Acidose: Te hoge zuurgraad van het bloed

Acidose is een aandoening waarbij te veel zuur in de lichaamsvloeistoffen aanwezig is. Normaal gesproken hebben mensen met gezonde nieren en longen geen ernstige acidose, maar wanneer er problemen zijn met deze organen, kan acidose sneller optreden. Een pH (zuurgraad) in het bloed van 7,0 is neutraal. Van acidose is sprake wanneer de pH 7,35 of lager is. Deze lagere pH-waarde betekent dat het bloed zuur is. Acidose bestaat in verschillende vormen, met name respiratoire en metabole acidose. Veel voorkomende symptomen zijn hoofdpijn, verwardheid, braken, slaperigheid en vermoeidheid. Omdat acidose voorkomt bij tal van aandoeningen of door verschillende andere factoren, is het belangrijk om de behandeling hierop af te stemmen. De vooruitzichten zijn zeer goed indien de patiënt snel behandeld wordt, maar zijn veeleer somber indien dit niet het geval is.

• Epidemiologie van acidose
• Mechanisme van acidose
• Oorzaken en soorten van te hoge zuurgraad van het bloed
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van metabole en respiratoire acidose
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventieve maatregelen en risicofactoren

Epidemiologie van acidose

Acidose is een aandoening waarbij er een te hoge concentratie aan waterstofionen (H⁺) in het bloed aanwezig is, wat resulteert in een verlaging van de pH-waarde. Deze toestand kan verschillende oorzaken hebben en komt voor bij diverse patiëntengroepen. Een diepgaand begrip van de epidemiologie van acidose is cruciaal voor het identificeren van risicofactoren en het verbeteren van de klinische zorg.

Prevalentie van acidose

De prevalentie van acidose varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de patiëntpopulatie.

Acidose in ziekenhuisinstellingen

Studies tonen aan dat acidose vaak voorkomt bij patiënten die in ziekenhuizen worden opgenomen, vooral bij degenen met ernstige aandoeningen zoals sepsis, longziekten, en metabole stoornissen. De prevalentie kan oplopen tot 50% bij bepaalde groepen patiënten, zoals degenen op intensieve zorgafdelingen.

Regionale verschillen

Regionale verschillen in prevalentie kunnen worden beïnvloed door de beschikbaarheid van medische zorg, diagnostische capaciteiten en de prevalentie van aandoeningen die acidose kunnen veroorzaken. In ontwikkelingslanden kunnen infectieziekten en ondervoeding belangrijke bijdragen leveren aan de incidentie van acidose.

Leeftijd en geslacht

Acidose komt vaak voor bij ouderen, vooral bij patiënten met chronische aandoeningen zoals diabetes en nierziekten. Mannen lijken een hogere incidentie van metabole acidose te hebben in vergelijking met vrouwen, mogelijk door hogere prevalentie van risicovolle gedragingen en aandoeningen.

Mechanisme van acidose

Acidose kan worden ingedeeld in verschillende typen op basis van de onderliggende mechanismen die leiden tot een verhoogde zuurconcentratie in het bloed.

Metabole acidose

Metabole acidose ontstaat wanneer er een teveel aan organische zuren in het lichaam is of wanneer er een tekort is aan bicarbonaat.

Oorzaken van metabole acidose

Dit kan veroorzaakt worden door aandoeningen zoals diabetes mellitus (diabetische ketoacidose), nierinsufficiëntie, en langdurige diarree. Elk van deze aandoeningen leidt tot een verstoring van het zuur-base-evenwicht.

Fysiologische reacties

Het lichaam probeert de effecten van metabole acidose te compenseren door de ademhaling te verhogen (hyperventilatie), wat resulteert in een verhoogde excretie van kooldioxide (CO₂).

Respiratoire acidose

Respiratoire acidose treedt op wanneer de longen niet in staat zijn om voldoende CO₂ uit te scheiden.

Oorzaken van respiratoire acidose

Dit kan veroorzaakt worden door aandoeningen zoals chronische obstructieve longziekte (COPD), astma-aanvallen of een verminderde ventilatie door neurologische aandoeningen.

Fysiologische reacties

Het lichaam kan ook hier proberen te compenseren door de nieren te stimuleren om bicarbonaat te behouden, maar deze reactie is langzamer dan de acute veranderingen in de ademhaling.

Oorzaken en soorten van te hoge zuurgraad van het bloed

De nieren en de longen zorgen voor een evenwicht (juiste pH = zuurgraad) van zuren en basen (chemische stoffen) in het lichaam. Acidose vindt plaats wanneer zuur zich opbouwt of wanneer bicarbonaat (een base) verloren gaat. Acidose is tevens het tegenovergestelde van alkalose (een aandoening waarbij zich teveel base in de lichaamsvloeistoffen bevindt). Acidose is onderverdeeld in respiratoire of metabole acidose.

