Struma (goiter, kropgezwel): Zwelling van schildklier

De schildklier is een vlindervormige klier die zich aan de voorkant van de hals, net voor de luchtpijp, bevindt. Deze klier produceert schildklierhormonen die via het bloed door het lichaam worden verspreid. Schildklierhormonen zijn essentieel voor het reguleren van het metabolisme, oftewel hoe het lichaam voedsel omzet in energie. Ze zijn ook cruciaal voor een goede werking van de hersenen, het hart en andere organen. Een vergrote schildklier, ook wel bekend als struma (goiter of kropgezwel), kan de nek doen opzwellen. Hoewel een goiter meestal goedaardig is, kunnen grote goiters symptomen veroorzaken zoals nervositeit, vermoeidheid of constipatie. De behandeling hangt af van de grootte en het type struma.

• Soorten goiters
• Oorzaken van een struma
• Auto-immuunziekten
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)
• Jodiumtekort
• Andere aandoeningen en medische behandelingen
• Omgevingsfactoren en struma
• Symptomen van een vergrote schildklier
• Hyperthyreoïdie
• Hypothyreoïdie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van een vergrote schildklier
• Medicatie en supplementen
• Chirurgie
• Prognose van struma
• Complicaties van struma
• Preventie van struma

Soorten goiters

Er zijn verschillende soorten kropgezwellen:

• Diffuus glad struma: Hierbij zwelt de gehele schildklier op, wat leidt tot een gelijkmatige vergroting van de klier.
• Nodulair struma: Hierbij ontstaat er een enkele knobbel op de schildklier. Meerdere knobbels worden een multinodulair struma genoemd.
• Retrosternaal struma: Dit type goiter groeit achter het borstbeen (sternum), wat kan leiden tot vernauwing van de luchtpijp, nekaders of de slokdarm. Soms is een operatie nodig om de druk op deze structuren te verlichten.

Het type struma bepaalt de symptomen en de te volgen behandeling.

Oorzaken van een struma

Auto-immuunziekten

De meest voorkomende oorzaak van een struma in ontwikkelde landen is een auto-immuunziekte. Vrouwen boven de veertig jaar en personen met een familiegeschiedenis van schildklieraandoeningen hebben een verhoogd risico. Hypothyreoïdie (te trage schildklier) kan leiden tot een struma omdat de schildklier meer moet werken om voldoende hormonen te produceren, wat resulteert in zwelling. Dit komt vaak voor bij Hashimoto's thyroïditis, een aandoening waarbij het immuunsysteem het eigen schildklierweefsel aanvalt en ontsteking veroorzaakt.

Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)

Hyperthyreoïdie, of een overactieve schildklier, kan ook leiden tot een struma. Dit gebeurt vaak door de ziekte van Graves, een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de schildklier stimuleert tot overmatige productie van schildklierhormonen.

Jodiumtekort

Een jodiumtekort is wereldwijd een belangrijke oorzaak van struma, hoewel in ontwikkelde landen het gebruik van gejodeerd zout en jodiumrijke voedingsmiddelen dit probleem meestal voorkomt. In sommige afgelegen gebieden, zoals bergachtige streken in Zuidoost-Azië, Latijns-Amerika en Centraal-Afrika, komt struma nog veel voor door onvoldoende jodiuminname. Jodium is essentieel voor de productie van schildklierhormonen die het metabolisme reguleren.

Andere aandoeningen en medische behandelingen

Enkele andere factoren kunnen leiden tot een zwelling van de schildklier:

• Hormonale veranderingen: Zwangerschap, puberteit en menopauze kunnen de schildklierfunctie beïnvloeden.
• Medische geschiedenis: Een persoonlijke of familiale geschiedenis van auto-immuunziekten verhoogt het risico op struma.
• Radiotherapie: Stralingstherapie aan de nek of borst kan het risico op struma verhogen, evenals andere vormen van stralingsblootstelling.
• Schildklierkanker: Schildklierkanker is veel minder gebruikelijk dan goedaardige schildklierknobbels, maar moet worden uitgesloten.
• Schildklierknobbeltje: Vaak ontstaan knobbels in de schildklier. De meeste zijn goedaardig en leiden niet tot kanker.
• Thyroïditis: Ontsteking van de schildklier door een infectie kan leiden tot struma.

