Hyperoxalurie: Terugkerende blaasstenen en nierstenen

Hyperoxalurie is een zeldzame aandoening die zowel aangeboren als verworven kan zijn. Bij deze aandoening hoopt zich te veel oxalaat op in de urine, wat leidt tot de vorming van terugkerende nierstenen en blaasstenen. Oxalaat is een natuurlijke chemische stof die in het lichaam wordt geproduceerd en ook in bepaalde voedingsmiddelen voorkomt. Door de overmatige ophoping van oxalaat kunnen de nieren uiteindelijk falen. Nierfalen is een levensbedreigende complicatie waarbij de nieren niet meer in staat zijn om afvalstoffen en overtollige vloeistoffen effectief uit het lichaam te verwijderen. Ook andere organen kunnen beschadigd raken. De behandeling varieert en omvat onder andere voedingsaanpassingen, medicijnen, dialyse en transplantatie. De vooruitzichten zijn sterk afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de ernst van de aandoening.

• Synoniemen van hyperoxalurie
• Epidemiologie
• Oorzaken: Ophoping van oxalaat in de urine
• Erfelijke vorm: Genetische veranderingen
• Verworven vorm
• Symptomen: Terugkerende blaasstenen en nierstenen
• Steenvorming
• Schade aan organen
• Complicaties van hyperoxalurie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van de aandoening
• Complicaties van hyperoxalurie
• Preventie van hyperoxalurie

Synoniemen van hyperoxalurie

Andere benamingen voor hyperoxalurie zijn:

• D-glyceraat dehydrogenasedeficiëntie
• Glycerinezuururie
• Glycolzuurururie
• Lever AGT-tekort
• Oxalose
• Oxalosis
• Oxalurie
• Peroxisomale alanine: glyoxylate aminotransferase-deficiëntie

Epidemiologie

Primaire hyperoxalurie, de aangeboren vorm van de ziekte, treft naar schatting 1 op 58.000 mensen wereldwijd. Ongeveer 80% van de gevallen betreft type 1, terwijl type 2 en 3 elk ongeveer 10% van de gevallen uitmaken.

Oorzaken: Ophoping van oxalaat in de urine

Erfelijke vorm: Genetische veranderingen

Primaire hyperoxalurie is een autosomaal recessieve aandoening die wordt veroorzaakt door genetische mutaties. Deze mutaties beïnvloeden genen die coderen voor enzymen die essentieel zijn voor de afbraak en verwerking van bepaalde eiwitbouwstenen (aminozuren) en andere verbindingen. Door deze mutaties worden deze enzymen minder actief of minder geproduceerd, wat leidt tot de ophoping van oxalaat in het lichaam. De nieren filteren oxalaat uit het bloed en scheiden het uit via de urine. Bij hyperoxalurie zijn de oxalaatniveaus in de urine abnormaal hoog, wat leidt tot de vorming van calciumoxalaat, de belangrijkste component van nier- en blaasstenen.

Soorten
Primaire hyperoxalurie wordt onderverdeeld in drie typen:

Type 1
Type 1 wordt veroorzaakt door een mutatie in het AGXT-gen. Nierstenen kunnen zich al vanaf de kindertijd ontwikkelen, maar nierfalen kan op elke leeftijd optreden.

Type 2
Type 2 ontstaat door een mutatie in het GRHPR-gen. De symptomen lijken op die van type 1, maar nierfalen ontwikkelt zich vaak later in het leven.

Type 3
Type 3 wordt veroorzaakt door een mutatie in het HOGA1-gen. Dit type is zeldzaam en nierstenen ontstaan vaak al in de vroege kinderjaren.

Verworven vorm

Darmaandoeningen
Bepaalde darmaandoeningen, zoals de ziekte van Crohn, maagchirurgie, darmkanker en het kortedarmsyndroom, verhogen de absorptie van oxalaat uit voeding. Dit resulteert in een verhoogde uitscheiding van oxalaat via de urine.

