Bloedonderzoek ACTH: Te weinig of te veel cortisol in bloed

ACTH staat voor adrenocorticotroop hormoon, een hypofysehormoon dat de werking van de bijnierschors stimuleert. Een afwijkend ACTH-gehalte kan wijzen op hormonale aandoeningen zoals hypopituïtarisme, de ziekte van Addison of de ziekte van Cushing. Het onderzoek bestaat uit een eenvoudige bloedtest die meestal op meerdere tijdstippen van de dag wordt uitgevoerd om de variabiliteit van het ACTH-niveau te meten. Deze test heeft doorgaans weinig risico's.

• Synoniemen bloedonderzoek ACTH
• Informatie over het ACTH-bloedonderzoek
• Indicatie bloedtest: Te weinig of te veel cortisol in het bloed
• Symptomen te weinig en te veel cortisol in het bloed
• Praktisch: Verloop van bloedonderzoek naar adrenocorticotroop hormoon
• Beïnvloedende factoren voor de testresultaten
• Risico's bloedafname
• Praktische tips voor het omgaan met bloedonderzoek ACTH: Te weinig of te veel cortisol in bloed
• Begrijp de rol van cortisol
• Raadpleeg een arts voor interpretatie van de resultaten
• Wees je bewust van de symptomen van te veel cortisol (hypercortisolisme)
• Houd symptomen van te weinig cortisol (hypocortisolisme) in de gaten
• Volg de voorgeschreven behandeling nauwkeurig op
• Blijf goed gehydrateerd en eet een uitgebalanceerd dieet
• Monitor je gezondheid regelmatig
• Wees alert op mogelijke bijwerkingen van medicatie
• Zorg voor voldoende rust en slaap
• Let op je mentale gezondheid
• Werk samen met je arts aan een plan voor langdurig beheer
• Misvattingen rond bloedonderzoek ACTH
• ACTH-test is alleen relevant voor mensen met bijnierproblemen
• Een normale ACTH-waarde betekent altijd een gezonde bijnierfunctie
• De ACTH-test kan altijd alleen worden gebruikt om het cortisolniveau te beoordelen
• ACTH-waarden worden alleen beïnvloed door de bijnieren
• ACTH-test is de enige manier om bijnier- of hypofyseproblemen te diagnosticeren
• Een lage ACTH-waarde betekent altijd een probleem met de hypofyse
• De ACTH-test is betrouwbaar voor het identificeren van alle bijnieraandoeningen

Synoniemen bloedonderzoek ACTH

Het bloedonderzoek naar ACTH staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Adrenocorticotroop hormoon bloedtest
• Corticotropine bloedonderzoek
• Cosyntropine bloedonderzoek

Informatie over het ACTH-bloedonderzoek

Deze bloedtest is bedoeld om de hoeveelheid adrenocorticotroop hormoon (ACTH) te meten. ACTH wordt door de hypofyse geproduceerd, een klein orgaan dat onder de hersenen ligt. ACTH stimuleert de productie van cortisol door de bijnieren, die bovenop de nieren liggen. Cortisol speelt een rol bij de afbraak van eiwitten, suikers en vetten, reguleert de bloeddruk, helpt bij de bestrijding van infecties en maakt stress beter beheersbaar. Normaal gesproken is het cortisolniveau 's ochtends het hoogste en 's avonds het laagste.

Indicatie bloedtest: Te weinig of te veel cortisol in het bloed

Een arts kan deze test aanvragen als er vermoeden bestaat van een hormonale aandoening. Aandoeningen die onderzocht kunnen worden zijn onder andere het adrenogenitaal syndroom, de ziekte van Addison (onvoldoende hormoonproductie door de bijnieren), de ziekte van Cushing, het Cushing-syndroom (te veel cortisol in het lichaam met symptomen in huid, spieren en botten) en hypopituïtarisme (gebrek aan hormonen door onvoldoende werking van de hypofyse).

Te weinig cortisolproductie
Adrenogenitaal syndroom
Het adrenogenitaal syndroom is een aangeboren aandoening die wordt veroorzaakt door een enzymentekort in de bijnieren, wat leidt tot een tekort aan cortisol. Dit kan leiden tot vermannelijking bij meisjes voor de puberteit en voortijdige puberteit bij jongens. Na de puberteit kunnen menstruatiestoornissen en verdere vermannelijking optreden.