Respiratoire acidose

Respiratoire acidose ontstaat wanneer er te veel kooldioxide (een zuur) in het lichaam aanwezig is. Deze vorm van acidose is meestal het gevolg van het onvermogen van het lichaam om voldoende kooldioxide te verwijderen via de ademhaling. Andere namen voor respiratoire acidose zijn hypercapnische acidose en kooldioxide-acidose. Oorzaken van respiratoire acidose zijn onder meer:

• Borstkasmisvormingen zoals kyfose
• Een borstletsel
• Een chronische longaandoening zoals astma
• Overmatig gebruik van sedativa (kalmerende geneesmiddelen)
• Obesitas, waardoor ademen bemoeilijkt is
• Overmatig gebruik van alcohol (alcoholmisbruik)
• Problemen met het zenuwstelsel
• Spierzwakte in de borst

Metabole acidose

Metabole acidose ontstaat wanneer het lichaam te veel zuur produceert of wanneer de nieren niet voldoende zuur uit het lichaam verwijderen. Metabole acidose is ingedeeld in verschillende soorten:

• Diabetische acidose: Diabetische acidose, ook gekend als “diabetische ketoacidose” of “DKA”, ontstaat wanneer ketonlichamen (bepaalde stoffen die zuur zijn) zich opbouwen en hierdoor het bloed verzuren bij slecht gereguleerde diabetes mellitus.
• Hyperchloremische acidose: Deze vorm van metabole acidose is het gevolg van het verlies van teveel natriumbicarbonaat, wat mogelijk is bij ernstige diarree en braken.
• Metabole acidose bij een nierziekte (distale renale tubulaire acidose en proximale renale tubulaire acidose)
• Metabole acidose door een vergiftiging door aspirine, ethyleenglycol (aanwezig in antivries), of methanol
• Metabole acidose door ernstige uitdroging

Lactaatacidose
Bij lactaatacidose vindt een opbouw van melkzuur plaats. Melkzuur is voornamelijk te vinden in spiercellen en rode bloedcellen. De vorming hiervan gebeurt wanneer het lichaam koolhydraten afbreekt, wat nodig is voor energiegebruik wanneer het zuurstofgehalte te laag is. Dit is te wijten aan enkele factoren en medische aandoeningen:

• Een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie)
• Een zware, langdurige inspanning
• Epileptische aanvallen
• Hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• Overmatig alcoholgebruik (alcoholmisbruik)
• Gebruik van bepaalde medicijnen zoals salicylaten
• Langdurig gebrek aan zuurstof door een shock, hartfalen of ernstige bloedarmoede
• Kanker
• Leverfalen
• MELAS (een zeer zeldzame genetische aandoening die de mitochondriale energieproductie aantast)
• Sepsis (bloedvergiftiging: overdreven reactie van het immuunsysteem op ziektekiemen)

Risicofactoren

Verschillende factoren kunnen het risico op het ontwikkelen van acidose verhogen, afhankelijk van de onderliggende oorzaken en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt.

Chronische ziekten

Patiënten met chronische ziekten zoals diabetes mellitus, hart- en vaatziekten, en nierziekten lopen een hoger risico op het ontwikkelen van acidose. Deze aandoeningen kunnen de zuur-base-balans verstoren en leiden tot accumulatie van zuren.

Levensstijlfactoren

Levensstijl gerelateerde factoren zoals overmatig alcoholgebruik, drugsgebruik en ongezonde voeding kunnen ook bijdragen aan het risico op acidose. Deze factoren kunnen de metabolische processen verstoren en het lichaam belasten.

Medicijnen

Bepaalde medicijnen, zoals diuretica, kunnen de elektrolytenbalans beïnvloeden en de ontwikkeling van acidose bevorderen. Het is belangrijk dat zorgverleners de medicatie van patiënten nauwlettend volgen.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen zijn meer kwetsbaar voor het ontwikkelen van acidose, wat leidt tot een grotere noodzaak voor monitoring en interventie.

Ouderen

Ouderen zijn vaak kwetsbaar voor acidose door de aanwezigheid van meerdere chronische aandoeningen en een afgenomen fysiologische reserve. Dit maakt het moeilijker voor hun lichaam om zich aan te passen aan veranderingen in de zuur-base-balans.

