Ademhalingsstoornissen – Kussmaul-ademhaling

Wie de Kussmaul-ademhaling bij iemand waarneemt, dat geldt met name voor de leek, weet intuïtief dat er iets ernstigs aan de hand is. Deze zeer diepe ademhaling duidt doorgaans op nierinsufficiëntie of een hyperglykemisch coma, ofwel het coma diabeticum. Snel medisch ingrijpen is dan noodzakelijk. De Kussmaul-ademhaling kenmerkt zich door een verlangzaamde of snelle, diepe ademhaling om een dreigende verzuring (acidose) tegen te gaan. Het is een soort hyperventilatie. Ook kan dit ademhalingstype gepaard gaan met snurken.

Inhoud

• Verzuring (acidose) en longblaasjes
• De diepe, trage Kussmaul-ademhaling
• Symptomen
• Oorzaken van de Kussmaul-ademhaling
• Coma diabeticum (hyperglykemisch coma)
• Symptomen
• Complicatie
• Nierinsufficiëntie (nierfalen)
• Oorzaken

Verzuring (acidose) en longblaasjes

Bij de Kussmaul-ademhaling is er sprake van een metabole verzuring (acidose), dus als gevolg van stofwisselingsproblemen. Dat betekent dat het lichaam via de longen zoveel mogelijk kooldioxide wil kwijtraken. Dat gebeurt via de longblaasjes (alveoli), waarvan elke long er ongeveer 150 miljoen bevat. De wand van de alveoli is bekleed met epitheelcellen en omsponnen met talloze haarvaatjes. De afstand tussen het bloed en de lucht (in de longen) is dus zeer klein. Bovendien maakt deze bouw de totale oppervlakte (ca. 80 m²) van de longen groter. In de longblaasjes vindt de gaswisseling plaats.

COPD
Kooldioxide (koolzuur) diffundeert twintig keer sneller uit de longen dan dat zuurstof via de alveoli in het bloed wordt opgenomen. Bij longaandoeningen, zoals longoedeem en longemfyseem, komt de zuurstofvoorziening dus als eerste in het gedrang. De Kussmaul-ademhaling is het gevolg van een voortschrijdende metabole verzuring, in tegenstelling tot een respiratoire verzuring waarbij de oorzaak gelegen is in de longen zelf (zoals bij COPD) of door intoxicatie (slaapmiddelen, pijnstillers en opiaten, zoals oxycodon).

De diepe, trage Kussmaul-ademhaling

Het verschijnsel is genoemd naar Adolph Kussmaul (1822-1902), een gerenommeerde Duitse arts die er in 1874 na een grondige studie van dit ademhalingstype over heeft gepubliceerd. Het betreft een diepe, langzame en moeizame, bijna hijgende (luchthonger) ademhaling. In het beginstadium van de acidose is het adempatroon echter snel en oppervlakkig.

Symptomen

Naarmate de acidose toeneemt, zal ook de ademhaling ‘verzwaren’, waarbij de frequentie normaal of vertraagd kan zijn. De symptomen van het Kussmaul-ademtype zijn:

• Diepe, verlangzaamde en doorgaans regelmatige ademhaling (in het begin snel en oppervlakkig).
• In het laatste stadium een abnormaal trage, diepe ademhaling, dus bij een fataal voortschrijdende comateuze acidose.
• Dit ademhalingstype gaat vaak gepaard met snurken. Kussmaul noemde deze pathologische vorm van ademen de voorbode van het diepe diabetisch coma en een naderende dood bij diabetespatiënten.

Oorzaken van de Kussmaul-ademhaling

Dit ademhalingstype is altijd het gevolg van verzuring (acidose), bijvoorbeeld door nierfalen (uremie), waarbij de elektrolytenhuishouding verstoord is en er een abnormale stijging van zure afvalproducten in het bloed plaatsvindt. Er zijn veel oorzaken van acidose. Wat betreft de Kussmaul-ademhaling zijn enkele aandoeningen sterk medebepalend voor het ontstaan ervan, zoals het coma diabeticum en nierfalen (nierinsufficiëntie).

Coma diabeticum (hyperglykemisch coma)

De Kussmaul-ademhaling treedt op bij een volledig ontregelde diabetes. Daarbij is niet alleen de suikerstofwisseling verstoord, ook de vetstofwisseling moet het ontgelden. Naast het hoge bloedsuikergehalte zijn er tevens afbraakproducten van vetten aantoonbaar, zoals aceton, diaceetzuur en bèta-oxyboterzuur. Deze stoffen vergiftigen het lichaam en veroorzaken het beruchte diabetisch coma. Bij diabetici ontstaat deze ontregelde suikerstofwisseling wel eens tijdens een infectieziekte, dus bij een grote behoefte aan insuline, waar het lichaam niet aan kan voldoen en dat bovendien te laat wordt toegediend.

Symptomen

Door de comateuze toestand zijn de reflexen afwezig en is de ademhaling verlangzaamd en zeer diep, ofwel de Kussmaul-ademhaling. De verschijnselen van het diabetisch coma zijn onder andere:

• Diepe Kussmaul-ademhaling (door verzuring van het lichaam).
• Geen reflexen.
• Hoge glucosespiegel in het bloed.
• Aceton, diaceetzuur en glucose in de urine.
• Naar aceton riekende adem.
• Algehele spierverslapping (shock).
• Uitdroging.

Complicatie

Het diabetisch coma is een ernstige complicatie van suikerziekte, waaronder ook de nieren te lijden hebben (nierinsufficiëntie). Als er niet wordt ingegrepen, overlijdt de patiënt. Dankzij de verbeterde behandelingsmethoden komt het hyperglykemisch coma echter nog maar zelden voor.

Nierinsufficiëntie (nierfalen)

Bij nierfalen – het woord zegt het al – werken de nieren niet of nauwelijks meer. Als gevolg daarvan is ook de urineproductie stilgevallen en wordt het bloed niet meer gezuiverd van afvalstoffen. Net als bij het hyperglykemisch coma treedt dan verzuring op, waarbij onder andere de ureum- en kreatininespiegel in het bloed stijgen.

Oorzaken

Nierinsufficiëntie kan overigens ook het gevolg zijn van het coma diabeticum. Het plotselinge nierfunctieverlies, ofwel acute nierinsufficiëntie, kan allerlei oorzaken hebben, zoals:

• Uitdroging.
• Shock.
• Sepsis (bloedvergiftiging).
• Pancreatitis (alvleesklierontsteking).

Niercysten
Bij een chronische nierinsufficiëntie treedt het functieverlies sluipend op. Dat kan het gevolg zijn van bijvoorbeeld niercysten.

Lees verder

• Ademhalingsstoornissen – afwijkingen van normale ademhaling
• Ademhalingsstoornissen – Cheyne Stokes-ademhaling
• Suikerziekte (diabetes mellitus 1 en 2) door de eeuwen heen
• De hik – gevaarlijk of alleen hinderlijk?
• Eerste hulp bij hypoglykemie en hyperglykemie