Bloedonderzoek ACTH: Te weinig of te veel cortisol in bloed

ACTH staat voor adrenocorticotroop hormoon, een hypofysehormoon dat de werking van de bijnierschors stimuleert. Een afwijkend ACTH-gehalte kan wijzen op hormonale aandoeningen zoals hypopituïtarisme, de ziekte van Addison of de ziekte van Cushing. Het onderzoek bestaat uit een eenvoudige bloedtest die meestal op meerdere tijdstippen van de dag wordt uitgevoerd om de variabiliteit van het ACTH-niveau te meten. Deze test heeft doorgaans weinig risico's.

• Synoniemen bloedonderzoek ACTH
• Informatie over het ACTH-bloedonderzoek
• Indicatie bloedtest: Te weinig of te veel cortisol in het bloed
• Symptomen te weinig en te veel cortisol in het bloed
• Praktisch: Verloop van bloedonderzoek naar adrenocorticotroop hormoon
• Beïnvloedende factoren voor de testresultaten
• Risico's bloedafname

Synoniemen bloedonderzoek ACTH

Het bloedonderzoek naar ACTH staat ook bekend onder de volgende synoniemen:

• Adrenocorticotroop hormoon bloedtest
• Corticotropine bloedonderzoek
• Cosyntropine bloedonderzoek

Informatie over het ACTH-bloedonderzoek

Deze bloedtest is bedoeld om de hoeveelheid adrenocorticotroop hormoon (ACTH) te meten. ACTH wordt door de hypofyse geproduceerd, een klein orgaan dat onder de hersenen ligt. ACTH stimuleert de productie van cortisol door de bijnieren, die bovenop de nieren liggen. Cortisol speelt een rol bij de afbraak van eiwitten, suikers en vetten, reguleert de bloeddruk, helpt bij de bestrijding van infecties en maakt stress beter beheersbaar. Normaal gesproken is het cortisolniveau 's ochtends het hoogste en 's avonds het laagste.

Indicatie bloedtest: Te weinig of te veel cortisol in het bloed

Een arts kan deze test aanvragen als er vermoeden bestaat van een hormonale aandoening. Aandoeningen die onderzocht kunnen worden zijn onder andere het adrenogenitaal syndroom, de ziekte van Addison (onvoldoende hormoonproductie door de bijnieren), de ziekte van Cushing, het Cushing-syndroom (te veel cortisol in het lichaam met symptomen in huid, spieren en botten) en hypopituïtarisme (gebrek aan hormonen door onvoldoende werking van de hypofyse).

Te weinig cortisolproductie

Adrenogenitaal syndroom
Het adrenogenitaal syndroom is een aangeboren aandoening die wordt veroorzaakt door een enzymentekort in de bijnieren, wat leidt tot een tekort aan cortisol. Dit kan leiden tot vermannelijking bij meisjes voor de puberteit en voortijdige puberteit bij jongens. Na de puberteit kunnen menstruatiestoornissen en verdere vermannelijking optreden.

Hypopituïtarisme
Bij hypopituïtarisme functioneert de hypofyse niet naar behoren, waardoor de productie van essentiële hormonen wordt verstoord. Symptomen kunnen onder andere een verlies van eetlust, vermoeidheid, een onregelmatige menstruatie, hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren), verminderd libido, frequent urineren 's nachts (nycturie) en gewichtsverlies zijn.

Ziekte van Addison
De ziekte van Addison, ook bekend als primaire bijnierinsufficiëntie, wordt gekenmerkt door een tekort aan cortisol door schade aan de bijnieren. Dit leidt tot diverse symptomen zoals vermoeidheid, gewichtsverlies en lage bloeddruk.

Te veel cortisolproductie

Cushing-syndroom
Bij het Cushing-syndroom is er een overproductie van cortisol, ook wel "hypercortisolemie" genoemd. Dit kan veroorzaakt worden door medicatie met corticosteroïden, een tumor in de bijnieren, bijnierschorshyperplasie of een verhoogde productie van cortisol door de hypofyse. Symptomen zijn onder andere gewichtstoename, huidproblemen en spierzwakte.

Ziekte van Cushing
De ziekte van Cushing wordt veroorzaakt door een ACTH-producerende tumor in de hypofyse, meestal een goedaardige tumor. Symptomen kunnen tunnelzicht (verlies van gezichtsvermogen aan de zijkanten), dubbelzien en hoofdpijn omvatten. De tumor kan zich uitbreiden en invloed hebben op omliggende weefsels.

