Bacteriële gastro-enteritis: Buikgriep door bacteriën

Gastro-enteritis is letterlijk vertaald een maagdarmontsteking, in de volksmond bekend als “buikgriep”. Een bacteriële gastro-enteritis houdt in dat deze ontsteking veroorzaaktis door bacteriën. Een voedselinfectie of voedselvergiftiging zijn de meest voorkomende oorzaken van een bacteriële gastro-enteritis. Diarree, misselijkheid en overgeven zijn typische kenmerken van een buikgriep. Voldoende blijven drinken, lichte maaltijden en vrij verkrijgbare medicijnen zijn de beste behandelingsmethoden voor bacteriële gastro-enteritis. Onbehandelde gastro-enteritis leidt in zeldzame gevallen tot complicaties, die af en toe ernstig zijn. In ontwikkelde landen is de prognose van buikgriep echter zeer goed.

• Oorzaken: Voedselinfectie of voedselvergiftiging
• Besmetting met bacteriën
• Door voedsel overgedragen bacteriën
• Symptomen: Steeds diarree
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Vocht, voeding en medicijnen
• Complicaties bacteriële gastro-enteritis
• Prognose buikgriep

Oorzaken: Voedselinfectie of voedselvergiftiging

Bij gastro-enteritis treedt gelijktijdig gastritis (maagslijmvliesontsteking) en enteritis (darmontsteking op). Dit is het gevolg van een voedselinfectie of een voedselvergiftiging (diarree door inname van besmet voedsel).

Voedselinfectie

Bij een voedselinfectie is het niet altijd zichtbaar dat het voedsel aangetast is door bacteriën. De incubatietijd (de tijd tussen het oplopen van de infectie en het krijgen van de symptomen) bedraagt gemiddeld twaalf uur.

Voedselvergiftiging

Bacteriële gastro-enteritis (maagdarminfectie veroorzaakt door bacteriën) treft één persoon of een groep personen die hetzelfde voedsel hebben gegeten. Hierbij bevindt de door de bacterie geproduceerde toxine zich in het voedsel. Dit komt geregeld voor na picknicks of na het eten in schoolkantines, op grote sociale bijeenkomsten, op jeugdkampen of in restaurants. De incubatietijd bedraagt zes uur.

Besmetting met bacteriën

De meest gemaakte fouten waarbij bacteriën in het eten terecht komen zijn:

• De handen niet goed wassen bij het bereiden van de voeding
• Bevroren of gekoelde voedingsmiddelen die niet op de juiste temperatuur bewaard zijn of niet goed opgewarmd zijn
• De voeding bereiden met kookgerei, snijplanken, of ander gereedschap dat onrein is
• Rauwe groente- of fruitsappen en zuivelproducten drinken
• Rauwe groenten eten of groenten die niet goed zijn gewassen
• Rauwe vis of oesters eten
• Te lang in de koelkast laten liggen van zuivel of voedsel met mayonaise (zoals koolsalade of aardappelsalade)
• Vlees of eieren onvoldoende verwarmen
• Water gebruiken uit een zwemput of beek of onbehandeld water gebruiken

Door voedsel overgedragen bacteriën

In diverse voedingsproducten komen mogelijk veel verschillende bacteriën terecht die leiden tot bacteriële gastro-enteritis.

• Alfalfa: enterohemorragische E. coli en Salmonella
• Eieren: Salmonella
• Gebakken rijst: Bacillus
• Gevogelte: Campylobacter
• Groenten: Aeromonas en C perfringens
• Oesters: Plesiomonas, Vibrio en calicivirus
• Rundergehakt: enterohemorragische E. coli
• Varkensvlees: C. perfringens en Y enterocolitica
• Vla, mayonaise: Staphylococcus
• Vlees: C. perfringens en Salmonella, Aeromonas, Campylobacter en Staphylococcus
• Zeevruchten: Aeromonas, Plesiomonas, Vibrio en astrovirus
• Zuivel: Campylobacter, Salmonella, Listeria en Staphylococcus

Bron: Food-borne bacteria, geraadpleegd op 19 oktober 2016

Symptomen: Steeds diarree

De milde tot ernstige symptomen zijn afhankelijk van het soort bacterie die de ziekte veroorzaakt. Alle vormen van voedselvergiftiging veroorzaken diarree. Andere symptomen zijn onder meer:

