Alkalose: Te lage zuurgraad van het bloed

Alkalose is een aandoening waarbij de patiënt lichaamsvloeistoffen heeft die overmatig basisch (alkalisch) zijn. Mensen met gezonde nieren en longen hebben normaliter geen ernstige alkalose, maar wanneer problemen ontstaan bij deze organen, ontwikkelt een patiënt sneller alkalose. Van een neutrale pH (zuurgraad) in het bloed is sprake wanneer deze 7,35-7,45 bedraagt. Bij alkalose is de pH 7,5 of hoger. Dit houdt in dat in het lichaam een verlies van zuur of een ophoping van alkali ontstaat. Alkalose bestaat in diverse vormen en kent bijgevolg diverse oorzaken. Braken, duizeligheid en verwardheid zijn enkele symptomen van de aandoening. De behandeling is individueel bepaald en afgestemd op de precieze oorzaak van alkalose. Meestal zijn de vooruitzichten voor patiënten met alkalose uitstekend wanneer de arts de behandeling snel inzet. Wanneer de snelle behandeling niet gebeurt, zijn diverse (levensbedreigende) complicaties mogelijk.

Epidemiologie
Mechanisme
Oorzaken
Soorten alkalose
Risicofactoren
Risicogroepen
Symptomen: Braken, spierkrampen en verwardheid
Alarmsymptomen
Diagnose en onderzoeken
Diagnostische tabel voor alkalose
Behandeling: Oorzaak verhelpen
Prognose is uitstekend
Complicaties
Preventie
Praktische tips voor het omgaan met alkalose
Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon
Vermijd overmatige inname van alkalische stoffen
Monitor je ademhaling en zuurstofniveaus
Raadpleeg je arts voor controleafspraken
Houd een gezond lichaamsgewicht en actieve levensstijl aan
Vermijd extreme vochtverlies en uitdroging
Blijf op de hoogte van medicatie-inname en dosering
Kijk uit voor symptomen van verstoring in elektrolytenbalans
Misvattingen rond alkalose
Alkalose komt alleen voor bij mensen die teveel water drinken
Alkalose is altijd gevaarlijk voor het lichaam
Alkalose kan alleen worden behandeld met medicijnen
Alkalose heeft geen invloed op de organen
Alkalose is hetzelfde als acidose

Epidemiologie

Prevalentie van alkalose
Alkalose komt voor wanneer het lichaam een te hoge pH-waarde in het bloed heeft. Het is relatief zeldzaam, maar kan optreden bij diverse medische aandoeningen, zoals bij patiënten met ernstige braken, diarree of bij het gebruik van bepaalde medicijnen. Het wordt vaak geassocieerd met aandoeningen die de zuur-basebalans verstoren.

Leeftijd en geslacht
Alkalose komt vaak voor bij ouderen, die vatbaarder zijn voor de factoren die alkalose kunnen veroorzaken, zoals uitdroging en het gebruik van diuretica. Er is geen significant verschil tussen mannen en vrouwen in de prevalentie van alkalose, hoewel het vaker voorkomt bij patiënten met een onderliggende aandoening zoals nierziekten.

Geografische spreiding
Er zijn geen specifieke geografische regio's waar alkalose vaker voorkomt, maar het komt vaker voor in landen waar het gebruik van bepaalde medicijnen of diëten die de zuur-basebalans beïnvloeden, gangbaarder is.

Mechanisme

Zuur-basebalans in het lichaam
Alkalose wordt veroorzaakt door een te hoge concentratie van bicarbonaat in het bloed of een te lage concentratie van waterstofionen, wat leidt tot een verhoogde pH-waarde. Het lichaam heeft verschillende mechanismen om de zuurgraad in het bloed te reguleren, maar verstoringen zoals overmatig braken of het gebruik van bepaalde medicijnen kunnen deze balans verstoren.

Oorzaken van alkalose
Er zijn twee hoofdvormen van alkalose: metabole en respiratoire alkalose. Metabole alkalose kan ontstaan door overmatige uitscheiding van waterstofionen (bijvoorbeeld door braken of het gebruik van diuretica), terwijl respiratoire alkalose kan optreden door hyperventilatie, wat leidt tot te veel CO2-uitstoot.

