Hematurie (bloed in de urine): Oorzaken en symptomen

Bloed in de urine (hematurie, haematuria, bloedwateren) is een symptoom waarbij een patiënt éénmalig, tijdelijk of regelmatig urine loost dat vermengd is met bloed of uitsluitend bestaat uit bloed. Vaak is dit een teken van een goedaardig probleem, zoals de menstruatieperiode, maar soms wijst het op een ernstigere onderliggende aandoening. Bij dit beangstigende symptoom is het van belang dat de arts zo snel mogelijk de oorzaak bepaalt, zodat hij een geschikte behandeling kan inzetten.

• Typen van bloed plassen
• Microscopische hematurie
• Macroscopische hematurie
• Epidemiologie van hematurie
• Oorzaken van hematurie
• Intensieve inspanning
• Medicatiegebruik
• Aandoeningen
• Oorzaken van hematurie bij kinderen
• Verhoogd risico op hematurie
• Symptomen van bloed in de urine
• Diagnostisch onderzoek
• Behandeling van bloedwateren
• Prognose
• Psychosociale impact van hematurie
• Complicaties
• Infecties
• Kanker
• Nierstenen
• Chronische aandoeningen
• Preventie

Typen van bloed plassen

Hematurie is onderverdeeld in twee typen, namelijk ‘microscopische hematurie’ en ‘macroscopische hematurie’.

Microscopische hematurie

Bij microscopische hematurie bevinden zich rode bloedcellen in de urine, maar in zo'n kleine hoeveelheid dat een microscoop nodig is om ze te zien. Microscopische hematurie ontdekt de arts vaak per toeval bij een standaard medisch onderzoek waarbij de patiënt een urinemonster inlevert. Een urineanalyse onthult dan dit type hematurie.

Macroscopische hematurie

Macroscopische hematurie, ook bekend als ‘bruto hematurie’, is een type hematurie waarbij het bloedverlies in de urine met het blote oog te zien is. Bij zichtbare hematurie is er 1 milliliter tot 1 liter bloed in de urine aanwezig. De kleur weerspiegelt niet de mate van bloedverlies.

Epidemiologie van hematurie

Hematurie, de aanwezigheid van bloed in de urine, is een veelvoorkomend symptoom dat kan wijzen op verschillende onderliggende aandoeningen. De epidemiologie van hematurie is divers en afhankelijk van verschillende factoren, zoals leeftijd, geslacht, en etniciteit.

Prevalentie
Hematurie komt voor bij zowel mannen als vrouwen, maar de prevalentie varieert afhankelijk van de populatie en de leeftijdsgroep. In de algemene bevolking wordt hematurie gerapporteerd in ongeveer 5% van de gevallen. Bij oudere volwassenen en mensen met een bekende urologische aandoening kan de prevalentie echter aanzienlijk hoger zijn, tot 10-20%.

Leeftijdsgebonden variaties
Hematurie is niet leeftijdsgebonden, maar er zijn significante verschillen in prevalentie tussen verschillende leeftijdsgroepen. Bij kinderen komt hematurie vaak voor in de context van acute infecties of trauma. Bij oudere volwassenen is het vaker gerelateerd aan chronische aandoeningen zoals nierstenen, tumoren of interstitiële nefritis.

Geslachtsverschillen
De prevalentie van hematurie verschilt ook tussen mannen en vrouwen. Mannen hebben een hogere incidentie van hematurie, vooral in de oudere leeftijdsgroepen, vaak als gevolg van aandoeningen zoals prostaatvergroting of prostaatkanker. Bij vrouwen komt hematurie vaker voor in de context van menstruatie of zwangerschap, waardoor de interpretatie van symptomen complexer wordt.

Geografische verschillen
Er zijn ook geografische verschillen in de incidentie van hematurie, die kunnen worden toegeschreven aan variaties in de prevalentie van infecties, toegang tot gezondheidszorg, en de beschikbaarheid van diagnostische middelen. In sommige ontwikkelingslanden komt hematurie vaker voor als gevolg van infecties zoals bilharziose, terwijl in westerse landen de nadruk meer ligt op kankers van het urinestelsel.

