Eerste hulp bij hypoglykemie en hyperglykemie

Bij diabetes mellitus is de suikerstofwisseling verstoord. Daarbij maakt men onderscheid tussen wat vroeger juveniele diabetes en ouderdomsdiabetes werd genoemd, ofwel diabetes type 1 en type 2. In het eerste geval – diabetes type 1 – bestaat er een absoluut insulinetekort. Een ernstige vorm van hypoglykemie, ofwel een te laag bloedsuikergehalte, kan voorkomen bij mensen die insuline spuiten of antidiabetica slikken, waarbij overigens de werking ervan versterkt kan worden door andere medicijnen. Een diabeticus met een hypoglykemie of hyperglykemie weet doorgaans wel wat er aan de hand is met zijn lichaam en kan zelf effectief reageren als het zover is. Dat is echter niet altijd het geval. Kinderen en dementerende bejaarden hebben vaak niet het besef of het vermogen om adequaat te reageren. In die en andere gevallen is eerste hulp verlenen bij hypoglykemie of hyperglykemie zeer belangrijk om een diabetisch coma te vermijden.

Inhoud

• Hypoglykemie (te laag bloedsuikergehalte)
• Symptomen
• Hyperglykemie (te hoog bloedsuikergehalte)
• Symptomen
• Eerste hulp bij hypoglykemie
• Eerste hulp bij hyperglykemie
• Kussmaul-ademhaling
• Symptomen
• Oorzaken van hyperglykemisch coma
• Symptomen

Hypoglykemie (te laag bloedsuikergehalte)

De verschijnselen van een te laag bloedsuikergehalte doen in veel gevallen denken aan (lichte) dronkenschap. Die indruk is niet verwonderlijk, omdat bij een 'hypo' de hersenfuncties verzwakken. Het kan voorkomen bij diabetici die insuline spuiten of orale antidiabetica gebruiken. Bijvoorbeeld als de persoon in kwestie 's ochtends te veel insuline heeft gespoten, te weinig gegeten heeft of na een grote en langdurige inspanning. Voor iemand die eerste hulp verleent bij hypoglykemie is het belangrijk te weten dat een hypoglykemisch coma vrij snel ontstaat, doorgaans binnen een kwartier. Een hyperglykemisch coma ontwikkelt zich geleidelijker.

Lage bloedsuiker
De symptomen van hypoglykemie ofwel te lage bloedsuiker zijn karakteristiek en kunnen deels ook in lichtere vorm worden waargenomen bij mensen die geen suikerziekte hebben, maar niettemin tijdelijk met een laag bloedsuikergehalte kampen na inspanning op een lege maag. De eilandjes van Langerhans in de alvleesklier maken dan meer van het hormoon glucagon aan dat het opgeslagen glycogeen in de lever en spieren omzet in glucose (bloedsuiker), waarna de suikerstofwisseling stabiliseert.

Symptomen

De verschijnselen van een te laag bloedsuikergehalte zijn onder andere:

• hevig transpireren;
• sterk hongergevoel;
• trillende handen, spierslapte;
• wazig zien en andere visusstoornissen;
• duizeligheid, flauwvallen;
• hartkloppingen;
• bleke huid;
• humeurig, angstig;
• snelle pols;
• oppervlakkige ademhaling;
• verwardheid (lijkend op dronkenschap);
• snelle verslechtering van de algehele toestand.

Hyperglykemie (te hoog bloedsuikergehalte)

Hyperglykemie staat in het teken van geleidelijkheid. Door het tekort aan insuline raakt ook de vetstofwisseling in de war, waardoor een onbehandelde hyper vaak een metabole acidose in het kielzog heeft. Bij dit dreigende coma zijn bij bloed- en urineonderzoek afbraakproducten van vetten aantoonbaar, zoals aceton, diaceetzuur en bèta-oxyboterzuur. De geleidelijke afglijding naar een hyperglykemisch coma kan overigens ook ontstaan zonder acidose, waarbij met name uitdroging op de voorgrond staat.

Hoge bloedsuiker
De Kussmaul-ademhaling is karakteristiek bij een diabetisch coma als gevolg van hyperglykemie. Voor de eerstehulper is het belangrijk typische verschijnselen van een hyperglykemie in een vroeg stadium te onderkennen, vooral ook omdat een diabetisch coma snel kan volgen, en daardoor de medische problemen alleen maar groter worden en uiteindelijk fataal als er geen behandeling op volgt.

Symptomen

De verschijnselen van een te hoge bloedsuiker of hyperglycemie zijn onder andere:

• geleidelijke sufheid, vermoeidheid, slaperigheid;
• dorst;
• droge mond;
• opwinding;
• rood gelaat;
• veel plassen;
• lage bloeddruk;
• diepe, zuchtende ademhaling door verzuring (acidose), ofwel de Kussmaul-ademhaling;
• dreigende bewusteloosheid;
• acetongeur in de adem van het slachtoffer. Het doet denken aan de geur van zoete appels.

