Struma (goiter, kropgezwel): Zwelling van schildklier

De schildklier is een vlindervormige klier die zich aan de voorkant van de hals, net voor de luchtpijp, bevindt. Deze klier produceert schildklierhormonen die via het bloed door het lichaam worden verspreid. Schildklierhormonen zijn essentieel voor het reguleren van het metabolisme, oftewel hoe het lichaam voedsel omzet in energie. Ze zijn ook cruciaal voor een goede werking van de hersenen, het hart en andere organen. Een vergrote schildklier, ook wel bekend als struma (goiter of kropgezwel), kan de nek doen opzwellen. Hoewel een goiter meestal goedaardig is, kunnen grote goiters symptomen veroorzaken zoals nervositeit, vermoeidheid of constipatie. De behandeling hangt af van de grootte en het type struma.

• Anatomie van de schildklier
• Structuur van de schildklier
• Functie van de schildklier
• Relatie tussen anatomie en goiter
• Epidemiologie van kropgezwel
• Soorten goiters
• Diffuus glad struma
• Nodulair struma
• Retrosternaal struma
• Oorzaken van een struma
• Auto-immuunziekten
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• Jodiumtekort
• Andere aandoeningen en medische behandelingen
• Omgevingsfactoren en struma
• Symptomen van een vergrote schildklier
• Hyperthyreoïdie
• Hypothyreoïdie
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van een vergrote schildklier
• Medicatie en supplementen
• Chirurgie
• Prognose
• Complicaties van struma
• Preventie van struma

Anatomie van de schildklier

De schildklier is een vlindervormige klier die zich aan de voorkant van de hals bevindt, net onder de adamsappel. Deze klier speelt een cruciale rol in de regulatie van het metabolisme door het produceren van schildklierhormonen, voornamelijk thyroxine (T4) en trijodothyronine (T3). De anatomie van de schildklier en de relatie met goiter (struma) zijn van groot belang voor het begrijpen van schildklieraandoeningen.

Structuur van de schildklier

De schildklier bestaat uit twee lobben, de rechter en de linker lob, die met elkaar zijn verbonden door een smalle weefselband, de isthmus. De lobben zijn omgeven door een bindweefselschede en zijn opgebouwd uit follikels, die de hormonen opslaan en afscheiden. De follikels zijn gevuld met colloïd, een eiwitrijke vloeistof die jodium bevat, essentieel voor de productie van schildklierhormonen.

Functie van de schildklier

De schildklier reguleert verschillende lichaamsfuncties, waaronder:
Metabolisme: Schildklierhormonen beïnvloeden de snelheid waarmee het lichaam energie verbruikt.
Groei en ontwikkeling: Ze spelen een belangrijke rol in de groei en ontwikkeling, vooral in de kindertijd en adolescentie.
Temperatuurregulatie: De schildklier helpt bij het handhaven van een normale lichaamstemperatuur.

Relatie tussen anatomie en goiter

Goiter verwijst naar een vergrote schildklier, wat kan optreden door verschillende oorzaken, waaronder:

• Jodiumtekort: Een van de meest voorkomende oorzaken van goiter is jodiumtekort, wat leidt tot een onvoldoende productie van schildklierhormonen. In een poging om de productie van deze hormonen te verhogen, kan de schildklier groeien.
• Auto-immuunziekten: Aandoeningen zoals de ziekte van Graves of Hashimoto-thyreoïditis kunnen ook leiden tot een vergrote schildklier. Bij Graves' ziekte stimuleert een overmatige productie van schildklierhormonen de groei van de schildklier, terwijl bij Hashimoto een ontsteking van de schildklier plaatsvindt.
• Nodulaire struma: Dit is een aandoening waarbij één of meer knobbels in de schildklier ontstaan. Deze knobbels kunnen goiter veroorzaken door het volume van de schildklierweefsel te vergroten.
• Tumoren: Zowel goedaardige als kwaadaardige tumoren in de schildklier kunnen leiden tot een vergrote klier.

Epidemiologie van kropgezwel

Struma, ook wel een vergrote schildklier genoemd, komt wereldwijd voor en heeft verschillende epidemiologische kenmerken. De prevalentie en incidentie van struma kunnen variëren op basis van geografische, sociaaleconomische en demografische factoren.

Prevalentie
Struma komt in verschillende vormen voor, waaronder diffuse struma (uniforme vergroting van de schildklier) en nodulaire struma (de aanwezigheid van knobbeltjes). De prevalentie van struma is hoger in gebieden met jodiumtekort, waar tot 30% van de bevolking kan lijden aan schildkliervergroting. In gebieden met voldoende jodiuminname ligt de prevalentie meestal onder de 5%.