Verband met onderliggende aandoeningen
Hematurie kan een symptoom zijn van diverse onderliggende aandoeningen, variërend van goedaardige tot kwaadaardige aandoeningen.

• Infecties: Urineweginfecties (UWI) en pyelonefritis zijn de meest voorkomende oorzaken van hematurie, vooral bij jonge vrouwen.
• Urolithiasis: Nierstenen zijn een andere veelvoorkomende oorzaak van hematurie en komen voor bij ongeveer 10-15% van de patiënten met hematurie.
• Kanker: Hematurie kan ook wijzen op ernstige aandoeningen, zoals blaaskanker of nierkanker. De incidentie van deze kankers neemt toe met de leeftijd, met een hogere prevalentie bij oudere volwassenen.

Oorzaken van hematurie

De meeste oorzaken van hematurie zijn goedaardig, maar in sommige gevallen duidt bloed in de urine op een (zeer) ernstig gezondheidsprobleem. Bloed in de urine kan ontstaan op elk punt tussen de nieren en de urethra, waarlangs de urine passeert. Heel vaak is een urineweginfectie de boosdoener, maar ook andere ziekten zijn mogelijk. Het is in elk geval belangrijk om hematurie niet te negeren.

Intensieve inspanning

Zelden treedt na een zeer intensieve inspanning brutohematurie op. Lopers zijn het vaakst getroffen, maar het kan iedereen overkomen die intensief sport. Dit kan het gevolg zijn van uitdroging (dehydratie), een blaastrauma of de afbraak van rode bloedcellen door langdurige aërobe activiteit. Daarom staat dit fenomeen bekend als ‘sport hematurie’. Meestal is dit symptoom goedaardig en verdwijnt het spontaan, maar toch is het belangrijk om bij tekenen van bloed in de urine meteen een arts te raadplegen om andere oorzaken uit te sluiten.

Medicatiegebruik

Enkele medicijnen verhogen de kans op bloed in de urine.

• Antibiotica (zoals penicilline)
• Antistollingsmiddelen: medicatie die bloedstolling vertraagt
• Chemotherapie: medicatie voor de behandeling van kanker
• Immunosuppressiva: immuunsysteem onderdrukkende medicijnen
• NSAID's (niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen = vrij verkrijgbare ontstekingsremmers)

Sommige medicijnen zijn sterk gepigmenteerd, waardoor er geen bloed in de urine aanwezig is, maar wel kleurstof.

Aandoeningen

Blaas, urinewegen en prostaat
Infecties en andere problemen met de blaas veroorzaken regelmatig bloed in de urine.

• Blaaspoliepen: goedaardig gezwel in blaas met bloed in urine
• Blaasstenen: harde ophopingen van mineralen in de blaas
• Cystitis: blaasontsteking met problemen met urine en plassen
• Goedaardige prostaatvergroting bij mannen: plasproblemen
• Uretritis: ontsteking van de urinebuis met pijn bij het plassen
• Vergrote blaas

Bloed
Volgende bloedaandoeningen brengen bloed in de urine met zich mee.

• Aplastische anemie: bloedarmoede door beenmergfalen
• Hemofilie: bloedingsziekte door ontbreken stollingsfactoren
• Hypovolemische shock door onvoldoende bloed in het lichaam
• Sikkelcelanemie: bloedaandoening van rode bloedcellen
• Verworven bloedplaatjesdysfunctie
• Ziekte van Glanzmann: bloedstollingsaandoening

Infecties
Bij bepaalde infectieziekten komt sneller hematurie tot stand.