Hypopituïtarisme
Bij hypopituïtarisme functioneert de hypofyse niet naar behoren, waardoor de productie van essentiële hormonen wordt verstoord. Symptomen kunnen onder andere een verlies van eetlust, vermoeidheid, een onregelmatige menstruatie, hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren), verminderd libido, frequent urineren 's nachts (nycturie) en gewichtsverlies zijn.

Ziekte van Addison
De ziekte van Addison, ook bekend als primaire bijnierinsufficiëntie, wordt gekenmerkt door een tekort aan cortisol door schade aan de bijnieren. Dit leidt tot diverse symptomen zoals vermoeidheid, gewichtsverlies en lage bloeddruk.

Te veel cortisolproductie
Cushing-syndroom
Bij het Cushing-syndroom is er een overproductie van cortisol, ook wel "hypercortisolemie" genoemd. Dit kan veroorzaakt worden door medicatie met corticosteroïden, een tumor in de bijnieren, bijnierschorshyperplasie of een verhoogde productie van cortisol door de hypofyse. Symptomen zijn onder andere gewichtstoename, huidproblemen en spierzwakte.

Ziekte van Cushing
De ziekte van Cushing wordt veroorzaakt door een ACTH-producerende tumor in de hypofyse, meestal een goedaardige tumor. Symptomen kunnen tunnelzicht (verlies van gezichtsvermogen aan de zijkanten), dubbelzien en hoofdpijn omvatten. De tumor kan zich uitbreiden en invloed hebben op omliggende weefsels.

Symptomen te weinig en te veel cortisol in het bloed

Te weinig cortisol
Symptomen van een tekort aan cortisol kunnen onder andere spierzwakte, vermoeidheid, gewichtsverlies, en een toegenomen pigmentatie van de huid zijn. Dit gaat vaak gepaard met een lage bloeddruk (hypotensie), lage bloedsuikerspiegel, laag natriumgehalte (hyponatriëmie), verhoogd kaliumgehalte (hyperkaliëmie) en soms ook verhoogd calciumgehalte (hypercalciëmie).

Te veel cortisol
Symptomen van een teveel aan cortisol kunnen omvatten: vetophoping, meestal op de romp, obesitas, zwangerschapsstriemen (paarse lijnen op de buik), een fragiele en dunne huid, frequent urineren (pollakisurie), spierzwakte, overmatige lichaamsbeharing (hirsutisme), acne (acne) en een "vollemaansgezicht" (moonface). Dit gaat vaak gepaard met hoge bloeddruk (hypertensie), laag kaliumgehalte (hypokaliëmie), verhoogd bicarbonaatgehalte en verhoogde glucosewaarden (hyperglykemie), soms leidend tot diabetes.

Voor het ACTH-bloedonderzoek
Voordat de test wordt uitgevoerd, vraagt de arts naar het gebruik van medicatie, kruiden, vitaminen en andere supplementen. Het is belangrijk dat de patiënt goed slaapt voorafgaand aan de test, aangezien slecht slapen de resultaten kan beïnvloeden. De patiënt dient nuchter naar de arts te gaan voor de bloedafname.

Praktisch: Verloop van bloedonderzoek naar adrenocorticotroop hormoon

De arts neemt een bloedmonster door een naald in een ader in de arm in te brengen. De prik kan een lichte pijn veroorzaken, maar dit verdwijnt meestal snel. Het bloedmonster wordt naar een laboratorium gestuurd voor analyse. Soms is het nodig om op verschillende momenten van de dag bloed af te nemen, omdat het ACTH-niveau gedurende de dag varieert.

Andere onderzoeken
Het ACTH-bloedonderzoek gaat vaak samen met andere tests om de oorzaak van afwijkingen in cortisolproductie te achterhalen. Een "adrenocorticotroop hormoon stimulatietest" wordt uitgevoerd om de functie van de bijnieren te beoordelen door ACTH toe te dienen en de cortisolrespons te meten. Een "dexamethasonsuppressietest" helpt bij het identificeren van de oorzaak van Cushing door de reactie van cortisolproductie op dexamethason te evalueren. Tot slot kan een "adrenocorticotroop hormoon stimulatie met metyrapon onderzoek" nuttig zijn voor het vinden van een onderliggende oorzaak van Cushing.