Regulatie door het nier- en ademhalingssysteem
Het nier- en ademhalingssysteem werken samen om de pH van het bloed in balans te houden. Bij alkalose probeert het lichaam de bicarbonaatspiegels te verlagen door de nieren meer bicarbonaat uit te scheiden. Tegelijkertijd kan het ademhalingssysteem de ademhalingsfrequentie verlagen om de CO2-spiegels te verhogen en de pH te verlagen.

Oorzaken

Alkalose is het tegenovergestelde van acidose, waarbij de zuurgraad van het bloed te hoog is. De nieren en longen handhaven de juiste balans (juiste pH) van zuren en basen in het lichaam. Een verminderd kooldioxidegehalte (een zuur) of verhoogd bicarbonaatgehalte (een base) maakt het lichaam te alkalisch waardoor alkalose tot stand komt.

Soorten alkalose

Alkalose bestaat in diverse vormen, elk met hun eigen oorzaken en kenmerken:

gecompenseerde alkalose
hypochloremische alkalose
hypokaliëmische alkalose
metabole alkalose
respiratoire alkalose

Gecompenseerde alkalose
Gecompenseerde alkalose ontstaat wanneer het lichaam probeert het zuur-base-evenwicht te herstellen door middel van compensatiemechanismen. Ondanks deze pogingen blijven de bicarbonaat- en kooldioxidegehaltes vaak afwijkend. Dit kan gebeuren wanneer het lichaam een tijdelijke verstoring van de pH-balance probeert te corrigeren, maar de regulatie niet volledig succesvol is.

Hypochloremische alkalose
Hypochloremische alkalose wordt gekarakteriseerd door een extreem tekort aan chloride in het lichaam. Dit kan optreden als gevolg van langdurig braken, waarbij chloride verloren gaat via maagsappen. Het tekort aan chloride beïnvloedt het zuur-base-evenwicht, waardoor alkalose ontstaat.

Hypokaliëmische alkalose
Hypokaliëmische alkalose wordt veroorzaakt door een tekort aan kalium in het lichaam. Dit tekort kan ontstaan door overmatig verlies van kalium door de nieren, vaak als gevolg van het gebruik van bepaalde plaspillen (diuretica). Deze diuretica verhogen de uitscheiding van kalium in de urine, wat bijdraagt aan een verstoring van de zuur-base-balans.

Alcoholmisbruik veroorzaakt soms metabole alkalose / Bron: Jarmoluk, Pixabay

Metabole alkalose
Metabole alkalose is de meest voorkomende zuur-base verstoring bij ziekenhuispatiënten, goed voor ongeveer 50% van alle zuur-base stoornissen. Deze vorm van alkalose wordt gekenmerkt door een overmaat aan bicarbonaat in het bloed, wat vaak het gevolg is van het gebruik van bicarbonaatbevattende middelen zoals zuiveringszout. Metabole alkalose kan ook optreden als complicatie van bepaalde nierziekten, zoals het Bartter-syndroom. Andere oorzaken zijn bijnieraandoeningen (bijvoorbeeld de ziekte van Cushing), het gebruik van laxeermiddelen (voor de behandeling van obstipatie), en alcoholmisbruik.

Respiratoire alkalose
Respiratoire alkalose ontstaat door een verlaagd kooldioxidegehalte in het bloed. Dit kan veroorzaakt worden door:

een leveraandoening
een longaandoening, die leidt tot versneld ademhalen (zoals bij hyperventilatie)
koorts
pijn
vergiftiging met aspirine
verblijf op grote hoogte
zuurstoftekort

Risicofactoren

Enkele risicofactoren voor het ontwikkelen van alkalose zijn:

Risicogroepen

Patiënten met nierziekten
Mensen met nierziekten hebben vaak een verstoorde zuur-basebalans en kunnen een verhoogd risico op alkalose vertonen. Dit komt door de verminderde capaciteit van de nieren om overtollig bicarbonaat uit te scheiden of om het zuur- en bicarbonaatgehalte effectief in balans te houden.