Voeding
Het consumeren van voedingsmiddelen met een hoog oxalaatgehalte, zoals rabarber, spinazie, koffie en chocolade, kan het risico op hyperoxalurie verhogen. Een dieet dat rijk is aan deze voedingsmiddelen kan bijdragen aan de vorming van nierstenen.

Symptomen: Terugkerende blaasstenen en nierstenen

Steenvorming

De ophoping van calciumoxalaat leidt tot de vorming van terugkerende nierstenen en blaasstenen. Symptomen zijn onder andere:

• Aanhoudende pijn onder de ribben in de flank (pijn in de flank)
• Nierfalen en nierschade: symptomen zijn onder andere verminderde urineproductie (oligurie), geen urineproductie (anurie), algemene malaise, verlies van eetlust, misselijkheid, braken, een bleke huidskleur door bloedarmoede, zwelling van de handen en gezwollen voeten
• Urineweginfecties: symptomen zoals pijn bij het plassen, bloed in de urine (hematurie), frequente plasaandrang (urinaire urgentie), rillingen en/of koorts
• Rugpijn

Schade aan organen

Wanneer de nieren niet meer in staat zijn om voldoende oxalaat uit te scheiden, stijgen de oxalaatniveaus in het bloed, wat leidt tot systemische oxalose. Dit is een ernstige aandoening waarbij calciumoxalaat zich afzet in verschillende organen, botten en bloedvaten. Mogelijke complicaties zijn onder andere botbreuken, bloedarmoede, huidzweren, hartafwijkingen, oogproblemen (zoals optische neuropathie) en ontwikkelingsproblemen.

Complicaties van hyperoxalurie

Hyperoxalurie kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder:

• Nierinsufficiëntie en nierfalen: Door de constante vorming van nierstenen kan de nierfunctie ernstig achteruitgaan, wat kan leiden tot chronische nierinsufficiëntie en uiteindelijk tot nierfalen.
• Oxalose: Systemische oxalose kan leiden tot afzetting van oxalaat in verschillende organen, waaronder het hart, de huid, de botten en de ogen, wat ernstige schade en functieverlies in deze organen veroorzaakt.
• Urosepsis: Dit is een ernstige en potentieel dodelijke complicatie van een urineweginfectie, veroorzaakt door de aanwezigheid van bacteriën in de bloedbaan als gevolg van een infectie in de urinewegen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van hyperoxalurie begint met een grondige anamnese en lichamelijk onderzoek. Om de diagnose te bevestigen, voert de arts de volgende onderzoeken uit:

• Bloedonderzoek om de nierfunctie en oxalaatspiegels te meten.
• Beeldvorming zoals een röntgenfoto, echografie of CT-scan van de nieren om nierstenen of calciumoxalaatafzettingen te detecteren.
• Steenanalyse om de samenstelling van uitgedreven of operatief verwijderde nierstenen te bepalen.
• Urineonderzoek om de oxalaatniveaus en andere metabolieten in de urine te meten.

Indien nodig worden aanvullende onderzoeken uitgevoerd, zoals:

• Beenmergbiopsie om oxalaatafzettingen in de botten te controleren.
• DNA-onderzoek om erfelijke oorzaken op te sporen.
• Echocardiografie om oxalaatafzettingen in het hart te controleren.
• Leverbiopsie om enzymdeficiënties te onderzoeken, vooral als genetisch onderzoek geen duidelijkheid biedt.
• Nierbiopsie om oxalaatafzettingen in de nieren te identificeren.
• Oogonderzoek om oxalaatafzettingen in de ogen te detecteren.