• Bacteriële gastro-enteritis: buikgriep door bacteriën
• Echinokokkose: cysten (abnormaal gevormde holten in het lichaam) door infectie met lintworm
• Endocarditis: ontsteking van de binnenkant van het hart
• Gele koorts: griepachtige symptomen en geelzucht
• Krim-Congo hemorragische koorts: ernstige virale infectie
• Loiasis: infectie met zwelling rond gewrichten en oogworm
• Schistosomiasis: parasitaire infectieziekte door wormen

Kanker
Bloed in de urine vloeit soms voort uit een vorm van kanker zoals:

• Baarmoederhalskanker: symptomen van vaginale bloedingen
• Blaaskanker: kanker in de blaas met bloed in urine
• Prostaatkanker: vaak geen symptomen, soms plasproblemen
• Wilmstumor: vorm van nierkanker bij kinderen met buikpijn

Nieren
Schade aan de nieren gaat vaak gepaard met hematurie.

• Alport-syndroom: symptomen aan nieren, urine, oren en ogen
• Analgeticanefropathie: nierschade door gebruik van pijnstillers
• Autosomaal dominante polycystische nierziekte (ADPKD)
• Cryoglobulinemie: symptomen aan huid, nieren en zenuwen
• Cystinurie: cystinestenen in nieren, urineleider en blaas
• Denys-Drash-syndroom: afwijkingen aan nieren en genitaliën
• Gezwollen nieren
• Goodpasture-syndroom: symptomen aan nieren en longen
• Lupus nefritis: ontsteking van nieren door auto-immuunziekte
• Mainzer-Saldino-syndroom: afwijkingen aan nieren, ogen en botten
• Medullaire cystennierziekte: symptomen aan nieren
• Nefrotisch syndroom: te veel eiwitverlies in urine
• Nierabces: ontsteking in de nier
• Nieradersyndroom: symptomen door afsluiting van ader die zuurstofrijk bloed vervoert van de nier naar het hart
• Nierstenen: symptomen van pijn en braken
• Pyelonefritis: ontsteking van het nierbekken en nierweefsel
• Renale arteriestenose: vernauwing van de nierslagader
• Renale koliek: ernstige pijn in zij en rug door nierstenen
• Syndroom van Alagille: symptomen aan lever, hart, nieren, ogen en skelet
• Tuberculose van de nieren: pijn in nieren, rugpijn en buikpijn
• Vesico-ureterale reflux: terugvloei van urine van blaas naar urineleiders en nieren

Oorzaken van hematurie bij kinderen

Hematurie bij kinderen is doorgaans niet ernstig. Wanneer een kind bloed in de urine heeft, komt dit meestal door een urineweginfectie (UTI) of een virale infectie zoals gastro-enteritis of griep.

Verhoogd risico op hematurie

Volgende patiënten lopen sneller risico op hematurie:

• Familiegeschiedenis van nierziekte of nierstenen
• Geslachtsgemeenschap (bij vrouwen verhoogt dit het risico op een urineweginfectie)
• Hogere leeftijd
• Mannelijk geslacht (mannen ouder dan 50 jaar krijgen vaak bloed in de urine door een vergrote prostaat)
• Recente virale of bacteriële infectie
• Recente infectie van de urinewegen
• Recente operatie aan urinewegen
• Recent trauma aan de blaas of nieren
• Zware lichamelijke inspanning

Symptomen van bloed in de urine

Bloed in de urine is op zichzelf een symptoom van een onderliggend probleem. Soms treedt alleen microscopische hematurie op, waarbij geen andere tekenen of symptomen optreden. Macroscopische hematurie is zichtbaar als een rode, roze of colakleurige urine. De hoeveelheid bloed in de urine weerspiegelt niet noodzakelijk de ernst van het probleem, maar dit is wel beangstigend voor de patiënt. Afhankelijk van de onderliggende oorzaak van hematurie, treden mogelijk volgende tekenen en symptomen op:

• Buikpijn
• Buikpijn bij kinderen
• Frequente aandrang om te plassen (pollakisurie)
• Misselijkheid
• Pijn in de flanken
• Pijn in de onderbuik
• Pijn in de rug
• Pijn tijdens het urineren (dysurie)
• Pijnlijke erecties bij mannen
• Zwelling van de geslachtsorganen bij vrouwen
• Zwelling van de nieren
• Zwelling van de vagina door infecties of irritatie

Diagnostisch onderzoek

De arts bespreekt de medische geschiedenis en de symptomen van de patiënt, en voert een lichamelijk onderzoek uit. Verder is urineonderzoek vereist. Daarnaast vraagt de arts vaak volgende beeldvormende onderzoeken aan:

• CT-scan (computertomografie): gedetailleerd röntgenonderzoek voor het bekijken van de blaas, urineleiders en nieren.
• MRI-scan (magnetic resonance imaging): gebruik van magneten en radiogolven om interne structuren van de blaas, urineleiders en nieren te bekijken.
• Echografie: geluidsgolven voor het creëren van beelden van de blaas, urineleiders en nieren.

