Leverfalen: Lever stopt plots of geleidelijk met werken

Bij leverfalen zijn grote delen van de lever onherstelbaar beschadigd en werkt de lever niet meer goed. Deze ernstige aandoening ontwikkelt zich meestal geleidelijk, maar soms ook acuut. Dit is het gevolg van infecties, medicatiegebruik of andere omgevingsfactoren. Bij leverfalen treden onder andere geelzucht, braken, misselijkheid, slaperigheid en verwardheid op. De symptomen blijven zonder behandeling verergeren, waardoor tal van levensbedreigende complicaties mogelijk zijn. De prognose is afhankelijk van de oorzaak, de ernst van de symptomen en de snelheid van het inzetten van een behandeling. Niettemin is bij een aantal patiënten een levertransplantatie mogelijk, waardoor ze genezen van de aandoening.

• Anatomie van de lever en relatie tot leverfalen
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van leverfalen
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Slaperigheid, verwardheid en geelzucht
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie van acuut leverfalen

Anatomie van de lever en relatie tot leverfalen

De lever is een van de grootste en meest vitale organen in het menselijk lichaam. Gelegen in de rechterbovenhoek van de buik, speelt de lever een cruciale rol in tal van fysiologische processen, waaronder metabolisme, detoxificatie en de productie van belangrijke eiwitten zoals stollingsfactoren.

Structuur van de lever

De lever is verdeeld in twee hoofdlobben, de rechterlob en de linkerlob, die verder zijn onderverdeeld in lobuli. Deze lobuli zijn de functionele eenheden van de lever en bevatten hepatocyten, de belangrijkste cellen die verantwoordelijk zijn voor de leverfunctie. De lever is ook rijk aan bloedvaten, waaronder de poortader en de leverarterie, die samen het bloed naar de lever brengen voor verwerking.

Functies van de lever

De lever vervult een breed scala aan functies, waaronder de opslag van glycogeen, het metabolisme van lipiden en eiwitten, en de afbraak van giftige stoffen. Daarnaast speelt de lever een essentiële rol in de spijsvertering door de productie van gal, wat nodig is voor de vetvertering. Leverfalen ontstaat wanneer deze functies worden aangetast, vaak door schade aan de hepatocyten.

Relatie tussen leverstructuur en leverfalen

Leverfalen kan voortkomen uit verschillende oorzaken, waaronder virale infecties, alcoholmisbruik, en metabole aandoeningen. Wanneer de levercellen beschadigd zijn, kunnen ze hun functies niet meer adequaat uitvoeren, wat leidt tot symptomen zoals geelzucht, ascites en encefalopathie. Het begrijpen van de anatomie van de lever en zijn functies is cruciaal voor het diagnosticeren en behandelen van leverfalen.

Epidemiologie

Leverfalen is een significant gezondheidsprobleem dat wereldwijd voorkomt en verschillende vormen kan aannemen, zoals acuut leverfalen en chronisch leverfalen. De epidemiologie van leverfalen biedt inzicht in de prevalentie, incidentie en de verschillende risicofactoren die bijdragen aan deze aandoening.

Prevalentie en incidentie

De prevalentie van leverfalen varieert wereldwijd, afhankelijk van risicofactoren zoals infectieziekten, alcoholgebruik en obesitas. Schattingen suggereren dat jaarlijks miljoenen mensen wereldwijd lijden aan leverziekten, waarvan een aanzienlijk percentage uiteindelijk leidt tot leverfalen. In ontwikkelde landen is alcoholgebruik een van de belangrijkste oorzaken, terwijl in ontwikkelingslanden virale hepatitis een dominante rol speelt.

Demografische factoren

Leverfalen komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, en de incidentie neemt toe met de leeftijd. Ouderen zijn bijzonder kwetsbaar, vaak als gevolg van de accumulatie van comorbiditeiten en verminderde leverfunctie. Bovendien kunnen sociaaleconomische factoren en toegang tot gezondheidszorg de incidentie en uitkomsten van leverfalen beïnvloeden.

Microbiële infecties en leverfalen

Infecties, zoals hepatitis B en C, zijn belangrijke risicofactoren voor leverfalen. De prevalentie van deze virale infecties varieert per regio en kan sterk worden beïnvloed door vaccinatieprogramma's en toegang tot medische zorg. Het is essentieel om de epidemiologie van deze infecties te begrijpen om effectief te kunnen interveniëren en de incidentie van leverfalen te verminderen.

Mechanisme

Leverfalen kan ontstaan door verschillende pathologische mechanismen die leiden tot beschadiging van levercellen. Dit proces kan acuut of chronisch zijn en is vaak multifactorieel.