Demografische factoren
Struma komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen, met een verhouding van ongeveer 3:1. De incidentie neemt toe met de leeftijd, vooral bij vrouwen. Oudere volwassenen, met name vrouwen boven de 60 jaar, hebben een hoger risico op het ontwikkelen van struma en gerelateerde aandoeningen.

Geografische variatie
In bepaalde delen van de wereld, zoals bergachtige gebieden en gebieden met een lage jodiuminname, is de incidentie van struma aanzienlijk hoger. Jodiumdeficiëntie is een belangrijke risicofactor, en landen die geen jodiumhoudende voeding hebben, zoals zeevruchten en gejodeerd zout, ervaren vaak hogere percentages struma.

Ziektebeelden
De meeste gevallen van struma zijn goedaardig, maar een klein percentage kan kwaadaardig zijn. Schildklierkanker komt in verschillende vormen voor, waarvan papillair carcinoom de meest voorkomende is. De kans op kwaadaardigheid is hoger bij oudere patiënten en bij degenen met een familiegeschiedenis van schildklieraandoeningen.

Preventieve maatregelen
Met de introductie van jodiumsuppletieprogramma's en de toevoeging van jodium aan zout in veel landen, is de incidentie van jodiumdeficiëntiegerelateerde struma verminderd. Regelmatige screening en bewustwording zijn essentieel, vooral in risicogroepen, om struma en gerelateerde complicaties vroegtijdig op te sporen.

Door deze epidemiologische gegevens kunnen gezondheidsautoriteiten gerichte preventie- en interventiestrategieën ontwikkelen om de incidentie van struma te verminderen en de algehele gezondheid van de bevolking te verbeteren.

Soorten goiters

Er zijn verschillende soorten kropgezwellen:

Diffuus glad struma

Bij diffuus glad struma zwelt de gehele schildklier op, wat leidt tot een gelijkmatige vergroting van de klier. Dit type struma kan vaak symptomen veroorzaken zoals een gevoel van druk in de nek, maar het gaat meestal niet gepaard met de vorming van knobbels.

Nodulair struma

Nodulair struma verwijst naar de vorming van een enkele knobbel op de schildklier. Wanneer er meerdere knobbels aanwezig zijn, wordt dit een multinodulair struma genoemd. Dit type goiter kan variëren in grootte en kan soms symptomen veroorzaken zoals moeilijkheden met slikken of ademhalen, afhankelijk van de grootte en locatie van de knobbels.

Retrosternaal struma

Retrosternaal struma groeit achter het borstbeen (sternum) en kan leiden tot vernauwing van de luchtpijp, nekaders of de slokdarm. Dit type goiter kan ernstige symptomen veroorzaken, zoals ademhalingsproblemen of slikklachten. Soms is een operatie nodig om de druk op deze structuren te verlichten en de symptomen te verhelpen.

Het type struma bepaalt de symptomen en de te volgen behandeling.

Oorzaken van een struma

Auto-immuunziekten

De meest voorkomende oorzaak van een struma in ontwikkelde landen is een auto-immuunziekte. Vrouwen boven de veertig jaar en personen met een familiegeschiedenis van schildklieraandoeningen hebben een verhoogd risico. Hypothyreoïdie (te trage schildklier) kan leiden tot een struma omdat de schildklier meer moet werken om voldoende hormonen te produceren, wat resulteert in zwelling. Dit komt vaak voor bij Hashimoto's thyroïditis, een aandoening waarbij het immuunsysteem het eigen schildklierweefsel aanvalt en ontsteking veroorzaakt.

Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)

Hyperthyreoïdie, of een overactieve schildklier, kan ook leiden tot een struma. Dit gebeurt vaak door de ziekte van Graves, een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de schildklier stimuleert tot overmatige productie van schildklierhormonen.

Jodiumtekort

Een jodiumtekort is wereldwijd een belangrijke oorzaak van struma, hoewel in ontwikkelde landen het gebruik van gejodeerd zout en jodiumrijke voedingsmiddelen dit probleem meestal voorkomt. In sommige afgelegen gebieden, zoals bergachtige streken in Zuidoost-Azië, Latijns-Amerika en Centraal-Afrika, komt struma nog veel voor door onvoldoende jodiuminname. Jodium is essentieel voor de productie van schildklierhormonen die het metabolisme reguleren.