Patiënten die diuretica gebruiken
Diuretica, die vaak worden voorgeschreven om overtollig vocht te verwijderen, kunnen het risico op alkalose verhogen door het verlies van waterstofionen en kalium. Dit kan leiden tot metabole alkalose, vooral bij langdurig gebruik of bij hogere doseringen.

Patiënten met braken of diarree
Patiënten die regelmatig braken of ernstige diarree hebben, lopen een verhoogd risico op alkalose, omdat deze aandoeningen het verlies van maagzuren of bicarbonaat kunnen veroorzaken, wat de zuur-basebalans verstoot.

Symptomen: Braken, spierkrampen en verwardheid

Volgende symptomen van alkalose komen voor; ze zijn wel niet bij iedereen aanwezig.

bevingen aan de handen
braken
duizeligheid
gevoelloosheid of tintelingen in het gezicht, de handen of de voeten
langdurige spierkrampen als onderdeel van tetanie
misselijkheid
prikkelbaarheid
spierkrampen
spiertrekkingen
verwardheid, wat soms resulteert in stupor of coma. Bij stupor is het lichaam onbeweeglijk in combinatie met een sterke vermindering of totale opheffing van de geestelijke functies.

Alarmsymptomen

Verwardheid en duizeligheid
Een van de vroege alarmsymptomen van alkalose is verwardheid, duizeligheid of zelfs bewustzijnsverlies, wat kan duiden op een verstoorde zuur-basebalans die het functioneren van de hersenen beïnvloedt.

Spierspasmen of spierzwakte
Spierspasmen, trillen of algemene spierzwakte zijn ook veelvoorkomende symptomen van alkalose. De verandering in de pH kan de spierfunctie verstoren, wat leidt tot spierkrampen en zwakte.

Ademhalingsproblemen
In ernstige gevallen van alkalose kan het lichaam moeite hebben met het in stand houden van een normale ademhalingsfrequentie, wat leidt tot kortademigheid of een snelle ademhaling, en kan wijzen op een respiratoire alkalose of andere onderliggende problemen.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de patiënt over de symptomen en voert daarna een lichamelijk onderzoek uit. Een bloedonderzoek is nodig om de diagnose van alkalose te bevestigen. Dit onderzoek onthult soms hypofosfatemie (verlaagd fosfaatgehalte in het bloed). Soms is nog een urineonderzoek nodig om de oorzaak van alkalose te bepalen.

Diagnostische tabel voor alkalose

Alkalose is een aandoening waarbij de pH-waarde van het bloed stijgt boven de normale grenzen, wat kan leiden tot verstoorde lichaamsfuncties. Er zijn verschillende vormen van alkalose, afhankelijk van de onderliggende oorzaak, zoals ademhalingsalkalose of metabole alkalose. Het correct diagnosticeren van alkalose is essentieel voor de juiste behandeling.

