Jodiumtekort: Gebrek aan schildklierhormonen

Jodium is een mineraal dat essentieel is voor een goede schildklierwerking. De schildklier gebruikt namelijk jodium om schildklierhormonen aan te maken. Door een onvoldoende inname van jodium ontstaat hiervan een tekort. Vooral bij zwangere vrouwen gaat een gebrek aan jodium gepaard met complicaties voor de foetus, maar ook bij andere patiënten treden klachten op door het jodiumgebrek, zoals een gezwollen nek, zwakte, een droge huid en vermoeidheid. Patiënten moeten voldoende jodium innemen via de voeding; al zet de arts eventueel jodiumsupplementen in. De vooruitzichten zijn uitstekend wanneer patiënten tijdig meer jodium innemen.

• Epidemiologie van jodiumtekort
• Jodium in voeding
• Functie van jodium
• Oorzaken van jodiumtekort
• Risicofactoren voor jodiumtekort
• Symptomen van jodiumdeficiëntie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van jodiumtekort
• Prognose van weinig schildklierhormonen door jodiumgebrek
• Complicaties van ernstige hypothyreoïdie

Epidemiologie van jodiumtekort

Veel gebieden over de hele wereld missen jodium in de bodem en daarom is een jodiumtekort, dat de hersenontwikkeling schaadt, een prioriteit van de Wereldgezondheidsorganisatie. Twee miljard mensen (waarvan kinderen één derde uitmaken) wereldwijd nemen onvoldoende jodium in via de voeding. Endemische struma (schildkliervergroting) komt voor in afgelegen gebieden waar de dagelijkse inname lager is dan 70 microgram (de dagelijkse minimumhoeveelheid zou 150 microgram moeten zijn). Een jodiumtekort is vooral een probleem in de bergachtige regio's van Europa, het Noord-Indiase subcontinent, de uitgestrekte bergketens van China, de Andesregio in Zuid-Amerika en de kleinere bergketens van Afrika. Ook de Ganges-vallei in India, de Irrawaddy-vallei in Birma en de Songkala-vallei in Noord-China zijn gebieden met een endemisch jodiumtekort. In deze gebieden komt 1-5% van de baby’s ter wereld met cretinisme (ontwikkelingsachterstand van het zenuwstelsel door een tekort aan schildklierhormoon). In deze gebieden moeten vruchtbare vrouwen om de drie à vijf jaar gejodeerde olie toegediend krijgen via een intramusculaire (in de spieren) injectie.

Jodium in voeding

De belangrijkste voedingsbronnen van jodium zijn:

• brood (gejodeerd met zout)
• eieren
• garnalen
• gedroogde pruimen
• gejodeerd keukenzout
• kaas
• kabeljauw
• melk
• noten
• tonijn
• vlees
• yoghurt
• zeevruchten
• zeewier (1 blad bevat tot 2000 microgram jodium dus het is verstandig om niet te veel en niet te vaak zeewier te eten)
• zuivelproducten

Functie van jodium

Het lichaam gebruikt jodium voor het behoud van een gezonde schildklierfunctie. De schildklier gebruikt jodium om schildklierhormonen aan te maken. Deze helpen met:

• de groei
• de hersenontwikkeling
• het energieopwekkend metabolisme
• het herstelproces (genezing)

Door een jodiumtekort maakt de schildklier onvoldoende hormonen aan, wat leidt tot hypothyreoïdie (verminderde werking van de schildklier). Dit leidt tot een goiter (struma, kropgezwel, vergroting van de schildklier). Door een tekort aan jodium ontstaan bovendien sneller schildklierknobbeltjes.

Oorzaken van jodiumtekort

Een gebrek aan jodium treedt op wanneer een patiënt niet genoeg jodiumrijk voedsel consumeert.

Risicofactoren voor jodiumtekort

• gebieden met jodiumarme bodem
• onvoldoende consumptie van jodiumrijke voedingsmiddelen
• voedingspatronen met weinig zeevruchten en gejodeerd zout
• levensomstandigheden in afgelegen of bergachtige regio's

Symptomen van jodiumdeficiëntie

Droge huid

Een droge huid en schilferige huid zijn vaak het gevolg van een gebrek aan jodium. Schildklierhormonen helpen bij de vernieuwing van cellen. Een tekort aan deze hormonen zorgt voor een ophoping van dode huidcellen, wat soms resulteert in een droge, schilferige huid.

Gewichtstoename

Wanneer een persoon een gezond metabolisme heeft, verbrandt hij calorieën en krijgt hij hierdoor energie. Wanneer minder schildklierhormonen aanwezig zijn, vertraagt het metabolisme van een patiënt. Hierdoor gebeurt de opslag van calorieën als vet, wat leidt tot een gewichtstoename. Een gewichtstoename wijst echter niet steeds op jodiumdeficiëntie. Een meer algemene verklaring voor een gewichtstoename is het eten van meer calorieën dan nodig of onvoldoende bewegen.

Gewrichts- en spierproblemen

Gewrichts- en spierproblemen zijn gangbaar bij een jodiumgebrek. Dit gaat gepaard met bijvoorbeeld gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid, spierpijn, spierstijfheid en/of spierzwakte.

Gezwollen nek

Als een patiënt een jodiumgebrek heeft, ontstaat een zwelling in de nek door een vergrote schildklier. Wanneer de schildklier niet genoeg jodium heeft, zal de schildklier trachten om jodium uit het bloed te absorberen. Hierdoor vergroot de schildklier, waardoor de nek gezwollen lijkt. Dit kropgezwel is in medische termen gekend als een struma of goiter.

