Hormonale onbalans: Oorzaken van hormonale schommelingen

Bijna iedereen ervaart ten minste één of twee perioden van hormonale schommelingen tijdens het leven. Hormonale onevenwichtigheden komen van nature vaker voor tijdens de puberteit, de menstruatie en de zwangerschap. Continue, onregelmatige hormonale schommelingen komen echter ook voor bij een aantal patiënten, vooral door ziekten. Veel hormonale stoornissen zijn het resultaat van externe factoren, zoals stress of hormoonmedicatie. Een hormonale onbalans is soms ook het gevolg van een medische aandoening die het endocriene systeem of de endocriene klieren aantast. Een patiënt moet met een arts praten over onverklaarbare aanhoudende symptomen, vooral wanneer de klachten pijn of ongemak veroorzaken of dagelijkse activiteiten verstoren.

• Hormonen
• Oorzaken van hormonale onbalans
• Mannen en vrouwen
• Vrouwen
• Mannen
• Symptomen van hormonale schommelingen
• Vrouwen
• Mannen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hormonale onevenwichtigheden

Hormonen

In het endocriene systeem produceren klieren hormonen. Hormonen reizen door de bloedbaan naar de weefsels en organen en geven daar boodschappen af die de organen vertellen wat ze moeten doen en wanneer ze dit moeten doen. Bij hormonale onevenwichtigheden zijn er te veel of te weinig hormonen in de bloedbaan aanwezig. Dit levert in het lichaam tal van symptomen op bij zowel mannen als vrouwen. Hormonen spelen een essentiële rol voor het reguleren van de meeste belangrijke lichamelijke processen. Door een hormonale onbalans zijn diverse lichaamsfuncties aangetast zoals:

• de algemene groei en ontwikkeling
• de hartslag
• de lichaamstemperatuur
• de reproductiecycli en de seksuele functie
• de slaapcycli
• de stemming en de stressniveaus
• het metabolisme en de eetlust

Bij zowel mannen als vrouwen ontstaan mogelijk hormonale onevenwichtigheden in insuline, steroïden, groeihormonen en adrenaline. Vrouwen kampen soms met een hormonale onbalans in in de oestrogeen- en progesteronspiegels. Testosteron is vaak geassocieerd met mannen, maar vrouwen moeten dit hormoon ook hebben in de juiste hoeveelheid. Te weinig testosteron leidt immers tot een laag libido en weinig energie. Bij mannen treden vaak hormonale schommelingen op bij de testosteronniveaus.

Oorzaken van hormonale onbalans

De hormonale onevenwichtigheden verschijnen bij iedereen op bepaalde momenten in het leven. Ook verschijnen deze fluctuaties wanneer de endocriene klieren (hormoonproducerende klieren) niet goed werken. Volgende endocriene klieren zijn gekend:

• de bijnieren
• de geslachtsklieren (testis en eierstokken)
• de hypofyse
• de hypothalamusklier
• de pancreaseilandjes (eilandjes van Langerhans in alvleesklier)
• de pijnappelklier
• de schildklier en bijschildklieren

Mannen en vrouwen

Oorzaken van hormonale onevenwichtigheden bij zowel mannen als vrouwen zijn onder meer:

• alcoholmisbruik
• anorexia
• chronische of extreme stress
• congenitale bijnierhyperplasie (lage cortisolwaarden)
• de blootstelling aan toxinen (gifstoffen), verontreinigende stoffen en endocriene verstorende chemicaliën, waaronder pesticiden en herbiciden
• de ziekte van Addison (lage niveaus van cortisol en aldosteron)
• diabetes mellitus (suikerziekte) type 1 en type 2
• drugsmisbruik
• een jodiumtekort
• een letsel aan een endocriene klier
• een slechte voeding
• een voedselallergie
• erfelijke pancreatitis (alvleesklierontsteking met buikpijn)
• ernstige allergische reacties of infecties
• fyto-oestrogenen, van nature voorkomende plantaardige oestrogenen die aanwezig zijn in sojaproducten
• goedaardige tumoren en cysten (met vocht gevulde zakjes) die de endocriene klieren aantasten
• het Cushing-syndroom (hoge niveaus van het hormoon cortisol)
• het gebruik van hormonale substitutietherapie (vervangingstherapie) of anticonceptiemedicijnen
• het misbruik van anabole steroïde medicijnen (drugsverslaving)
• het Prader-Willi-syndroom
• het Turner-syndroom (vrouwen met slechts één functionerend X-chromosoom)
• hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel)
• hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• hypofysetumoren
• hypoglykemie (verlaagde bloedsuikerspiegel)
• hypothyreoïdie (te trage schildklier)
• kankerbehandelingen: chemotherapie en radiotherapie
• kankervormen die de endocriene klieren aantasten
• leverproblemen
• over- of onderproductie van het parathyroïd hormoon
• overgewicht
• solitaire knobbeltjes
• slaapproblemen
• spijsverteringsproblemen

Bloedsuikerspiegel
Instabiele bloedsuikerspiegels (hyperglykemie en hypoglykemie) stimuleren de insulineresistentie (cellen zijn ongevoelig voor insuline) en verhogen het cortisolgehalte en de ontstekingsreactie in het lichaam. De bloedsuikerspiegelschommelingen zorgen voor meer stress en onbalans in het lichaam, waardoor de hormonen en energieniveaus hard schommelen.