Omgevingsfactoren en struma

Diverse omgevingsfactoren kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van een struma:

• Jodiumtekort in de voeding: In sommige gebieden is jodiumtekort een probleem, vooral waar geen jodiumsupplementen beschikbaar zijn.
• Geslacht: Vrouwen zijn meer vatbaar voor schildklieraandoeningen, inclusief struma.
• Leeftijd: Struma komt vaker voor bij personen boven de veertig jaar.
• Medicijnen: Sommige medicijnen, zoals amiodaron (Cordarone, Pacerone, enz.) en lithium (Lithobid, enz.), kunnen het risico op struma verhogen.
• Overmatige jodiuminname: Te veel jodium kan ook leiden tot struma.
• Roken: Thiocyanaat in tabaksrook kan de opname van jodium verstoren.

Symptomen van een vergrote schildklier

De symptomen van een struma kunnen variëren afhankelijk van de grootte en ernst van de zwelling. Veel goiters veroorzaken geen symptomen. Echter, veelvoorkomende klachten kunnen zijn:

Benauwdheid en hoesten: Door de vergroting kan de luchtpijp worden samengedrukt.
Heesheid: Een vergroting van de schildklier kan druk uitoefenen op de stembanden.
Slikproblemen: Een grote goiter kan de slokdarm vernauwen, wat slikproblemen kan veroorzaken.
Moeilijkheden met ademhalen: In ernstige gevallen kan de vergrote schildklier de luchtwegen belemmeren.
Daarnaast kunnen symptomen van de onderliggende aandoening, zoals hyperthyreoïdie of hypothyreoïdie, ook aanwezig zijn.

Hyperthyreoïdie

Bij hyperthyreoïdie kunnen de volgende symptomen optreden:

• Verhoogde eetlust
• Gewichtsverlies
• Haaruitval
• Hartkloppingen
• Hyperactiviteit
• Nervositeit
• Overmatig zweten (hyperhidrose)
• Vermoeidheid
• Warmteovergevoeligheid

Hypothyreoïdie

Bij hypothyreoïdie kunnen de volgende symptomen optreden:

• Constipatie
• Gewichtstoename
• Haaruitval
• Koude-intolerantie (gevoel van kou)
• Persoonlijkheidsveranderingen
• Vergeetachtigheid

Diagnose en onderzoeken

De diagnose van een struma begint met een lichamelijk onderzoek van de nek, waarbij de arts de zwelling palpereert. Tijdens het onderzoek vraagt de arts de patiënt om te slikken terwijl hij de schildklier onderzoekt. Voor een volledige diagnose kan aanvullend onderzoek nodig zijn:

• Echoscopie: Hiermee kan de arts de grootte en structuur van de schildklier beoordelen.
• Fijne naaldaspiratie: Bij deze biopsie wordt een monster van schildklierweefsel genomen om op kankercellen te testen.
• Radioactieve jodiumscan: Deze schildklierscan biedt een gedetailleerd beeld van de schildklierfunctie na toediening van radioactief jodium.

Behandeling van een vergrote schildklier

De behandeling van een struma is afhankelijk van de grootte van het struma, de symptomen en de onderliggende oorzaak. Kleine goiters die geen symptomen veroorzaken, vereisen vaak geen behandeling. Symptomen van een struma kunnen worden behandeld met medicatie, supplementen, of soms chirurgie.

Medicatie en supplementen

Hypothyreoïdie
Bij hypothyreoïdie wordt synthetische schildklierhormoontherapie voorgeschreven. De arts past de dosis synthetische thyroxine (T4) aan totdat de schildklierfunctie normaal is.