Beïnvloedende factoren voor de testresultaten

De testresultaten van een ACTH-bloedonderzoek kunnen door een breed scala aan factoren worden beïnvloed. Naast biologische invloeden zoals menstruatie, zwangerschap en slaapkwaliteit, spelen externe factoren zoals stress, trauma's, en infecties een belangrijke rol. Deze factoren kunnen de hormonale balans verstoren, wat leidt tot afwijkingen in de resultaten. De niveaus van ACTH en cortisol zijn bijvoorbeeld vaak verhoogd tijdens stressvolle periodes, wat kan resulteren in een foutieve interpretatie van de testresultaten.

Fysieke en emotionele stress
Zowel fysieke als emotionele stress heeft invloed op de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as, die de productie van ACTH en cortisol reguleert. Stressvolle situaties, zoals psychische druk of lichamelijke letsels, verhogen de aanmaak van cortisol en ACTH als een deel van de natuurlijke reactie van het lichaam om het evenwicht te herstellen. Dit kan leiden tot tijdelijke verhogingen van de hormoonspiegels, wat de interpretatie van de bloedtest kan bemoeilijken. Als een patiënt bijvoorbeeld net een stressvolle gebeurtenis heeft meegemaakt of herstellende is van een blessure, kunnen de ACTH- en cortisolniveaus hoger zijn dan normaal, wat zou kunnen leiden tot verkeerde conclusies over de gezondheidstoestand van de patiënt.

Daarnaast kunnen slaapstoornissen de niveaus van ACTH en cortisol verstoren. Cortisol heeft een circadiaans ritme, met hogere waarden in de ochtend en lagere waarden in de avond. Verstoringen in de slaap, zoals slaapapneu of onvoldoende slaap, kunnen dit ritme verstoren en leiden tot onnatuurlijke schommelingen in de cortisolproductie. Dit kan de resultaten van het bloedonderzoek beïnvloeden, vooral wanneer de test op een ongepast tijdstip wordt afgenomen.

Invloed van medicatie
Bepaalde medicijnen kunnen de productie van ACTH of cortisol beïnvloeden, waardoor de testresultaten mogelijk niet representatief zijn voor de werkelijke toestand van de patiënt. Steroïden, die vaak worden voorgeschreven voor ontstekingsaandoeningen zoals artritis of astma, kunnen bijvoorbeeld de ACTH-productie onderdrukken. Dit kan de testresultaten verstoren, aangezien de lagere ACTH-niveaus het lijkt alsof er een probleem is met de bijnieren of hypofyse, terwijl de oorzaak mogelijk het gebruik van steroïden is.

Oestrogeen- en progesteronpreparaten, zoals anticonceptiepillen, kunnen de cortisolniveaus verhogen. Dit kan leiden tot een hogere waarde van cortisol in het bloed, zelfs als er geen medische aandoening is die de bijnieren of de hypofyse beïnvloedt. Het is belangrijk dat patiënten hun arts informeren over het gebruik van deze medicijnen om een nauwkeurige interpretatie van de testresultaten te waarborgen.

Ook insulinegebruik kan een invloed hebben op de ACTH- en cortisolniveaus. Bij patiënten die diabetes behandelen met insuline kunnen er fluctuaties in de cortisolproductie optreden, aangezien insuline direct invloed heeft op de bloedsuikerspiegel en het metabolisme, wat op zijn beurt de werking van de bijnieren kan beïnvloeden.

