Alkalose: Te lage zuurgraad van het bloed

Alkalose is een aandoening waarbij de patiënt lichaamsvloeistoffen heeft die overmatig basisch (alkalisch) zijn. Mensen met gezonde nieren en longen hebben normaliter geen ernstige alkalose, maar wanneer problemen ontstaan bij deze organen, ontwikkelt een patiënt sneller alkalose. Van een neutrale pH (zuurgraad) in het bloed is sprake wanneer deze 7,35-7,45 bedraagt. Bij alkalose is de pH 7,5 of hoger. Dit houdt in dat in het lichaam een verlies van zuur of een ophoping van alkali ontstaat. Alkalose bestaat in diverse vormen en kent bijgevolg diverse oorzaken. Braken, duizeligheid en verwardheid zijn enkele symptomen van de aandoening. De behandeling is individueel bepaald en afgestemd op de precieze oorzaak van alkalose. Meestal zijn de vooruitzichten voor patiënten met alkalose uitstekend wanneer de arts de behandeling snel inzet. Wanneer de snelle behandeling niet gebeurt, zijn diverse (levensbedreigende) complicaties mogelijk.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken
• Soorten alkalose
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Braken, spierkrampen en verwardheid
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling: Oorzaak verhelpen
• Prognose is uitstekend
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Prevalentie van alkalose

Alkalose komt voor wanneer het lichaam een te hoge pH-waarde in het bloed heeft. Het is relatief zeldzaam, maar kan optreden bij diverse medische aandoeningen, zoals bij patiënten met ernstige braken, diarree of bij het gebruik van bepaalde medicijnen. Het wordt vaak geassocieerd met aandoeningen die de zuur-basebalans verstoren.

Leeftijd en geslacht

Alkalose komt vaak voor bij ouderen, die vatbaarder zijn voor de factoren die alkalose kunnen veroorzaken, zoals uitdroging en het gebruik van diuretica. Er is geen significant verschil tussen mannen en vrouwen in de prevalentie van alkalose, hoewel het vaker voorkomt bij patiënten met een onderliggende aandoening zoals nierziekten.

Geografische spreiding

Er zijn geen specifieke geografische regio's waar alkalose vaker voorkomt, maar het komt vaker voor in landen waar het gebruik van bepaalde medicijnen of diëten die de zuur-basebalans beïnvloeden, gangbaarder is.

Mechanisme

Zuur-basebalans in het lichaam

Alkalose wordt veroorzaakt door een te hoge concentratie van bicarbonaat in het bloed of een te lage concentratie van waterstofionen, wat leidt tot een verhoogde pH-waarde. Het lichaam heeft verschillende mechanismen om de zuurgraad in het bloed te reguleren, maar verstoringen zoals overmatig braken of het gebruik van bepaalde medicijnen kunnen deze balans verstoren.

Oorzaken van alkalose

Er zijn twee hoofdvormen van alkalose: metabole en respiratoire alkalose. Metabole alkalose kan ontstaan door overmatige uitscheiding van waterstofionen (bijvoorbeeld door braken of het gebruik van diuretica), terwijl respiratoire alkalose kan optreden door hyperventilatie, wat leidt tot te veel CO2-uitstoot.

Regulatie door het nier- en ademhalingssysteem

Het nier- en ademhalingssysteem werken samen om de pH van het bloed in balans te houden. Bij alkalose probeert het lichaam de bicarbonaatspiegels te verlagen door de nieren meer bicarbonaat uit te scheiden. Tegelijkertijd kan het ademhalingssysteem de ademhalingsfrequentie verlagen om de CO2-spiegels te verhogen en de pH te verlagen.

Oorzaken

Alkalose is het tegenovergestelde van acidose, waarbij de zuurgraad van het bloed te hoog is. De nieren en longen handhaven de juiste balans (juiste pH) van zuren en basen in het lichaam. Een verminderd kooldioxidegehalte (een zuur) of verhoogd bicarbonaatgehalte (een base) maakt het lichaam te alkalisch waardoor alkalose tot stand komt.