Hyperthyreoïdie
Voor hyperthyreoïdie worden anti-schildkliermedicijnen voorgeschreven die de overproductie van hormonen verminderen. Radioactief jodium kan ook worden gebruikt om de schildklierfunctie te verminderen en de hormoonproductie te stoppen.

Chirurgie

Chirurgie kan nodig zijn voor patiënten met ernstige symptomen, zoals ademhalings- of slikproblemen. In zulke gevallen wordt een deel van de schildklier (thyreoidectomie) verwijderd onder algemene verdoving.

Prognose van struma

De prognose van een struma varieert afhankelijk van de oorzaak, de grootte en de symptomen van de vergroting. Bij een klein struma zonder symptomen is de prognose doorgaans goed, en kan de aandoening vaak zonder behandeling blijven. Voor grotere goiters of die welke symptomen veroorzaken, is de prognose gunstig als de aandoening tijdig wordt behandeld. Behandeling kan de symptomen verlichten en verdere complicaties voorkomen. Voor patiënten met een struma als gevolg van hypothyreoïdie of hyperthyreoïdie kan een goede controle van de schildklierfunctie leiden tot een normaal functioneren van de schildklier en een afname van de symptomen. Regelmatige follow-up met bloedonderzoek en eventuele aanpassingen in medicatie zijn essentieel om de gezondheid te monitoren en complicaties te voorkomen.

Complicaties van struma

Als een struma onbehandeld blijft, kunnen er verschillende complicaties optreden:

• Compressie van omliggende structuren: Een grote goiter kan druk uitoefenen op de luchtpijp, slokdarm en bloedvaten in de nek. Dit kan leiden tot ademhalingsproblemen, slikproblemen en een verhoogd risico op bloedcirculatieproblemen.
• Schildklierkanker: Hoewel de meeste schildklierknobbeltjes goedaardig zijn, kan een deel van de knobbeltjes kankerachtig blijken te zijn. Regelmatige controles zijn noodzakelijk om kanker tijdig op te sporen.
• Hyperthyreoïdie en hypothyreoïdie: Onbehandelde struma kan leiden tot ernstige vormen van hyperthyreoïdie (overactieve schildklier) of hypothyreoïdie (onderactieve schildklier), met gevolgen zoals hartproblemen, gewichtsveranderingen en mentale gezondheidstoornissen.
• Thyreoïditis: Ontsteking van de schildklier kan optreden als gevolg van infecties of auto-immuunziekten, wat kan leiden tot pijn, zwelling en veranderingen in de schildklierfunctie.

Preventie van struma

Om het risico op struma te minimaliseren en de gezondheid van de schildklier te bevorderen, kunnen de volgende preventieve maatregelen worden genomen:

• Voldoende jodiuminname: Zorg voor een voldoende inname van jodium via voeding of jodiumsupplementen, vooral in gebieden waar jodiumtekort voorkomt. Gejodeerd zout en voedsel rijk aan jodium, zoals zeevruchten, kunnen bijdragen aan een gezonde schildklierfunctie.
• Regelmatige medische controles: Vrouwen boven de veertig jaar en personen met een familiegeschiedenis van schildklieraandoeningen moeten regelmatig hun schildklier laten controleren om vroegtijdige tekenen van problemen op te sporen.
• Beheersing van risicofactoren: Vermijd overmatige inname van jodium en zorg voor een uitgebalanceerd dieet. Stop met roken en vermijd blootstelling aan straling indien mogelijk, vooral in gebieden waar stralingsblootstelling kan bijdragen aan de ontwikkeling van een struma.
• Medische opvolging: Bij bestaande schildklieraandoeningen is regelmatige follow-up met uw arts essentieel om de behandeling aan te passen en complicaties te voorkomen.

Lees verder

• Bultjes in nek: Oorzaken van knobbeltjes in nekgebied
• Schildklierkanker: Kanker in schildklier met knobbeltje
• Schildklierknobbeltjes: Knobbeltjes (nodules) in schildklier
• Hypothyreoïdie: Onvoldoende werking van schildklier
• Primair schildklierlymfoom: Vorm van schildklierkanker