Acute leverfalen

Acute leverfalen is een plotselinge en ernstige afname van de leverfunctie, meestal als gevolg van vergiftiging, virale infecties, of ischemie. Bij acute leverfalen kunnen levercellen snel afsterven, wat leidt tot een dramatische verstoring van de metabolische functies van de lever.

Chronische leverziekte

Chronische leverziekten, zoals cirrose, leiden geleidelijk tot leverfalen. De lange termijn schade aan de lever resulteert in een progressieve afname van de functionele capaciteit, waardoor symptomen zoals ascites, bloedingen, en encefalopathie zich kunnen ontwikkelen.

Metabole stoornissen

Metabole aandoeningen, zoals non-alcoholische leververvetting (NAFLD), kunnen ook bijdragen aan leverfalen. Deze aandoeningen beïnvloeden de manier waarop de lever vetten en suikers verwerkt, wat kan leiden tot ontsteking en uiteindelijk tot schade aan levercellen.

Oorzaken van leverfalen

Acuut leverfalen

Een patiënt die te veel paracetamol (een pijnstiller) inneemt, heeft een hoog risico op het ontwikkelen van acuut leverfalen. Maar tal van andere risicofactoren leiden mogelijk tot acuut leverfalen:

• acute leververvetting tijdens de zwangerschap
• alfa1-antitrypsine-deficiëntie
• bepaalde kruidensupplementen
• bepaalde giftige wilde paddenstoelen
• de ziekte van Wilson (koperstapeling in lever en hersenen)
• een overdosis van paracetamol (Tylenol)
• fructose-intolerantie
• galactosemie (falen van afbraak van galactose)
• hemorragische koorts (ernstig ziektebeeld met koorts en bloedingen veroorzaakt door een virus)
• hepatitis (medische term voor “leverontsteking”)
• het Budd-Chiari Syndroom
• het cytomegalovirus
• het Epstein-Barr virus
• het herpes simplex-virus
• het paramyxovirus
• het Reye-syndroom
• kanker die begint in of zich verspreid heeft naar de lever
• lecithine-cholesterol acyltransferase deficiëntie
• tyrosinemie (opbouw van aminozuur tyrosine in het bloed met veel symptomen)
• virussen zoals virale hepatitis A, virale hepatitis B en virale hepatitis C (vooral bij kinderen)
• voorgeschreven medicijnen

Chronisch leverfalen
Chronisch leverfalen is het gevolg van:

• cirrose
• hemochromatose (een erfelijke aandoening waardoor een opbouw van ijzer in het lichaam plaatsvindt waardoor orgaanschade ontstaat)
• hepatitis B
• hepatitis C
• langdurig alcoholgebruik
• ondervoeding

In sommige gevallen is de oorzaak onbekend.

Risicofactoren

Verschillende risicofactoren kunnen de kans op het ontwikkelen van leverfalen verhogen. Het identificeren van deze factoren is essentieel voor het preventief beheren van levergezondheid.

Alcoholmisbruik

Chronisch alcoholgebruik is een belangrijke risicofactor voor leverfalen. Het leidt tot een scala aan leverziekten, waaronder alcoholische hepatitis en cirrose. De mate van risico hangt af van de hoeveelheid en duur van alcoholconsumptie, evenals genetische aanleg.

Virale hepatitis

Virale infecties zoals hepatitis B en C zijn belangrijke oorzaken van leverfalen. Mensen met een chronische infectie lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van levercirrose en leverkanker, wat de kans op leverfalen verder vergroot.

Metabole aandoeningen

Obesitas en metabole syndroom zijn toenemende risicofactoren voor leverfalen. Deze aandoeningen kunnen leiden tot niet-alcoholische leververvetting (NAFLD), wat kan evolueren naar ernstige leverziekten en uiteindelijk leverfalen.

Risicogroepen

Bepaalde bevolkingsgroepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van leverfalen. Dit kan te maken hebben met genetische predisposities, leefstijlfactoren, en onderliggende gezondheidsproblemen.

Ouderen

Ouderen zijn een kwetsbare groep als het gaat om leverfalen, vanwege de cumulatieve effecten van jarenlange blootstelling aan risicofactoren, evenals de afname van leverfunctie naarmate men ouder wordt. Dit maakt hen gevoeliger voor leverziekten.

Mensen met chronische ziekten

Patiënten met chronische ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten hebben een hoger risico op leverfalen. Deze aandoeningen kunnen de leverfunctie beïnvloeden en de ontwikkeling van leverziekten bevorderen.

