Welke soorten antidepressiva maken dik?

Jaarlijks slikken zo'n 1 miljoen Nederlanders antidepressiva. Een antidepressivum wordt vaak als redmiddel gebruikt bij depressies, angsten en zelfs pijnklachten. Hoewel het grote aantallen mensen helpt om hun leven weer op de rit te krijgen, staan ze ook bekend om hun nadelen. Net zoals bij ieder ander medicijn, hebben antidepressiva ook een aantal bijwerkingen. De meest voorkomende klacht is gewichtstoename. Maar welke zijn nou echt de dikmakers onder de anti-depressiva?

Wat zijn antidepressiva?

Het woord zegt het eigenlijk al, maar ter verduidelijking luidt de definitie als volgt: 'Antidepressiva zijn medicijnen die de stemming kunnen verbeteren en angsten kunnen doen afnemen' (ENCYCLO, 2018). Een antidepressivum, ook wel stemmingsverbeteraar genoemd, stabiliseert met behulp van chemische stoffen de onbalans in de hersenen. Deze onbalans wordt vaak gecreëerd door een tekort aan het geluksstofje 'serotonine', een neurotransmitter die van belang is bij gevoelens van welzijn.

Hoewel er nog steeds in wetenschappelijke kringen wordt gediscussieerd over de feitelijke werking van dit middel, weten we inmiddels wel dat met behulp van een antidepressivum dat de symptomen feitelijk kunnen worden bestreden. Het is echter niet aan te raden om enkel aan symptoombestrijding te doen. De daadwerkelijke oorzaak van depressieve gevoelens dienen hierbij namelijk ook nog worden aangepakt. Een behandeling naast de inname van antidepressiva is daarom net zo van belang.

Keuzestress onder de antidepressiva

Omdat het internet vol staat met antidepressiva-ervaringen die elkaar behoorlijk tegenspreken, is het belangrijk voorafgaand met een arts te bespreken welke bijwerkingen het beoogde middel precies heeft. Een arts beschikt altijd over de exacte kennis van antidepressiva en is dus beter in staat een realistische schatting te maken voor de aankomende gebruiker van het middel.

Bijwerkingen antidepressiva?

Hoewel medicijnen vaak klachten doen verminderen of zelfs laten verdwijnen, komen er dikwijls andere klachten voor terug. De meest voorkomende klachten bij antidepressiva zijn: hoofdpijn, maag- en darmklachten, seksuele stoornissen, slapeloosheid, sufheid en gewichtsafname en -toename. De laatste bijwerking doet bij de meeste mensen natuurlijk de alarmbellen rinkelen. Dit hoeft niet altijd het geval te zijn, dit verschilt uiteraard per persoon en geneesmiddel. Gewichtstoename is dus niet altijd gegarandeerd, omdat de bijwerkingen nog altijd variëren door het type medicijn, de dosering en de duur van het gebruik. Hoewel gewichtstoename altijd een risico is bij deze middelen, blijft het echter een individualistische bijwerking.

Wat te doen bij gewichtstoename?

Preventie bij gewichtstoename

Allereerst is het belangrijk om met een behandelend arts de zorgen omtrent gewichtstoename te bespreken. Wanneer er toch gekozen wordt voor het inzetten van een (dikmakende) antidepressiva, is het considerabel dat er regelmatige gewichtscontroles plaatsvinden. Onder preventiemaatregelen vallen o.a. beweging, dieet en controle van metabole bloedparameters.
Bij dit laatste checkt een arts door middel van een bloedproef of er veranderingen zijn in de stofwisseling.

Tijd voor een alternatief?

Indien deze voorzorgsmaatregelen niet omzeild kunnen worden, dan kan er wederom samen met een arts naar eventuele alternatieven gekeken worden. Het is uiteraard eerst van belang na te gaan of de voordelen opwegen tegen de nadelen (of juist andersom). Het middel kan bijvoorbeeld negatief uitpakken voor het zelfvertrouwen waardoor de depressie juist is verergert. Voor sommigen is gewichtstoename echter niet zo vervelend als de depressie zelf; en merken ze dat dit type antidepressiva juist wonderen voor hen doet.

Indien er gekozen wordt om de behandeling met dit medicijn niet voort te zetten, wordt het aanbevolen voorzichtig de huidige medicatie af te bouwen en naderhand te beginnen met het nieuwe middel.

Feiten bij gewichtstoename van antidepressiva

Het in gewicht aankomen is een vaak gerapporteerd symptoom bij gebruikers van antidepressiva. Hierbij zijn de volgende feiten opgesomd:

• Gewichtstoename neemt toe met de duur van de behandeling;
• Gewichtstoename komt meer onder vrouwen dan mannen voor;
• Gewichtstoename door medicatie doordat de afgenomen eetlust zich weer normaliseert;
• Gewichtstoename door medicatie die de smaakbeleving doet veranderen;
• Gewichtstoename door medicatie die de stofwisseling beïnvloedt en koolhydraatrijk eten of drinken stimuleert;
• Om gewichtstoename tegen te gaan, kunt u kiezen voor het veranderen van medicatie.

