Rachitis: Tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat

Bij rachitis (Engelse ziekte) verzachten en verweken de botten, hetgeen een gevolg is van een tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat. De patiënt, meestal een jong kind, krijgt deze botaandoening als gevolg van een tekort door blootstelling aan de zon of door onvoldoende inname via de voeding, wat mogelijk ook resulteert uit diverse ziekten. Rachitis veroorzaakt onder andere botpijn, skeletmisvormingen en een kort gestalte. Vervangende supplementen zijn nodig voor de behandeling van rachitis, al behandelt de arts ook de onderliggende oorzaak. De prognose voor behandelde rachitispatiënten is doorgaans beter als de behandeling snel gebeurt. Onbehandeld leidt de ziekte namelijk vaak tot botmisvormingen en andere (blijvende) complicaties.

• Epidemiologie botaandoening
• Oorzaken: Onvoldoende opname van mineralen via zon en/of voeding
• Risicofactoren van tekort aan calcium, vitamine D en fosfaat
• Symptomen: Botpijn, skeletmisvormingen en kort gestalte
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling rachitis
• Prognose
• Complicaties
• Preventie aandoening aan botten

Epidemiologie botaandoening

Rachitis is zeldzaam in westerse landen, maar komt wel veel voor in ontwikkelingslanden alsook in het Midden-Oosten waar baby's vaak ingewikkeld zijn in kledij en dan weinig blootgesteld worden aan de zon. De ziekte komt het vaakst voor in perioden van snelle groei, omdat het lichaam dan hoge calcium- en fosfaatwaarden nodig heeft. De ziekte treedt voornamelijk op bij kinderen tussen 6 en 24 maanden, en haast nooit bij pasgeborenen.

Oorzaken: Onvoldoende opname van mineralen via zon en/of voeding

Vitamine D is erg belangrijk voor het lichaam, want dit zorgt voor een goede balans van calcium en fosfaatniveaus. De bloedspiegels van deze mineralen moeten op peil blijven, want als deze te laag zijn (hypocalciëmie en hypofosfatemie), komen hormonen in werking die ervoor zorgen dat calcium en fosfaat vrijkomen uit het bot, waardoor zwakke en zachte botten ontstaan (osteomalacie). Vitamine D neemt een patiënt op via voedsel, of via blootstelling van de huid aan de zon.

Zon
Een tekort aan vitamine D komt tot stand door veel binnen te blijven, door binnenshuis te werken alsook door in een klimaat te leven waar weinig zonlicht is.

Voeding

Vitamine D bevindt zich in volgende voedingsproducten: visolie, vette vis, eigeel, melk, ontbijtgranen en sommige vruchtensappen. In volgende omstandigheden ontstaat een tekort:

• de aanwezigheid van lactose-intolerantie (symptomen bij het consumeren van melk en zuivelproducten)
• het enkel maar drinken van borstvoeding (baby’s) want menselijke moedermelk heeft onvoldoende vitamine D; dit is vooral een probleem voor baby’s met een donkere huidskleur die in de winter ter wereld komen omdat dan weinig zonlicht aanwezig is
• het niet drinken van melkproducten
• het onvoldoende opnemen van calcium en fosfor (melk en groene groenten) in de voeding; rachitis is hierdoor in westerse landen vrij zeldzaam
• het volgen van een vegetarisch dieet

Risicofactoren van tekort aan calcium, vitamine D en fosfaat

Bepaalde genetische factoren verhogen het risico op rachitis. Erfelijke rachitis ontstaat wanneer de nieren onvoldoende ruw fosfaat vasthouden. Ook bepaalde nieraandoeningen veroorzaken sneller rachitis. De ziekte van Dent, een chronische nierziekte bij mannen met symptomen aan de nieren en botten, is hiervan een voorbeeld. Ook het Fanconi-syndroom, een aandoening van de nierbuisjes veroorzaakt rachitis. Een andere nieraandoening die gepaard gaat met rachitis, is het Wilson-syndroom, waarbij een koperstapeling in onder andere de nieren plaatsvindt. Aandoeningen die de vertering en absorptie van vetten verminderen, bemoeilijken de absorptie van vitamine D in het lichaam eveneens. Soms ontstaat rachitis bij kinderen die een leveraandoening hebben omdat ze niet in staat zijn om vitamine D om te zetten naar een actieve vorm. Een vroeggeboorte verhoogt bovendien het risico op rachitis. Bepaalde anti-epileptica en antiretrovirale medicijnen (voor de behandeling van aids) leiden soms tot problemen met het lichaam omdat ze dan vitamine D onvoldoende kunnen opnemen.