Patiënten met nierinsufficiëntie

Patiënten met nierinsufficiëntie hebben een verminderd vermogen om zuren uit te scheiden, wat leidt tot een verhoogd risico op metabole acidose. Het monitoren van hun zuur-base-status is cruciaal voor het voorkomen van complicaties.

Diabetische patiënten

Patiënten met diabetes, vooral die met een slechte glykemische controle, lopen een hoog risico op diabetische ketoacidose. Deze aandoening kan snel levensbedreigend zijn zonder tijdige behandeling.

Patiënten met respiratoire aandoeningen

Mensen met chronische longziekten zoals COPD of astma hebben een verhoogd risico op respiratoire acidose, vooral tijdens exacerbaties van hun ziekte.

Symptomen van metabole en respiratoire acidose

Respiratoire acidose

De symptomen van respiratoire acidose omvatten onder meer verwardheid, vermoeidheid, lusteloosheid, hoofdpijn, kortademigheid en slaperigheid. Bij diabetische acidose (ketoacidose) heeft de patiënt een fruitige ademgeur.

Metabole acidose

De symptomen van metabole acidose zijn afhankelijk van de onderliggende ziekte of aandoening. Metabole acidose zelf veroorzaakt meestal een snelle en oppervlakkige ademhaling (tachypneu). Verwardheid, lethargie, geelzucht, een verhoogde hartslag (tachycardie), een verlies van eetlust en hoofdpijn zijn andere symptomen.

Diagnose en onderzoeken

Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig om acidose te identificeren.

Een bloedonderzoek kan de volgende afwijkingen aantonen:

• Verlaagde pH
• Verhoogd bicarbonaatniveau (bij metabole acidose)
• Verhoogd CO2-niveau (bij respiratoire acidose)
• Elektrolytstoornissen (bijv. kalium, natrium)
• Aniongapverstoring (bij metabole acidose)

Een urineonderzoek kan de volgende afwijkingen aantonen:

• Verhoogde uitscheiding van zuur
• Verlaagde uitscheiding van bicarbonaat

In sommige gevallen kan beeldvorming van de longen of andere testen nodig zijn om de onderliggende oorzaak van de acidose te bepalen.

Behandeling

De behandeling van acidose hangt af van de oorzaak en de ernst van de aandoening.

Algemene behandelingsmaatregelen zijn:

• Aanpakken van de onderliggende oorzaak: Dit kan medicatie, zuurstoftherapie, mechanische beademing of dialyse omvatten, afhankelijk van de oorzaak.
• Correctie van de elektrolytbalans: Dit kan intraveneuze toediening van vocht en elektrolyten omvatten, zoals bicarbonaat, kalium en natrium.
• Ondersteunende zorg: Dit kan beademing, pijnstilling en controle van vitale functies omvatten.

Prognose

De prognose van acidose hangt af van de oorzaak, de ernst van de aandoening en de tijdigheid van de behandeling. Patiënten met milde acidose die snel wordt behandeld, herstellen doorgaans volledig. Ernstige, onbehandelde acidose kan echter leiden tot levensbedreigende complicaties en zelfs de dood.

Complicaties

Mogelijke complicaties zijn afhankelijk van het specifieke type acidose. Deze complicaties zijn onder andere chronische nierproblemen, nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie), nierstenen, botziekten en een vertraagde groei. Ernstige metabole acidose kan leiden tot shock of de dood.

Preventieve maatregelen en risicofactoren

De preventie van acidose hangt af van de onderliggende oorzaak. Voor mensen met diabetes is het belangrijk om de bloedsuikerspiegel goed te beheren om diabetische ketoacidose te voorkomen. Vermijd overmatig alcoholgebruik en gebruik van drugs die de ademhaling kunnen onderdrukken. Regelmatige medische controles voor mensen met chronische nier- of longziekten zijn essentieel om vroege tekenen van acidose te herkennen en te behandelen.

Enkele algemene preventieve maatregelen zijn:

• Een gezonde levensstijl: Dit omvat een gezond dieet, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van roken en overmatig alcoholgebruik.
• Goede diabetescontrole: Patiënten met diabetes dienen hun bloedsuikerspiegel nauwkeurig te controleren en hun medicatie zoals voorgeschreven in te nemen.
• Snelle behandeling van infecties: Infecties kunnen leiden tot acidose, dus het is belangrijk om infecties snel en effectief te behandelen.
• Regelmatige medische controles: Regelmatige medische controles kunnen helpen om vroege tekenen van acidose te detecteren en tijdige behandeling mogelijk te maken.

Lees verder

• Lactaatacidose: Opbouw van lactaat (melkzuur) in het bloed
• Diabetische ketoacidose (DKA): Complicatie van diabetes