Bloedonderzoek ACTH: Te weinig of te veel cortisol in bloed

ACTH staat voor adrenocorticotroop hormoon, een hypofysehormoon dat de werking van de bijnierschors stimuleert. Een afwijkend ACTH-gehalte kan wijzen op hormonale aandoeningen zoals hypopituïtarisme, de ziekte van Addison of de ziekte van Cushing. Het onderzoek bestaat uit een eenvoudige bloedtest die meestal op meerdere tijdstippen van de dag wordt uitgevoerd om de variabiliteit van het ACTH-niveau te meten. Deze test heeft doorgaans weinig risico's.

• Synoniemen bloedonderzoek ACTH
• Informatie over het ACTH-bloedonderzoek
• Indicatie bloedtest: Te weinig of te veel cortisol in het bloed
• Symptomen te weinig en te veel cortisol in het bloed
• Praktisch: Verloop van bloedonderzoek naar adrenocorticotroop hormoon
• Beïnvloedende factoren voor de testresultaten
• Risico's bloedafname

Synoniemen bloedonderzoek ACTH

Het bloedonderzoek naar ACTH staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Adrenocorticotroop hormoon bloedtest
• Corticotropine bloedonderzoek
• Cosyntropine bloedonderzoek

Informatie over het ACTH-bloedonderzoek

Deze bloedtest is bedoeld om de hoeveelheid adrenocorticotroop hormoon (ACTH) te meten. ACTH wordt door de hypofyse geproduceerd, een klein orgaan dat onder de hersenen ligt. ACTH stimuleert de productie van cortisol door de bijnieren, die bovenop de nieren liggen. Cortisol speelt een rol bij de afbraak van eiwitten, suikers en vetten, reguleert de bloeddruk, helpt bij de bestrijding van infecties en maakt stress beter beheersbaar. Normaal gesproken is het cortisolniveau 's ochtends het hoogste en 's avonds het laagste.

Indicatie bloedtest: Te weinig of te veel cortisol in het bloed

Een arts kan deze test aanvragen als er vermoeden bestaat van een hormonale aandoening. Aandoeningen die onderzocht kunnen worden zijn onder andere het adrenogenitaal syndroom, de ziekte van Addison (onvoldoende hormoonproductie door de bijnieren), de ziekte van Cushing, het Cushing-syndroom (te veel cortisol in het lichaam met symptomen in huid, spieren en botten) en hypopituïtarisme (gebrek aan hormonen door onvoldoende werking van de hypofyse).

Te weinig cortisolproductie

Adrenogenitaal syndroom
Het adrenogenitaal syndroom is een aangeboren aandoening die wordt veroorzaakt door een enzymentekort in de bijnieren, wat leidt tot een tekort aan cortisol. Dit kan leiden tot vermannelijking bij meisjes voor de puberteit en voortijdige puberteit bij jongens. Na de puberteit kunnen menstruatiestoornissen en verdere vermannelijking optreden.

Hypopituïtarisme
Bij hypopituïtarisme functioneert de hypofyse niet naar behoren, waardoor de productie van essentiële hormonen wordt verstoord. Symptomen kunnen onder andere een verlies van eetlust, vermoeidheid, een onregelmatige menstruatie, hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren), verminderd libido, frequent urineren 's nachts (nycturie) en gewichtsverlies zijn.

Ziekte van Addison
De ziekte van Addison, ook bekend als primaire bijnierinsufficiëntie, wordt gekenmerkt door een tekort aan cortisol door schade aan de bijnieren. Dit leidt tot diverse symptomen zoals vermoeidheid, gewichtsverlies en lage bloeddruk.

Te veel cortisolproductie

Cushing-syndroom
Bij het Cushing-syndroom is er een overproductie van cortisol, ook wel "hypercortisolemie" genoemd. Dit kan veroorzaakt worden door medicatie met corticosteroïden, een tumor in de bijnieren, bijnierschorshyperplasie of een verhoogde productie van cortisol door de hypofyse. Symptomen zijn onder andere gewichtstoename, huidproblemen en spierzwakte.

