Ziekte van Dent: Chronische nieraandoening bij mannen
De ziekte van Dent is een chronische nieraandoening die vrijwel uitsluitend mannen treft. Deze erfelijke aandoening kent twee types, waarbij type 1 beperkt blijft tot urine- en nierproblemen, terwijl type 2 gepaard kan gaan met aanvullende symptomen zoals botproblemen. De behandeling bestaat uit supplementen, medicatie en andere therapieën. De vooruitzichten voor patiënten met deze zeldzame ziekte kunnen sterk variëren. Drs. Dent en Friedman beschreef de ziekte van Dent voor het eerst in de medische literatuur in 1964.
Synoniemen van de ziekte van Dent
De ziekte van Dent staat ook bekend onder de volgende synoniemen:
- Dents' ziekte
- idiopathische laag-moleculair-gewicht proteïnurie met hypercalciurie en nefrocalcinose
- X-gebonden recessieve hypercalciurische hypofosfatemische rachitis (botaandoening met tekort aan vitamine D, calcium of fosfaat)
- X-gebonden recessieve nephrolithiasis met nierfalen
Epidemiologie chronische nieraandoening bij mannen
De ziekte van Dent is een zeldzame
chronische nierziekte. Sinds de eerste beschrijving van de aandoening zijn er enkele honderden getroffen families gerapporteerd. Mogelijk zijn er meer patiënten met milde symptomen die geen diagnose krijgen of met andere
nieraandoeningen worden verward. De ziekte wordt onderverdeeld in twee types, waarbij type 1 vaker voorkomt dan type 2, met slechts enkele tientallen bekende patiënten met type 2.
Oorzaken en erfelijkheid
Genmutatie
De ziekte van Dent wordt veroorzaakt door mutaties in de CLCN5- of OCRL-genen. Mutaties in het CLCN5-gen leiden tot type 1, wat de meest voorkomende vorm is (ongeveer 60% van de gevallen). Type 2 wordt veroorzaakt door mutaties in het OCRL-gen (ongeveer 15% van de gevallen). Bij andere patiënten is de genetische oorzaak van de ziekte nog onbekend. De eiwitten die door deze genen worden geproduceerd, spelen een cruciale rol in de normale nierfunctie. Mutaties verstoren de reabsorptiefunctie van de proximale tubuli (nierbuisjes), wat leidt tot progressieve nierproblemen bij patiënten met de ziekte van Dent.
Overerving
De ziekte van Dent heeft een X-gebonden recessieve overervingswijze. De CLCN5- en OCRL-genen bevinden zich op het X-chromosoom, één van de twee geslachtschromosomen. Bij mannen, die slechts één X-chromosoom hebben, is een enkele gemuteerde kopie van het gen voldoende om de symptomen te veroorzaken. Vrouwen hebben twee X-chromosomen, en daarom zijn mutaties in beide kopieën nodig voor het tot uiting komen van de ziekte, wat uiterst zeldzaam is. Vrouwen zijn vaak dragers van de gemuteerde genen en kunnen de aandoening doorgeven, maar vertonen meestal zelf geen of slechts milde symptomen zoals
proteïnurie (verlies van eiwitten in de urine) en hypercalciurie (verhoogd calciumgehalte in de urine). Ernstige nierproblemen zoals chronisch
nierfalen komen zelden voor bij vrouwelijke dragers.
Symptomen: Nier- en botproblemen
De symptomen van de ziekte van Dent verschijnen meestal in de vroege kinderjaren en verergeren na verloop van tijd. De snelheid van progressie en de ernst van de symptomen kunnen sterk variëren tussen patiënten, en niet alle symptomen zijn altijd aanwezig.
Nieren
Patiënten verliezen een grote hoeveelheid eiwitten in de urine, wat bekend staat als tubulaire proteïnurie. Er is ook een verhoogd calciumgehalte in de urine (hypercalciurie). In de nieren kunnen kalkafzettingen (
nefrocalcinose) en
nierstenen (nefrolithiase) ontstaan. Nierstenen kunnen leiden tot symptomen zoals
buikpijn,
pijn bij het plassen (
dysurie), frequente aandrang om te plassen, vaak plassen (
pollakisurie), verstopping van de urinewegen, herhaalde urineweginfecties en
bloed in de urine (hematurie). Nierfalen, het eindstadium van de progressieve nierproblemen, kan optreden in de vroege tot midden volwassenheid. Dit is levensbedreigend als de nieren niet langer in staat zijn om vloeistoffen en afvalstoffen uit het lichaam te filteren. Type 2 wordt niet altijd geassocieerd met nierafwijkingen.
Rachitis
Rachitis is een botaandoening die gepaard gaat met een tekort aan vitamine D en bepaalde mineralen (waaronder
calcium). Bij kinderen kan rachitis leiden tot gebogen en vervormde benen en een geleidelijke verweking van de botten (
osteomalacie). Kinderen kunnen ook trager groeien dan normaal, wat resulteert in een kleiner dan normaal gestalte. Bij volwassenen, waarbij de groeiplaat niet meer aanwezig is, kan osteomalacie optreden. Ook kunnen botpijn, moeite met lopen en een verhoogd risico op
osteoporose (verlies van botmassa met risico op
botbreuken) optreden.
