Dehydratie (uitdroging): Tekort aan vocht in de weefsels

Uitdroging treedt op wanneer de vochtbalans in het lichaam verstoord is en er een tekort aan vocht in de weefsels ontstaat. Het lichaam verliest meer vocht dan de patiënt inneemt. Verschillende oorzaken, waaronder inspanning, hitte en ziekte, kunnen uitdroging veroorzaken. Zonder tijdige behandeling kan ernstige uitdroging optreden, wat een potentieel levensbedreigende situatie is. In veel gevallen kan uitdroging worden voorkomen of zelf worden behandeld.

• Synoniemen dehydratie
• Epidemiologie van dehydratie
• Mechanisme
• Oorzaken: Tekort aan vocht in de weefsels
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Huid en urine
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van uitdrogingsverschijnselen
• Prognose aandoening
• Complicaties dehydratie
• Preventie uitdroging

Synoniemen dehydratie

Dehydratie is eveneens gekend onder deze synoniemen:

• dehydratatie
• exsiccose
• uitdroging

Epidemiologie van dehydratie

Prevalentie wereldwijd

De prevalentie van dehydratie varieert wereldwijd en is vooral hoog in landen met warme klimaten en beperkte toegang tot schoon drinkwater. Onder bepaalde bevolkingsgroepen, zoals ouderen en kinderen, komt dehydratie relatief vaak voor. Dehydratie is wereldwijd een veelvoorkomend probleem en draagt bij aan verhoogde morbiditeit en mortaliteit, vooral in ontwikkelingslanden.

Leeftijdsverschillen

Ouderen en jonge kinderen lopen een hoger risico op dehydratie. Bij ouderen nemen dorstgevoelens en nierfunctie vaak af, wat het risico op dehydratie verhoogt. Kinderen zijn extra vatbaar vanwege hun hoge vochtbehoefte en kwetsbaarheid voor diarree en infecties.

Invloed van klimatologische factoren

Warme en droge klimaten, evenals seizoensgebonden hittegolven, dragen bij aan een verhoogd risico op dehydratie. In warme maanden en tijdens droogte is de incidentie van dehydratie hoger, vooral bij mensen die buiten werken of sporten.

Mechanisme

Rol van vochtbalans in het lichaam

Het lichaam handhaaft een constante vochtbalans door opname en uitscheiding van vocht. Water wordt verkregen uit dranken en voedsel en gaat verloren door urine, zweet, ademhaling en ontlasting. Dehydratie treedt op wanneer het vochtverlies groter is dan de opname, wat kan leiden tot ernstige complicaties.

Invloed van elektrolytenverlies

Bij dehydratie raakt het lichaam niet alleen water, maar ook essentiële elektrolyten zoals natrium en kalium kwijt. Dit elektrolytenverlies kan de zenuw- en spierfunctie verstoren en leiden tot krampen, hartritmestoornissen en andere gezondheidsproblemen.

Oorzaken van vochtverlies

Vochtverlies kan ontstaan door verschillende factoren, zoals hoge temperaturen, intensieve inspanning, ziekte met braken of diarree, en onvoldoende inname van water. Dit verstoorde mechanisme speelt een centrale rol bij het ontstaan van dehydratie en de ernst ervan.

Oorzaken: Tekort aan vocht in de weefsels

Wanneer de patiënt onvoldoende vocht inneemt en/of te veel vocht verliest, ontstaat een tekort aan vocht in de weefsels. Door braken, diarree, koorts, te veel zweten (bijvoorbeeld bij inspanning in warm weer) en teveel urineren (ongecontroleerde diabetes mellitus of door sommige medicijnen zoals diuretica (vocht afdrijvende geneesmiddelen) verliest hij mogelijk veel vocht en ontstaat dehydratie. Wanneer de patiënt onvoldoende eet en/of drinkt, komt dat omdat hij bijvoorbeeld ziek of misselijk is. Ook diabetes geeft een hoger risico op dehydratie. Bovendien leidt een zere, droge keel eveneens in een verminderde vochtinname. Soms zijn bepaalde patiënten niet in staat om vocht in te nemen, bijvoorbeeld omdat de persoon een handicap heeft, net kaakchirurgie heeft gehad of in coma ligt. Uitdroging ontstaat eveneens in gebieden waar veilig drinkwater niet voorhanden is. Tot slot leiden aanzienlijke huidverwondingen zoals brandwonden, mondzweren, ernstige huidaandoeningen en huidinfecties tot dehydratie.

