Ziekte van Dent: Chronische nieraandoening bij mannen

De ziekte van Dent is een chronische nieraandoening die vrijwel uitsluitend mannen treft. Deze erfelijke aandoening kent twee types, waarbij type 1 beperkt blijft tot urine- en nierproblemen, terwijl type 2 gepaard kan gaan met aanvullende symptomen zoals botproblemen. De behandeling bestaat uit supplementen, medicatie en andere therapieën. De vooruitzichten voor patiënten met deze zeldzame ziekte kunnen sterk variëren. Drs. Dent en Friedman beschreef de ziekte van Dent voor het eerst in de medische literatuur in 1964.

• Synoniemen van de ziekte van Dent
• Epidemiologie chronische nieraandoening bij mannen
• Oorzaken en erfelijkheid
• Genmutatie
• Overerving
• Symptomen: Nier- en botproblemen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van type 1 en type 2
• Prognose: Variabel verloop
• Complicaties van de ziekte van Dent
• Preventie en levensstijl

Synoniemen van de ziekte van Dent

De ziekte van Dent staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Dents' ziekte
• idiopathische laag-moleculair-gewicht proteïnurie met hypercalciurie en nefrocalcinose
• X-gebonden recessieve hypercalciurische hypofosfatemische rachitis (botaandoening met tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat)
• X-gebonden recessieve nephrolithiasis met nierfalen

Epidemiologie chronische nieraandoening bij mannen

De ziekte van Dent is een zeldzame chronische nierziekte. Sinds de eerste beschrijving van de aandoening zijn er enkele honderden getroffen families gerapporteerd. Mogelijk zijn er meer patiënten met milde symptomen die geen diagnose krijgen of met andere nieraandoeningen worden verward. De ziekte wordt onderverdeeld in twee types, waarbij type 1 vaker voorkomt dan type 2, met slechts enkele tientallen bekende patiënten met type 2.

Oorzaken en erfelijkheid

Genmutatie

De ziekte van Dent wordt veroorzaakt door mutaties in de CLCN5- of OCRL-genen. Mutaties in het CLCN5-gen leiden tot type 1, wat de meest voorkomende vorm is (ongeveer 60% van de gevallen). Type 2 wordt veroorzaakt door mutaties in het OCRL-gen (ongeveer 15% van de gevallen). Bij andere patiënten is de genetische oorzaak van de ziekte nog onbekend. De eiwitten die door deze genen worden geproduceerd, spelen een cruciale rol in de normale nierfunctie. Mutaties verstoren de reabsorptiefunctie van de proximale tubuli (nierbuisjes), wat leidt tot progressieve nierproblemen bij patiënten met de ziekte van Dent.

Overerving

De ziekte van Dent heeft een X-gebonden recessieve overervingswijze. De CLCN5- en OCRL-genen bevinden zich op het X-chromosoom, één van de twee geslachtschromosomen. Bij mannen, die slechts één X-chromosoom hebben, is een enkele gemuteerde kopie van het gen voldoende om de symptomen te veroorzaken. Vrouwen hebben twee X-chromosomen, en daarom zijn mutaties in beide kopieën nodig voor het tot uiting komen van de ziekte, wat uiterst zeldzaam is. Vrouwen zijn vaak dragers van de gemuteerde genen en kunnen de aandoening doorgeven, maar vertonen meestal zelf geen of slechts milde symptomen zoals proteïnurie (verlies van eiwitten in de urine) en hypercalciurie (verhoogd calciumgehalte in de urine). Ernstige nierproblemen zoals chronisch nierfalen komen zelden voor bij vrouwelijke dragers.

Symptomen: Nier- en botproblemen

De symptomen van de ziekte van Dent verschijnen meestal in de vroege kinderjaren en verergeren na verloop van tijd. De snelheid van progressie en de ernst van de symptomen kunnen sterk variëren tussen patiënten, en niet alle symptomen zijn altijd aanwezig.

Nieren
Patiënten verliezen een grote hoeveelheid eiwitten in de urine, wat bekend staat als tubulaire proteïnurie. Er is ook een verhoogd calciumgehalte in de urine (hypercalciurie). In de nieren kunnen kalkafzettingen (nefrocalcinose) en nierstenen (nefrolithiase) ontstaan. Nierstenen kunnen leiden tot symptomen zoals buikpijn, pijn bij het plassen (dysurie), frequente aandrang om te plassen, vaak plassen (pollakisurie), verstopping van de urinewegen, herhaalde urineweginfecties en bloed in de urine (hematurie). Nierfalen, het eindstadium van de progressieve nierproblemen, kan optreden in de vroege tot midden volwassenheid. Dit is levensbedreigend als de nieren niet langer in staat zijn om vloeistoffen en afvalstoffen uit het lichaam te filteren. Type 2 wordt niet altijd geassocieerd met nierafwijkingen.