Diagnose / Oorzaak	Symptomen	Diagnostische testen	Gradatie	Behandelopties
Respiratoire alkalose door hyperventilatie	Duizeligheid, tintelingen in de handen en voeten, snelle ademhaling, verwarring.	Bloedgasanalyses om de pH en CO2-waarden te meten, lichamelijk onderzoek om symptomen van overmatige ademhaling te beoordelen.	Mild: Symptomen verschijnen alleen bij inspanning of angst. Ernstig: Aanhoudende symptomen, mogelijk verwarde toestand.	Ademhalingstechnieken om de ademhaling te normaliseren, behandeling van de onderliggende oorzaak zoals angst of paniekstoornissen, mogelijk sedativa.
Metabole alkalose door braken of diarree	Misselijkheid, braken, spierkrampen, vermoeidheid, lage bloeddruk.	Bloedonderzoeken zoals elektrolytenanalyse om lage kalium- en chloorwaarden te meten, Bloedonderzoeken voor verstoorde natrium- en bicarbonaatspecificaties.	Mild: Milde symptomen van verstoorde elektrolytenbalans. Ernstig: Ernstige dehydratie of shock, verstoorde hartfunctie.	Behandeling van de onderliggende oorzaak, zoals het corrigeren van elektrolytenstoornissen met IV-oplossingen (bijvoorbeeld natrium- en kaliumoplossingen), anti-emetica voor braken.
Metabole alkalose door gebruik van diuretica	Vermoeidheid, duizeligheid, spierzwakte, onregelmatige hartslag.	Bloedonderzoeken om de niveaus van kalium, natrium, en chloride te controleren, elektrolytenanalyse voor beoordeling van de zuurbasenbalans.	Mild: Geïsoleerde symptomen zoals spierkrampen. Ernstig: Ernstige hartritmestoornissen door verstoorde elektrolyten.	Stoppen met het gebruik van diuretica of het aanpassen van de dosering, toediening van kaliumsupplementen, en medicatie om de pH-balans te herstellen.
Respiratoire alkalose door longziekten	Verhoogde ademhalingsfrequentie, benauwdheid, verwarring.	Longfunctietests zoals spirometrie, bloedgasanalyse om CO2-niveaus te meten, röntgenfoto van de borst voor longonderzoek.	Mild: Kortdurende symptomen bij inspanning of stress. Ernstig: Chronische symptomen die leiden tot ademhalingsmoeilijkheden.	Behandeling van de onderliggende longziekte zoals astma of COPD, zuurstoftherapie en medicatie voor luchtwegverwijding.
Metabole alkalose door nierziekten	Spierkrampen, vermoeidheid, verstoorde hartslag, lage bloeddruk.	Bloedonderzoeken zoals creatinine- en ureumtesten, nierfunctieanalyse, Bloedonderzoeken voor bicarbonaatniveaus.	Mild: Symptomen van verstoorde elektrolytenbalans. Ernstig: Uremie of nierfalen.	Dialyse voor nierfalen, herstel van elektrolytenbalans, medicatie om de nierfunctie te verbeteren en de pH-waarde te reguleren.

In deze tabel zijn termen zoals Bloedonderzoeken en Beeldvormende onderzoeken toegevoegd. De behandeling van alkalose hangt sterk af van de onderliggende oorzaak en kan variëren van het corrigeren van elektrolytenstoornissen tot het behandelen van de hoofdoorzaak zoals longziekten of nierziekten.

Behandeling: Oorzaak verhelpen

De arts moet eerst de oorzaak kennen van alkalose en hierop stemt hij dan een geschikte behandeling af. Bij hyperventilatie helpt het om de ademhaling te vertragen door een helper luidop het tempo van de ademhaling te laten zeggen en dit ademhalingstempo dan te volgen. Op deze manier verhoogt het kooldioxidegehalte in het lichaam waardoor de symptomen van alkalose verbeteren. Wanneer het zuurstofgehalte in het bloed laag is, krijgt de patiënt extra zuurstof. Geneesmiddelen herstellen het tekort van chloride of kalium. Verder volgt de arts de vitale functies van de patiënt grondig op. Hij controleert met andere woorden regelmatig de temperatuur, de hartslag, de snelheid van de ademhaling en de bloeddruk.

Prognose is uitstekend

De meeste patiënten met alkalose reageren goed op de behandeling.

Complicaties

Onbehandelde of niet goed behandelde alkalose leidt tot de volgende complicaties:

ademhalingsproblemen
bewustzijnsverlies
coma
een elektrolytenonbalans (zoals een laag kaliumgehalte = hypokaliëmie)
een verminderde mentale toestand
epileptische aanvallen
ernstige ademhalingsmoeilijkheden
hartritmestoornissen (hartslag is te snel, te langzaam of onregelmatig)
snel verslechterende symptomen van alkalose

Volgens de website van Emedicine overlijden 45% van de patiënten met een pH-waarde van 7,55 en 80% van de patiënten wanneer de pH groter is dan 7,65.

Preventie

Een gezonde en evenwichtige voeding en voldoende drinken behoudt de elektrolytenbalans en voorkomt uitdroging.