Tijdstip van de test
De tijd van de dag waarop de ACTH-bloedtest wordt uitgevoerd, is een cruciale factor. ACTH en cortisol vertonen een circadiaans ritme, wat betekent dat de niveaus gedurende de dag fluctueren. Cortisolniveaus zijn meestal het hoogst in de vroege ochtend, direct na het ontwaken, en het laagst aan het einde van de dag. Dit ritme is een normaal fysiologisch proces en is essentieel voor het energiebeheer en het stressreactiesysteem van het lichaam. Om betrouwbare resultaten te verkrijgen, wordt de ACTH-bloedtest vaak in de ochtend afgenomen, wanneer de cortisolspiegel op zijn hoogste punt ligt. Het afnemen van de test op andere tijdstippen van de dag kan leiden tot onnauwkeurige bevindingen, omdat de niveaus van ACTH en cortisol al aanzienlijk kunnen zijn afgenomen.

Andere medische aandoeningen en factoren
Bijkomende medische aandoeningen, zoals infecties, kunnen tijdelijk de ACTH- en cortisolniveaus verhogen, omdat het lichaam reageert op de ziekte door een verhoogde productie van deze hormonen. Dit is een deel van de acute-fasereactie van het immuunsysteem, die noodzakelijk is om het lichaam te helpen bij het bestrijden van infecties of andere ziekten. Ook chirurgische ingrepen, zoals een operatie of herstel na een trauma, kunnen de productie van ACTH en cortisol tijdelijk verhogen.

Er zijn ook genetische factoren die de hormoonspiegels kunnen beïnvloeden. Sommige patiënten hebben genetische afwijkingen die hen vatbaarder maken voor abnormale ACTH- of cortisolproductie. Dit kan resulteren in afwijkende testresultaten, zelfs zonder dat er een onderliggende aandoening zoals de ziekte van Cushing of Addison is. Genetisch onderzoek kan nodig zijn om deze factoren te identificeren en rekening te houden met mogelijke invloeden op de testresultaten.

Resultaten bloedtest
De resultaten van het ACTH-bloedonderzoek worden uitgedrukt in "picogram per milliliter (pg / ml)". Normale waarden voor volwassenen liggen tussen 6-76 pg / ml (1,3-16,7 pmol / L). De resultaten dienen vaak samen met die van een cortisolonderzoek te worden geïnterpreteerd. Onderstaande tabel geeft een overzicht van ACTH- en cortisolniveaus bij verschillende aandoeningen:


Bron: https://labtestsonline.org/understanding/analytes/acth/tab/test/

Risico's bloedafname

De bloedafname is doorgaans veilig, maar kan soms leiden tot bloedingen, infecties, blauwe plekken, of duizeligheid.

Praktische tips voor het omgaan met bloedonderzoek ACTH: Te weinig of te veel cortisol in bloed

Een ACTH-bloedonderzoek meet de niveaus van het adrenocorticotroop hormoon (ACTH), dat de bijnieren stimuleert om cortisol te produceren. Cortisol is een belangrijk hormoon dat helpt bij het reguleren van stress, het metabolisme en het immuunsysteem. Zowel te veel als te weinig cortisol in het bloed kan wijzen op een onderliggende aandoening. Hier volgen praktische tips voor het omgaan met te veel of te weinig cortisol in het bloed, gebaseerd op de resultaten van een ACTH-bloedonderzoek.

Begrijp de rol van cortisol

Cortisol is een hormoon dat een cruciale rol speelt in verschillende lichaamsfuncties, zoals het reguleren van de bloeddruk, het immuunsysteem en het metabolisme. Te veel of te weinig cortisol kan leiden tot uiteenlopende symptomen, afhankelijk van de oorzaak van de afwijking. Het is belangrijk om te begrijpen hoe dit hormoon het lichaam beïnvloedt om de juiste behandeling te kunnen kiezen.

Raadpleeg een arts voor interpretatie van de resultaten

Het is van groot belang om je bloedtestresultaten te laten beoordelen door een arts. Zowel te veel als te weinig cortisol kan wijzen op verschillende aandoeningen, zoals de ziekte van Cushing (bij te veel cortisol) of de ziekte van Addison (bij te weinig cortisol). Alleen een arts kan de oorzaak van de afwijkende cortisolspiegel bepalen en een behandelplan opstellen.

Wees je bewust van de symptomen van te veel cortisol (hypercortisolisme)

Te veel cortisol kan leiden tot de ziekte van Cushing, die gekarakteriseerd wordt door symptomen zoals gewichtstoename (vooral in het gezicht en de buik), verhoogde bloeddruk, dunner wordende huid, spierzwakte, en stemmingswisselingen. Als je symptomen van hypercortisolisme ervaart, is het belangrijk om dit met je arts te bespreken.

