Urosepsis: Ernstige complicatie van urineweginfectie

Jaarlijks krijgen tussen de 3.000 en 4.000 patiënten in Nederland de diagnose ‘urosepsis’. Urosepsis, ook wel bekend als urotoxemie, is een ernstige vorm van sepsis (bloedvergiftiging) die meestal voortkomt uit een ongepaste of onvoldoende behandelde urineweginfectie. Bij deze aandoening komen bacteriën vanuit de urinewegen in de bloedbaan terecht, wat leidt tot een ernstige systemische infectie. De patiënt vertoont symptomen van zowel een urineweginfectie, zoals pijn bij het plassen en een onaangename geur van urine, als tekenen van sepsis, zoals hoge koorts, overmatig zweten en verwardheid. Urosepsis vereist onmiddellijke medische interventie om levensbedreigende complicaties te voorkomen. De behandeling bestaat uit antibiotica en aanvullende ondersteunende zorg. Daarnaast zijn er preventieve maatregelen die kunnen helpen om urineweginfecties en dus urosepsis te voorkomen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van urosepsis
• Risicofactoren
• Risicogroepen voor urosepsis
• Symptomen
• Urineweginfectie
• Sepsis
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van urosepsis
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van urineweginfecties

Epidemiologie

Urosepsis is een ernstige aandoening die voortkomt uit een urineweginfectie (UTI) en kan leiden tot sepsis. De epidemiologie van urosepsis is cruciaal voor het begrijpen van de prevalentie, risicofactoren en trends binnen verschillende populaties.

Prevalentie van urosepsis
Urosepsis komt vaak voor bij patiënten met een onderliggende urineweginfectie. Onderzoek toont aan dat ongeveer 20-30% van de patiënten met een ernstige UTI urosepsis ontwikkelt. De prevalentie is hoger bij ouderen en mensen met verzwakte immuunsystemen.

Demografische gegevens
De incidentie van urosepsis is hoger bij ouderen, vooral bij vrouwen. Dit kan te wijten zijn aan anatomische en fysiologische veranderingen die de kans op urineweginfecties verhogen. Ook patiënten met bepaalde chronische aandoeningen zoals diabetes en nierziekten zijn vaker getroffen.

Seizoensgebonden variaties
Er zijn aanwijzingen dat urosepsis vaker voorkomt in de wintermaanden, mogelijk door verhoogde infectierisico's en het seizoensgebonden verschijnen van virale infecties die het immuunsysteem verzwakken. Deze seizoensgebonden variaties kunnen invloed hebben op de diagnose en behandeling van de aandoening.

Trends in antibioticagebruik
De opkomst van resistente bacteriën heeft invloed op de epidemiologie van urosepsis. Het gebruik van breed-spectrum antibiotica is toegenomen, maar de resistentie tegen veelgebruikte antibiotica neemt ook toe. Dit heeft geleid tot complicaties in de behandeling van urosepsis en kan de mortaliteit verhogen.

Mechanisme

Het mechanisme van urosepsis omvat een complexe interactie tussen infectieuze agens en het immuunsysteem van de gastheer. Dit leidt tot een cascade van ontstekingsreacties die uiteindelijk kunnen resulteren in sepsis.

Infectieuze oorsprong
Urosepsis begint meestal met een infectie van de urinewegen, die kan worden veroorzaakt door bacteriën zoals Escherichia coli, Klebsiella, en Proteus. Deze bacteriën kunnen zich verspreiden van de blaas naar de nieren en vervolgens in de bloedbaan komen.

Ontstekingsreacties
Wanneer bacteriën in de bloedbaan komen, activeert het immuunsysteem een ontstekingsreactie. Deze reactie omvat de afgifte van cytokinen en andere ontstekingsmediatoren, wat leidt tot symptomen zoals koorts en verhoogde hartslag. De ontsteking kan echter ook leiden tot weefselschade en disfunctie van organen.

Hypotensie en septische shock
Als de ontstekingsreactie ongereguleerd is, kan dit leiden tot hypotensie en septische shock. Dit is een levensbedreigende toestand waarbij de bloeddruk dramatisch daalt, wat de doorbloeding van vitale organen belemmert. Dit kan resulteren in orgaanfalen en zelfs de dood.

Immuunrespons en resistentie
De immuunrespons op de infectie kan variëren afhankelijk van de gezondheidstoestand van de patiënt. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals die met diabetes of HIV, hebben mogelijk een verminderde respons, wat leidt tot een hogere kans op ernstige complicaties en mortaliteit.