Symptomen: Botpijn, skeletmisvormingen en kort gestalte

Symptomen van rachitis zijn onder meer:

• botpijn of gevoeligheid in de armen, de benen, het bekkengebied en de wervelkolom
• een groeivertraging
• een kort gestalte (volwassenen zijn kleiner dan 1,52 meter groot)
• ondervoeding
• skeletmisvormingen, zoals een vreemd gevormde schedel, hobbels in de ribbenkast (rachitische rozenkrans), verdikte polsen en enkels, pectus carinatum (kippenborst), pectus excavatum (trechterborst), bekkenmisvormingen en wervelkolommisvormingen zoals scoliose (zijdelingse kromming van de wervelkolom) of kyfose (achterwaartse kromming van de wervelkolom)
• spierkrampen
• tandheelkundige misvormingen, waaronder een vertraagde tandvorming, defecten in de tandstructuur, gaten in het glazuur en meer tandbederf (cariës)
• verhoogd aantal botbreuken
• verminderde spierspanning (verlies van spierkracht) en progressieve zwakte

Diagnose en onderzoeken

Een lichamelijk onderzoek onthult gevoeligheid of pijn in de botten, maar niet in de gewrichten en spieren. Dikkere of grotere enkels en polsen komen tevens voor. Een peuter heeft voorts overdreven O-benen (genua vara). Een volledig urineonderzoek en bloedonderzoek, een botbiopsie en een röntgenfoto van het skelet zijn andere diagnostische onderzoeken.

Behandeling rachitis

De arts behandelt de oorzaak van rachitis wat nodig is zodat de ziekte niet terugkomt. Is de oorzaak te wijten aan te weinig blootstelling aan zonlicht, dan is het soms al voldoende om meer de zon op te zoeken (matige blootstelling aan de zon) opdat de klachten verminderen. De arts vervangt voorts indien nodig het ontbrekende calcium (calciumsupplementen), fosfor of vitamine D, wat ervoor zorgt dat de meeste symptomen verdwijnen. Voedingsbronnen van vitamine D zijn vis, lever en verwerkte melk. Krijgt de patiënt rachitis als gevolg van een metabool probleem, dan schrijft de arts vitamine D-supplementen voor. Voor sommige patiënten is een brace nodig om misvormingen te voorkomen. Voor sommige misvormingen is echter een corrigerende operatie nodig.

Prognose

Rachitis kent een goede prognose wanneer de arts de onderliggende oorzaak behandelt en de patiënt de nodige vitamine D en mineralen binnenkrijgt. Meestal verbeteren de symptomen met de behandeling binnen de week. Bij sommige patiënten zijn wel grote doses mineralen en vitamine D vereist. Onbehandeld groeit het kind nog steeds, maar de skeletmisvormingen en het korte gestalte zijn dan mogelijk permanent. Een snelle diagnose en behandeling wanneer het kind jong is, verbetert de prognose en voorkomt blijvende skeletmisvormingen.

Complicaties

Mogelijke complicaties van rachitis zijn chronische skeletpijn, skeletmisvormingen en spontane skeletfracturen.

Preventie aandoening aan botten

Rachitis valt te voorkomen door een inname van voldoende calcium, fosfor en vitamine D. Wanneer spijsverteringsaandoeningen of andere ziekten aanwezig zijn, is het nodig om supplementen te nemen. Ook moet de patiënt een onderliggende (nier)ziekte meteen laten behandelen, alsook regelmatig het calcium- en fosforgehalte laten onderzoeken.

Lees verder

• Vitamine D-deficiëntie (tekort) en overdosis van vitamine D
• Hypocalciëmie: Verlaagd calciumgehalte in het bloed
• Vitaminen en mineralen: Functie, tekort & overmatige inname
• Calcium: Voedingsmiddelen, functie & tekort aan dit mineraal
• Osteomalacie: Verweking van de botten met breuken als gevolg