Jodiumtekort: Gebrek aan schildklierhormonen
Jodium is een mineraal dat essentieel is voor een goede schildklierwerking. De schildklier gebruikt namelijk jodium om schildklierhormonen aan te maken. Door een onvoldoende inname van jodium ontstaat hiervan een tekort. Vooral bij zwangere vrouwen gaat een gebrek aan jodium gepaard met complicaties voor de foetus, maar ook bij andere patiënten treden klachten op door het jodiumgebrek, zoals een gezwollen nek, zwakte, een droge huid en vermoeidheid. Patiënten moeten voldoende jodium innemen via de voeding; al zet de arts eventueel jodiumsupplementen in. De vooruitzichten zijn uitstekend wanneer patiënten tijdig meer jodium innemen.- Epidemiologie van jodiumtekort
- Jodium in voeding
- Functie van jodium
- Mechanisme van jodiumtekort
- Schildklierfunctie en jodiumtekort
- Impact van jodiumtekort op metabolisme
- Verhoogde productie van schildklierhormonen door compensatie
- Oorzaken van jodiumtekort
- Risicofactoren voor jodiumtekort
- Risicogroepen
- Zwangere vrouwen
- Pasgeborenen en jonge kinderen
- Ouderen
- Mensen in jodiumarme gebieden
- Symptomen van jodiumdeficiëntie
- Alarmsymptomen van jodiumtekort
- Gezwollen nek (struma)
- Vermoeidheid en zwakte
- Hoge bloeddruk en trage hartslag
- Huidproblemen en haaruitval
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling van jodiumtekort
- Prognose van weinig schildklierhormonen door jodiumgebrek
- Herstel van schildklierfunctie
- Langdurige gevolgen bij onbehandeld jodiumtekort
- Complicaties van ernstige hypothyreoïdie
- Preventie van jodiumdeficiëntie
- Jodiumverrijking van voedingsmiddelen
- Voedingsaanpassingen
- Regelmatige controle van jodiumstatus
- Praktische tips voor het leven met jodiumtekort
- Zorg voor voldoende jodium in je voeding
- Gebruik gejodeerd zout in je keuken
- Overweeg jodiumsupplementen bij ernstig tekort
- Laat je schildklier regelmatig controleren
- Herken symptomen van jodiumtekort
- Misvattingen rond jodiumtekort
- Jodiumtekort komt alleen in ontwikkelingslanden voor
- Jodiumtekort heeft alleen invloed op de schildklier
- Je merkt meteen als je een jodiumtekort hebt
- Gejodeerd zout is de enige manier om voldoende jodium binnen te krijgen
- Jodiumtekort is alleen een probleem voor volwassenen
- Te veel jodium is nooit schadelijk
- Alleen vegetariërs en veganisten lopen risico op een jodiumtekort
Epidemiologie van jodiumtekort
Veel gebieden over de hele wereld missen jodium in de bodem en daarom is een jodiumtekort, dat de hersenontwikkeling schaadt, een prioriteit van de Wereldgezondheidsorganisatie. Twee miljard mensen (waarvan kinderen één derde uitmaken) wereldwijd nemen onvoldoende jodium in via de voeding. Endemische struma (schildkliervergroting) komt voor in afgelegen gebieden waar de dagelijkse inname lager is dan 70 microgram (de dagelijkse minimumhoeveelheid zou 150 microgram moeten zijn). Een jodiumtekort is vooral een probleem in de bergachtige regio's van Europa, het Noord-Indiase subcontinent, de uitgestrekte bergketens van China, de Andesregio in Zuid-Amerika en de kleinere bergketens van Afrika. Ook de Ganges-vallei in India, de Irrawaddy-vallei in Birma en de Songkala-vallei in Noord-China zijn gebieden met een endemisch jodiumtekort. In deze gebieden komt 1-5% van de baby’s ter wereld met cretinisme (ontwikkelingsachterstand van het zenuwstelsel door een tekort aan schildklierhormoon). In deze gebieden moeten vruchtbare vrouwen om de drie à vijf jaar gejodeerde olie toegediend krijgen via een intramusculaire (in de spieren) injectie.