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Enkele andere factoren kunnen leiden tot een zwelling van de schildklier:

• Hormonale veranderingen: Zwangerschap, puberteit en menopauze kunnen de schildklierfunctie beïnvloeden.
• Medische geschiedenis: Een persoonlijke of familiale geschiedenis van auto-immuunziekten verhoogt het risico op struma.
• Radiotherapie: Stralingstherapie aan de nek of borst kan het risico op struma verhogen, evenals andere vormen van stralingsblootstelling.
• Schildklierkanker: Schildklierkanker is veel minder gebruikelijk dan goedaardige schildklierknobbels, maar moet worden uitgesloten.
• Schildklierknobbeltje: Vaak ontstaan knobbels in de schildklier. De meeste zijn goedaardig en leiden niet tot kanker.
• Thyroïditis: Ontsteking van de schildklier door een infectie kan leiden tot struma.

Omgevingsfactoren en struma

Diverse omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een struma:

• Jodiumtekort in de voeding: In sommige gebieden is jodiumtekort een probleem, vooral waar geen jodiumsupplementen beschikbaar zijn.
• Geslacht: Vrouwen zijn meer vatbaar voor schildklieraandoeningen, inclusief struma.
• Leeftijd: Struma komt vaker voor bij personen boven de veertig jaar.
• Medicijnen: Sommige medicijnen, zoals amiodaron (Cordarone, Pacerone, enz.) en lithium (Lithobid, enz.), kunnen het risico op struma verhogen.
• Overmatige jodiuminname: Te veel jodium kan ook leiden tot struma.
• Roken: Thiocyanaat in tabaksrook kan de opname van jodium verstoren.

Symptomen van een vergrote schildklier

De symptomen van een struma kunnen variëren afhankelijk van de grootte en ernst van de zwelling. Veel goiters veroorzaken geen symptomen. Echter, veelvoorkomende klachten kunnen zijn:

Benauwdheid en hoesten: Door de vergroting kan de luchtpijp worden samengedrukt.
Heesheid: Een vergroting van de schildklier kan druk uitoefenen op de stembanden.
Slikproblemen: Een grote goiter kan de slokdarm vernauwen, wat slikproblemen kan veroorzaken.
Moeilijkheden met ademhalen: In ernstige gevallen kan de vergrote schildklier de luchtwegen belemmeren.
Daarnaast kunnen symptomen van de onderliggende aandoening, zoals hyperthyreoïdie of hypothyreoïdie, ook aanwezig zijn.

Hyperthyreoïdie

Bij hyperthyreoïdie kunnen de volgende symptomen optreden:

• Verhoogde eetlust
• Gewichtsverlies
• Haaruitval
• Hartkloppingen
• Hyperactiviteit
• Nervositeit
• Overmatig zweten (hyperhidrose)
• Vermoeidheid
• Warmteovergevoeligheid

Hypothyreoïdie

Bij hypothyreoïdie kunnen de volgende symptomen optreden:

• Constipatie
• Gewichtstoename
• Haaruitval
• Koude-intolerantie (gevoel van kou)
• Persoonlijkheidsveranderingen
• Vergeetachtigheid

Alarmsymptomen

Struma, ook bekend als een vergrote schildklier, kan verschillende symptomen vertonen die soms kunnen wijzen op ernstigere aandoeningen. Het is belangrijk om alert te zijn op bepaalde alarmsymptomen die medische aandacht vereisen.

Drukgevoel in de hals
Een vergrote schildklier kan een drukgevoel in de hals veroorzaken. Patiënten kunnen een "vol" of "benauwd" gevoel ervaren, vooral wanneer ze liggen of hun hoofd buigen. Dit gevoel kan verontrustend zijn en een reden om medische hulp te zoeken.

Moeite met ademhalen of slikken
Bij een significante vergroting van de schildklier kan druk op de luchtpijp of slokdarm ontstaan. Dit kan leiden tot ademhalingsproblemen of slikproblemen. Symptomen zoals het gevoel dat voedsel vastzit of pijn bij het slikken zijn redenen voor onmiddellijke evaluatie.

Veranderingen in de stem
Een vergrote schildklier kan ook de stembanden beïnvloeden, wat resulteert in heesheid of andere stemveranderingen. Heesheid die aanhoudt of verergert, vooral in combinatie met andere symptomen, vereist medische aandacht.

Snelle vergroting van de schildklier
Een plotselinge of snelle vergroting van de schildklier kan een teken zijn van een onderliggend probleem, zoals een ontsteking of een kwaadaardige aandoening. Dit moet onmiddellijk door een arts worden onderzocht.