Haarverlies

Haarverlies of dunner wordend haar is een ander mogelijk teken van een jodiumtekort. Schildklierhormonen ondersteunen namelijk de vernieuwing van haarfollikels. Wanneer een patiënt een tekort heeft aan schildklierhormonen, worden de follikels niet meer vernieuwd. Normaalgezien valt haar op een natuurlijke wijze uit en wordt dit vervangen door nieuwe follikels, maar bij een jodiumgebrek ontstaat na verloop van tijd minder of dunner haar.

Kou voelen

Een jodiumdeficiëntie veroorzaakt een tekort aan schildklierhormonen. Hierdoor vermindert de stofwisseling, en krijgt de patiënt minder energie. Energie geeft het lichaam warmte. Een gebrek aan energie verhoogt bijgevolg het koudegevoel.

Leer- of geheugenproblemen

Schildklierhormonen zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen. Door een jodiumtekort ontstaat een tekort aan de schildklierhormonen, wat resulteert in problemen met het geheugen en het leren van nieuwe dingen. De hippocampus (deel in de hersenen dat verantwoordelijk is voor het geheugen) is bij patiënten met weinig schildklierhormonen verkleind.

Vermoeidheid

Een daling van de stofwisseling leidt tot vermoeidheid. Niet altijd wijst vermoeidheid echter op een tekort aan jodium.

Vertraagde hartslag

Door een jodiumgebrek gaat het hart trager kloppen (bradycardie), wat leidt tot duizeligheid, flauwvallen en een ziek gevoel.

Zwakte

Zware voorwerpen tillen is lastiger voor patiënten met jodiumdeficiëntie. De patiënt heeft namelijk minder energie. Hypothyreoïdie vertraagt het metabolisme van een patiënt. Dit betekent dat de patiënt minder calorieën verbrandt voor het opwekken van energie. Minder energie leidt tot een verminderde spierfunctie (spierzwakte), waardoor de patiënt zich zwak voelt.

Zwangerschapscomplicaties

Zwangere vrouwen moeten voldoende jodium innemen (voor zichzelf maar ook voor de baby). Zij hebben bijgevolg circa 50% meer jodium nodig (220 mg/dag, bij vrouwen die borstvoeding geven zelfs 290 mg/dag). Schildklierhormonen zijn noodzakelijk voor de gezonde ontwikkeling van een groeiende foetus. Door een tekort hieraan ontwikkelen de hersenen zich niet zo goed en is de groei belemmerd. Onvoldoende jodium in het lichaam van een zwangere vrouw leidt sneller tot een miskraam, een doodgeboorte, een vroeggeboorte of aangeboren neurologische problemen door de vertraagde hersenontwikkeling. Naast de verstandelijke beperking, leer- en ontwikkelingsproblemen en/of een laag IQ, krijgt een overlevend kind met een aangeboren jodiumtekort vaak te maken met dwerggroei.

Zware of onregelmatige menstruatie

Door een verlaagd aantal schildklierhormonen in het lichaam ontstaat een onregelmatige menstruatie. De maandstonden zijn dan zwaarder dan normaal of komen meer of minder vaak dan gebruikelijk tot stand.

Andere symptomen

Bijkomende andere kenmerken zijn:

• constipatie
• depressie
• een grote tong (macroglossie)
• een opgezwollen gezicht
• een slechte spierspanning
• een vertraagde puberteit
• een vertraagde tandontwikkeling
• extreme slaperigheid
• verhoogde cholesterolwaarden in het bloed (hypercholesterolemie)

Diagnose en onderzoeken

De minimum dagelijkse inname van jodium bedraagt 150 microgram voor mannen en vrouwen. Een urineonderzoek is de meest effectieve manier om een gebrek aan jodium te diagnosticeren.

Behandeling van jodiumtekort

Een patiënt moet elke dag voldoende jodium innemen om een gezond niveau voor het lichaam te behouden. Het joderen van zout wordt in veel landen toegepast en is een eenvoudige, kosteneffectieve manier om een tekort aan jodium te voorkomen. Eventueel gebruikt een patiënt zeewier- of jodiumsupplementen, maar dit is enkel toegestaan na een bezoek aan de arts. Een overmatige hoeveelheid jodium in het lichaam leidt namelijk tot een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie) wat leidt tot een onregelmatige hartslag, hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), een beroerte en permanente hartproblemen.

Prognose van weinig schildklierhormonen door jodiumgebrek

Bij patiënten met een ernstig jodiumtekort dat langdurig onbehandeld blijft, zijn de problemen veelal permanent. In de meeste gevallen echter gebeurt de diagnose tijdig waardoor de ziektesymptomen volledig om te keren zijn of anders weinig aanhoudende problemen optreden.

Complicaties van ernstige hypothyreoïdie

Onbehandeld krijgt een patiënt te maken met ernstige hypothyreoïdie wat vergezeld gaat met volgende mogelijke complicaties:

• cognitieve stoornissen
• cretinisme: gebrekkige ontwikkeling van lichaam en geest door een aangeboren onvoldoende functie van de schildklier
• doofheid
• een verminderde eisprong wat leidt tot een verminderde vruchtbaarheid
• hartaandoeningen, zoals een vergroot hart (cardiomegalie) en hartfalen
• perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten)
• psychische stoornissen zoals een depressie
• zwangerschapscomplicaties

Lees verder

• Hypothyreoïdie: Onvoldoende werking van schildklier
• Struma (goiter, kropgezwel): Zwelling van schildklier