Oorzaken van urosepsis

Urosepsis ontstaat wanneer bacteriën vanuit de urethra (urinebuis) de blaas bereiken en daar een infectie veroorzaken. Enkele veelvoorkomende urineweginfecties die tot urosepsis kunnen leiden zijn prostatitis (prostaatontsteking), pyelonefritis (nierbekkenontsteking) en cystitis (blaasontsteking). De bacteriën kunnen zich verspreiden door seksueel contact, onvoldoende hygiëne of bestaande blaasaandoeningen. Vrouwen zijn bijzonder kwetsbaar voor urineweginfecties omdat hun urethra korter is dan die van mannen. De infectie verspreidt zich dan vanuit de urethra via de bloedbaan naar de blaas, waar de bacteriën zich verder vermenigvuldigen en een infectie veroorzaken. Onbehandelde urineweginfecties kunnen leiden tot complicaties zoals urosepsis. De infecties ontstaan ook wanneer bacteriën in de blaas zich ongecontroleerd vermenigvuldigen.

Risicofactoren

Kinderen, vrouwen en ouderen hebben een verhoogd risico op urosepsis. Ook mensen met open wonden of medische apparaten zoals katheters of beademingsbuizen lopen een groter risico op deze aandoening.

Andere risicofactoren zijn onder meer:

• blaaspoliepen
• behandeling met corticosteroïden (ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken)
• een voorgeschiedenis van urinewegaandoeningen
• een nierabces
• onvolledige lediging van de blaas (urineretentie)
• prostaatstenen
• een zwak immuunsysteem door orgaantransplantatie, chemotherapie of hiv/aids
• zwangerschap
• fecale incontinentie (onvrijwillig verlies van stoelgang)
• goedaardige prostaatvergroting bij mannen
• gebruik van katheters of ademhalingsbuizen
• immobiliteit
• nierstenen
• ouderdom (65 jaar en ouder)
• seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia
• structurele afwijkingen aan de urinewegen
• diabetes mellitus (suikerziekte)

Risicogroepen voor urosepsis

Bepaalde groepen patiënten lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van urosepsis. Het begrijpen van deze risicogroepen is essentieel voor tijdige diagnose en behandeling.

Ouderen
Ouderen zijn bijzonder kwetsbaar voor urosepsis vanwege de veroudering van het immuunsysteem en de hogere incidentie van urineweginfecties. Anatomische veranderingen in het urinestelsel kunnen ook bijdragen aan het risico.

Patiënten met chronische ziekten
Patiënten met chronische aandoeningen zoals diabetes, nierziekten, en hart- en vaatziekten hebben een verhoogd risico op urosepsis. Deze aandoeningen verzwakken vaak het immuunsysteem en verhogen de kans op infecties.

Patiënten met een katheter of urinewegafwijkingen
Het gebruik van een katheter of de aanwezigheid van anatomische afwijkingen in de urinewegen vergroot de kans op infecties. Katheters kunnen bacteriën introduceren in de blaas, wat kan leiden tot een verhoogd risico op urosepsis.

Immuungecompromitteerde patiënten
Patiënten met een verzwakt immuunsysteem, zoals die die chemotherapie ondergaan of immunosuppressieve therapieën ontvangen, lopen een hoger risico op het ontwikkelen van urosepsis. Dit kan leiden tot ernstigere infecties en moeilijker behandelbare aandoeningen.

Vrouwen in de zwangerschap
Zwangere vrouwen hebben een verhoogd risico op urineweginfecties en, bijgevolg, urosepsis. Hormonale veranderingen en fysieke druk op de urinewegen kunnen bijdragen aan het risico van infectie en complicaties.

Symptomen

Urineweginfectie

Urosepsis ontwikkelt zich vaak als complicatie van een urineweginfectie. Patiënten hebben meestal al symptomen van een urineweginfectie, zoals blaasontsteking. De symptomen van een blaasontsteking omvatten:

• druk in de onderrug of onderbuik
• een algemeen gevoel van onwelzijn
• pijn tijdens seksuele activiteit
• plasproblemen en urineafwijkingen:
• bloed in de urine (hematurie)
• een brandend of jeukend gevoel tijdens het urineren (dysurie)
• frequente plasaandrang (urinaire urgentie)
• het gevoel dat de blaas niet volledig leeg is na het urineren
• stinkende urine
• troebele urine

Als de infectie zich verspreidt naar hogere delen van de urinewegen, zoals de nieren en urineleiders, kan urosepsis ontstaan.

Sepsis

Bij urosepsis zijn er tevens ernstige symptomen van sepsis, waaronder:

• bewusteloosheid
• een verminderd urinevolume of geen urine (anurie)
• zwakke pols
• extreme vermoeidheid
• hoge koorts of hypothermie (lage lichaamstemperatuur)
• koude rillingen
• misselijkheid met of zonder braken
• ongewone angst
• overmatig zweten (hyperhidrose)
• pijn in de nieren, onderrug, buik en bekkengebied
• ademhalingsproblemen, kortademigheid of snelle ademhaling (tachypneu)
• veranderingen in de hartslag, zoals hartkloppingen (palpitaties) of een snelle hartslag (tachycardie)
• verwardheid

In ernstige gevallen kan urosepsis evolueren naar ernstige sepsis, septische shock of multiorgaanfalen.

