Dehydratie (uitdroging): Tekort aan vocht in de weefsels

Uitdroging treedt op wanneer de vochtbalanshouding in het lichaam verstoord is en er een tekort aan vocht in de weefsels ontstaat. Het lichaam heeft hierbij meer vocht verloren dan de patiënt inneemt. Verschillende oorzaken waaronder inspanning, hitte en ziekte veroorzaken dehydratie. Wanneer de patiënt hiervoor geen tijdige behandeling krijgt, ontstaat ernstige uitdroging wat een potentieel levensbedreigende noodsituatie is. Uitdroging valt in veel gevallen te voorkomen of zelf te behandelen.

• Synoniemen dehydratie
• Risico’s dehydratatie
• Oorzaken: Tekort aan vocht in de weefsels
• Symptomen: Huid en urine
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van uitdrogingsverschijnselen
• Prognose aandoening
• Complicaties dehydratie
• Preventie uitdroging

Synoniemen dehydratie

Dehydratie is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• dehydratatie
• exsiccose
• uitdroging

Risico’s dehydratatie

Iedereen is mogelijk getroffen door dehydratie, maar baby’s, kinderen, ouderen, patiënten met een chronische aandoening, duursporters, mensen die leven op grote hoogte en mensen die werken of sporten in warm en vochtig weer, lopen een hoger risico op uitdroging.

Oorzaken: Tekort aan vocht in de weefsels

Wanneer de patiënt onvoldoende vocht inneemt en/of te veel vocht verliest, ontstaat een tekort aan vocht in de weefsels. Door braken, diarree, koorts, te veel zweten (bijvoorbeeld bij inspanning in warm weer) en teveel urineren (ongecontroleerde diabetes mellitus of door sommige medicijnen zoals diuretica (vocht afdrijvende geneesmiddelen) verliest hij mogelijk veel vocht en ontstaat dehydratie. Wanneer de patiënt onvoldoende eet en/of drinkt, komt dat omdat hij bijvoorbeeld ziek of misselijk is. Ook diabetes geeft een hoger risico op dehydratie. Bovendien leidt een zere, droge keel eveneens in een verminderde vochtinname. Soms zijn bepaalde patiënten niet in staat om vocht in te nemen, bijvoorbeeld omdat de persoon een handicap heeft, net kaakchirurgie heeft gehad of in coma ligt. Uitdroging ontstaat eveneens in gebieden waar veilig drinkwater niet voorhanden is. Tot slot leiden aanzienlijke huidverwondingen zoals brandwonden, mondzweren, ernstige huidaandoeningen en huidinfecties tot dehydratie.

Symptomen: Huid en urine

Milde tot matige uitdroging

Milde tot matige uitdroging kenmerkt zich door volgende symptomen:

• hoofdpijn en ochtendhoofdpijn
• huidproblemen zoals:
• een droge en koele huid
• een droge huid rond de ogen
• ingezonken fontanellen (bij de geboorte nog niet verbeende plekken van de schedel) bij zuigelingen
• mondproblemen zoals:
• een droge mond of plakkerige mond
• een gele tong
• een smaakstoornis zoals een zoute smaak in de mond
• meer dorst (polydipsie)
• tongvlekken
• slaperigheid (vooral bij baby’s)
• spierkrampen (bijvoorbeeld handkrampen)
• urineafwijkingen zoals:
• een gewijzigde urinekleur: gele urine of oranje urine
• vette urine (door verstopte lymfevaten in nieren)
• kristallurie (kristallen in de urine)
• urine met koffiegeur
• weinig plassen (oligurie)
• zoete urinegeur
• wallen onder de ogen

Ernstige uitdroging

De symptomen van ernstige uitdroging omvatten:

• bewusteloosheid
• delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie)
• diepliggende ogen
• constipatie (obstipatie)
• duizeligheid
• flauwvallen
• een droge en verschrompelde huid
• een hoge hartslag (tachycardie)
• een shock (onvoldoende bloedstroom door het lichaam)
• een snelle ademhaling (tachypneu)
• een verminderde of afwezige urineproductie (anurie) of erg donkergele urine
• een onvermogen om te zweten (anhidrose)
• hartkloppingen
• lusteloosheid
• prikkelbaarheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts merkt bij een lichamelijk onderzoek dat de patiënt een lage bloeddruk (hypotensie) vertoont. De bloeddruk daalt eveneens wanneer de patiënt opstaat nadat hij heeft gelegen. De arts drukt tevens op een vingertip. Deze krijgt de witte kleur en wordt daarna niet meer (snel) terug roze. De huid is ook niet meer zo elastisch als normaal. Slechts langzaam komt de huid weer op z’n juiste positie terecht als de arts een plooi maakt in de huid. Mogelijk heeft de patiënt koorts, diarree en hierdoor gewichtsverlies. Tot slot bemerkt hij bij de patiënt een versnelde hartslag (tachycardie)