Rachitis
Rachitis is een botaandoening die gepaard gaat met een tekort aan vitamine D en bepaalde mineralen (waaronder calcium). Bij kinderen kan rachitis leiden tot gebogen en vervormde benen en een geleidelijke verweking van de botten (osteomalacie). Kinderen kunnen ook trager groeien dan normaal, wat resulteert in een kleiner dan normaal gestalte. Bij volwassenen, waarbij de groeiplaat niet meer aanwezig is, kan osteomalacie optreden. Ook kunnen botpijn, moeite met lopen en een verhoogd risico op osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken) optreden.

Bijkomende symptomen type 2
Patiënten met type 2 kunnen een milde verstandelijke handicap, verminderde spierspanning (hypotonie) en vertroebeling van de ooglens ervaren, wat in medische termen cataract wordt genoemd. Deze oogafwijking veroorzaakt vaak weinig tot geen symptomen. Sommige patiënten met type 2 kunnen een tekort aan vitamine A hebben, wat leidt tot verminderd nachtzicht en droge ogen (xeroftalmie). Sommige wetenschappers plaatsen type 2 ook onder het Lowe-syndroom (een milde variant van dit syndroom).

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De symptomen beginnen vaak in de kindertijd, maar de diagnose kan uitdagend zijn en wordt soms pas in de volwassenheid gesteld. Wanneer een patiënt proteïnurie heeft in combinatie met hypercalciurie en een of meer van de volgende aandoeningen, kan dit wijzen op de ziekte van Dent:

• chronisch nierfalen
• hematurie
• hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed)
• nefrocalcinose
• nierstenen

Diagnostisch onderzoek
Een urineonderzoek is noodzakelijk. Daarnaast kan een nierbiopsie worden uitgevoerd waarbij een weefselmonster uit de nier wordt genomen en microscopisch wordt onderzocht. De diagnose van de ziekte van Dent wordt bevestigd door genetisch onderzoek.

Differentiële diagnose
De volgende aandoeningen en syndromen kunnen worden verward met de ziekte van Dent vanwege de gelijkaardige symptomen:

• acute tubulo-interstitiële nefritis (nierontsteking) met uveïtis (Tinu-syndroom)
• adenine fosforibosyltransferase (APRT) deficiëntie
• anorexia nervosa (eetstoornis gekenmerkt door obsessie met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld, en fysieke en psychische symptomen)
• auto-immune interstitiële nefritis (ontsteking van de ruimten tussen de nierbuisjes)
• bijwerkingen van een niertransplantatie
• cystinose (afwijkingen in nieren, ogen en andere organen)
• cystinurie (cystinestenen in nieren, urineleider en blaas, met pijn in de zij of rug)
• de ziekte van Wilson
• familiaire hypercalciurie-hypomagnesiëmie-nefrocalcinose (Michelis-Castrillo syndroom)
• fructose-intolerantie
• galactosemie (falen van afbraak van galactose)
• glycogeenstapelingsziekte (ziekte van von Gierke)
• het Fanconi-syndroom (aandoening van de nierbuisjes)
• het Lowe-syndroom
• het Sjögren-syndroom
• lichte keten nefropathie (geassocieerd met multiple myeloom, ook bekend als ziekte van Kahler)
• mitochondriale ziekten (zoals cytochroom c-oxidase deficiëntie)
• nefrotisch syndroom (nierziekte gekenmerkt door te veel eiwit in de urine)
• primaire hyperoxalurie (terugkerende blaasstenen en nierstenen)
• tyrosinemie

Behandeling van type 1 en type 2

Anno augustus 2024 zijn er door het lage aantal patiënten nog steeds weinig grootschalige klinische studies beschikbaar, waardoor de behandeling van de ziekte van Dent uitdagend blijft. De ziekte van Dent is niet te genezen, en daarom is een ondersteunende en symptomatische behandeling aanbevolen. Hierbij kan een multidisciplinair team van artsen betrokken zijn, waaronder een kinderarts, internist, nefroloog (nierarts), uroloog, diëtist, oogarts en andere zorgprofessionals.

Nieren
Om nierstenen te voorkomen en het calciumgehalte in de urine te verlagen, kunnen medicijnen worden voorgeschreven. Het gebruik van deze medicijnen kan echter significante bijwerkingen hebben. ACE-remmers kunnen helpen het eiwitgehalte in het bloed te verlagen. Bij chronisch nierfalen kan nierdialyse of een niertransplantatie noodzakelijk zijn.

Rachitis
De behandeling van rachitis omvat doorgaans vitamine D-suppletie. Artsen moeten voorzichtig zijn met deze behandeling, omdat dit mogelijk de hypercalciurie kan verergeren. Indien nodig kan ook vitamine A worden voorgeschreven. Groeistoornissen worden behandeld met groeihormoonsuppletie.