Jodium is aanwezig in yoghurt / Bron: HealthGauge, Flickr (CC BY-2.0)Jodium in voeding
De belangrijkste voedingsbronnen van jodium zijn:- brood (gejodeerd met zout)
- eieren
- garnalen
- gedroogde pruimen
- gejodeerd keukenzout
- kaas
- kabeljauw
- melk
- noten
- tonijn
- vlees
- yoghurt
- zeevruchten
- zeewier (1 blad bevat tot 2000 microgram jodium dus het is verstandig om niet te veel en niet te vaak zeewier te eten)
- zuivelproducten
Functie van jodium
Het lichaam gebruikt jodium voor het behoud van een gezonde schildklierfunctie. De schildklier gebruikt jodium om schildklierhormonen aan te maken. Deze helpen met:- de groei
- de hersenontwikkeling
- het energieopwekkend metabolisme
- het herstelproces (genezing)
Door een jodiumtekort maakt de schildklier onvoldoende hormonen aan, wat leidt tot hypothyreoïdie (verminderde werking van de schildklier). Dit leidt tot een goiter (struma, kropgezwel, vergroting van de schildklier). Door een tekort aan jodium ontstaan bovendien sneller schildklierknobbeltjes.
Mechanisme van jodiumtekort
Jodium is een essentieel mineraal voor de schildklier, die het gebruikt om de schildklierhormonen thyroxine (T4) en triiodothyronine (T3) aan te maken. Deze hormonen spelen een cruciale rol in de regulatie van het metabolisme en de energiebalans van het lichaam. Bij een tekort aan jodium kan de schildklier geen adequate hoeveelheden van deze hormonen produceren, wat leidt tot hypothyreoïdie (een trage schildklierfunctie).Schildklierfunctie en jodiumtekort
Bij jodiumtekort is de schildklier niet in staat om voldoende schildklierhormonen te synthetiseren. Het lichaam reageert hierop door de schildklier te stimuleren om meer hormonen te produceren, wat kan leiden tot vergroting van de klier (struma). Dit proces helpt om de lage schildklierhormoonproductie te compenseren, maar kan niet de normale schildklierfunctie herstellen zonder voldoende jodium.Impact van jodiumtekort op metabolisme
Schildklierhormonen reguleren de stofwisseling door het beïnvloeden van de energieproductie in cellen. Bij jodiumtekort kunnen deze processen vertragen, wat leidt tot symptomen zoals vermoeidheid, gewichtstoename, en een trager hartslag. Een tekort aan schildklierhormonen heeft ook gevolgen voor de ontwikkeling van de hersenen, met name bij foetussen en jonge kinderen.Verhoogde productie van schildklierhormonen door compensatie
In reactie op een tekort aan schildklierhormonen produceert de hypothalamus meer thyreotropine (TSH), dat de schildklier stimuleert. Dit kan leiden tot een vergrote schildklier (struma) als poging om de hormonale productie te verhogen. Echter, zonder voldoende jodium kan deze compenserende reactie slechts in beperkte mate effectief zijn.Oorzaken van jodiumtekort
Een gebrek aan jodium treedt op wanneer een patiënt niet genoeg jodiumrijk voedsel consumeert.Risicofactoren voor jodiumtekort
- gebieden met jodiumarme bodem
- onvoldoende consumptie van jodiumrijke voedingsmiddelen
- voedingspatronen met weinig zeevruchten en gejodeerd zout
- levensomstandigheden in afgelegen of bergachtige regio's
Risicogroepen
Jodiumtekort komt vaker voor in bepaalde risicogroepen, waarbij de gevolgen van een tekort ernstiger kunnen zijn. Dit omvat zwangere vrouwen, jonge kinderen en mensen in geografische gebieden met een lage jodiumvoorziening.Zwangere vrouwen
Zwangere vrouwen vormen een bijzondere risicogroep voor jodiumtekort. Jodium is essentieel voor de ontwikkeling van de hersenen van de foetus, en onvoldoende jodium tijdens de zwangerschap kan leiden tot mentale retardatie en andere neurologische problemen bij de baby. Het is belangrijk dat zwangere vrouwen voldoende jodium binnenkrijgen om deze risico's te voorkomen.Pasgeborenen en jonge kinderen
Pasgeborenen en jonge kinderen zijn kwetsbaar voor de gevolgen van jodiumtekort, omdat een gebrek aan schildklierhormonen de groei en ontwikkeling van de hersenen kan beïnvloeden. Langdurige jodiumtekorten tijdens de kinderjaren kunnen leiden tot fysieke en cognitieve vertragingen.Ouderen
Ouderen hebben vaak een verhoogd risico op jodiumtekort, vooral als ze een slecht voedingspatroon hebben of lijden aan aandoeningen die de opname van jodium uit de voeding beperken. Bovendien kunnen ouderen minder effectief omgaan met fluctuaties in de jodiuminname, wat hen kwetsbaarder maakt voor een tekort.Mensen in jodiumarme gebieden
Mensen die wonen in geografische gebieden waar de bodem arm is aan jodium, zoals bergachtige gebieden of delen van Centraal-Azië en Zuid-Amerika, lopen een verhoogd risico op jodiumtekort. In deze regio's is het belangrijk om extra maatregelen te nemen, zoals het consumeren van jodiumverrijkte producten, om een tekort te voorkomen.Symptomen van jodiumdeficiëntie
Droge huidEen droge huid en schilferige huid zijn vaak het gevolg van een gebrek aan jodium. Schildklierhormonen helpen bij de vernieuwing van cellen. Een tekort aan deze hormonen zorgt voor een ophoping van dode huidcellen, wat soms resulteert in een droge, schilferige huid.