Bijkomende symptomen type 2
Patiënten met type 2 kunnen een milde verstandelijke handicap, verminderde spierspanning (hypotonie) en vertroebeling van de ooglens ervaren, wat in
medische termen cataract wordt genoemd. Deze oogafwijking veroorzaakt vaak weinig tot geen symptomen. Sommige patiënten met type 2 kunnen een tekort aan vitamine A hebben, wat leidt tot verminderd
nachtzicht en
droge ogen (xeroftalmie). Sommige wetenschappers plaatsen type 2 ook onder het Lowe-syndroom (een milde variant van dit syndroom).
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
De symptomen beginnen vaak in de kindertijd, maar de diagnose kan uitdagend zijn en wordt soms pas in de volwassenheid gesteld. Wanneer een patiënt proteïnurie heeft in combinatie met hypercalciurie en een of meer van de volgende aandoeningen, kan dit wijzen op de ziekte van Dent:
- chronisch nierfalen
- hematurie
- hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed)
- nefrocalcinose
- nierstenen
Diagnostisch onderzoek
Een
urineonderzoek is noodzakelijk. Daarnaast kan een
nierbiopsie worden uitgevoerd waarbij een
weefselmonster uit de nier wordt genomen en microscopisch wordt onderzocht. De diagnose van de ziekte van Dent wordt bevestigd door genetisch onderzoek.
Differentiële diagnose
De volgende aandoeningen en syndromen kunnen worden verward met de ziekte van Dent vanwege de gelijkaardige symptomen:
Behandeling van type 1 en type 2
Anno augustus 2024 zijn er door het lage aantal patiënten nog steeds weinig grootschalige klinische studies beschikbaar, waardoor de behandeling van de ziekte van Dent uitdagend blijft. De ziekte van Dent is niet te genezen, en daarom is een ondersteunende en symptomatische behandeling aanbevolen. Hierbij kan een multidisciplinair team van artsen betrokken zijn, waaronder een kinderarts, internist, nefroloog (nierarts), uroloog, diëtist, oogarts en andere zorgprofessionals.
Nieren
Om nierstenen te voorkomen en het calciumgehalte in de urine te verlagen, kunnen medicijnen worden voorgeschreven. Het gebruik van deze
medicijnen kan echter significante bijwerkingen hebben.
ACE-remmers kunnen helpen het eiwitgehalte in het bloed te verlagen. Bij chronisch nierfalen kan nierdialyse of een niertransplantatie noodzakelijk zijn.
Rachitis
De behandeling van rachitis omvat doorgaans vitamine D-suppletie. Artsen moeten voorzichtig zijn met deze behandeling, omdat dit mogelijk de hypercalciurie kan verergeren. Indien nodig kan ook vitamine A worden voorgeschreven. Groeistoornissen worden behandeld met groeihormoonsuppletie.
Prognose: Variabel verloop
De vooruitzichten voor de ziekte van Dent zijn zeer variabel. Bij sommige patiënten verergeren de symptomen en ontwikkelt zich chronisch nierfalen tussen het derde en vijfde decennium van hun leven. In dergelijke gevallen zijn dialyse of een niertransplantatie vereist. Andere patiënten kunnen milde tot matige symptomen ervaren die blijven bestaan tot op hoge leeftijd.
Preventie en levensstijl
Hoewel de ziekte van Dent erfelijk is en niet volledig kan worden voorkomen, kunnen de volgende maatregelen helpen om de symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren:
Vroege diagnose en behandeling
Een tijdige diagnose en behandeling kunnen helpen om de voortgang van nierproblemen te vertragen en complicaties te voorkomen.
Regelmatige medische controles
Regelmatige follow-up bij een nefroloog en andere specialisten kan helpen bij het monitoren van de nierfunctie en andere gerelateerde gezondheidsaspecten.
Gezonde voeding
Een dieet dat arm is aan calcium en eiwitten kan helpen om nierstenen en hypercalciurie te verminderen. Een diëtist kan adviseren over een passend voedingspatroon.
Vitamines en supplementen
Het zorgvuldig gebruik van vitamine D en andere supplementen, zoals voorgeschreven door een arts, kan helpen bij het beheersen van rachitis en andere symptomen.
Hydratatie
Voldoende vochtinname is cruciaal om nierstenen te voorkomen en de nierfunctie te ondersteunen.
Stressbeheer
Het beheersen van stress kan helpen bij het verminderen van de belasting op de nieren en het verbeteren van het algemene welzijn.
Ondersteuning en counseling
Psychologische ondersteuning en counseling kunnen nuttig zijn voor patiënten die omgaan met de uitdagingen en stress van een chronische ziekte.
Lees verder