Goedaardige prostaatvergroting bij mannen: Plasproblemen

Bij goedaardige prostaatvergroting is de prostaatklier vergroot. De prostaat omringt de urethra, de urinebuis. Veelal ontstaat deze aandoening als gevolg van het normale verouderingsproces. Als de prostaat vergroot, blokkeert de prostaat gedeeltelijk of geheel de urineleider, waardoor plasproblemen ontstaan. Deze afwijking behoeft niet altijd een behandeling. Heel veel medicijnen, minimaal invasieve behandelingen en chirurgische technieken zijn mogelijk om de vergrote prostaat te verkleinen en de daarmee gepaard gaande plasproblemen te verhelpen. De vooruitzichten voor een goedaardige prostaatvergroting zijn over het algemeen uitstekend. Onbehandeld leidt een vergroting van de prostaat tot ernstige problemen met de urinewegen of nieren.

• Synoniemen goedaardige prostaatvergroting
• Epidemiologie benigne prostaathyperplasie
• Oorzaken aandoening: Veroudering
• Risicofactoren vergroting van prostaat
• Symptomen: Plasproblemen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van vergrote prostaat bij mannen
• Complicaties door blokkeren van urineleider

Synoniemen goedaardige prostaatvergroting

Goedaardige prostaatvergroting is tevens gekend onder deze andere gebruikte termen:

• benigne / goedaardige prostaathyperplasie
• benigne / goedaardige prostaathypertrofie
• vergrote prostaat

Epidemiologie benigne prostaathyperplasie

Goedaardige prostaatvergroting komt het meest voor bij zestigplussers. Ongeveer de helft van de mannen boven 75 jaar hebben te maken met een vergrote prostaat. Deze aandoening komt minder vaak voor bij mensen van Aziatische afkomst. Mannen met een zwarte huidskleur krijgen veelal eerder te maken met symptomen van prostaatvergroting dan mannen met een blanke huidskleur.

Oorzaken aandoening: Veroudering

De oorzaak van goedaardige prostaatvergroting is onbekend. Goedaardige prostaathyperplasie is een normaal onderdeel van het verouderingsproces bij mannen, veroorzaakt door veranderingen in hormoonbalans en celgroei. Door de vergroting zijn veranderingen mogelijk aan de klier en het bindweefsel van de prostaat. Door de vergroting van de klier ontstaan problemen met de urinebuis, waardoor de urinestroom belemmerd is.

Risicofactoren vergroting van prostaat

Enkele risicofactoren zijn bekend voor een vergrote prostaat:

• etnische achtergrond. Mannen met een zwarte of blanke huidskleur zijn vaker getroffen dan mannen van Aziatische afkomst
• familiegeschiedenis. Bloedverwanten met prostaatproblemen verhogen het risico op goedaardige prostaatvergroting
• levensstijl: Obesitas, alcohol en cafeïne zijn verhogende risicofactoren
• medicijnen: Het gebruik van bètablokkers (medicijnen voor het verlagen van de bloeddruk), bepaalde antihistaminica en decongestiva doet de kans stijgen op de ontwikkeling van een vergrote prostaat
• veroudering: Veelal krijgen ouderen te maken met prostaatvergroting
• ziekten: Diabetes mellitus (suikerziekte) en hart- en vaatziekten verhogen de kans op benigne prostaathyperplasie