Behandeling

De behandeling van hyperoxalurie is afhankelijk van het type, de ernst van de symptomen en de progressie van de ziekte. Mogelijke behandelingen zijn:

• Medicijnen en supplementen: Om de oxalaatspiegels te verlagen.
• Hydratatie: Veel water drinken is cruciaal om de nieren te helpen bij het spoelen van oxalaatkristallen, zolang de nierfunctie intact is.
• Voedingsaanpassingen: Het beperken van voedingsmiddelen die rijk zijn aan oxalaten, evenals het verminderen van zout, dierlijke eiwitten en suiker. Echter, deze aanpassingen zijn niet voor alle patiënten met primaire hyperoxalurie effectief.
• Verwijderen van nierstenen: Grotere nierstenen die pijn veroorzaken of de urinestroom blokkeren, kunnen operatief worden verwijderd of vergruisd zodat ze via de urine kunnen worden afgevoerd.
• Nierdialyse: Dit is slechts een tijdelijke oplossing, aangezien het de productie van oxalaat niet voldoende kan bijhouden.
• Transplantatie: Een niertransplantatie of een gecombineerde nier- en levertransplantatie kan bepaalde vormen van primaire hyperoxalurie genezen.

Prognose van de aandoening

De prognose van hyperoxalurie is variabel en hangt af van de steenvorming en de daaruit voortvloeiende schade aan de urinewegen. Complicaties zoals pijn, nierobstructie, urosepsis, nierinsufficiëntie, nierfalen en zelfs de dood kunnen optreden.

Bij primaire hyperoxalurie zijn de gevolgen vaak ernstiger. Ongeveer de helft van de patiënten ontwikkelt nierfalen, en zonder behandeling is de prognose slecht. Anno augustus 2024 is het sterftecijfer bij zuigelingen met primaire hyperoxalurie nog steeds hoog, boven de 50%. Ongeveer de helft van de patiënten ontwikkelt nierfalen voor de leeftijd van 15 jaar, en 80% voor de leeftijd van 30 jaar. Dialyse is vaak niet voldoende om wijdverspreide calciumoxalaatafzetting (oxalose) te voorkomen. Bij milde vormen van hyperoxalurie en darmhyperoxalurie is de prognose gunstig als de patiënt de medische behandeling en voedingsaanpassingen strikt opvolgt. Regelmatige controles, inclusief een 24-uurs urinecollectie, zijn essentieel om de effectiviteit van de behandeling te waarborgen.

Complicaties van hyperoxalurie

Hyperoxalurie kan leiden tot ernstige complicaties, waaronder:

• Nierinsufficiëntie en nierfalen: Door de constante vorming van nierstenen kan de nierfunctie ernstig achteruitgaan, wat kan leiden tot chronische nierinsufficiëntie en uiteindelijk tot nierfalen.
• Oxalose: Systemische oxalose kan leiden tot afzetting van oxalaat in verschillende organen, waaronder het hart, de huid, de botten en de ogen, wat ernstige schade en functieverlies in deze organen veroorzaakt.
• Urosepsis: Dit is een ernstige en potentieel dodelijke complicatie van een urineweginfectie, veroorzaakt door de aanwezigheid van bacteriën in de bloedbaan als gevolg van een infectie in de urinewegen.

Preventie van hyperoxalurie

Preventieve maatregelen kunnen de ernst van de aandoening verminderen:

• Dieetmaatregelen: Het beperken van voedingsmiddelen met een hoog oxalaatgehalte kan helpen om de kans op de vorming van nierstenen te verkleinen.
• Hydratatie: Regelmatig voldoende water drinken is essentieel om de vorming van oxalaatkristallen te voorkomen.
• Medische monitoring: Regelmatige medische controles en laboratoriumonderzoeken kunnen helpen bij het vroegtijdig opsporen van verhoogde oxalaatniveaus en bij het tijdig aanpassen van de behandeling.

Lees verder

• Blaasstenen: Harde ophopingen van mineralen in de blaas
• Nierstenen: Vorming van kristallen met pijn in buik en rug
• Nierstenen vergruizen: De behandeling