Eerste hulp bij hypoglykemie

Iemand met diabetes mellitus weet doorgaans van zichzelf of hij een 'hypo' of een 'hyper' heeft en kan dus in een vroeg stadium voorzorgsmaatregelen nemen, vaak door ervaring wijs geworden. Een hypoglykemie komt verreweg het meest voor. Een diabeticus heeft om die reden altijd wat suiker bij zich en een 'medisch paspoort' waarin de aandoening(en) en de medicatie zijn vermeld.

Meten is weten
Ook voor de eerstehulper geldt de slogan 'meten is weten', hoewel bij twijfel het geven van suiker niet mag worden uitgesteld. Indien het slachtoffer bekend is met diabetes, en insuline krijgt of antidiabetica slikt, zal de persoon in kwestie in de meeste gevallen eigenhandig maatregelen kunnen treffen, zoals zelf even de bloedsuiker prikken.

Bloedsuiker prikken
Bij een acute aanval moet suiker worden gegeven, zoals 10-20 gram druivensuiker, suikerklontjes (ca. 4-6), snoep, honing, koekjes. Bij kinderen en dementerende bejaarden ligt dat in veel gevallen anders. Bij hen is het besef vaak afwezig of ze kunnen niet verwoorden of duiden wat hen mankeert. Bel in dat geval altijd 112. Ook moet het bloedsuikergehalte worden geprikt. In sommige gevallen is het slachtoffer niet meer in staat om te eten. Smeer dan wat honing of stroop op de binnenkant van de wangen in afwachting van medische hulp. Beter een wat te hoog bloedsuikergehalte dan afglijden in een hypoglykemisch coma, waarbij het slachtoffer dus buiten kennis raakt. Dien bij bewusteloosheid niets toe en leg de patiënt in stabiele zijligging in afwachting van medische hulp. Een onbehandelde hypoglykemie kan binnen een kwartier overgaan in bewusteloosheid (coma).

Eerste hulp bij hyperglykemie

In geval van een hyperglykemie is het bloedsuikergehalte te hoog in verhouding tot de insuline. Dit komt minder vaak voor dan een hypo. De verslechtering van de algehele toestand van het slachtoffer zal een minder snel verloop hebben dan bij een hypo. Hyperglykemie staat veelal in het teken van geleidelijkheid. Een diabeticus zal in de meeste gevallen zelf op tijd adequate maatregelen kunnen treffen en doorgaans door ervaring wijs geworden beseffen wat er aan de hand is. Zoals bij een hypo zal dat bij sommige mensen niet het geval zijn, zoals bij kinderen en dementerende bejaarden. Bel bij symptomen van een hyperglykemie altijd 112. Leg het slachtoffer bij bewusteloosheid in een stabiele zijligging in afwachting van professionele medische hulp.

Kussmaul-ademhaling

Kenmerkend bij een hyperglykemisch coma is de zoete-appeltjesgeur (aceton) in de adem en de Kussmaul-ademhaling. Een hyperglykemisch coma is een zeer ernstige en fatale complicatie van diabetes mellitus. Onbehandeld overlijdt het slachtoffer. Onder andere als gevolg van nierinsufficiëntie. Tegenwoordig treedt het hyperglykemisch coma nog maar zelden op dankzij sterk verbeterde behandelingsmethoden.

Symptomen

• Diepe, trage maar doorgaans regelmatige ademhaling. In de beginfase kan het ademritme echter snel en oppervlakkig zijn.
• In het laatste stadium van de comateuze acidose (verzuring) is de ademhaling abnormaal langzaam, diep en snurkend.
• De Kussmaul-ademhaling is in alle gevallen een zeer duidelijk voorteken van een naderend irreversibel diiabetisch coma, waarbij onbehandeld bij diabetici de dood vrijwel onvermijdelijk is.

Oorzaken van hyperglykemisch coma

De Kussmaul-ademhaling is te wijten aan verzuring (acidose). De oorzaak kan nierfalen zijn, waarbij een uremie optreedt en de elektrolytenhuishouding ernstig verstoord raakt. Aantoonbaar is een dramatische stijging van zure metabole afvalproducten (aceton, diaceetzuur, bèta-oxyboterzuur). De beruchte Kussmaul-ademhaling treedt dus ook op bij een volledig ontregelde diabetes. Daarbij is niet alleen de suikerstofwisseling verstoord, ook de vetstofwisseling moet het ontgelden. Bij diabetici komt een ontregelde suikerstofwisseling wel eens voor tijdens een zware infectieziekte. In dat geval heeft het lichaam meer insuline nodig. Door de comateuze toestand zijn de reflexen afwezig en is de ademhaling verlangzaamd en zeer diep, ofwel de Kussmaul-ademhaling.

Symptomen

De verschijnselen van het diabetisch coma zijn onder andere:

• diepe Kussmaul-ademhaling (door verzuring van het lichaam);
• hoog glucosegehalte in het bloed;
• acetongeur;
• algehele spierverslapping (shock);
• geen reflexen.

Lees verder

• Suikerziekte (diabetes mellitus 1 en 2) door de eeuwen heen
• Metformine bij suikerziekte (diabetes type 2)
• Hormoonstelsel onder de loep – de alvleesklier (pancreas)
• Ademhalingsstoornissen – Kussmaul-ademhaling
• Geveld door de hongerklop