Gewichtstoename
Wanneer een persoon een gezond metabolisme heeft, verbrandt hij calorieën en krijgt hij hierdoor energie. Wanneer minder schildklierhormonen aanwezig zijn, vertraagt het metabolisme van een patiënt. Hierdoor gebeurt de opslag van calorieën als vet, wat leidt tot een gewichtstoename. Een gewichtstoename wijst echter niet steeds op jodiumdeficiëntie. Een meer algemene verklaring voor een gewichtstoename is het eten van meer calorieën dan nodig of onvoldoende bewegen.
Gewrichts- en spierproblemen
Gewrichts- en spierproblemen zijn gangbaar bij een jodiumgebrek. Dit gaat gepaard met bijvoorbeeld gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid, spierpijn, spierstijfheid en/of spierzwakte.
Gezwollen nek
Als een patiënt een jodiumgebrek heeft, ontstaat een zwelling in de nek door een vergrote schildklier. Wanneer de schildklier niet genoeg jodium heeft, zal de schildklier trachten om jodium uit het bloed te absorberen. Hierdoor vergroot de schildklier, waardoor de nek gezwollen lijkt. Dit kropgezwel is in medische termen gekend als een struma of goiter.
Haarverlies
Haarverlies of dunner wordend haar is een ander mogelijk teken van een jodiumtekort. Schildklierhormonen ondersteunen namelijk de vernieuwing van haarfollikels. Wanneer een patiënt een tekort heeft aan schildklierhormonen, worden de follikels niet meer vernieuwd. Normaalgezien valt haar op een natuurlijke wijze uit en wordt dit vervangen door nieuwe follikels, maar bij een jodiumgebrek ontstaat na verloop van tijd minder of dunner haar.
Kou voelen
Een jodiumdeficiëntie veroorzaakt een tekort aan schildklierhormonen. Hierdoor vermindert de stofwisseling, en krijgt de patiënt minder energie. Energie geeft het lichaam warmte. Een gebrek aan energie verhoogt bijgevolg het koudegevoel.
Leer- of geheugenproblemen
Schildklierhormonen zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenen. Door een jodiumtekort ontstaat een tekort aan de schildklierhormonen, wat resulteert in problemen met het geheugen en het leren van nieuwe dingen. De hippocampus (deel in de hersenen dat verantwoordelijk is voor het geheugen) is bij patiënten met weinig schildklierhormonen verkleind.
Vermoeidheid
Een daling van de stofwisseling leidt tot vermoeidheid. Niet altijd wijst vermoeidheid echter op een tekort aan jodium.
Vertraagde hartslag
Door een jodiumgebrek gaat het hart trager kloppen (bradycardie), wat leidt tot duizeligheid, flauwvallen en een ziek gevoel.
Zwakte
Zware voorwerpen tillen is lastiger voor patiënten met jodiumdeficiëntie. De patiënt heeft namelijk minder energie. Hypothyreoïdie vertraagt het metabolisme van een patiënt. Dit betekent dat de patiënt minder calorieën verbrandt voor het opwekken van energie. Minder energie leidt tot een verminderde spierfunctie (spierzwakte), waardoor de patiënt zich zwak voelt.
Een tekort aan jodium leidt tot zwangerschapscomplicaties / Bron: PublicDomainPictures, PixabayZwangere vrouwen moeten voldoende jodium innemen (voor zichzelf maar ook voor de baby). Zij hebben bijgevolg circa 50% meer jodium nodig (220 mg/dag, bij vrouwen die borstvoeding geven zelfs 290 mg/dag). Schildklierhormonen zijn noodzakelijk voor de gezonde ontwikkeling van een groeiende foetus. Door een tekort hieraan ontwikkelen de hersenen zich niet zo goed en is de groei belemmerd. Onvoldoende jodium in het lichaam van een zwangere vrouw leidt sneller tot een miskraam, een doodgeboorte, een vroeggeboorte of aangeboren neurologische problemen door de vertraagde hersenontwikkeling. Naast de verstandelijke beperking, leer- en ontwikkelingsproblemen en/of een laag IQ, krijgt een overlevend kind met een aangeboren jodiumtekort vaak te maken met dwerggroei.