Symptomen te weinig en te veel cortisol in het bloed

Te weinig cortisol

Symptomen van een tekort aan cortisol kunnen onder andere spierzwakte, vermoeidheid, gewichtsverlies, en een toegenomen pigmentatie van de huid zijn. Dit gaat vaak gepaard met een lage bloeddruk (hypotensie), lage bloedsuikerspiegel, laag natriumgehalte (hyponatriëmie), verhoogd kaliumgehalte (hyperkaliëmie) en soms ook verhoogd calciumgehalte (hypercalciëmie).

Te veel cortisol

Symptomen van een teveel aan cortisol kunnen omvatten: vetophoping, meestal op de romp, obesitas, zwangerschapsstriemen (paarse lijnen op de buik), een fragiele en dunne huid, frequent urineren (pollakisurie), spierzwakte, overmatige lichaamsbeharing (hirsutisme), acne (acne) en een "vollemaansgezicht" (moonface). Dit gaat vaak gepaard met hoge bloeddruk (hypertensie), laag kaliumgehalte (hypokaliëmie), verhoogd bicarbonaatgehalte en verhoogde glucosewaarden (hyperglykemie), soms leidend tot diabetes.

Voor het ACTH-bloedonderzoek

Voordat de test wordt uitgevoerd, vraagt de arts naar het gebruik van medicatie, kruiden, vitaminen en andere supplementen. Het is belangrijk dat de patiënt goed slaapt voorafgaand aan de test, aangezien slecht slapen de resultaten kan beïnvloeden. De patiënt dient nuchter naar de arts te gaan voor de bloedafname.

Praktisch: Verloop van bloedonderzoek naar adrenocorticotroop hormoon

De arts neemt een bloedmonster door een naald in een ader in de arm in te brengen. De prik kan een lichte pijn veroorzaken, maar dit verdwijnt meestal snel. Het bloedmonster wordt naar een laboratorium gestuurd voor analyse. Soms is het nodig om op verschillende momenten van de dag bloed af te nemen, omdat het ACTH-niveau gedurende de dag varieert.

Andere onderzoeken

Het ACTH-bloedonderzoek gaat vaak samen met andere tests om de oorzaak van afwijkingen in cortisolproductie te achterhalen. Een "adrenocorticotroop hormoon stimulatietest" wordt uitgevoerd om de functie van de bijnieren te beoordelen door ACTH toe te dienen en de cortisolrespons te meten. Een "dexamethasonsuppressietest" helpt bij het identificeren van de oorzaak van Cushing door de reactie van cortisolproductie op dexamethason te evalueren. Tot slot kan een "adrenocorticotroop hormoon stimulatie met metyrapon onderzoek" nuttig zijn voor het vinden van een onderliggende oorzaak van Cushing.

Beïnvloedende factoren voor de testresultaten

De testresultaten van een ACTH-bloedonderzoek kunnen door een breed scala aan factoren worden beïnvloed. Naast biologische invloeden zoals menstruatie, zwangerschap en slaapkwaliteit, spelen externe factoren zoals stress, trauma's, en infecties een belangrijke rol. Deze factoren kunnen de hormonale balans verstoren, wat leidt tot afwijkingen in de resultaten. De niveaus van ACTH en cortisol zijn bijvoorbeeld vaak verhoogd tijdens stressvolle periodes, wat kan resulteren in een foutieve interpretatie van de testresultaten.

Fysieke en emotionele stress

Zowel fysieke als emotionele stress heeft invloed op de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as, die de productie van ACTH en cortisol reguleert. Stressvolle situaties, zoals psychische druk of lichamelijke letsels, verhogen de aanmaak van cortisol en ACTH als een deel van de natuurlijke reactie van het lichaam om het evenwicht te herstellen. Dit kan leiden tot tijdelijke verhogingen van de hormoonspiegels, wat de interpretatie van de bloedtest kan bemoeilijken. Als een patiënt bijvoorbeeld net een stressvolle gebeurtenis heeft meegemaakt of herstellende is van een blessure, kunnen de ACTH- en cortisolniveaus hoger zijn dan normaal, wat zou kunnen leiden tot verkeerde conclusies over de gezondheidstoestand van de patiënt.

Daarnaast kunnen slaapstoornissen de niveaus van ACTH en cortisol verstoren. Cortisol heeft een circadiaans ritme, met hogere waarden in de ochtend en lagere waarden in de avond. Verstoringen in de slaap, zoals slaapapneu of onvoldoende slaap, kunnen dit ritme verstoren en leiden tot onnatuurlijke schommelingen in de cortisolproductie. Dit kan de resultaten van het bloedonderzoek beïnvloeden, vooral wanneer de test op een ongepast tijdstip wordt afgenomen.