Diagnostisch onderzoek

De nierfunctie valt met een bloedonderzoek en urineonderzoek te controleren. Verder is een urineonderzoek ook nodig om de oorzaak van de uitdroging te onderzoeken (diabetes, leverproblemen, …). De kleur van de urine is een goede graadmeter voor dehydratie. Heldere of licht gekleurde urine wijst op een goede vochtbalans. Urine met een donkergele of oranje kleur wijzen meestal op uitdroging. Tot slot is een bloedsuikertest nodig bij diabetici.

Differentiële diagnose

Dehydratie valt eveneens te verwarren met volgende aandoeningen, syndromen of symptomen:

• anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• diabetes insipidus (aandoening met symptomen van veel dorst, vaak plassen en grote hoeveelheden plassen)
• diabetische ketoacidose (complicatie van diabetes)
• diarree
• een darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken)
• een shock
• enterovirale infecties
• gastro-enteritis (buikgriep)
• het adrenogenitaal syndroom (mannelijke kenmerken bij meisjes)
• hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed)
• hypernatriëmie (verhoogd natriumgehalte in het bloed)
• hypertrofische pylorusstenose
• hypochloremische alkalose
• hypoglykemie (te laag bloedsuikergehalte)
• hypokaliëmie (te laag kaliumgehalte in het bloed)
• hyponatriëmie
• hypotensie bij de pasgeborene
• intestinale malrotatie
• intestinale een volvulus (darmknoop: verdraaiing in darm met obstipatie, misselijkheid en pijn)
• metabole acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• metabole alkalose
• neonatale sepsis (bloedvergiftiging bij baby's)
• oligurie (verminderde urineproductie).

Behandeling van uitdrogingsverschijnselen

Zelfzorg

Een natte handdoek, en verluchting voorzien in de vorm van het ontdoen van overtollige kledij en airconditioning, koelt de patiënt af bij warmteblootstelling of een verhoogde temperatuur. De huid blootstellen aan extreme koude is niet aanbevolen, omdat de bloedvaten hierdoor juist nog meer vernauwen. Op ijsblokjes zuigen of water of sportdranken die elektrolyten bevatten drinken verhelpt de uitdroging wel. Bij een patiënt met mondzweren of een patiënt die net kaakchirurgie heeft gehad, helpt het goed om te drinken met behulp van een rietje. Is de oorzaak van de uitdroging een maagvirus, dan is de patiënt normaal gezien binnen enkele dagen hersteld. Zouttabletten leiden mogelijk tot ernstige complicaties dus die neemt de patiënt best niet in.

Professionele medische zorg

Indien de patiënt diarree heeft, vraagt hij best eetadviezen aan de arts. Mogelijk is medicatie vereist. Daarnaast is ernstige uitdroging een medische noodsituatie. Hiervoor verblijft de patiënt in een ziekenhuis waar hij intraveneus vocht toegediend krijgt. De arts behandelt hier eveneens de oorzaak van de dehydratie.

Prognose aandoening

De patiënten herstellen snel en volledig als de diagnose en behandeling snel gebeurt. Indien dit echter niet gebeurt, treden complicaties op.

Complicaties dehydratie

Onbehandelde ernstige uitdroging leidt tot blijvende hersenschade, pijn op de borst, ademhalingsproblemen, flauwvallen, anurie (afwezige urineproductie), epileptische aanvallen, hersenoedeem (zwelling van de hersenen), een hypovolemische shock (een shock door een te laag bloedvolume), nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie) of de dood.

Preventie uitdroging

Voldoende drinken is belangrijk, zeker bij warm weer en bij inspanning, of bij koorts, braken of diarree. Zieke personen, vooral baby’s, kinderen of ouderen, letten goed op hun vochtinname. Indien het drinken moeilijk verloopt, neemt de begeleider of patiënt onmiddellijk contact op met een arts. Hij moet hierbij niet wachten totdat symptomen van uitdroging zijn opgetreden.

Lees verder

• Uitdroging bij baby's: Symptomen, behandeling en preventie