Soorten alkalose

Alkalose bestaat in diverse vormen, elk met hun eigen oorzaken en kenmerken:

• gecompenseerde alkalose
• hypochloremische alkalose
• hypokaliëmische alkalose
• metabole alkalose
• respiratoire alkalose

Gecompenseerde alkalose

Gecompenseerde alkalose ontstaat wanneer het lichaam probeert het zuur-base-evenwicht te herstellen door middel van compensatiemechanismen. Ondanks deze pogingen blijven de bicarbonaat- en kooldioxidegehaltes vaak afwijkend. Dit kan gebeuren wanneer het lichaam een tijdelijke verstoring van de pH-balance probeert te corrigeren, maar de regulatie niet volledig succesvol is.

Hypochloremische alkalose

Hypochloremische alkalose wordt gekarakteriseerd door een extreem tekort aan chloride in het lichaam. Dit kan optreden als gevolg van langdurig braken, waarbij chloride verloren gaat via maagsappen. Het tekort aan chloride beïnvloedt het zuur-base-evenwicht, waardoor alkalose ontstaat.

Hypokaliëmische alkalose

Hypokaliëmische alkalose wordt veroorzaakt door een tekort aan kalium in het lichaam. Dit tekort kan ontstaan door overmatig verlies van kalium door de nieren, vaak als gevolg van het gebruik van bepaalde plaspillen (diuretica). Deze diuretica verhogen de uitscheiding van kalium in de urine, wat bijdraagt aan een verstoring van de zuur-base-balans.

Metabole alkalose

Metabole alkalose is de meest voorkomende zuur-base verstoring bij ziekenhuispatiënten, goed voor ongeveer 50% van alle zuur-base stoornissen. Deze vorm van alkalose wordt gekenmerkt door een overmaat aan bicarbonaat in het bloed, wat vaak het gevolg is van het gebruik van bicarbonaatbevattende middelen zoals zuiveringszout. Metabole alkalose kan ook optreden als complicatie van bepaalde nierziekten, zoals het Bartter-syndroom. Andere oorzaken zijn bijnieraandoeningen (bijvoorbeeld de ziekte van Cushing), het gebruik van laxeermiddelen (voor de behandeling van obstipatie), en alcoholmisbruik.

Respiratoire alkalose

Respiratoire alkalose ontstaat door een verlaagd kooldioxidegehalte in het bloed. Dit kan veroorzaakt worden door:

• een leveraandoening
• een longaandoening, die leidt tot versneld ademhalen (zoals bij hyperventilatie)
• koorts
• pijn
• vergiftiging met aspirine
• verblijf op grote hoogte
• zuurstoftekort

Risicofactoren

Enkele risicofactoren voor het ontwikkelen van alkalose zijn:

• Langdurig braken
• Laxeermiddelengebruik
• overmatig alcoholgebruik
• Chronische diarree
• Vergiftiging met aspirine
• bepaalde nierziekten
• Obstipatie
• Diuretica
• Hyperventilatie
• Koorts
• zich op grote hoogte bevinden
• Coma
• Leverproblemen
• Epileptische aanvallen

Risicogroepen

Patiënten met nierziekten

Mensen met nierziekten hebben vaak een verstoorde zuur-basebalans en kunnen een verhoogd risico op alkalose vertonen. Dit komt door de verminderde capaciteit van de nieren om overtollig bicarbonaat uit te scheiden of om het zuur- en bicarbonaatgehalte effectief in balans te houden.

Patiënten die diuretica gebruiken

Diuretica, die vaak worden voorgeschreven om overtollig vocht te verwijderen, kunnen het risico op alkalose verhogen door het verlies van waterstofionen en kalium. Dit kan leiden tot metabole alkalose, vooral bij langdurig gebruik of bij hogere doseringen.

