Bacteriële gastro-enteritis: Buikgriep door bacteriën

Gastro-enteritis is letterlijk vertaald een maagdarmontsteking, in de volksmond bekend als “buikgriep”. Een bacteriële gastro-enteritis houdt in dat deze ontsteking veroorzaakt is door bacteriën. Een voedselinfectie of voedselvergiftiging zijn de meest voorkomende oorzaken van een bacteriële gastro-enteritis. Diarree, misselijkheid en overgeven zijn typische kenmerken van een buikgriep. Voldoende blijven drinken, lichte maaltijden en vrij verkrijgbare medicijnen zijn de beste behandelingsmethoden voor bacteriële gastro-enteritis. Onbehandelde gastro-enteritis leidt in zeldzame gevallen tot complicaties, die af en toe ernstig zijn. In ontwikkelde landen is de prognose van buikgriep echter zeer goed.

• Oorzaken: Voedselinfectie of voedselvergiftiging
• Besmetting met bacteriën
• Door voedsel overgedragen bacteriën
• Symptomen: Steeds diarree
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Vrij verkrijgbare medicijnen en zelfzorg
• Prognose: Meestal goed, maar risicogroepen hebben een slechtere prognose
• Complicaties: Zeldzaam maar ernstig
• Preventie: Basis hygiënemaatregelen en veilig voedselgebruik

Oorzaken: Voedselinfectie of voedselvergiftiging

Bij gastro-enteritis treedt gelijktijdig gastritis (maagslijmvliesontsteking) en enteritis (darmontsteking) op. Dit is het gevolg van een voedselinfectie of een voedselvergiftiging (diarree door inname van besmet voedsel).

Voedselinfectie

Bij een voedselinfectie is het niet altijd zichtbaar dat het voedsel aangetast is door bacteriën. De incubatietijd (de tijd tussen het oplopen van de infectie en het krijgen van de symptomen) bedraagt gemiddeld twaalf uur.

Voedselvergiftiging

Bacteriële gastro-enteritis (maagdarminfectie veroorzaakt door bacteriën) treft één persoon of een groep personen die hetzelfde voedsel hebben gegeten. Hierbij bevindt de door de bacterie geproduceerde toxine zich in het voedsel. Dit komt geregeld voor na picknicks of na het eten in schoolkantines, op grote sociale bijeenkomsten, op jeugdkampen of in restaurants. De incubatietijd bedraagt zes uur.

Besmetting met bacteriën

De meest gemaakte fouten waarbij bacteriën in het eten terechtkomen zijn:

• De handen niet goed wassen bij het bereiden van de voeding
• Bevroren of gekoelde voedingsmiddelen die niet op de juiste temperatuur bewaard zijn of niet goed opgewarmd zijn
• De voeding bereiden met kookgerei, snijplanken, of ander gereedschap dat onrein is
• Rauwe groente- of fruitsappen en zuivelproducten drinken
• Rauwe groenten eten of groenten die niet goed zijn gewassen
• Rauwe vis of oesters eten
• Te lang in de koelkast laten liggen van zuivel of voedsel met mayonaise (zoals koolsalade of aardappelsalade)
• Vlees of eieren onvoldoende verwarmen
• Water gebruiken uit een zwemput of beek of onbehandeld water gebruiken

Door voedsel overgedragen bacteriën

In diverse voedingsproducten komen mogelijk veel verschillende bacteriën terecht die leiden tot bacteriële gastro-enteritis.

• Alfalfa: enterohemorragische E. coli en Salmonella
• Eieren: Salmonella
• Gebakken rijst: Bacillus
• Gevogelte: Campylobacter
• Groenten: Aeromonas en C perfringens
• Oesters: Plesiomonas, Vibrio en calicivirus
• Rundergehakt: enterohemorragische E. coli
• Varkensvlees: C. perfringens en Y enterocolitica
• Vla, mayonaise: Staphylococcus
• Vlees: C. perfringens en Salmonella, Aeromonas, Campylobacter en Staphylococcus
• Zeevruchten: Aeromonas, Plesiomonas, Vibrio en astrovirus
• Zuivel: Campylobacter, Salmonella, Listeria en Staphylococcus

Bron: Food-borne bacteria, geraadpleegd op 19 oktober 2016

Symptomen: Steeds diarree

De milde tot ernstige symptomen zijn afhankelijk van het soort bacterie die de ziekte veroorzaakt. Alle vormen van voedselvergiftiging veroorzaken diarree. Andere symptomen zijn onder meer:

• braken
• buikkrampen
• buikpijn
• darmkrampen
• diarree (evt. met slijm en bloed)
• een bloederige ontlasting
• een stinkende ontlasting
• een verlies van eetlust
• koorts (soms)
• misselijkheid
• spierklachten
• uitdroging (dehydratie)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts onderzoekt de patiënt op tekenen van voedselvergiftiging. Deze veroorzaken mogelijk maagpijn en tekenen van uitdroging. Verder hoort hij via auscultatie (onderzoek met zijn stethoscoop) mogelijk nog darmrommelen (borborygmi) wanneer hij luistert naar de darmgeluiden. Rond de anus is mogelijk een rode huiduitslag te zien. Ondervoeding (bij chronische bacteriële gastro-enteritis) en uitdroging zijn daarnaast op te sporen bij een lichamelijk onderzoek.