Symptomen: Plasproblemen

Diverse plasproblemen treden op bij de patiënt. De patiënt moet namelijk meer urineren, en dit begint voornamelijk ’s nachts (nycturie). Moeilijkheden of vertragingen bij het opstarten van de urinestroom, met een variabele en verminderde urinestraal en nadruppelen zijn andere vaak aanwezige symptomen. Bij veel mannen verschijnt acute urineretentie (blaas niet (volledig) kunnen ledigen) of retentie met overloopincontinentie (plots zonder aandrang urineren). Mannen hebben tevens het gevoel dat ze de blaas niet volledig kunnen legen, waardoor ze soms meer gaan persen tijdens het urineren. Grote hoeveelheden plassen (polyurie) of vaak plassen (pollakisurie) zijn andere mogelijke plasproblemen. Af en toe krijgt een man te maken met ernstige hematurie (bloed in de urine) wat het gevolg is van een breuk van de prostaataderen of als gevolg van bacteriurie (bacteriën in de urine) of een steenziekte. Soms krijgt een man te maken met ernstig nierfalen. Tot slot is mogelijk uitstralingspijn naar de rug aanwezig.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

Een onderzoek van de buik is essentieel voor het opsporen van de blaasvergroting. Daarnaast is een digitaal rectaal onderzoek nodig voor de inspectie van de endeldarm (rectum). Een goedaardige prostaat voelt glad aan. Een goed beeld van de prostaatgrootte valt echter niet te verkrijgen via een digitaal rectaal onderzoek. De arts voert bijgevolg nog een transrectale echografie (echografie langs het rectum) en soms een intraveneuze pyelografie (dit is een onderzoek dat de arts inzet om afwijkingen in de urinewegen op te sporen) uit. Bovendien is een urodynamische flowmeting nuttig, want dit onderzoek registreert de urinelozing afgezet tegen de tijd, wat de arts een idee geeft over de aanwezigheid van mogelijke verstopping veroorzaakt door de vergrote prostaat. Daarnaast maakt de arts een echografische scan om te bepalen hoeveel urine nog in de blaas aanwezig is (residubepaling).

Differentiële diagnose

Vaak krijgen mannen nog een bloedonderzoek voor het bepalen van het PSA (prostaat specifiek antigeen in bloed om prostaatkanker uit te sluiten. Prostaatkanker en goedaardige prostaatvergroting zijn niet gerelateerd maar de symptomenreeks is wel gelijkaardig. Bovendien is een urineonderzoek nodig zodat de arts dit beoordeelt op de aanwezigheid van bloed, leukocyten (witte bloedcellen), bacteriën, eiwitten of glucose, alsook om infectieuze oorzaken uit te sluiten.

Andere differentiële diagnoses omvatten:

• blaaskanker
• blaasontsteking veroorzaakt door straling
• blaasstenen
• een blaastrauma
• een neurogene blaas (zenuwschade door ziekte of letsel met plasproblemen)
• interstitiële cystitis (ontsteking van blaaswand met pijn)
• prostatitis (ontsteking van prostaat met pijn en plasproblemen)
• urethrastricturen bij mannen
• urineweginfectie bij mannen

Behandeling

Zelfzorg

Bij patiënten met lichte tot matige symptomen voert de arts een waakzaam beleid uit, omdat de symptomen na de behandeling soms ernstiger zijn dan wanneer de arts geen behandeling inzet. Mogelijke zelfzorgmaatregelen voor het verminderen van de prostaatgrootte zijn het vermijden van alcohol en cafeïne en het zorgen voor voldoende lichaamsbeweging. Bepaalde vrij verkrijgbare antihistaminica (medicatie tegen allergieën), decongestiva (waaronder neussprays), allergiepillen en bètablokkers vermijdt de patiënt eveneens, al overlegt hij hiervoor eventueel ook met de arts. Ook het dubbel plassen is voor veel mannen nuttig. Hierbij plast de patiënt even, stopt hij enkele seconden en plast hij daarna weer door. Verder is het nuttig om koude temperaturen zoveel mogelijk te vermijden want koude verhoogt de urgentie om te urineren. Het is tot slot aangewezen om de badkamer te bezoeken bij plasaandrang en dit niet uit te stellen.