Leverproblemen
Wanneer de hormonen hun werk hebben gedaan, is moet de lever deze afbreken en vervolgens elimineren uit het lichaam. Gebeurt er een probleem met de afbraak van de hormonen, dan hopen ze zich op in het systeem. Deze overmatige hoeveelheid van hormonen veroorzaakt ook een onbalans waardoor lastige symptomen tot stand komen.

Spijsverteringsproblemen
De darmflora speelt een rol bij het metaboliseren van hormonen, dus een onbalans of infectie van de darm verstoort de hormonale balans. Bovendien veroorzaakt een darminfectie, een lekkende darm (leaky gut) of een ander darmprobleem ook voor ontstekingen en langdurige interne stress, die de bijnieren overbelasten en dan ook zorgen voor hormonale onevenwichtigheden.

Stress
Stress is één van de grootste oorzaken van een hormonale onbalans. Deze stress is emotioneel gerelateerd (relatie, werk), kent een fysieke basis (pijn, verwonding, slaapgebrek, …), of is veroorzaakt door voeding. Voedingsstress komt tot stand door het eten van verwerkt voedsel of het eten van voedsel dat een ontstekingsreactie in het lichaam veroorzaakt, zoals gluten (coeliakie). Stress leidt tot een verhoogde productie van cortisol, wat leidt tot een uitputting van progesteron. Stress veroorzaakt ook een ontstekingsreactie die de progesteronreceptoren blokkeert, zelfs wanneer mensen voldoende progesteron bezitten. Een hoog cortisolgehalte tast de boodschappen aan die de hypothalamus en hypofyse in de hersenen uitsturen. Stress aanpakken is belangrijk om de hormonale onevenwichtigheden te verminderen.

Voeding
Een voeding met veel verwerkte en geraffineerde voedingsmiddelen, voedingsmiddelen die een ontstekingsreactie in het lichaam veroorzaakt (bijvoorbeeld door het eten van gluten) of voedingsmiddelen met een hoog gehalte aan omega-6 veroorzaakt sneller hormonale stoornissen. Deze voedingsmiddelen veroorzaken namelijk sneller een voortdurende ontsteking en stress in het lichaam, waardoor ook de lever overbelast wordt.

Vrouwen

Vrouwen ervaren natuurlijk verschillende perioden van hormonale onbalans gedurende hun hele leven, ook tijdens:

• de puberteit
• de menstruatie
• de zwangerschap, de bevalling en de borstvoedingsperiode
• de perimenopauze (periode van symptomen voor menopauze), de menopauze en de postmenopauze

Vrouwen lopen ook het risico verschillende soorten hormonale stoornissen dan mannen, omdat ze verschillende endocriene organen en cycli hebben.

Medische aandoeningen die onregelmatige hormonale onevenwichtigheden bij vrouwen veroorzaken, zijn onder andere:

• een vroege menopauze
• eierstokkanker
• het polycysteus ovarium syndroom (PCOS)
• primaire ovariale insufficiëntie (POI)

Ook hormoonvervangende therapie of het gebruik van anticonceptiemiddelen leidt sneller tot hormonale stoornissen.

Mannen

Een natuurlijke hormonale onbalans komt ook voor bij mannen, bijvoorbeeld door de puberteit en door de veroudering. Hormonale schommelingen komen ook voor bij mannen, omdat ze verschillende endocriene organen en cycli hebben. Medische aandoeningen die hormonale onevenwichtigheden veroorzaken bij mannen zijn prostaatkanker en hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van de geslachtsklieren met een laag testosterongehalte).

Symptomen van hormonale schommelingen

Vrouwen

De symptomen van een hormonale onbalans hangen af van welke klieren en hormonen getroffen zijn:

• abnormale vaginale bloedingen (niet geassocieerd met de menstruatie)
• acne tijdens of vlak voor de menstruatie
• constipatie
• diarree
• dunner wordend, broos haar of haaruitval
• een bultje in de nek
• een diepere stem
• een grotere clitoris
• een onverklaarbare gewichtstoename of onverklaarbaar gewichtsverlies
• een opgeblazen gevoel
• een opgezwollen gezicht
• een verhoogde dorst (polydipsie)
• een verhoogde haargroei op het gezicht, de nek, de borst of de rug
• een verminderde zin in seks (verminderd libido)
• een wazig gezichtsvermogen
• een zeer droge huid of een huiduitslag
• een zware, onregelmatige of pijnlijke menstruatie
• gevoelige borsten
• hoofdpijn
• huidlittekens of abnormale gezwellen op de huid
• indigestie (maagklachten na het eten of drinken)
• meer of minder naar het toilet moeten gaan
• nachtelijk zweten
• neerslachtigheid
• onverklaarbaar of overmatig zweten (hyperhidrose)
• onverklaarbare en langdurige vermoeidheid
• onvruchtbaarheid
• opvliegers
• osteoporose (zwakke, broze botten)
• prikkelbaarheid en angst
• slaapproblemen
• vaginale droogheid
• veranderingen in de bloeddruk
• veranderingen in de bloedsuikerspiegel
• veranderingen in de eetlust
• veranderingen in de gevoeligheid voor koude en warmte
• veranderingen in de hartslag