• braken
• buikkrampen
• buikpijn
• darmkrampen
• diarree (evt. met slijm en bloed)
• een bloederige ontlasting
• een stinkende ontlasting
• een verlies van eetlust
• koorts (soms)
• misselijkheid
• spierklachten
• uitdroging (dehydratie)

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts onderzoekt de patiënt op tekenen van voedselvergiftiging. Deze veroorzaken mogelijk maagpijn en tekenen van uitdroging. Verder hoort hij via auscultatie (onderzoek met zijn stethoscoop) mogelijk nog darmrommelen (borborygmi) wanneer hij luistert naar de darmgeluiden. Rond de anus is mogelijk een rode huiduitslag te zien. Ondervoeding (bij chronische bacteriële gastro-enteritis) en uitdroging zijn daarnaast op te sporen bij een lichamelijk onderzoek.

Diagnostisch onderzoek

De arts laat een ontlastings- en/of voedselmonster onderzoeken door het laboratorium om te kijken welke kiem de oorzaak is van de klachten. Deze onderzoeken onthullen echter niet altijd de oorzaak van de diarree. Daarom bekijkt de arts ook het aantal witte bloedcellen in de ontlasting. Zijn deze hoog, dan wijst dit op de aanwezigheid van een infectie.

Differentiële diagnose

Het klinisch beeld van een buikgriep lijkt sterk op volgende ziekten:

• adenovirussen
• amoebiasis (darminfectie door parasiet)
• appendicitis
• Campylobacter infecties
• cholera (bacteriële infectieziekte met braken en diarree)
• Clostridium difficile colitis
• coeliakie (maag- en darmproblemen na het eten van gluten)
• colitis ulcerosa (chronische darmziekte met diarree, buikpijn en pijnlijke stoelgangsdrang)
• cryptosporidiose (waterige diarree en braken door parasiet)
• darmkanker
• darmpoliepen (goedaardige gezwellen, soms een voorloper van kanker)
• de ziekte van Crohn (aandoening met buikpijn, diarree en gewichtsverlies)
• diverticulitis (ontsteking van de uitstulpende zakjes op de darmwand)
• een colovesicale fistel
• een Meckel-divertikel
• gardnerella
• giardiasis (ziekte veroorzaakt door Giardia met slijmvliesbeschadiging en darmvlokatrofie)
• het kortedarmsyndroom
• isosporiasis
• lagere gastro-intestinale bloedingen
• microsporidiose (infectieziekte veroorzaakt door een Microsporidium waarbij de (aids-)patiënt neurologische afwijkingen en darminfecties heeft)
• salmonellose (infectie met Salmonella-bacteriën met diarree en buikpijn)
• shigellose (bacteriële infectie met diarree)
• virale gastro-enteritis (buikgriep veroorzaakt door een virus)
• voedselallergie
• voedselvergiftiging

Behandeling: Vocht, voeding en medicijnen

Vocht

De patiënt moet voldoende vocht drinken om uitdroging te voorkomen. Vooral kinderen drogen snel uit. Indien het drinken van voldoende vocht niet lukt omwille van chronische diarree, misselijkheid en/of braken, dan is het mogelijk dat de patiënt intraveneus (via een ader) vocht toegediend krijgt.

Voeding

Voedingsproducten met zout en kalium (banaan, vruchtensap) zijn verder aangewezen. Afgeraden zijn vezelrijke voedingsmiddelen, fruit en zuivel. Veel kleine porties eten is overigens aanbevolen bij buikgriep. Bananen, rijst, appelmoes en toast zijn de voedingsproducten die een patiënt met gastro-enteritis mag consumeren. Ook het zo snel mogelijk introduceren van mager vlees en heldere vloeistoffen is nodig.