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen van urosepsis is cruciaal voor een tijdige interventie en behandeling. Deze symptomen kunnen wijzen op een verslechtering van de toestand van de patiënt.

Koorts en koude rillingen
Een plotselinge verhoging van de lichaamstemperatuur, samen met koude rillingen, is vaak een van de eerste tekenen van urosepsis. Dit kan wijzen op een ernstige infectie die zich door het lichaam verspreidt.

Verhoogde hartslag en ademhalingsfrequentie
Patiënten met urosepsis kunnen een verhoogde hartslag en ademhalingsfrequentie vertonen. Dit is een reactie van het lichaam op de infectie en kan duiden op een verslechtering van de circulatoire functie.

Verwarring of desoriëntatie
Veranderingen in het mentale bewustzijn, zoals verwarring of desoriëntatie, kunnen optreden bij patiënten met urosepsis. Dit kan een teken zijn van onvoldoende zuurstoftoevoer naar de hersenen als gevolg van een lage bloeddruk.

Verminderde urineproductie
Een plotselinge afname van de urineproductie kan wijzen op een ernstig probleem met de nieren, wat kan worden veroorzaakt door urosepsis. Dit kan een indicatie zijn van orgaanfalen en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Lichamelijke zwakte of vermoeidheid
Patiënten met urosepsis kunnen aanzienlijke zwakte of vermoeidheid ervaren, wat kan wijzen op een algemene verslechtering van de gezondheidstoestand. Dit symptoom moet serieus worden genomen, vooral in combinatie met andere alarmsymptomen.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose urosepsis wordt gesteld nadat een urineweginfectie is gediagnosticeerd, wat doorgaans via een eenvoudig urineonderzoek wordt vastgesteld. Bij een onbehandelde urineweginfectie of bij vermoeden van een verspreide infectie is aanvullend bloedonderzoek noodzakelijk. Een thoraxfoto (röntgenfoto van de borstkas) kan helpen andere infectiebronnen, zoals longinfecties, uit te sluiten. Andere beeldvormende onderzoeken zoals een CT-scan van de buik en nieren zijn nuttig om een gedetailleerd beeld van de nieren te krijgen. Een echografie van de urinewegen kan ook nuttig zijn voor het opsporen van urosepsis.

Behandeling van urosepsis

Een vroege behandeling van urineweginfecties met antibiotica is cruciaal. Het is ook belangrijk dat de patiënt voldoende vocht drinkt om de urinewegen te spoelen en bacteriën uit te spoelen. Urosepsis kan echter moeilijk te behandelen zijn omdat het vaak niet goed reageert op antibiotica alleen. De behandeling begint doorgaans met antibiotica om de bacteriën die de urineweginfectie hebben veroorzaakt te bestrijden. Bij ernstige gevallen van urosepsis is ziekenhuisopname op de afdeling intensive care noodzakelijk. Naast antibiotica kan de behandeling bestaan uit:

• bloedtransfusies
• intraveneuze vochttoediening (toediening van vocht via een ader)
• mechanische ventilatie
• operatie: Sommige patiënten hebben een operatie nodig om de bron van de onbehandelde infectie volledig te verwijderen.
• vasopressoren: Deze medicijnen vernauwen de bloedvaten en verhogen de bloeddruk, wat helpt bij het voorkomen van orgaanfalen bij septische shock.
• zuurstoftherapie (indien tekenen van sepsis of septische shock aanwezig zijn)

Prognose

Urosepsis is een ernstige, potentieel levensbedreigende complicatie van een urineweginfectie. Het is van groot belang om de symptomen te herkennen en snel medische hulp te zoeken. Patiënten die geen tijdige behandeling ontvangen, kunnen ernstige gevolgen ondervinden, waaronder overlijden. De mortaliteit bedraagt gemiddeld tussen de 20% en 40%.

Complicaties

Mogelijke complicaties van urosepsis zijn:

• septische shock (sepsis)
• ophoping van pus rond de nieren of prostaat
• littekenweefsel in de urinewegen
• nierschade
• orgaanfalen

Preventie van urineweginfecties

Aangezien urosepsis vaak voortkomt uit onbehandelde urineweginfecties, is preventie van urineweginfecties essentieel. Enkele nuttige tips zijn:

• de billen van voor naar achter vegen na een toiletbezoek
• de handen wassen voor en na een toiletbezoek
• katoenen ondergoed dragen
• dagelijks veel water drinken
• onmiddellijk na seksuele activiteit urineren
• niet langer dan nodig wachten met plassen

Bij symptomen van een urineweginfectie is het cruciaal om snel een arts te raadplegen voor een diagnose en behandeling. Vroege detectie en behandeling zijn de sleutel tot het voorkomen van complicaties zoals urosepsis.