Praktische tips voor het omgaan met alkalose

Alkalose is een aandoening waarbij de pH van het bloed te hoog is, waardoor het bloed basisch wordt in plaats van zuur. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals ademhalingsproblemen, overmatige inname van bepaalde medicijnen of het verlies van zuur door braken of diarree. Het is belangrijk om alkalose goed te beheren om complicaties te voorkomen en je gezondheid op peil te houden.

Zorg voor een evenwichtig voedingspatroon

Als je alkalose hebt, kan een evenwichtig voedingspatroon je helpen om de pH van je bloed in balans te houden. Vermijd voedingsmiddelen die de alkalose kunnen verergeren, zoals grote hoeveelheden zuivelproducten, die de alkalische toestand kunnen versterken. Kies voor een gevarieerd dieet dat rijk is aan groenten, fruit, magere eiwitten en vezels. Hydratatie is ook van groot belang, dus drink voldoende water om je nieren te ondersteunen bij het reguleren van je pH-waarden.

Vermijd overmatige inname van alkalische stoffen

Alkalose kan veroorzaakt worden door het overmatig gebruik van antacidum, die gebruikt worden om maagzuur te neutraliseren. Het is belangrijk om medicatie alleen in te nemen zoals voorgeschreven door je arts. Als je veel medicijnen gebruikt die een alkaliserend effect hebben, bespreek dan met je arts of het mogelijk is om deze dosis te verlagen of alternatieven te gebruiken. Het is ook belangrijk om producten die rijk zijn aan natriumbicarbonaat, zoals bakpoeder, te vermijden zonder medisch advies.

Monitor je ademhaling en zuurstofniveaus

Bij ademhalingsalkalose kan het inademen van te veel zuurstof of te snel ademen leiden tot een te hoog pH-niveau in het bloed. Het is belangrijk om je ademhaling in de gaten te houden en proberen rustig en gelijkmatig te ademen, vooral als je merkt dat je last hebt van hyperventilatie. Als je merkt dat je vaak snel of oppervlakkig ademt, probeer dan ontspanningstechnieken zoals diepe buikademhaling of ademhalingsoefeningen om je ademhaling te reguleren.

Raadpleeg je arts voor controleafspraken

Als je vermoedt dat je alkalose hebt of als je symptomen hebt zoals duizeligheid, spierkrampen, vermoeidheid of verwardheid, is het belangrijk om contact op te nemen met je arts. Alkalose kan worden vastgesteld met bloedonderzoek, en je arts kan een behandelplan opstellen dat gericht is op het herstellen van de pH-balans van je lichaam. In sommige gevallen kunnen speciale medicaties of behandelingen nodig zijn om de pH te corrigeren en je gezondheid te optimaliseren.

Houd een gezond lichaamsgewicht en actieve levensstijl aan

Hoewel de relatie tussen lichaamsbeweging en alkalose niet altijd direct is, kan het handhaven van een gezond gewicht en een actieve levensstijl bijdragen aan het voorkomen van ademhalings- of metabole stoornissen die alkalose kunnen veroorzaken. Regelmatige lichaamsbeweging helpt je lichaam beter om te gaan met stress en kan de ademhaling en bloedsomloop verbeteren, waardoor het gemakkelijker wordt om zuurstof op een evenwichtige manier te reguleren.

Vermijd extreme vochtverlies en uitdroging

In gevallen van alkalose kan uitdroging, vaak veroorzaakt door braken, diarree of te veel zweten, de pH van je bloed verstoren. Zorg ervoor dat je gehydrateerd blijft door regelmatig water of elektrolytenoplossingen te drinken. Dit helpt niet alleen bij het handhaven van een gezonde pH-waarde, maar het ondersteunt ook je nieren in hun taak om overtollige basen uit je lichaam te verwijderen.

Blijf op de hoogte van medicatie-inname en dosering

Sommige medicijnen kunnen alkalose veroorzaken, zoals diuretica of medicijnen die de zuurgraad in het lichaam beïnvloeden. Het is essentieel om nauw samen te werken met je arts om ervoor te zorgen dat je medicijnen de alkalose niet verergeren. Als je medicijnen moet aanpassen of stoppen met bepaalde behandelingen, doe dit dan altijd onder medisch toezicht om onbedoelde effecten te voorkomen.