Houd symptomen van te weinig cortisol (hypocortisolisme) in de gaten

Te weinig cortisol kan leiden tot de ziekte van Addison, wat kan resulteren in symptomen zoals vermoeidheid, gewichtsverlies, lage bloeddruk, donkere verkleuring van de huid (bij de plooien), en spierzwakte. Het is belangrijk om deze symptomen serieus te nemen en medisch advies in te winnen bij je arts.

Volg de voorgeschreven behandeling nauwkeurig op

Afhankelijk van de oorzaak van de te hoge of te lage cortisolspiegel, kan de arts medicijnen voorschrijven om de hormoonspiegels te reguleren. Dit kan variëren van het gebruik van corticosteroïden bij te weinig cortisol, tot medicatie om de productie van cortisol te verlagen bij te veel cortisol. Volg altijd de voorgeschreven behandeling strikt op om de hormoonbalans te herstellen en complicaties te voorkomen.

Blijf goed gehydrateerd en eet een uitgebalanceerd dieet

Zowel bij te veel als te weinig cortisol kan het belangrijk zijn om goed voor je lichaam te zorgen door voldoende water te drinken en een gezond voedingspatroon aan te houden. Een evenwichtig dieet helpt het immuunsysteem en het metabolisme te ondersteunen, wat kan bijdragen aan het herstel van hormonale onevenwichtigheden.

Monitor je gezondheid regelmatig

Als je gediagnosticeerd bent met een aandoening die te maken heeft met cortisolspiegels, zoals de ziekte van Cushing of de ziekte van Addison, is het belangrijk om regelmatig medische controles te ondergaan. Dit kan helpen om de effectiviteit van de behandeling te evalueren en om tijdig aanpassingen aan je behandelplan te maken.

Wees alert op mogelijke bijwerkingen van medicatie

Medicijnen die worden voorgeschreven om de cortisolspiegel te reguleren, kunnen bijwerkingen hebben. Dit kan variëren van gewichtstoename, verstoringen van de slaap of verhoogde bloeddruk. Het is belangrijk om eventuele bijwerkingen met je arts te bespreken, zodat je behandelplan indien nodig kan worden aangepast.

Zorg voor voldoende rust en slaap

Cortisol is nauw verbonden met je energieniveau en stressrespons. Het is belangrijk om voldoende rust en slaap te krijgen om je lichaam de kans te geven zich te herstellen en om de hormoonbalans te ondersteunen. Goede slaapgewoonten kunnen helpen om je algehele welzijn te verbeteren, vooral als je cortisolniveaus niet in balans zijn.

Let op je mentale gezondheid

Verhoogde of verlaagde cortisolspiegels kunnen invloed hebben op je stemming en mentale gezondheid. Symptomen zoals angst, depressie of stemmingswisselingen kunnen voorkomen bij een disbalans in cortisol. Het is belangrijk om aandacht te besteden aan je mentale welzijn en ondersteuning te zoeken bij een therapeut of psycholoog indien nodig.

Werk samen met je arts aan een plan voor langdurig beheer

De behandeling van een cortisolprobleem kan vaak een langdurig proces zijn. Samenwerken met je arts aan een gedetailleerd behandelplan, dat zowel medicatie als veranderingen in levensstijl omvat, is essentieel voor het effectief beheren van je gezondheid. Houd regelmatig contact met je zorgverlener om je voortgang te evalueren en het plan waar nodig aan te passen.

Misvattingen rond bloedonderzoek ACTH

ACTH-test is alleen relevant voor mensen met bijnierproblemen

Een veelvoorkomende misvatting is dat de ACTH-test alleen relevant is voor mensen met bijnierproblemen, zoals de ziekte van Addison of het syndroom van Cushing. In werkelijkheid wordt de ACTH-test niet alleen gebruikt om bijniergerelateerde aandoeningen te diagnosticeren, maar ook om te onderzoeken of de hypofyse goed functioneert. ACTH (adrenocorticotroop hormoon) stimuleert de bijnieren om cortisol te produceren, en afwijkingen in de ACTH-waarden kunnen wijzen op diverse hormonale of endocriene problemen, niet alleen bijnieraandoeningen.