Dikmakers onder de antidepressiva

Er zijn enkele onderzoeken gedaan naar de effecten van antidepressiva op het gewicht. In ruim 100 diverse onderzoeken is gewichtstoename vastgesteld. In 2009 is er daarom een meta-analyse uitgevoerd waarna een literatuurlijst is opgesteld voor gewichtstoename onder antidepressiva (Prises de poids d’origine médicamenteuse, 2011). Welke hiervan zijn de grootste dikmakers?

Op korte termijn (4 tot 12 weken)

1. Nortriptyline (2 kg): valt onder de zogeheten TCA's, oftewel tricyclische antidepressiva;
2. Mirtazepine (1,7 kg): valt onder de zogeheten TCA's, oftewel tetracyclische antidepressiva;
3. Amitriptyline (1,5 kg): valt onder de zogeheten TCA's, oftewel tricyclische antidepressiva.

Gewichtstoename bij TCA's vindt plaats door 'eetluststimulatie en de antimuscarine-effecten die het dorstgevoel stimuleren en aanleiding kunnen geven tot een verhoogde consumptie van frisdrank' (Prises de poids d’origine médicamenteuse, 2011).

Op lange termijn (langer dan vier maanden)

1. Paroxetine (2,7 kg): valt onder de SSRI's, de zogeheten selectieve serotonine-heropnameremmers.
2. Mitriptyline (2,2 kg): valt onder de zogeheten TCA's, oftewel tricyclische antidepressiva.

Bij SSRI's wordt gewichtstoename vermeld als mogelijke bijwerking. Waarom is nog niet helemaal duidelijk. Sommige critici beweren dat gewichtstoename komt doordat het middel de depressie vermindert waardoor de eetlust juist wordt bevorderd; andere beweren dat het juist aan het middel ligt (Prises de poids d’origine médicamenteuse, 2011).

Mogelijke gewichtstoename

• Duloxetine (kg onbekend): valt onder de SNRI's, oftewel de serotonine-en-noradrenaline-heropnameremmers.
• Venlafaxine (kg onbekend): valt onder de SNRI's, oftewel de serotonine-en-noradrenaline-heropnameremmers.

Bij SNRI's wordt gewichtstoename mogelijk veroorzaakt door eetlust-stimulatie (Prises de poids d’origine médicamenteuse, 2011).

Reden van gewichtstoename

Maar hoe komt het dat sommige mensen aankomen van bepaalde antidepressiva? Wetenschappers zijn er nog steeds niet uit wat precies ten grondslag ligt aan gewichtstoename door antidepressiva. Redenen voor gewichtsveranderingen zijn veelvoudig en complex. Wat wel is vastgesteld, is dat elk antidepressivum een disfunctie in de hersenen en het lichaam veroorzaakt. Redenen voor dit neveneffect zouden kunnen zijn:

• Afname van het basale metabolisme (stofwisseling);
• Een blokkade van receptoren in de hersenen.

Afname van het basale metabolisme

Ten eerste kan een antidepressivum veranderingen brengen in de stofwisseling. Dit kan gebeuren door wijzigingen in de metabole voorkeuren zoals eetlust en honger- en verzadigingssignalen; maar ook veranderingen in de bloedsuikerwaarden, mitochondriale activiteit, het spijsverteringsvermogen, slaapritme enzovoort. Gebruikers van het middel kunnen bijvoorbeeld meer honger of dorst ervaren waardoor er meer voedsel tot zich wordt genomen en zodoende gewichtstoename plaatsvindt.

Sommige antidepressiva werken namelijk op de verzadigingssignalen van onze hersenen waardoor gebruikers vast komen te zitten in een zogeheten 'eetcirkel'. Dit komt doordat de hersenen geen signaaltje meer afgeven wanneer er genoeg insuline (suikerhoudend voedsel/drank) ingenomen is. Antidepressiva kunnen dus de caloriehuishouding van de gebruiker compleet veranderen door het verlagen of juist verhogen van het metabolisme.

Een blokkade van receptoren in de hersenen

Ten tweede kan een blokkade van receptoren in de hersenen zorgen voor een schommeling in gewicht.

Serotonine
Zo kunnen wijzigingen in het niveau van serotonine (5-HT2C) en histamine (H1) leiden tot gewichtstoename. Door het nemen van bepaalde antidepressiva kan een gebruiker meer of minder eetlust ervaren doordat het serotonineniveau in de hersenen verandert. Wanneer er sprake is van juist meer eetlust, dan kan de gebruiker dientengevolge aankomen in gewicht.

Histamine
Nog zo'n receptor die kan zorgen voor schommelingen in het gewicht is histamine. Mensen met een depressie kunnen soms lijden aan een verminderde eetlust, dit heeft alles te maken met een tekort aan histamine. Doordat sommige antidepressiva werken op het zogenaamd aanvullen van het histamineniveau, merken gebruikers dat de eetlust weer toeneemt waarbij soms dus gewichtstoename een gevolg is.