Onbehandelde infecties

Mensen met onbehandelde hepatitis-infecties lopen een significant risico op leverfalen. Het is van cruciaal belang om tijdig screening en behandeling te bieden aan risicogroepen om de kans op ernstige complicaties te verminderen.

Symptomen: Slaperigheid, verwardheid en geelzucht

Acuut leverfalen

De symptomen van acuut leverfalen treden snel op, namelijk binnen de 48 uur. Vermoeidheid, misselijkheid, een verlies van eetlust, pijn in de rechterbovenhoek van de buik (net onder de ribben), en diarree zijn de eerste symptomen van acuut leverfalen. De symptomen blijven verergeren en daardoor treedt verwardheid en extreme slaperigheid (lethargie) op. In een gevorderd stadium zijn dit epileptische aanvallen, nierfalen (verminderde of afwezige nierfunctie), grote hoeveelheden plassen (polyurie), oranje urine, desoriëntatie, agressief gedrag, spierstijfheid en coma. Andere symptomen zijn onder meer blauwe plekken of gemakkelijk bloeden (coagulopathie), bloed braken (hemoptoe of hemoptysie), bevingen aan handen (handtremoren) en een ophoping van vocht in de buik (ascites).

Chronisch leverfalen

De eerste symptomen van chronisch leverfalen zijn vrij algemeen en zijn daarom mogelijk toe te wijzen aan diverse aandoeningen. Hierdoor vormt het diagnosticeren van leverfalen een klinische uitdaging. Vroege symptomen zijn onder meer:

• diarree
• een verlies van eetlust
• misselijkheid
• vermoeidheid

Naarmate de ziekte vordert, ontstaan meer ernstige symptomen zoals:

• coma
• desoriëntatie of verwardheid, bekend als hepatische encefalopathie (hersenaandoening door leverziekte)
• een gezwollen buik (ascites)
• geelzucht
• gemakkelijk bloeden
• slaperigheid

Nachtelijk plassen (nycturie) komt ook voor bij leverfalen.

Alarmsymptomen

Het herkennen van alarmsymptomen is cruciaal voor een tijdige diagnose en behandeling van leverfalen. Patiënten moeten worden aangemoedigd om onmiddellijk medische hulp te zoeken wanneer zij deze symptomen ervaren.

Geelzucht

Geelzucht, of een gele verkleuring van de huid en ogen, is een van de meest voorkomende symptomen van leverfalen. Dit ontstaat door de ophoping van bilirubine in het bloed en wijst op een verminderde leverfunctie.

Ascites

Ascites, of de ophoping van vocht in de buikholte, is een ander belangrijk symptoom. Dit kan leiden tot een opgeblazen gevoel en ongemak. Ascites kan het gevolg zijn van verhoogde druk in de poortader door levercirrose.

Encefalopathie

Leverencefalopathie, een aandoening die ontstaat door de ophoping van giftige stoffen in het bloed, kan leiden tot neurologische symptomen zoals verwarring, veranderingen in gedrag en zelfs coma. Dit is een ernstige complicatie van leverfalen en vereist onmiddellijke medische aandacht.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek

De patiënt zoekt best zo snel mogelijk contact met de arts van zodra de eerste symptomen verschijnen. Leverfalen is namelijk een ernstige aandoening die mogelijk levensbedreigend is. De arts bevraagt vooreerst de patiënt inzake drugsgebruik en de blootstelling aan giftige stoffen om aanwijzingen voor hepatitis te zoeken. De patiënt heeft bij hepatitis geelzucht (icterus), vermoeidheid en buikpijn. De arts bemerkt bij de patiënt voorts een muffe, zoete ademgeur. Verder identificeert de arts een vergrote lever, wat in medische termen gekend is als “hepatomegalie”. De galblaaswand is tevens verdikt. De buik zit voorts vol met vocht (ascites). De patiënt krijgt naast een lichamelijk ook een neurologisch onderzoek.

Diagnostisch onderzoek

De arts voert soms een bloedonderzoek uit om de diagnose te bevestigen. Een leverbiopsie is nodig wanneer de arts geen oorzaak vindt van leverfalen. Dit is eveneens nuttig voor het maken van een behandelplan voor de patiënt. Andere onderzoeken omvatten een Doppler-echografie (beeldvormend onderzoek van bloedvaten) van de lever, een elektro-encefalografie (EEG: hersenfilmpje), een CT-scan van het hoofd, een abdominale CT-scan (= CT-scan van de buik) en een abdominale MRI-scan (zonder contrastmiddel).

