Hyponatriëmie: Laag natriumgehalte in het bloed

Hyponatriëmie is de medische term voor een aandoening waarbij de hoeveelheid natrium (zout) in het bloed lager is dan normaal. Natrium is een elektrolyt, wat betekent dat het een verbinding is die helpt bij de regulatie van de hoeveelheid water in en rond de cellen. Diverse medische aandoeningen en andere factoren kunnen het natriumgehalte in het lichaam verdunnen, waardoor het waterpeil in het lichaam stijgt en cellen gaan zwellen. Deze zwelling kan milde tot ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals vermoeidheid, spierzwakte en verwardheid. De behandeling van een te laag natriumgehalte in het bloed richt zich op het aanpakken van de onderliggende ziekte en kan zowel zelfzorgmaatregelen als medicatie en vochttoediening via een ader omvatten.

• Epidemiologie en risicofactoren
• Classificatie
• Oorzaken: Zwelling van cellen door teveel water
• Normaal volume (euvolemische) hyponatriëmie
• Overmatig volume (hypervolemische) hyponatriëmie
• Onvoldoende volume (hypovolemische) hyponatriëmie
• Hyponatriëmie door andere factoren
• Indeling
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties van laag natriumgehalte in het bloed
• Preventie van hyponatriëmie

Epidemiologie en risicofactoren

Hyponatriëmie kan alle bevolkingsgroepen treffen, ongeacht ras of geslacht. De symptomen komen echter vaak vaker voor bij oudere volwassenen en vrouwen. Ouderen lopen een verhoogd risico door hun grotere kans op aandoeningen die hyponatriëmie veroorzaken, zoals hartfalen, leverfalen en nierfalen. Mensen die in warme klimaten leven, zijn ook vaker getroffen. Verder kunnen mensen die een zoutarm dieet volgen een verhoogd risico hebben op hyponatriëmie.

Classificatie

Het normale serumnatriumniveau ligt tussen 135 en 145 mEq/L (mili-equivalenten per liter). Hyponatriëmie wordt gedefinieerd als een natriumgehalte lager dan 135 mEq/L.

• Mild: 130-134 mmol/L
• Matig: 125-129 mmol/L
• Ernstig: <125 mmol/L

Oorzaken: Zwelling van cellen door teveel water

Natrium speelt een cruciale rol bij het reguleren van de bloeddruk en is essentieel voor de goede werking van zenuwen, spieren en andere lichaamsweefsels. Natrium bevindt zich voornamelijk in de lichaamsvloeistoffen buiten de cellen. Wanneer de hoeveelheid natrium in het extracellulaire vocht te laag is, beweegt water naar binnen in de cellen om het natriumgehalte in evenwicht te houden. Deze wateropname veroorzaakt zwelling, vooral in hersencellen, wat veel van de symptomen van hyponatriëmie verklaart.

Bij hyponatriëmie is het evenwicht tussen water en natrium verstoord. Bij overmatige waterinname wordt het natrium in het lichaam verdunt. Hyponatriëmie kan ook ontstaan door onvoldoende natrium in het lichaam. Hyponatriëmie kan worden ingedeeld in drie types:

1. Hyponatriëmie met normaal lichaamsvocht,
2. Hyponatriëmie met overmatig lichaamsvocht,
3. Hyponatriëmie met onvoldoende lichaamsvocht.

Normaal volume (euvolemische) hyponatriëmie

Bij euvolemische hyponatriëmie is de hoeveelheid lichaamswater normaal, maar wordt er een overmatige hoeveelheid antidiuretisch hormoon (SIADH = Syndroom van Inadequate ADH Secretie) uit de hypofyse uitgescheiden. Dit syndroom kan voorkomen bij aandoeningen zoals longontsteking, kleincellige longkanker, astma, mucoviscidose en andere longaandoeningen. Andere oorzaken kunnen aandoeningen van het centrale zenuwstelsel zijn, zoals een hersenbloeding, het Guillain-Barré-syndroom (zwakte en pijn door zenuwschade), een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen), een ontsteking, multiple sclerose (chronische auto-immuunaandoening) en delirium.

Overmatig volume (hypervolemische) hyponatriëmie

Bij hypervolemische hyponatriëmie is er een verhoogd totaal lichaamsvocht, wat de natriumconcentratie in het bloed verdunt. Dit gebeurt vaak bij hartfalen, nierfalen en leveraandoeningen zoals cirrose. Hoewel de vloeistof in het bloed afneemt, is het totale lichaamsvocht verhoogd. Door de onderliggende ziekte lekt vocht in de ruimte tussen weefsels, wat leidt tot zwelling van de ledematen (oedeem) of ascites (vochtophoping in de buikholte).

Onvoldoende volume (hypovolemische) hyponatriëmie

Bij hypovolemische hyponatriëmie is de hoeveelheid water in het lichaam te laag. Dit komt voor bij uitdroging (dehydratie) door overmatig vochtverlies, zoals door braken, diarree, peritonitis (ontsteking van het buikvlies door infectie), pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen), ileus (gestopte darmbewegingen), rhabdomyolyse (afbraak van spierweefsel), ernstige brandwonden, zware fysieke inspanning in een warme omgeving en overmatig zweten. Het antidiuretisch hormoon zorgt ervoor dat de nieren geconcentreerde urine produceren en water vasthouden.