Mannen

Symptomen van hormonale onevenwichtigheden bij mannen zijn:

• een laag aantal zaadcellen
• een overmatige ontwikkeling van borstweefsel
• een verminderde groei van het haar van het lichaam
• een verminderde spiermassa
• een verminderde zin in seks (verminderd libido)
• erectiestoornissen
• gevoelige borsten
• osteoporose

Diagnose en onderzoeken

Een diagnostisch instrument is niet voorhanden voor het testen van een hormonale onbalans. De patiënt meldt de arts aan welke symptomen hij lijdt, wanneer deze zijn verschenen, hoe vaak deze optreden alsook of bepaalde factoren de symptomen verlichten of verergeren. Ook wil de arts op de hoogte zijn van welke medicijnen, vitaminen en supplementen de patiënt gebruikt. De arts voert vervolgens een lichamelijk onderzoek uit. Afhankelijk van de aanwezige symptomen, zijn verdere onderzoeken nodig zoals een bloedonderzoek, een gynaecologisch onderzoek, een onderzoek van het scrotum (balzak bij mannen), een echografie, een biopsie, een MRI-scan, een röntgenfoto, een schildklierscan en een telling van het aantal zaadcellen.

Behandeling van hormonale onevenwichtigheden

De behandeling voor de hormonale stoornissen is afhankelijk van de oorzaak. Medicijnen, anticonceptie en geassisteerde voortplantingstechnieken zijn beschikbaar voor het verhelpen van hormonale onevenwichtigheden. Verder behandelt de arts het onderliggend probleem.

Natuurlijke behandelingen
Natuurlijke supplementen behandelen eveneens hormonale onevenwichtigheden, al zijn deze wetenschappelijk niet effectief bewezen. Natuurlijke supplementen die het aantal symptomen verminderen die samenhangen met hormonale schommelinen zijn:

• ginseng en maca voor erectiele dysfunctie
• ginseng voor prikkelbaarheid, angstgevoelens en slaapstoornissen veroorzaakt door de menopauze
• zwarte cohosh, dong quai, rode klaver en teunisbloemolie voor opvliegers veroorzaakt door de menopauze

Veranderingen in de levensstijl
Veranderingen in levensstijl die helpen om de symptomen van hormonale onevenwichtigheden te verminderen zijn onder meer:

• dranken in plastic verpakkingen vermijden
• een gezond lichaamsgewicht verkrijgen of behouden
• een goede persoonlijke hygiëne uitoefenen, met de nadruk op het wassen met veel natuurlijke oliën, zoals het gezicht, de nek, de rug en de borst
• het gebruik van lichaamsverzorgingsproducten met hormoonverstorende chemicaliën vermijden, waaronder parabenen, ftalaten, triclosan, 4-methylbenzylideen, petrochemicaliën en lood
• het gebruik van schoonmaakmiddelen beperken die giftige chemicaliën bevatten, zoals bleekmiddel
• oudere pannen met antiaanbaklaag door keramische pannen vervangen
• regelmatige lichaamsbeweging uitvoeren maar zeker niet overdrijven
• stress verminderen en beheren
• uitlokkende factoren vermijden die opvliegers veroorzaken, zoals warm weer en pittig of warm eten en drinken
• voeding:
• een voedzame en gezonde voeding consumeren
• geen voeding consumeren die klaargemaakt moet worden in de microgolfoven
• glazen recipiënten gebruiken om voedsel en dranken op te slaan en te verwarmen
• groenten en fruit kopen die niet zijn bespoten met pesticiden of chemicaliën
• suikerhoudende voedingsmiddelen en geraffineerde koolhydraten beperken
• verwerkte, niet-biologische levensmiddelen vermijden
• voldoende slapen
• yoga, meditatie of geleide visualisatie beoefenen
• zelfreinigende acne-middelen, spoelingen en medicinale crèmes of gels voor lichte tot matige acne gebruiken

Lees verder

• Voortijdige (vroegtijdige, premature) menopauze bij vrouwen
• Voortijdige puberteit: Oorzaken van vroeg begin puberteit
• Endocriene stoornissen: Aandoeningen aan endocriene klieren
• Onregelmatige menstruatie (maandstonden): Oorzaken
• Lage progesteronwaarden: Symptomen bij mannen en vrouwen