Risicofactoren

Onvoldoende vochtinname

Een lage vochtinname door onvoldoende drinken of beperkte toegang tot water is een van de belangrijkste risicofactoren voor dehydratie. Dit kan voorkomen bij mensen die niet regelmatig drinken of geen toegang hebben tot schoon drinkwater.

Verhoogde vochtbehoefte

Intensieve fysieke activiteiten, hoge temperaturen, of koorts verhogen de behoefte aan vocht. Mensen die zware lichamelijke arbeid verrichten of intensief sporten zonder voldoende te drinken, lopen een verhoogd risico op dehydratie.

Gezondheidsproblemen zoals diarree en braken

Patiënten die lijden aan ziekten die gepaard gaan met overmatig vochtverlies, zoals gastro-enteritis, hebben een verhoogd risico op dehydratie. Braken en diarree veroorzaken aanzienlijk vochtverlies, vooral bij kinderen en ouderen.

Risicogroepen

Kinderen

Kinderen zijn kwetsbaarder voor dehydratie door hun kleinere lichaamsvolume en hogere stofwisseling. Infecties die braken en diarree veroorzaken, zijn bij kinderen vaak ernstiger, waardoor ze snel vocht verliezen.

Ouderen

Bij ouderen zijn dorstgevoel en nierfunctie vaak verminderd, wat het risico op dehydratie vergroot. Dit komt door fysiologische veranderingen en mogelijk door medicatiegebruik dat het vochtverlies verhoogt.

Mensen met chronische ziekten

Patiënten met chronische aandoeningen zoals diabetes, nieraandoeningen of hartfalen lopen een verhoogd risico op dehydratie. Medicijnen zoals diuretica verhogen het risico doordat ze vocht uit het lichaam verwijderen.

Symptomen: Huid en urine

Milde tot matige uitdroging

Milde tot matige uitdroging kenmerkt zich door volgende symptomen:

• hoofdpijn en ochtendhoofdpijn
• huidproblemen zoals:
• een droge en koele huid
• een droge huid rond de ogen
• ingezonken fontanellen (bij de geboorte nog niet verbeende plekken van de schedel) bij zuigelingen
• mondproblemen zoals:
• een droge mond of plakkerige mond
• een gele tong
• een smaakstoornis zoals een zoute smaak in de mond
• meer dorst (polydipsie)
• tongvlekken
• slaperigheid (vooral bij baby’s)
• spierkrampen (bijvoorbeeld handkrampen)
• urineafwijkingen zoals:
• een gewijzigde urinekleur: gele urine of oranje urine
• vette urine (door verstopte lymfevaten in nieren)
• kristallurie (kristallen in de urine)
• urine met koffiegeur
• weinig plassen (oligurie)
• zoete urinegeur
• wallen onder de ogen

Ernstige uitdroging

De symptomen van ernstige uitdroging omvatten:

• bewusteloosheid
• delirium (acute verwardheid met wijzigingen in hersenfunctie)
• diepliggende ogen
• constipatie (obstipatie)
• duizeligheid
• flauwvallen
• een droge en verschrompelde huid
• een hoge hartslag (tachycardie)
• een shock (onvoldoende bloedstroom door het lichaam)
• een snelle ademhaling (tachypneu)
• een verminderde of afwezige urineproductie (anurie) of erg donkergele urine
• een onvermogen om te zweten (anhidrose)
• hartkloppingen
• lusteloosheid
• prikkelbaarheid
• verwardheid

Alarmsymptomen

Ernstige dorst en verminderde urineproductie

Een plotselinge en intense dorst in combinatie met weinig of donkere urine is een alarmsymptoom van ernstige dehydratie. Deze symptomen duiden op een tekort aan vocht en elektrolyten en vereisen onmiddellijke behandeling.

Verwarring en bewustzijnsveranderingen

Bij ernstige dehydratie kunnen patiënten symptomen vertonen zoals verwarring, duizeligheid, en zelfs bewustzijnsverlies. Deze tekenen wijzen op een ernstige verstoring van de elektrolytenbalans en hydratatie in het lichaam.