Patiënten met braken of diarree

Patiënten die regelmatig braken of ernstige diarree hebben, lopen een verhoogd risico op alkalose, omdat deze aandoeningen het verlies van maagzuren of bicarbonaat kunnen veroorzaken, wat de zuur-basebalans verstoot.

Symptomen: Braken, spierkrampen en verwardheid

Volgende symptomen van alkalose komen voor; ze zijn wel niet bij iedereen aanwezig.

• bevingen aan de handen
• braken
• duizeligheid
• gevoelloosheid of tintelingen in het gezicht, de handen of de voeten
• langdurige spierkrampen als onderdeel van tetanie
• misselijkheid
• prikkelbaarheid
• spierkrampen
• spiertrekkingen
• verwardheid, wat soms resulteert in stupor of coma. Bij stupor is het lichaam onbeweeglijk in combinatie met een sterke vermindering of totale opheffing van de geestelijke functies.

Alarmsymptomen

Verwardheid en duizeligheid

Een van de vroege alarmsymptomen van alkalose is verwardheid, duizeligheid of zelfs bewustzijnsverlies, wat kan duiden op een verstoorde zuur-basebalans die het functioneren van de hersenen beïnvloedt.

Spierspasmen of spierzwakte

Spierspasmen, trillen of algemene spierzwakte zijn ook veelvoorkomende symptomen van alkalose. De verandering in de pH kan de spierfunctie verstoren, wat leidt tot spierkrampen en zwakte.

Ademhalingsproblemen

In ernstige gevallen van alkalose kan het lichaam moeite hebben met het in stand houden van een normale ademhalingsfrequentie, wat leidt tot kortademigheid of een snelle ademhaling, en kan wijzen op een respiratoire alkalose of andere onderliggende problemen.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de symptomen en voert daarna een lichamelijk onderzoek uit. Een bloedonderzoek is nodig om de diagnose van alkalose te bevestigen. Dit onderzoek onthult soms hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed). Soms is nog een urineonderzoek nodig om de oorzaak van alkalose te bepalen.

Behandeling: Oorzaak verhelpen

De arts moet eerst de oorzaak kennen van alkalose en hierop stemt hij dan een geschikte behandeling af. Bij hyperventilatie helpt het om de ademhaling te vertragen door een helper luidop het tempo van de ademhaling te laten zeggen en dit ademhalingstempo dan te volgen. Op deze manier verhoogt het kooldioxidegehalte in het lichaam waardoor de symptomen van alkalose verbeteren. Wanneer het zuurstofgehalte in het bloed laag is, krijgt de patiënt extra zuurstof. Geneesmiddelen herstellen het tekort van chloride of kalium. Verder volgt de arts de vitale functies van de patiënt grondig op. Hij controleert met andere woorden regelmatig de temperatuur, de hartslag, de snelheid van de ademhaling en de bloeddruk.

Prognose is uitstekend

De meeste patiënten met alkalose reageren goed op de behandeling.

Complicaties

Onbehandelde of niet goed behandelde alkalose leidt tot de volgende complicaties:

• ademhalingsproblemen
• bewustzijnsverlies
• coma
• een elektrolytenonbalans (zoals een laag kaliumgehalte = hypokaliëmie)
• een verminderde mentale toestand
• epileptische aanvallen
• ernstige ademhalingsmoeilijkheden
• hartritmestoornissen (hartslag is te snel, te langzaam of onregelmatig)
• snel verslechterende symptomen van alkalose

Volgens de website van Emedicine overlijden 45% van de patiënten met een pH-waarde van 7,55 en 80% van de patiënten wanneer de pH groter is dan 7,65.

Preventie

Een gezonde en evenwichtige voeding en voldoende drinken behoudt de elektrolytenbalans en voorkomt uitdroging.

Lees verder

• Acidose: Te hoge zuurgraad van het bloed
• Koorts en verhoogde lichaamstemperatuur met zwakte
• Verwardheid: Desoriëntatie in tijd, plaats en persoon