Differentiële diagnose

Acute decompensatie van cirrose, alcoholische hepatitis met onderliggende cirrose, auto-immune hepatitis (leverontsteking veroorzaakt door eigen lichaam), convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn), pre-eclampsie (ernstige zwangerschapscomplicatie met eiwit in urine en hoge bloeddruk) en sepsis (bloedvergiftiging: overdreven reactie van het immuunsysteem op ziektekiemen) met multipel orgaanfalen zijn aandoeningen waarbij de symptomen lijken op de symptomen van acuut leverfalen.

Behandeling

De arts bekijkt eerst wat de oorzaak is van acuut of chronisch leverfalen. Dit is belangrijk om een zo effectief mogelijke behandeling toe te passen bij de patiënt.

Overdosis paracetamol

Actieve kool is nuttig bij een overdosis paracetamol. Hierdoor komt minder medicatie terecht in het maag-darmkanaal. N-acetylcysteïne, een bepaald soort medicijn, helpt eveneens bij een paracetamoloverdosis. De arts bekijkt hoe de patiënt dit medicijn neemt, want het is mogelijk via een ader (intraveneus) of via de mond (oraal). N-acetylcysteïne is ook nuttig bij patiënten bij wie acuut leverfalen niet door een paracetamoloverdosis is veroorzaakt.

Hepatitis

Bij virale hepatitis schrijft de arts het geneesmiddel “lamivudine” voor. Het virus repliceert (vermenigvuldigt) zich hierdoor niet meer. Steroïden helpen bij acuut leverfalen, veroorzaakt door auto-immune hepatitis.

Levertransplantatie

Werken alle behandelingen niet, dan is een levertransplantatie nodig. Hiervoor moet de patiënt wel sterk genoeg zijn. Hij mag met andere woorden geen onderliggende cardiovasculaire ziekte (hart- of vaataandoening), een ernstige infectie of een andere aandoening zoals aids hebben. Patiënten met een verzwakt immuunsysteem zijn met andere woorden niet opgewassen tegen deze zware operatie. De patiënt krijgt een donorlever en daarom komt hij op een wachtlijst terecht. Patiënten die zeer dringend een lever nodig hebben, komen bovenaan de wachtlijst terecht. In de tussentijd neemt de patiënt een voeding met weinig dierlijke eiwitten en verder behandelt de arts zo goed mogelijk de symptomen.

Prognose

Vooral bij kinderen onder de tien jaar en volwassenen boven de veertig jaar is de prognose relatief somber. De overlevingskans bedraagt gemiddeld 60%. Patiënten met een paracetamoloverdosis hebben wel een betere prognose dan patiënten bij wie de oorzaak onbekend is. Het risico op sterfte neemt toe met de ontwikkeling van één van de complicaties (hersenoedeem of hersenzwelling, nierfalen, ademhalingsfalen (ernstige ziekte met langzame ademhaling), coagulopathie en een infectie). Indien de patiënt geen behandeling krijgt voor acuut leverfalen, komt hij te overlijden. Leverkanker, nierfalen en ademhalingsproblemen zijn de meest voorkomende doodsoorzaken bij acuut leverfalen.

Complicaties

Portale hypertensie (bloeddruk in de aderen die bloed brengen van de darmen naar de lever is abnormaal hoog), bacteriële infecties, schimmelinfecties, nierfalen, bloedingsstoornissen of overmatig bloeden, een laag kaliumgehalte in het bloed (hypokaliëmie) en een lage bloedsuikerspiegel (hypoglykemie) komen voor als complicatie. Een andere ernstige bijwerking van (acuut) leverfalen omvat een zwelling van de hersenen (hersenoedeem).

Preventie van acuut leverfalen

Een paracetamoloverdosis vermijdt de patiënt door goed de bijsluiter van dit medicijn te lezen. Eventueel wint hij hiervoor bijkomende inlichtingen in bij de arts of apotheker. Wilde paddenstoelen eten is verder niet aanbevolen. Te veel alcohol drinken is verder ook niet aan te raden. Het risico op virale hepatitis verminderen gebeurt door het vermijden van contact met het bloed of de ontlasting van een besmette patiënt. Voorts gebruikt de patiënt vooral in ontwikkelingslanden geen lokaal kraanwater. Voor hepatitis A en B zijn tot slot vaccins beschikbaar.

Lees verder

• Overdosis van paracetamol: Leverfalen door vergiftiging
• Levertransplantatie: Lever van donor bij leveraandoening
• Levergezondheid: Tips voor goede leverfunctie