Ziekte van Cushing
De ziekte van Cushing wordt veroorzaakt door een ACTH-producerende tumor in de hypofyse, meestal een goedaardige tumor. Symptomen kunnen tunnelzicht (verlies van gezichtsvermogen aan de zijkanten), dubbelzien en hoofdpijn omvatten. De tumor kan zich uitbreiden en invloed hebben op omliggende weefsels.

Symptomen te weinig en te veel cortisol in het bloed

Te weinig cortisol

Symptomen van een tekort aan cortisol kunnen onder andere spierzwakte, vermoeidheid, gewichtsverlies, en een toegenomen pigmentatie van de huid zijn. Dit gaat vaak gepaard met een lage bloeddruk (hypotensie), lage bloedsuikerspiegel, laag natriumgehalte (hyponatriëmie), verhoogd kaliumgehalte (hyperkaliëmie) en soms ook verhoogd calciumgehalte (hypercalciëmie).

Te veel cortisol

Symptomen van een teveel aan cortisol kunnen omvatten: vetophoping, meestal op de romp, obesitas, zwangerschapsstriemen (paarse lijnen op de buik), een fragiele en dunne huid, frequent urineren (pollakisurie), spierzwakte, overmatige lichaamsbeharing (hirsutisme), acne (acne) en een "vollemaansgezicht" (moonface). Dit gaat vaak gepaard met hoge bloeddruk (hypertensie), laag kaliumgehalte (hypokaliëmie), verhoogd bicarbonaatgehalte en verhoogde glucosewaarden (hyperglykemie), soms leidend tot diabetes.

Voor het ACTH-bloedonderzoek

Voordat de test wordt uitgevoerd, vraagt de arts naar het gebruik van medicatie, kruiden, vitaminen en andere supplementen. Het is belangrijk dat de patiënt goed slaapt voorafgaand aan de test, aangezien slecht slapen de resultaten kan beïnvloeden. De patiënt dient nuchter naar de arts te gaan voor de bloedafname.

Praktisch: Verloop van bloedonderzoek naar adrenocorticotroop hormoon

De arts neemt een bloedmonster door een naald in een ader in de arm in te brengen. De prik kan een lichte pijn veroorzaken, maar dit verdwijnt meestal snel. Het bloedmonster wordt naar een laboratorium gestuurd voor analyse. Soms is het nodig om op verschillende momenten van de dag bloed af te nemen, omdat het ACTH-niveau gedurende de dag varieert.

Andere onderzoeken

Het ACTH-bloedonderzoek gaat vaak samen met andere tests om de oorzaak van afwijkingen in cortisolproductie te achterhalen. Een "adrenocorticotroop hormoon stimulatietest" wordt uitgevoerd om de functie van de bijnieren te beoordelen door ACTH toe te dienen en de cortisolrespons te meten. Een "dexamethasonsuppressietest" helpt bij het identificeren van de oorzaak van Cushing door de reactie van cortisolproductie op dexamethason te evalueren. Tot slot kan een "adrenocorticotroop hormoon stimulatie met metyrapon onderzoek" nuttig zijn voor het vinden van een onderliggende oorzaak van Cushing.

Beïnvloedende factoren voor de testresultaten

De testresultaten kunnen worden beïnvloed door menstruatie, zwangerschap, en slaapkwaliteit. Andere factoren zoals recente trauma's, stress en bepaalde geneesmiddelen (zoals steroïden, hormonen of insuline) kunnen ook de resultaten beïnvloeden. Bovendien kunnen resultaten variëren afhankelijk van het tijdstip van de dag waarop de test is uitgevoerd.

Resultaten bloedtest

De resultaten van het ACTH-bloedonderzoek worden uitgedrukt in "picogram per milliliter (pg / ml)". Normale waarden voor volwassenen liggen tussen 6-76 pg / ml (1,3-16,7 pmol / L). De resultaten dienen vaak samen met die van een cortisolonderzoek te worden geïnterpreteerd. Onderstaande tabel geeft een overzicht van ACTH- en cortisolniveaus bij verschillende aandoeningen:


Bron: https://labtestsonline.org/understanding/analytes/acth/tab/test/

Risico's bloedafname

De bloedafname is doorgaans veilig, maar kan soms leiden tot bloedingen, infecties, blauwe plekken, of duizeligheid.

Lees verder

• Bloedonderzoek: Soorten testen en resultaten van bloedtest