Zware of onregelmatige menstruatie
Door een verlaagd aantal schildklierhormonen in het lichaam ontstaat een onregelmatige menstruatie. De maandstonden zijn dan zwaarder dan normaal of komen meer of minder vaak dan gebruikelijk tot stand.
Andere symptomen
Bijkomende andere kenmerken zijn:
- constipatie
- depressie
- een grote tong (macroglossie)
- een opgezwollen gezicht
- een slechte spierspanning
- een vertraagde puberteit
- een vertraagde tandontwikkeling
- extreme slaperigheid
- verhoogde cholesterolwaarden in het bloed (hypercholesterolemie)
Alarmsymptomen van jodiumtekort
Jodiumtekort kan leiden tot een aantal symptomen die vaak onopgemerkt blijven totdat het tekort ernstig wordt. Het tijdig herkennen van alarmsymptomen kan helpen om ernstige gezondheidsproblemen te voorkomen.Gezwollen nek (struma)
Een van de meest zichtbare symptomen van jodiumtekort is een vergrote schildklier, bekend als struma. Dit is een poging van het lichaam om de productie van schildklierhormonen te verhogen. Een vergrote nek kan een teken zijn van een ernstige jodiumtekort, vooral als het gepaard gaat met andere symptomen.Vermoeidheid en zwakte
Jodiumtekort leidt vaak tot een trage schildklierfunctie, wat resulteert in symptomen zoals vermoeidheid, zwakte en lethargie. Patiënten kunnen zich uitgeput voelen, zelfs na voldoende rust, vanwege de verstoorde metabolische processen die voortkomen uit een tekort aan schildklierhormonen.Hoge bloeddruk en trage hartslag
Bij jodiumtekort kan de stofwisseling vertragen, wat invloed heeft op de hartfunctie. Dit kan leiden tot een verhoogde bloeddruk en een trage hartslag. Deze symptomen kunnen duiden op een ernstig schildklierprobleem dat onmiddellijke medische aandacht vereist.Huidproblemen en haaruitval
Patiënten met jodiumtekort kunnen ook last krijgen van droge huid, broze nagels en haaruitval. Schildklierhormonen spelen een belangrijke rol bij de gezondheid van de huid en het haar, en een tekort aan jodium kan leiden tot een verslechtering van deze functies.Diagnose en onderzoeken
De minimum dagelijkse inname van jodium bedraagt 150 microgram voor mannen en vrouwen. Een urineonderzoek is de meest effectieve manier om een gebrek aan jodium te diagnosticeren.Behandeling van jodiumtekort
Een patiënt moet elke dag voldoende jodium innemen om een gezond niveau voor het lichaam te behouden. Het joderen van zout wordt in veel landen toegepast en is een eenvoudige, kosteneffectieve manier om een tekort aan jodium te voorkomen. Eventueel gebruikt een patiënt zeewier- of jodiumsupplementen, maar dit is enkel toegestaan na een bezoek aan de arts. Een overmatige hoeveelheid jodium in het lichaam leidt namelijk tot een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie) wat leidt tot een onregelmatige hartslag, hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), een beroerte en permanente hartproblemen.Prognose van weinig schildklierhormonen door jodiumgebrek
De prognose voor patiënten met jodiumtekort is over het algemeen goed, mits het tekort tijdig wordt herkend en behandeld. Jodiumsupplementen en voedingsaanpassingen kunnen het schildklierhormoonniveau herstellen en de symptomen verminderen.Herstel van schildklierfunctie
Met de juiste behandeling, zoals het nemen van jodiumrijke voedingsmiddelen of supplementen, kan de schildklierfunctie herstellen. Dit leidt vaak tot een aanzienlijke verbetering van de symptomen, zoals verhoogde energie, verbeterde huidconditie en normalisering van de hartslag.Langdurige gevolgen bij onbehandeld jodiumtekort
Als jodiumtekort onbehandeld blijft, kan het leiden tot blijvende schade aan de schildklier, verminderde cognitieve functies, en in ernstige gevallen tot een verminderde levensverwachting door complicaties zoals hart- en vaatziekten. Echter, met tijdige interventie is het herstel mogelijk.Complicaties van ernstige hypothyreoïdie
Onbehandeld krijgt een patiënt te maken met ernstige hypothyreoïdie wat vergezeld gaat met volgende mogelijke complicaties:- cognitieve stoornissen
- cretinisme: gebrekkige ontwikkeling van lichaam en geest door een aangeboren onvoldoende functie van de schildklier
- doofheid
- een verminderde eisprong wat leidt tot een verminderde vruchtbaarheid
- hartaandoeningen, zoals een vergroot hart (cardiomegalie) en hartfalen
- perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten)
- psychische stoornissen zoals een depressie
- zwangerschapscomplicaties