Droge huid en slijmvliezen

Droge huid, droge mond en slijmvliezen zijn tekenen van uitdroging. Dit gaat vaak gepaard met een verlaagde bloeddruk en verhoogde hartslag, wat kan wijzen op een ernstig vochttekort.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De arts merkt bij een lichamelijk onderzoek dat de patiënt een lage bloeddruk (hypotensie) vertoont. De bloeddruk daalt eveneens wanneer de patiënt opstaat nadat hij heeft gelegen. De arts drukt tevens op een vingertip. Deze krijgt de witte kleur en wordt daarna niet meer (snel) terug roze. De huid is ook niet meer zo elastisch als normaal. Slechts langzaam komt de huid weer op z’n juiste positie terecht als de arts een plooi maakt in de huid. Mogelijk heeft de patiënt koorts, diarree en hierdoor gewichtsverlies. Tot slot bemerkt hij bij de patiënt een versnelde hartslag (tachycardie)

Diagnostisch onderzoek

De nierfunctie valt met een bloedonderzoek en urineonderzoek te controleren. Verder is een urineonderzoek ook nodig om de oorzaak van de uitdroging te onderzoeken (diabetes, leverproblemen, …). De kleur van de urine is een goede graadmeter voor dehydratie. Heldere of licht gekleurde urine wijst op een goede vochtbalans. Urine met een donkergele of oranje kleur wijzen meestal op uitdroging. Tot slot is een bloedsuikertest nodig bij diabetici.

Differentiële diagnose

Dehydratie valt eveneens te verwarren met volgende aandoeningen, syndromen of symptomen:

• anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren)
• diabetes insipidus (aandoening met symptomen van veel dorst, vaak plassen en grote hoeveelheden plassen)
• diabetische ketoacidose (complicatie van diabetes)
• diarree
• een darmobstructie (verstopping in darm met buikpijn en braken)
• een shock
• enterovirale infecties
• gastro-enteritis (buikgriep)
• het adrenogenitaal syndroom (mannelijke kenmerken bij meisjes)
• hyperkaliëmie (verhoogd kaliumgehalte in het bloed)
• hypernatriëmie (verhoogd natriumgehalte in het bloed)
• hypertrofische pylorusstenose
• hypochloremische alkalose
• hypoglykemie (te laag bloedsuikergehalte)
• hypokaliëmie (te laag kaliumgehalte in het bloed)
• hyponatriëmie
• hypotensie bij de pasgeborene
• intestinale malrotatie
• intestinale een volvulus (darmknoop: verdraaiing in darm met obstipatie, misselijkheid en pijn)
• metabole acidose (te hoge zuurgraad van het bloed)
• metabole alkalose
• neonatale sepsis (bloedvergiftiging bij baby's)
• oligurie (verminderde urineproductie).

Behandeling van uitdrogingsverschijnselen

Zelfzorg

Een natte handdoek, en verluchting voorzien in de vorm van het ontdoen van overtollige kledij en airconditioning, koelt de patiënt af bij warmteblootstelling of een verhoogde temperatuur. De huid blootstellen aan extreme koude is niet aanbevolen, omdat de bloedvaten hierdoor juist nog meer vernauwen. Op ijsblokjes zuigen of water of sportdranken die elektrolyten bevatten drinken verhelpt de uitdroging wel. Bij een patiënt met mondzweren of een patiënt die net kaakchirurgie heeft gehad, helpt het goed om te drinken met behulp van een rietje. Is de oorzaak van de uitdroging een maagvirus, dan is de patiënt normaal gezien binnen enkele dagen hersteld. Zouttabletten leiden mogelijk tot ernstige complicaties dus die neemt de patiënt best niet in.

Professionele medische zorg

Indien de patiënt diarree heeft, vraagt hij best eetadviezen aan de arts. Mogelijk is medicatie vereist. Daarnaast is ernstige uitdroging een medische noodsituatie. Hiervoor verblijft de patiënt in een ziekenhuis waar hij intraveneus vocht toegediend krijgt. De arts behandelt hier eveneens de oorzaak van de dehydratie.

Prognose aandoening

De patiënten herstellen snel en volledig als de diagnose en behandeling snel gebeurt. Indien dit echter niet gebeurt, treden complicaties op.

Complicaties dehydratie

Onbehandelde ernstige uitdroging leidt tot blijvende hersenschade, pijn op de borst, ademhalingsproblemen, flauwvallen, anurie (afwezige urineproductie), epileptische aanvallen, hersenoedeem (zwelling van de hersenen), een hypovolemische shock (een shock door een te laag bloedvolume), nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie) of de dood.

Preventie uitdroging

Voldoende drinken is belangrijk, zeker bij warm weer en bij inspanning, of bij koorts, braken of diarree. Zieke personen, vooral baby’s, kinderen of ouderen, letten goed op hun vochtinname. Indien het drinken moeilijk verloopt, neemt de begeleider of patiënt onmiddellijk contact op met een arts. Hij moet hierbij niet wachten totdat symptomen van uitdroging zijn opgetreden.

Lees verder

• Uitdroging bij baby's: Symptomen, behandeling en preventie