Een normale ACTH-waarde betekent altijd een gezonde bijnierfunctie

Veel mensen denken dat een normale ACTH-waarde altijd betekent dat de bijnieren goed functioneren. Hoewel een normaal resultaat een indicatie is van een goed werkende hypofyse en bijnieren, kunnen er nog steeds verborgen problemen zijn. Het is belangrijk om te begrijpen dat de ACTH-test vaak onderdeel is van een breder diagnostisch pakket, aangezien hormonen een complexe interactie hebben. Een normale ACTH-waarde sluit andere bijnier- of hormonale aandoeningen niet uit.

De ACTH-test kan altijd alleen worden gebruikt om het cortisolniveau te beoordelen

Sommige mensen denken dat de ACTH-test alleen wordt gebruikt om het cortisolniveau te meten, maar de ACTH-waarde zelf biedt cruciale informatie over de werking van de hypofyse en bijnieren. Het helpt artsen te begrijpen of de bijnieren goed reageren op de signalen van de hypofyse. De test kan bijvoorbeeld ook belangrijk zijn bij het onderzoeken van de oorzaak van een abnormaal cortisolniveau, vooral als er sprake is van een bijnierschorsdisfunctie.

ACTH-waarden worden alleen beïnvloed door de bijnieren

Hoewel ACTH-waarden direct verband houden met de bijnieren, kunnen andere factoren ook van invloed zijn op de testresultaten. Stress, medicijnen, en infecties kunnen bijvoorbeeld de ACTH-productie verstoren. Daarnaast kunnen andere hormonale aandoeningen, zoals hypothyreoïdie of hypofyseafwijkingen, de ACTH-waarde beïnvloeden. Daarom is het belangrijk om een breed scala aan mogelijkheden te overwegen bij het interpreteren van de testresultaten.

ACTH-test is de enige manier om bijnier- of hypofyseproblemen te diagnosticeren

Hoewel de ACTH-test belangrijke informatie biedt, is het niet de enige manier om problemen met de bijnieren of hypofyse te diagnosticeren. Artsen gebruiken vaak aanvullende tests, zoals een bloedonderzoeken om cortisol of andere gerelateerde hormonen te meten, beeldvormende onderzoeken of klinische evaluaties om een compleet beeld te krijgen van de hormoonbalans en de gezondheid van de patiënt. De ACTH-test wordt vaak samen met andere diagnostische hulpmiddelen gebruikt om een juiste diagnose te stellen.

Een lage ACTH-waarde betekent altijd een probleem met de hypofyse

Een andere misvatting is dat een lage ACTH-waarde altijd een probleem met de hypofyse aanduidt. Hoewel een lage ACTH-waarde soms kan wijzen op hypofyseproblemen, zoals hypopituitarisme, kan het ook veroorzaakt worden door bijnierproblemen, zoals bij de ziekte van Cushing, wanneer de bijnieren overmatig cortisol produceren en de hypofyse minder ACTH produceert als gevolg van negatieve feedback. Het is dus belangrijk om de ACTH-waarde te combineren met andere testresultaten en symptomen om een juiste diagnose te stellen.

De ACTH-test is betrouwbaar voor het identificeren van alle bijnieraandoeningen

Hoewel de ACTH-test nuttig is bij het onderzoeken van bijnieraandoeningen, is het niet altijd 100% betrouwbaar voor het diagnosticeren van alle bijnieraandoeningen. Bepaalde bijnieraandoeningen kunnen subtiele of niet-gedocumenteerde effecten op de ACTH-waarden hebben, waardoor aanvullende tests vaak nodig zijn voor een nauwkeurige diagnose. Bijvoorbeeld, bij bijnierinsufficiëntie kunnen de ACTH-waarden variëren afhankelijk van de ernst van de aandoening. Het is dus belangrijk om een ​​gedetailleerd evaluatieproces te volgen.

Lees verder

• Bloedonderzoek: Soorten testen en resultaten van bloedtest