Hyponatriëmie door andere factoren

• Baby's die kraanwater drinken in plaats van een evenwichtige elektrolytoplossing kunnen hyponatriëmie ontwikkelen.
• Bepaalde medicijnen zoals diuretica (plaspillen), antidepressiva en pijnstillers kunnen ook hyponatriëmie veroorzaken doordat ze de patiënt meer laten plassen of zweten, wat leidt tot natriumverlies.
• Hormonale Aandoeningen zoals de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen door bijnieren), de ziekte van Cushing (hoge cortisolspiegel), bijnierinsufficiëntie en hypothyreoïdie (traag werkende schildklier) kunnen ook leiden tot een laag natriumgehalte. Een andere zeldzame aandoening is diabetes insipidus (symptomen van overmatige dorst, frequent urineren en grote hoeveelheden urineproductie). Hierbij maakt het lichaam onvoldoende antidiuretisch hormoon (ADH) aan, wat resulteert in verhoogde urineproductie.
• Polydipsie, of overmatige waterinname, kan leiden tot "waterintoxicatie", waarbij het natriumgehalte verdunt. Dit komt voor bij sommige patiënten met psychiatrische aandoeningen.
• Patiënten kunnen ook meer water drinken tijdens inspanning in de veronderstelling dat dit uitdroging voorkomt. Dit kan echter leiden tot hyponatriëmie als ze meer water drinken dan ze verliezen door transpiratie.
• Een overdosis van drugs zoals MDMA (ecstasy) kan eveneens hyponatriëmie veroorzaken.

Indeling

Hyponatriëmie kan worden ingedeeld op basis van het volume van lichaamsvocht:

• Euvolemische Hyponatriëmie: Het totale lichaamsvocht is normaal, maar het natriumgehalte is laag.
• Hypervolemische Hyponatriëmie: Zowel natrium- als watergehalte zijn verhoogd, maar de toename van lichaamsvocht is groter.
• Hypovolemische Hyponatriëmie: Zowel water als natrium worden verloren, maar het zoutverlies is aanzienlijk groter.

Symptomen

Veelvoorkomende symptomen van hyponatriëmie zijn:

• braken
• coma
• verlies van eetlust
• hoofdpijn
• krampen
• misselijkheid
• prikkelbaarheid
• rusteloosheid
• spierkrampen
• spierzwakte
• toevallen
• vermoeidheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts begint met een lichamelijk onderzoek op basis van de symptomen en klachten van de patiënt. Een urineonderzoek en bloedonderzoek zijn noodzakelijk om de diagnose van hyponatriëmie te bevestigen. Soms worden aanvullende onderzoeken zoals een CT-scan en een röntgenfoto van de borstkas (thoraxfoto) uitgevoerd om andere aandoeningen uit te sluiten.

Differentiële diagnose
De symptomen van hyponatriëmie kunnen lijken op andere aandoeningen, zoals:

• alcoholisme
• cardiogeen longoedeem (zwelling van de longen door een hartaandoening)
• cirrose
• bijnierinsufficiëntie
• hyperlipidemie (verhoogde vetten in het bloed)
• hypothyreoïdie (traag werkende schildklier)
• paraproteïnemie
• pseudohyponatriëmie

Behandeling

De behandeling van hyponatriëmie richt zich op het aanpakken van de onderliggende oorzaak. Indien kanker de oorzaak is, kunnen behandelingen zoals bestraling (radiotherapie), chemotherapie en/of chirurgie nodig zijn om de tumor te verwijderen. Andere behandelingen zijn afhankelijk van het specifieke type hyponatriëmie en kunnen omvatten: aanpassingen in medicatie, beperking van waterinname, medicatie om symptomen te verlichten en intraveneuze vochttoediening.

Prognose

De prognose hangt af van de oorzaak en de snelheid waarmee hyponatriëmie is ontstaan. Acute hyponatriëmie, die zich in minder dan 48 uur ontwikkelt, kan ernstiger zijn dan chronische hyponatriëmie, waarbij het natriumgehalte langzaam daalt over een periode van dagen of weken. Bij chronische hyponatriëmie hebben de hersencellen meer tijd om zich aan te passen, wat de ernst van de zwelling kan verminderen.

Complicaties van laag natriumgehalte in het bloed

In ernstige gevallen kan hyponatriëmie leiden tot verminderd bewustzijn, hallucinaties, coma, epileptische aanvallen of zelfs de dood.

Preventie van hyponatriëmie

Preventie omvat het tijdig diagnosticeren en behandelen van onderliggende aandoeningen. Het is ook belangrijk om bij intensieve fysieke activiteit voldoende vocht in te nemen, bij voorkeur in de vorm van elektrolytrijke dranken, om het natriumgehalte in balans te houden. Verhoogde vochtinname is ook aanbevolen bij diarree, koorts, overgeven, bij warm weer, op grote hoogte, tijdens zwangerschap of bij het geven van borstvoeding.