Professionele medische zorg
Medicatie
Patiënten met matige prostaatsymptomen, een blaasontsteking of blaasstenen zijn wel medisch te behandelen. Een aantal geneesmiddelen zijn inzetbaar, zoals alfablokkers. Deze medicijnen remmen de alfareceptoren van de blaashals waardoor de weerstand van de blaashals verlaagt, wat resulteert in een verbeterde urinestroom. De patiënt krijgt ook een 5-alfareductase inhibitor voorgeschreven. Dit geneesmiddel remt de omzetting van testosteron naar het krachtiger dihydrotestosteron onder invloed van het 5-alfareductase enzym in de prostaat, waardoor een verminderd prostaatvolume ontstaat.

Minimaal invasieve behandeling
Enkele minimaal invasieve behandelingstechnieken zijn inzetbaar voor het verkleinen van de prostaat en het verminderen van het urinevolume:

• hoge-intensiteit echografische energietherapie
• implantaten die de prostaatobstructie verminderen (bijvoorbeeld urolift)
• laparoscopische prostatectomie (verwijderen van de prostaat via de buikholte)
• laserbehandeling: gebruikt om prostaatweefsel weg te snijden of te vernietigen; meerdere soorten lasers zijn beschikbaar, waaronder groen licht, holmium en thulium; deze hebben allen voor- en nadelen
• prostaatslagaderembolisatie: De arts blokkeert de bloedtoevoer naar de prostaat.
• prostaatstents: flexibele apparaten die de urinestroom langs de prostaat verbeteren
• transurethrale incisie van de prostaat (TUIP): De arts plaatst een verlichte scoop in de urinebuis en maakt vervolgens twee kleine insnijdingen in de prostaatklier waardoor de urine makkelijker is via de urinebuis kan passeren.
• transurethrale microgolftherapie (TUMT): genereert warmte die celdood veroorzaakt in de prostaat, wat leidt tot een verkleining van de prostaat en een vermindering van het urinevolume
• transurethrale naaldablatie van de prostaat (TUNA)

Katheter en chirurgie
Wanneer de nierfunctie verslechtert en de uitbreiding zich doorzet in de bovenste urinewegen, is een operatieve ingreep vereist. Bij de aanwezigheid van acute retentie of overloopretentie, is het belangrijk om de pijn te verlichten en om een urinebuiskatheter (urethrakatheter) te plaatsen. Als de katheterisatie niet mogelijk is, is een suprapubische katheterdrainage (via een katheter afvoeren van urine via de streek boven het schaambeen) nodig. Daarna zijn verschillende behandelingsopties aanwezig. De patiënt kiest bijvoorbeeld voor:

• een onmiddellijke transurethrale resectie van de prostaat (TURP) of
• een periode van katheterdrainage, gevolgd door een TURP of
• het aanvaarden van een permanente suprapubische katheter of urinebuiskatheter

Een open prostatectomie (chirurgische verwijdering van de prostaat) is voorbehouden voor patiënten met een zeer grote prostaat (> 75 g), patiënten met bijkomende blaasstenen of blaasdivertikels en patiënten die niet om andere redenen geen TURP kunnen krijgen.

Prognose van vergrote prostaat bij mannen

Een vergrote prostaat is vaak vervelend, maar zorgt niet voor ernstige gezondheidsproblemen en is ook geen vorm van prostaatkanker.

Complicaties door blokkeren van urineleider

Een chronische obstructie van de blaas als gevolg van een goedaardige prostaatvergroting leidt tot urineretentie, nierinsufficiëntie en nierfalen, uremie (verhoogd ureumgehalte van het bloed), recidiverende urineweginfecties, hematurie en blaasstenen.

Lees verder

• Suprapubische katheter: Voordelen, gebruik en risico's
• Prostaatechografie: Onderzoek prostaat met geluidsgolven
• Prostaatkanker: Vaak geen symptomen, soms plasproblemen
• Prostaatknobbeltjes: Oorzaken van knobbeltjes in prostaat
• Prostatitis: Ontsteking prostaat met pijn en plasproblemen