Diagnostisch onderzoek

De arts laat een ontlastings- en/of voedselmonster onderzoeken door het laboratorium om te kijken welke kiem de oorzaak is van de klachten. Deze onderzoeken onthullen echter niet altijd de oorzaak van de diarree. Daarom bekijkt de arts ook het aantal witte bloedcellen in de ontlasting. Zijn deze hoog, dan wijst dit op de aanwezigheid van een infectie.

Differentiële diagnose

Het klinisch beeld van een buikgriep lijkt sterk op volgende ziekten:

• adenovirussen
• amoebiasis (darminfectie door parasiet)
• appendicitis
• Campylobacter infecties
• cholera (bacteriële infectieziekte met braken en diarree)
• Clostridium difficile colitis
• coeliakie (maag- en darmproblemen na het eten van gluten)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• cryptosporidiose (waterige diarree en braken door parasiet)
• darmkanker
• darmpoliepen (goedaardige gezwellen, soms een voorloper van kanker)
• de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies)
• diverticulitis (ontsteking van de uitstulpende zakjes op de darmwand)
• een colitis door cytomegalovirus
• gastro-intestinale infecties (infecties van maag en darmen door virussen)
• hepatitis A (leverontsteking door een virus)
• lactose-intolerantie (onvermogen om lactose te verteren)
• norovirus (virus dat braken en diarree veroorzaakt)
• reizigersdiarree (darmklachten door reizen in een ander land)
• TBC (tuberculose, een bacteriële infectieziekte van de longen en darmen)
• toxocariasis (worminfectie door Toxocara-worm)

Behandeling: Vrij verkrijgbare medicijnen en zelfzorg

Gastro-enteritis is vaak een milde aandoening die vanzelf weer verdwijnt. Geneesmiddelen en dieetmaatregelen kunnen echter helpen de symptomen te verlichten. Het is vooral belangrijk dat patiënten voldoende drinken en elektrolyten in balans houden, bij voorkeur met een oplossing van elektrolyten of een elektrolytenoplossing die verkrijgbaar is bij de apotheek.

Zelfzorg

• Eet licht verteerbare maaltijden zoals crackers, toast, bananen en rijst
• Drink voldoende water om uitdroging te voorkomen
• Vermijd vet, suiker, alcohol en cafeïne in de voeding
• Neem bij symptomen van misselijkheid kleine slokjes water en eet voedsel dat makkelijk verteerbaar is
• Herstart de voeding met lichte maaltijden zoals appelmoes, toast en crackers zodra de misselijkheid vermindert
• Vermijd koemelkproducten totdat de diarree volledig is verdwenen
• Neem antidiarreïca (diarreeremmer) alleen als de arts dit aanbeveelt

Medische behandeling

• Als er koorts optreedt of als er bloed in de ontlasting zit, moet medische hulp worden ingeroepen
• Als de patiënt tekenen van ernstige uitdroging vertoont, zoals duizeligheid, verminderde urineproductie of een zeer droge mond, kan ziekenhuisopname nodig zijn
• In ernstige gevallen of bij langdurige symptomen kan de arts antibiotica voorschrijven, afhankelijk van de oorzaak van de infectie

Prognose: Meestal goed, maar risicogroepen hebben een slechtere prognose

Algemene Prognose

De prognose voor een normale gastro-enteritis is meestal goed en de aandoening herstelt meestal binnen een paar dagen tot een week, zelfs zonder behandeling. Het risico op ernstige complicaties is laag bij gezonde volwassenen.

Risicogroepen

De prognose kan slechter zijn bij bepaalde groepen mensen, zoals:

• Zeer jonge kinderen
• Ouderen
• Mensen met een verzwakt immuunsysteem
• Mensen met chronische ziekten zoals diabetes of hartproblemen

Bij deze groepen kan gastro-enteritis leiden tot ernstige uitdroging of andere complicaties, en het kan langer duren voordat ze herstellen.

Complicaties: Zeldzaam maar ernstig

De complicaties van gastro-enteritis zijn zeldzaam, maar kunnen ernstig zijn. Enkele mogelijke complicaties zijn:

• Uitdroging door het verlies van vocht door diarree en braken
• Electrolytenstoornissen door het verlies van zouten en mineralen
• Bloedvergiftiging (sepsis) door bacteriële infectie
• Acute nierinsufficiëntie door ernstige uitdroging
• In zeldzame gevallen kan een infectie zich verspreiden naar andere organen en leiden tot meer ernstige gezondheidsproblemen

Preventie: Basis hygiënemaatregelen en veilig voedselgebruik

Hygiëne

• Was de handen grondig met water en zeep, vooral na het gebruik van het toilet en voor het bereiden van voedsel
• Gebruik aparte snijplanken voor rauw vlees en andere voedingsmiddelen om kruisbesmetting te voorkomen
• Kook voedsel goed door, vooral vlees en eieren
• Was fruit en groenten grondig voordat je ze eet
• Houd de koelkast op de juiste temperatuur (onder 4°C) en houd voedsel goed afgedekt

Voedselveiligheid

• Vermijd het eten van voedsel dat te lang op kamertemperatuur heeft gestaan
• Controleer de houdbaarheidsdatum van voedingsmiddelen en koop geen producten die over de datum zijn
• Gebruik veilige waterbronnen en vermijd ongezuiverd water

Door het naleven van deze basismaatregelen kan het risico op gastro-enteritis aanzienlijk worden verminderd.

Lees verder

• Virale gastro-enteritis: Buikgriep veroorzaakt door virus
• Maagdarminfecties (gastro-enteritis, buikgriep): Oorzaken
• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek
• Vibrio-infectie: Bacteriële infectie op huid, in buik of oor