Prognose: Variabel verloop

De vooruitzichten voor de ziekte van Dent zijn zeer variabel. Bij sommige patiënten verergeren de symptomen en ontwikkelt zich chronisch nierfalen tussen het derde en vijfde decennium van hun leven. In dergelijke gevallen zijn dialyse of een niertransplantatie vereist. Andere patiënten kunnen milde tot matige symptomen ervaren die blijven bestaan tot op hoge leeftijd.

Complicaties van de ziekte van Dent

De ziekte van Dent, een zeldzame erfelijke aandoening die voornamelijk de nieren aantast, kan leiden tot verschillende complicaties. Hieronder worden enkele belangrijke complicaties beschreven.

Chronische nierziekte
Patiënten met de ziekte van Dent hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van chronische nierziekte. Dit kan voortkomen uit de voortschrijdende schade aan de niertubuli, wat leidt tot een geleidelijke afname van de nierfunctie. Dit kan uiteindelijk resulteren in nierfalen.

Nierstenen
Door de abnormale afzetting van calcium en andere mineralen in de nieren, kunnen patiënten met de ziekte van Dent ook nierstenen ontwikkelen. Deze stenen kunnen ernstige pijn veroorzaken en kunnen leiden tot obstructie van de urinewegen, wat verder de nierfunctie kan schaden.

Elektrolytenstoornissen
De ziekte van Dent kan leiden tot verstoringen in de elektrolytenbalans, zoals hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed) en hypokaliëmie (laag kaliumgehalte). Deze aandoeningen kunnen symptomen veroorzaken zoals spierzwakte, hartritmestoornissen en neurologische problemen.

Botafwijkingen
Door de verstoorde mineralenhuishouding kunnen patiënten met de ziekte van Dent ook botafwijkingen ontwikkelen, waaronder osteoporose of botontkalking. Dit verhoogt het risico op fracturen en andere skeletproblemen.

Verhoogd risico op infecties
Patiënten kunnen een verhoogd risico hebben op urineweginfecties door de aanwezigheid van nierstenen en het functioneren van de nieren. Frequent terugkerende infecties kunnen de kwaliteit van leven beïnvloeden en verdere nierbeschadiging veroorzaken.

Groeiachterstand en ontwikkelingsproblemen
Bij kinderen met de ziekte van Dent kan er sprake zijn van groeiachterstand en ontwikkelingsproblemen als gevolg van de effecten op de nierfunctie en de elektrolytenbalans. Dit kan leiden tot achterstanden in de fysieke en mentale ontwikkeling.

Psychosociale impact
De ziekte van Dent kan ook een aanzienlijke psychosociale impact hebben op patiënten en hun families. De chronische aard van de aandoening, samen met de symptomen en complicaties, kan leiden tot emotionele stress en verminderde kwaliteit van leven.

Het is cruciaal voor patiënten met de ziekte van Dent om regelmatig medische controles te ondergaan om complicaties vroegtijdig op te sporen en te beheren.

Preventie en levensstijl

Hoewel de ziekte van Dent erfelijk is en niet volledig kan worden voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen om de symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren:

Vroege diagnose en behandeling
Een tijdige diagnose en behandeling kunnen helpen om de voortgang van nierproblemen te vertragen en complicaties te voorkomen.

Regelmatige medische controles
Regelmatige opvolging bij een nefroloog en andere specialisten kan helpen bij het monitoren van de nierfunctie en andere gerelateerde gezondheidsaspecten.

Gezonde voeding
Een dieet dat arm is aan calcium en eiwitten kan helpen om nierstenen en hypercalciurie te verminderen. Een diëtist kan adviseren over een passend voedingspatroon.

Vitamines en supplementen
Het zorgvuldig gebruik van vitamine D en andere supplementen, zoals voorgeschreven door een arts, kan helpen bij het beheersen van rachitis en andere symptomen.

Hydratatie
Voldoende vochtinname is cruciaal om nierstenen te voorkomen en de nierfunctie te ondersteunen.

Stressbeheer
Het beheersen van stress kan helpen bij het verminderen van de belasting op de nieren en het verbeteren van het algemene welzijn.

Ondersteuning en therapie
Psychologische ondersteuning en therapie kunnen nuttig zijn voor patiënten die omgaan met de uitdagingen en stress van een chronische ziekte.

Lees verder

• Nierfalen: Verminderde of afwezige nierfunctie
• Nierbiopsie: Wegnemen van weefselmonster nier (nierbiopt)
• Chronische nierziekte: Progressieve schade aan nierfunctie
• Niergezondheid: Tips voor gezonde nieren & goede nierfunctie