essentieel voor het metabolisme van vet en slechts een kleine hoeveelheid is vereist.

Tekort
Een biotinetekort leidt onder andere tot hallucinaties, huidinfecties, bloedarmoede, broze nagels en een oogbindvliesontsteking.

Vitamine B12

Functie

Vitamine B12 heeft een vergelijkbare functie als foliumzuur in het lichaam: Het helpt rode bloedcellen te maken en het zenuwstelsel gezond te houden door energie uit voeding te halen.

Tekort

Een gebrek aan B12 veroorzaakt pernicieuze anemie met symptomen van extreme vermoeidheid, een gebrek aan energie, een gevoel van pinnen en naalden (paresthesieën), een pijnlijke en rode tong, spierzwakte, depressie, geheugenproblemen en problemen met begrip en oordeel.

Vitamine C (ascorbinezuur)

Functie

Vitamine C is van levensbelang voor het lichaam, omdat het nodig is om collageen aan te maken. Vitamine C is ook een antioxidant die helpt tegen hart- en vaatziekten en sommige kankers.

Tekort

Zonder vitamine C (vitamine C-gebrek) kan collageen niet worden vervangen en kunnen de verschillende soorten weefselafbraak optreden, wat leidt tot de symptomen van een scheurbuik. Volgende symptomen komen hierbij tot uiting: Spierpijn, gewrichtspijn, vermoeidheid, rode stippen op de huid, tandvleesbloedingen en een zwelling van het tandvlees

Overmatige inname

Mensen moeten voldoende vitamine C nemen, maar een zeer hoge inname gedurende lange perioden leidt tot nierstenen.

Vitamine D

Functie

Vitamine D heeft verschillende belangrijke functies. Het helpt bijvoorbeeld om de hoeveelheid calcium en fosfaat in het lichaam te reguleren.

Tekort

Een gebrek aan vitamine D leidt tot rachitis bij kinderen en zwakte en pijn bij volwassenen omdat botten niet genoeg calcium hebben (osteomalacie).

Vitamine E

Functie

Vitamine E is nodig omdat het een antioxidant is die helpt bij het behoud van een gezonde huid en gezonde ogen, maar ook het immuunsysteem helpt versterken. Vitamine E vertraagt mogelijk de progressie van dementie al is hiernaar nog meer wetenschappelijk onderzoek nodig anno oktober 2020.

Tekort

Een tekort aan vitamine E treedt zelden op, aangezien overtollig vet op natuurlijke wijze in het lichaam wordt opgeslagen.

Vitamine K

Functie

Vitamine K heeft verschillende belangrijke functies. Het is bijvoorbeeld nodig voor de bloedstolling, wat betekent dat wonden goed kunnen helen. Er zijn ook aanwijzingen dat het helpt om botten gezond te houden.

Tekort
Mensen hebben niet echt veel vitamine K nodig, dus een tekort aan vitamine K is zeldzaam. Een gezonde, evenwichtige voeding is nodig om tekorten te voorkomen.

Zink

Functie

Zink helpt bij het maken van nieuwe cellen en enzymen, helpt bij het verwerken van koolhydraten, vetten en eiwitten en helpt bij het genezen van wonden.

Tekort

Een zinktekort veroorzaakt volgende mogelijke tekenen:

• bloedaandoeningen zoals anemie (tekort aan rode bloedcellen) en leukopenie (verlaagd aantal witte bloedcellen)
• botafwijkingen zoals osteoporose
• dun haar en haaruitval
• huidproblemen: acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren), eczeem (chronische huidziekte met droge huid en jeukende huid), een langzame wondgenezing
• een slechter werkend immuunsysteem
• een vergroot risico op diverse soorten kanker
• maag- en darmproblemen
• mondbranden
• nagelafwijkingen
• oogproblemen
• psychische problemen
• slaapproblemen
• slechter reukvermogen
• vruchtbaarheidsproblemen

Overmatige inname

Het nemen van hoge doses zink vermindert de hoeveelheid koper die het lichaam kan opnemen. Dit leidt tot bloedarmoede en zwakkere botten. Te veel zink leidt eveneens tot overgeven, misselijkheid, een gebrek aan eetlust, diarree, hoofdpijn en buikkrampen. Te veel in één keer nemen leidt tot ernstig braken en nierfalen en heeft mogelijk de dood tot gevolg. Andere symptomen zijn een verzwakt immuunsysteem, vermoeidheid en urineweginfecties.

Lees verder

• Vitamine A-deficiëntie: Tekort van vitamine A
• Vitamine B-complex: Voedingsbron, functie en tekort
• Vitamine E-deficiëntie: Tekort aan vitamine E
• Vitamine K-deficiëntie: Tekort van vitamine K
• Vitamine C-deficiëntie: Tekort aan vitamine C