Bij sommige patiënten is een cystoscopie vereist, een procedure waarbij de arts een kleine buis met een camera (cystoscoop) in de blaas inbrengt om deze te onderzoeken.

Behandeling van bloedwateren

Hematurie, het medische begrip voor bloed in de urine, vereist doorgaans geen zelfbehandeling als eerste stap. Het is van cruciaal belang dat een arts de onderliggende oorzaak van het bloed in de urine vaststelt voordat een behandeling kan worden gestart. De aanpak van hematurie hangt af van de geïdentificeerde oorzaak. Behandelingen kunnen variëren van medicatie en medische ingrepen tot veranderingen in voedingspatroon en levensstijl. In sommige gevallen kan een behandeling niet strikt noodzakelijk zijn, of kunnen zelfzorgmaatregelen en natuurlijke remedies voldoende zijn om de symptomen te verlichten. Het is echter altijd aanbevolen om een arts te raadplegen om eventuele andere onderliggende aandoeningen uit te sluiten en om een gepaste behandeling te bepalen.

Prognose

De prognose van hematurie hangt sterk af van de onderliggende oorzaak. In veel gevallen is hematurie tijdelijk en onschadelijk, vooral als het veroorzaakt wordt door intense fysieke inspanning of een tijdelijke infectie. Bij goedaardige oorzaken zoals een blaasontsteking of een voorbijgaande infectie verdwijnt de hematurie vaak vanzelf na behandeling.

Echter, als hematurie een symptoom is van een ernstigere aandoening zoals kanker of nierziekte, kan de prognose variëren. Vroegtijdige diagnose en behandeling van ernstige aandoeningen kunnen de prognose aanzienlijk verbeteren. Daarom is het cruciaal om bij het opmerken van bloed in de urine tijdig medische hulp te zoeken.

Psychosociale impact van hematurie

Hematurie kan niet alleen een medische impact hebben, maar ook psychosociale gevolgen voor de patiënt.

Emotionele gevolgen

De ontdekking van bloed in de urine kan leiden tot angst en bezorgdheid over mogelijke onderliggende aandoeningen, waaronder ernstige ziektes zoals kanker. Deze emotionele belasting kan een aanzienlijke impact hebben op de kwaliteit van leven van patiënten, met gevolgen voor hun mentale gezondheid.

Sociale stigma

Patiënten kunnen zich ook schamen om hun symptomen te bespreken, wat kan leiden tot isolement en het vermijden van sociale situaties. Dit sociale stigma kan het moeilijk maken voor patiënten om openhartig te zijn over hun aandoening en kan de tijd die nodig is om medische hulp te zoeken verlengen.

Ondersteuning en educatie

Het is essentieel dat zorgverleners psychosociale ondersteuning bieden aan patiënten met hematurie. Het verstrekken van duidelijke informatie over de aandoening en het belang van opvolging kan patiënten helpen om beter om te gaan met hun situatie en hen aanmoedigen om actief deel te nemen aan hun zorg.

Complicaties

Afhankelijk van de oorzaak van hematurie kunnen verschillende complicaties optreden:

Infecties

Bij een blaas- of nierinfectie kan het onbehandeld blijven leiden tot chronische infecties of het zich verspreiden naar andere delen van het urinestelsel.

Kanker

Bij kanker, zoals blaaskanker of nierkanker, kunnen complicaties optreden zoals metastase (verspreiding naar andere organen) of ernstige verstoringen van de nier- of blaasfunctie.

Nierstenen

Nierstenen kunnen complicaties veroorzaken zoals ernstige pijn, urine-wegobstructie of infecties.