Gezwollen lymfeklieren
Verhoogde lymfeklieren in de nek kunnen ook een alarmsymptoom zijn. Dit kan wijzen op een infectie of een ernstiger aandoening, zoals schildklierkanker. Het is belangrijk om deze zwelling te laten onderzoeken.

Gewichtsverandering en vermoeidheid
Onverklaard gewichtsverlies of -toename, samen met vermoeidheid, kunnen wijzen op hormonale onevenwichtigheden als gevolg van struma. Dit kan duiden op hyperthyreoïdie of hypothyreoïdie en vereist een grondige evaluatie.

Familiegeschiedenis van schildklieraandoeningen
Patiënten met een familiegeschiedenis van schildklieraandoeningen moeten extra voorzichtig zijn en alert blijven op symptomen. Nieuwe of verergerende symptomen kunnen een indicatie zijn voor verder onderzoek en monitoring.

Het tijdig herkennen van deze alarmsymptomen is cruciaal voor het adequaat diagnosticeren en behandelen van struma en mogelijke onderliggende aandoeningen. Regelmatige controles en communicatie met een zorgverlener zijn essentieel voor een goede zorg.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een struma begint met een lichamelijk onderzoek van de nek, waarbij de arts de zwelling palpereert. Tijdens het onderzoek vraagt de arts de patiënt om te slikken terwijl hij de schildklier onderzoekt. Voor een volledige diagnose kan aanvullend onderzoek nodig zijn:

• Echoscopie: Hiermee kan de arts de grootte en structuur van de schildklier beoordelen.
• Fijne naaldaspiratie: Bij deze biopsie wordt een monster van schildklierweefsel genomen om op kankercellen te testen.
• Radioactieve jodiumscan: Deze schildklierscan biedt een gedetailleerd beeld van de schildklierfunctie na toediening van radioactief jodium.

Behandeling van een vergrote schildklier

De behandeling van een struma is afhankelijk van de grootte van het struma, de symptomen en de onderliggende oorzaak. Kleine goiters die geen symptomen veroorzaken, vereisen vaak geen behandeling. Symptomen van een struma kunnen worden behandeld met medicatie, supplementen, of soms chirurgie.

Medicatie en supplementen

Hypothyreoïdie
Bij hypothyreoïdie wordt synthetische schildklierhormoontherapie voorgeschreven. De arts past de dosis synthetische thyroxine (T4) aan totdat de schildklierfunctie normaal is.

Hyperthyreoïdie
Voor hyperthyreoïdie worden anti-schildkliermedicijnen voorgeschreven die de overproductie van hormonen verminderen. Radioactief jodium kan ook worden gebruikt om de schildklierfunctie te verminderen en de hormoonproductie te stoppen.

Chirurgie

Chirurgie kan nodig zijn voor patiënten met ernstige symptomen, zoals ademhalings- of slikproblemen. In zulke gevallen wordt een deel van de schildklier (thyreoidectomie) verwijderd onder algemene verdoving.

Prognose

De prognose van een struma varieert afhankelijk van de oorzaak, de grootte en de symptomen van de vergroting. Bij een klein struma zonder symptomen is de prognose doorgaans goed, en kan de aandoening vaak zonder behandeling blijven. Voor grotere goiters of die welke symptomen veroorzaken, is de prognose gunstig als de aandoening tijdig wordt behandeld. Behandeling kan de symptomen verlichten en verdere complicaties voorkomen. Voor patiënten met een struma als gevolg van hypothyreoïdie of hyperthyreoïdie kan een goede controle van de schildklierfunctie leiden tot een normaal functioneren van de schildklier en een afname van de symptomen. Regelmatige opvolging met bloedonderzoek en eventuele aanpassingen in medicatie zijn essentieel om de gezondheid te monitoren en complicaties te voorkomen.

Complicaties van struma

Als een struma onbehandeld blijft, kunnen er verschillende complicaties optreden:

• Compressie van omliggende structuren: Een grote goiter kan druk uitoefenen op de luchtpijp, slokdarm en bloedvaten in de nek. Dit kan leiden tot ademhalingsproblemen, slikproblemen en een verhoogd risico op bloedcirculatieproblemen.
• Schildklierkanker: Hoewel de meeste schildklierknobbeltjes goedaardig zijn, kan een deel van de knobbeltjes kankerachtig blijken te zijn. Regelmatige controles zijn noodzakelijk om kanker tijdig op te sporen.
• Hyperthyreoïdie en hypothyreoïdie: Onbehandelde struma kan leiden tot ernstige vormen van hyperthyreoïdie (overactieve schildklier) of hypothyreoïdie (onderactieve schildklier), met gevolgen zoals hartproblemen, gewichtsveranderingen en mentale gezondheidstoornissen.
• Thyreoïditis: Ontsteking van de schildklier kan optreden als gevolg van infecties of auto-immuunziekten, wat kan leiden tot pijn, zwelling en veranderingen in de schildklierfunctie.