Kijk uit voor symptomen van verstoring in elektrolytenbalans

Alkalose kan invloed hebben op de elektrolytenbalans van je lichaam, zoals kalium, calcium en natrium. Tekenen van verstoring in de elektrolytenbalans kunnen onder andere spierkrampen, hartkloppingen, zwakte of tintelingen in de vingers en tenen zijn. Als je deze symptomen ervaart, neem dan onmiddellijk contact op met je arts, zodat zij de juiste onderzoeken kunnen uitvoeren en je kunnen helpen om je elektrolytenbalans te herstellen.

Misvattingen rond alkalose

Alkalose is een aandoening waarbij het bloed een te hoge pH heeft, wat duidt op een basische toestand. Deze verstoring kan ernstige gevolgen hebben voor het lichaam als het niet goed wordt beheerd. Er bestaan echter verschillende misvattingen over alkalose, de symptomen en de behandeling ervan. In dit artikel worden enkele van de meest voorkomende misvattingen rond alkalose besproken.

Alkalose komt alleen voor bij mensen die teveel water drinken

Een veelvoorkomende misvatting is dat alkalose alleen optreedt bij mensen die overmatig water drinken. Hoewel het drinken van grote hoeveelheden water kan bijdragen aan een verdunde toestand van het bloed (waterintoxicatie), is dit slechts één mogelijke oorzaak van alkalose. Andere oorzaken van alkalose kunnen onder meer een overdreven gebruik van medicatie die de zuurgraad van het bloed beïnvloedt, zoals diuretica, of een bloeddrukstijging die de elektrolytenbalans in het lichaam verstoort. Het is dus niet alleen waterinname die alkalose veroorzaakt, maar een breed scala aan factoren.

Alkalose is altijd gevaarlijk voor het lichaam

Er wordt vaak gedacht dat alkalose altijd een levensbedreigende aandoening is, maar dit is niet het geval. Hoewel ernstige alkalose levensbedreigend kan zijn, kunnen mildere gevallen worden beheerd door het aanpassen van de voeding en het gebruik van de juiste medicatie om de zuurgraad van het bloed te corrigeren. In veel gevallen zal alkalose zich niet ernstig manifesteren als de onderliggende oorzaak snel wordt aangepakt en de balans van elektrolyten zoals elektrolyten wordt hersteld.

Alkalose kan alleen worden behandeld met medicijnen

Een misvatting is dat alkalose alleen met medicijnen kan worden behandeld. Hoewel bepaalde medicijnen inderdaad nodig kunnen zijn om de pH-balans van het bloed te herstellen, kan alkalose ook worden behandeld met voedingsaanpassingen en het aanpassen van de vochtinname. Bijvoorbeeld, het verminderen van het gebruik van diuretica of het aanvullen van verloren elektrolyten kan de pH van het bloed normaliseren. In sommige gevallen kunnen bloeddrukmedicatie en andere aanpassingen aan de medische zorg helpen om de situatie te stabiliseren.

Alkalose heeft geen invloed op de organen

Een andere misvatting is dat alkalose geen effect heeft op de organen van het lichaam. In werkelijkheid kan alkalose de werking van verschillende organen verstoren, vooral de hersenen, het hart en de nieren. Bij ernstige alkalose kunnen symptomen zoals spierkrampen, verwardheid, en zelfs hartritmestoornissen optreden, doordat de zenuw- en spierfunctie verstoord raken. De nieren kunnen moeite hebben om overtollig bicarbonaat uit het bloed te verwijderen, wat de pH-balans verder uit balans kan brengen.

Alkalose is hetzelfde als acidose

Er bestaat ook de misvatting dat alkalose hetzelfde is als acidose, waarbij het bloed te zuur is. Hoewel beide aandoeningen te maken hebben met een verstoorde pH-balans, is de oorzaak van alkalose het te hoog worden van de pH, terwijl acidose juist wordt gekarakteriseerd door een te lage pH. Beide aandoeningen hebben verschillende behandelingsmethoden en vereisen nauwkeurige diagnostiek om de juiste aanpak te bepalen.