Chronische aandoeningen

Bij chronische nierziekten kunnen verdere nieraandoeningen optreden, zoals nierfalen, wat langdurige medische behandeling of dialyse kan vereisen.

Preventie

Hoewel niet alle oorzaken van hematurie te voorkomen zijn, kunnen de volgende preventieve maatregelen helpen om het risico te verlagen:

Hydratatie
Voldoende water drinken kan helpen bij het voorkomen van urineweginfecties en nierstenen, die beide bloed in de urine kunnen veroorzaken.

Gezonde levensstijl
Een gezonde levensstijl, waaronder een evenwichtig voedingspatroon en regelmatig bewegen, kan bijdragen aan het verminderen van het risico op aandoeningen die hematurie kunnen veroorzaken, zoals diabetes en hoge bloeddruk.

Medicamenteuze voorzorgsmaatregelen
Het verstandig gebruik van medicijnen, vooral bij het nemen van pijnstillers of antistollingsmiddelen, kan helpen bij het voorkomen van bijwerkingen die hematurie kunnen veroorzaken.

Regelmatige medische controles
Voor mensen met een familiegeschiedenis van nierziekten of blaasproblemen, kan regelmatig medisch toezicht helpen bij het vroegtijdig opsporen van mogelijke problemen.

Behandeling van onderliggende aandoeningen
Vroege en effectieve behandeling van aandoeningen zoals blaasontstekingen, nierstenen of andere urinewegaandoeningen kan helpen bij het voorkomen van terugkerende hematurie.

Blaaskanker
Om het risico op blaaskanker te verminderen, zijn er enkele belangrijke preventieve maatregelen:

• Stoppen met roken: Roken is een belangrijke risicofactor voor blaaskanker.
• Voldoende hydratatie: Regelmatig drinken helpt om de blaas te reinigen en kan de kans op blaaskanker verminderen.
• Vermijden van chemische blootstellingen: Probeer contact met schadelijke chemicaliën te minimaliseren, vooral als je in een sector werkt waar je regelmatig met deze stoffen in aanraking komt.

Nierkanker
Preventieve maatregelen voor nierkanker omvatten:

• Stoppen met roken: Dit vermindert het risico op nierkanker aanzienlijk.
• Voldoende vochtinname: Het drinken van voldoende water helpt om de nieren gezond te houden.
• Vermijden van blootstelling aan schadelijke stoffen: Beperk contact met carcinogene stoffen, zoals sommige chemicaliën en zware metalen.
• Gezonde levensstijl: Een evenwichtige voeding, regelmatige lichaamsbeweging en het handhaven van een gezond gewicht spelen een belangrijke rol in het verminderen van het risico op nierkanker.

Nierstenen
Om nierstenen te voorkomen, kunnen de volgende maatregelen nuttig zijn:

• Aanpassing van de voeding: Beperk de inname van zout, eiwitten en oxalaatrijke voedingsmiddelen om het risico op nierstenen te verminderen.
• Voldoende hydratatie: Drink dagelijks genoeg water om de nieren goed door te spoelen en de vorming van nierstenen te voorkomen.
• Regelmatig medisch toezicht: Bij een geschiedenis van nierstenen kan regelmatige controle door een arts helpen om het risico op herhaling te monitoren.

Urineweginfecties
De preventie van urineweginfecties kan worden bevorderd door:

• Voldoende hydratatie: Zorg ervoor dat je genoeg water drinkt, zodat je regelmatig kunt urineren en bacteriën uit de blaas kunt spoelen.
• Tijdig urineren: Houd je plas niet op, want het uitstellen van urineren kan leiden tot bacteriële groei in de blaas.
• Goede hygiëne: Houd de genitaliën schoon en droog om infecties te voorkomen. Voor vrouwen kan het nuttig zijn om van voren naar achteren te vegen na het gebruik van het toilet.
• Probiotica: Overweeg het gebruik van probiotica om de gezonde bacteriën in het urinestelsel te ondersteunen, vooral na antibiotica-behandelingen.