Medicijnen

Patiënten die een diureticum (vocht afdrijvend geneesmiddel: plaspil) nemen, overleggen met de arts wat ze best doen bij gastro-enteritis. Sommige patiënten krijgen namelijk van de arts het advies om hiermee tijdelijk te stoppen. Uiteraard bespreekt de patiënt met buikgriep steeds zijn medicatiegebruik met de arts en stopt hij niet zonder overleg met deze medicatie. Antibiotica is medicatie die de arts in sommige gevallen inzet om bacteriële gastro-enteritis te behandelen. Dit is vooral nuttig bij zeer ernstige diarree of bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem. Voorts zijn vrij verkrijgbare medicijnen tegen diarree beschikbaar. Vooral probiotica zijn hiervoor inzetbaar. Heeft de patiënt echter bloed bij de ontlasting, koorts of ernstige diarree, dan overlegt hij met de arts of hij deze medicijnen moet nemen. Ook bij kinderen met buikgriep is het raadzaam om contact op te nemen met een arts.

Complicaties bacteriële gastro-enteritis

In ernstigere gevallen is gastro-enteritis levensbedreigend door een shock als gevolg van elektrolytenverlies en uitdroging (dehydratie). Bepaalde zeldzame van E. coli-bacteriën veroorzaken voorts ernstige anemie (bloedarmoede), gastro-intestinale bloedingen of nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie).

Andere complicaties zijn afhankelijk van de bacterie die buikgriep veroorzaakt.

• Aeromonas caviae: Darminvaginatie, gramnegatieve sepsis, en hemolytisch-uremisch syndroom (uremie), eiwitten in de urine, purpura (wat grotere onderhuidse bloedingen), bloedingen (o.a. in de hersenen))
• Bacillus: leverfalen (zeer zelden) en rhabdomyolyse (afbraak spieren, gewrichten en urinewegen) (zeer zelden)
• Campylobacter: Bacteriëmie, meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn, koorts en een stijve nek), cholecystitis (ontsteking van galblaas met buikpijn, koorts en misselijkheid), een urineweginfectie, pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen), en het syndroom van Reiter (reactieve artritis: ziekte met symptomen aan huid, maag, darmen en ogen)
• Clostridium difficile: Chronische diarree, toxisch megacolon, en ileus (gestopte darmbewegingen met verstopping van darmen)
• Clostridium perfringens serotype C: Enteritis necroticans (acute necrotiserende enteritis, leidend tot ulceraties (verzweringen) en soms perforaties (doorboringen)
• Enterohemorragische E. coli O157: H7: hemolytisch-uremisch syndroom, trombocytopenie (een tekort aan bloedplaatjes), anemie (een tekort aan rode bloedcellen), bewustzijnsverlies, convulsies)
• Enterohemorragische E. coli: Hemorragische colitis (dikkedarmontsteking met bloedingen)
• Listeria: Bacteriëmie en meningitis (ontsteking van hersen- of ruggenmergsvliezenà
• Plesiomonas: Septikemie (bloedvergiftiging)
• Salmonella: Koorts, bacteriëmie, meningitis, osteomyelitis (ontsteking van het beenmerg), myocarditis (ontsteking van de hartspier) en het Reiter-syndroom
• Shigella: Aanvallen, het hemolytisch-uremisch syndroom, een darmperforatie (gat in darm) en het Reiter-syndroom
• Vibrio: Snelle uitdroging
• Yersinia enterocolitica: Appendicitis (ontsteking van het wormvormig aanhangsel van de blindedarm), een darmperforatie, darminvaginatie, peritonitis (een buikvliesontsteking), een toxisch megacolon, cholangitis (ontsteking van galwegen met koorts, buikpijn en geelzucht), bacteriëmie en het Reiter-syndroom

Prognose buikgriep

De patiënt herstelt meestal binnen enkele dagen volledig van een bacteriële gastro-enteritis. In geïndustrialiseerde landen komt een overlijden door een bacteriële gastro-enteritis nauwelijks voor. In ontwikkelingslanden komen jaarlijks echter miljoenen patiënten te overlijden aan bacteriële gastro-enteritis als gevolg van ondervoeding en uitdroging.

Lees verder

• Virale gastro-enteritis: Buikgriep veroorzaakt door virus
• Maagdarminfecties (gastro-enteritis, buikgriep): Oorzaken
• Buikpijn: Veelvoorkomende oorzaken van pijn in buikstreek
• Vibrio-infectie: Bacteriële infectie op huid, in buik of oor