Preventie van struma

Om het risico op struma te minimaliseren en de gezondheid van de schildklier te bevorderen, kunnen de volgende preventieve maatregelen worden genomen:

Voldoende jodiuminname
Een adequate inname van jodium is cruciaal voor een gezonde schildklierfunctie. In gebieden waar jodiumtekort voorkomt, is het belangrijk om voedingsmiddelen te consumeren die rijk zijn aan jodium. Dit omvat zeevruchten, zoals vis en schelpdieren, evenals zuivelproducten en gejodeerd zout. Jodiumsupplementen kunnen ook nuttig zijn voor mensen met een verhoogd risico op tekort, zoals zwangere vrouwen en mensen die in gebieden met een lage jodiuminname wonen. Het handhaven van een evenwichtige jodiuminname kan helpen om schildklieraandoeningen, zoals struma, te voorkomen.

Regelmatige medische controles
Voor mensen boven de veertig jaar, vooral vrouwen, is het raadzaam om regelmatig medische controles te ondergaan. Dit geldt ook voor personen met een familiegeschiedenis van schildklieraandoeningen. Tijdens deze controles kan de arts de schildklierfunctie testen en eventuele veranderingen in de schildklierstructuur monitoren. Vroegtijdige opsporing van schildklierproblemen kan leiden tot tijdige behandeling en betere gezondheidsuitkomsten.

Beheersing van risicofactoren
Het is belangrijk om risicofactoren te beheersen die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van struma. Dit omvat het vermijden van een overmatige inname van jodium, wat kan leiden tot hyperthyreoïdie en andere schildklierproblemen. Een evenwichtig voedingspatroon, met een focus op groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten, draagt bij aan de algehele gezondheid van de schildklier. Verder is het raadzaam om te stoppen met roken, aangezien roken een negatieve invloed kan hebben op de schildklierfunctie. Daarnaast moet blootstelling aan straling, vooral in gebieden waar dat mogelijk is, zoveel mogelijk worden vermeden.

Medische opvolging
Voor mensen met bestaande schildklieraandoeningen is regelmatige medische opvolging essentieel. Dit stelt de arts in staat om de behandeling aan te passen op basis van de voortgang van de patiënt en om complicaties te voorkomen. Het is belangrijk dat patiënten hun symptomen en veranderingen in hun gezondheid bespreken, zodat er tijdig kan worden ingegrepen indien nodig. Regelmatige controle kan ook helpen om de effectiviteit van behandelingen te evalueren en aanpassingen te maken waar nodig.

Leefstijlaanpassingen
Naast de bovenstaande maatregelen kunnen leefstijlaanpassingen ook bijdragen aan een gezonde schildklierfunctie. Dit omvat het handhaven van een gezond gewicht, regelmatig sporten, en het beheersen van stress. Stressmanagementtechnieken zoals meditatie, yoga, of ademhalingsoefeningen kunnen helpen om de algehele gezondheid te verbeteren en de schildklierfunctie te ondersteunen.

Educatie en bewustwording
Educatie over schildklieraandoeningen en hun preventie is van groot belang. Mensen moeten zich bewust zijn van de symptomen en risicofactoren van struma. Dit kan hen aanmoedigen om proactief te zijn in hun gezondheidszorg en om tijdig medische hulp te zoeken bij symptomen van schildklierproblemen. Het verstrekken van informatie over gezonde voedingskeuzes en de impact van jodium op de schildklier kan ook bijdragen aan een betere preventie.

Door deze maatregelen te implementeren, kunnen patiënten hun risico op struma en andere schildklieraandoeningen aanzienlijk verminderen.

Lees verder

• Bultjes in nek: Oorzaken van knobbeltjes in nekgebied
• Schildklierkanker: Kanker in schildklier met knobbeltje
• Schildklierknobbeltjes: Knobbeltjes (nodules) in schildklier
• Hypothyreoïdie: Onvoldoende werking van schildklier
• Primair schildklierlymfoom: Vorm van schildklierkanker