Invloed van medicatie

Bepaalde medicijnen kunnen de productie van ACTH of cortisol beïnvloeden, waardoor de testresultaten mogelijk niet representatief zijn voor de werkelijke toestand van de patiënt. Steroïden, die vaak worden voorgeschreven voor ontstekingsaandoeningen zoals artritis of astma, kunnen bijvoorbeeld de ACTH-productie onderdrukken. Dit kan de testresultaten verstoren, aangezien de lagere ACTH-niveaus het lijkt alsof er een probleem is met de bijnieren of hypofyse, terwijl de oorzaak mogelijk het gebruik van steroïden is.

Oestrogeen- en progesteronpreparaten, zoals anticonceptiepillen, kunnen de cortisolniveaus verhogen. Dit kan leiden tot een hogere waarde van cortisol in het bloed, zelfs als er geen medische aandoening is die de bijnieren of de hypofyse beïnvloedt. Het is belangrijk dat patiënten hun arts informeren over het gebruik van deze medicijnen om een nauwkeurige interpretatie van de testresultaten te waarborgen.

Ook insulinegebruik kan een invloed hebben op de ACTH- en cortisolniveaus. Bij patiënten die diabetes behandelen met insuline kunnen er fluctuaties in de cortisolproductie optreden, aangezien insuline direct invloed heeft op de bloedsuikerspiegel en het metabolisme, wat op zijn beurt de werking van de bijnieren kan beïnvloeden.

Tijdstip van de test

De tijd van de dag waarop de ACTH-bloedtest wordt uitgevoerd, is een cruciale factor. ACTH en cortisol vertonen een circadiaans ritme, wat betekent dat de niveaus gedurende de dag fluctueren. Cortisolniveaus zijn meestal het hoogst in de vroege ochtend, direct na het ontwaken, en het laagst aan het einde van de dag. Dit ritme is een normaal fysiologisch proces en is essentieel voor het energiebeheer en het stressreactiesysteem van het lichaam. Om betrouwbare resultaten te verkrijgen, wordt de ACTH-bloedtest vaak in de ochtend afgenomen, wanneer de cortisolspiegel op zijn hoogste punt ligt. Het afnemen van de test op andere tijdstippen van de dag kan leiden tot onnauwkeurige bevindingen, omdat de niveaus van ACTH en cortisol al aanzienlijk kunnen zijn afgenomen.

Andere medische aandoeningen en factoren

Bijkomende medische aandoeningen, zoals infecties, kunnen tijdelijk de ACTH- en cortisolniveaus verhogen, omdat het lichaam reageert op de ziekte door een verhoogde productie van deze hormonen. Dit is een deel van de acute-fasereactie van het immuunsysteem, die noodzakelijk is om het lichaam te helpen bij het bestrijden van infecties of andere ziekten. Ook chirurgische ingrepen, zoals een operatie of herstel na een trauma, kunnen de productie van ACTH en cortisol tijdelijk verhogen.

Er zijn ook genetische factoren die de hormoonspiegels kunnen beïnvloeden. Sommige patiënten hebben genetische afwijkingen die hen vatbaarder maken voor abnormale ACTH- of cortisolproductie. Dit kan resulteren in afwijkende testresultaten, zelfs zonder dat er een onderliggende aandoening zoals de ziekte van Cushing of Addison is. Genetisch onderzoek kan nodig zijn om deze factoren te identificeren en rekening te houden met mogelijke invloeden op de testresultaten.

Resultaten bloedtest

De resultaten van het ACTH-bloedonderzoek worden uitgedrukt in "picogram per milliliter (pg / ml)". Normale waarden voor volwassenen liggen tussen 6-76 pg / ml (1,3-16,7 pmol / L). De resultaten dienen vaak samen met die van een cortisolonderzoek te worden geïnterpreteerd. Onderstaande tabel geeft een overzicht van ACTH- en cortisolniveaus bij verschillende aandoeningen:


Bron: https://labtestsonline.org/understanding/analytes/acth/tab/test/

Risico's bloedafname

De bloedafname is doorgaans veilig, maar kan soms leiden tot bloedingen, infecties, blauwe plekken, of duizeligheid.

Lees verder

• Bloedonderzoek: Soorten testen en resultaten van bloedtest