Schildklierkanker: Kanker in schildklier met knobbeltje
De schildklier is een vlindervormige lichaamsstructuur die zich aan de voorzijde van de lagere nek bevindt. De schildklier zorgt voor de aanmaak van hormonen en regelt het energiegebruik van het lichaam. Jaarlijks krijgen enkele honderden mensen in Nederland en België te maken met schildklierkanker. Dit is een zeldzame vorm van kanker die start in de schildklier. Meer dan 75% van de patiënten met schildklierkanker zijn vrouwen. Een vergrote schildklier, slikproblemen en hoesten zijn enkele bekende symptomen. Meestal diagnosticeert de arts schildklierkanker, die in verschillende vormen bestaat, in een vroeg stadium. Hierdoor zijn de vooruitzichten meestal goed, al keert schildklierkanker soms terug, soms vele jaren na de behandeling.- Epidemiologie
- Mechanisme
- Oorzaken
- Risicofactoren van schildklierkanker
- Risicogroepen
- Symptomen: Pijnloos knobbeltje in nek
- Alarmsymptomen
- Diagnose en onderzoeken
- Behandeling
- Prognose
- Complicaties
- Preventie
- Praktische tips voor het leven met / omgaan met schildklierkanker
- Zorg voor een goede communicatie met je arts
- Volg de aanbevolen behandeling en medicatie
- Let op je voedingspatroon
- Vermijd stress en zorg voor ontspanning
- Ondersteuning van anderen
- Blijf actief en beweeg regelmatig
- Misvattingen rond schildklierkanker
- Schildklierkanker veroorzaakt altijd duidelijke symptomen
- Een knobbel in de schildklier betekent altijd kanker
- Schildklierkanker treft alleen ouderen
- Schildklierkanker heeft altijd een slechte prognose
- Na de behandeling kun je normaal functioneren zonder schildklier
- Straling uit de omgeving is geen risicofactor
Epidemiologie
Schildklierkanker is de meest voorkomende vorm van endocriene kanker en vertoont een stijgende incidentie in veel landen wereldwijd. De ziekte komt vaker voor in geïndustrialiseerde landen, hoewel de prevalentie per regio kan variëren afhankelijk van omgevingsfactoren, genetica en toegang tot medische zorg. De incidentie van schildklierkanker is in de afgelopen decennia aanzienlijk toegenomen, mede door verbeteringen in diagnostische technieken zoals echografie en fijne naaldbiopsieën, die vroege tumoren opsporen.Incidentie en prevalentie
Schildklierkanker wordt steeds vaker gediagnosticeerd, met een opvallende stijging van het aantal gevallen in landen als de Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan. Dit is deels te wijten aan verbeterde diagnostische methoden en verhoogde medische screening. In de Verenigde Staten is schildklierkanker de snelstgroeiende kanker, hoewel de sterftecijfers relatief laag blijven.
Leeftijd en geslacht
De meeste gevallen van schildklierkanker worden gediagnosticeerd bij mensen tussen de 20 en 60 jaar. Vrouwen hebben een veel hoger risico dan mannen, met een verhouding van ongeveer 3:1. Het risico neemt toe naarmate de leeftijd vordert, vooral voor vrouwen in de postmenopauzale fase.
Geografische variaties
De incidentie van schildklierkanker verschilt sterk per regio. De hoogste incidentie wordt gezien in Zuid-Korea, waar de uitgebreide screening heeft geleid tot de detectie van veel gevallen. Andere landen, zoals de Verenigde Staten en Japan, vertonen een relatief hoge incidentie in vergelijking met veel Europese en Afrikaanse landen, waar de prevalentie lager is.
Mechanisme
Schildklierkanker ontstaat meestal in de cellen van de schildklier, een belangrijk orgaan dat hormonen produceert die de stofwisseling reguleren. De meest voorkomende vormen van schildklierkanker zijn papillair, folliculair, medullair en anaplastisch. Elk type heeft zijn eigen mechanisme van ontwikkeling, hoewel genetische mutaties en omgevingsfactoren een cruciale rol spelen.Genetische mutaties
De meeste gevallen van schildklierkanker worden geassocieerd met genetische afwijkingen die de celgroei stimuleren. De meest voorkomende mutaties worden aangetroffen in de BRAF- en RET-genen, die betrokken zijn bij de regulatie van de celdeling en het apoptoseproces. Bij papillair schildklierkanker is de BRAF V600E-mutatie bijzonder frequent, wat leidt tot een oncontroleerbare celdeling en tumorgroei.
Hormonale invloeden
De schildklier wordt gereguleerd door hypothalamus-hypofyse-schildklieras, waarbij thyrotropine (TSH) een belangrijke rol speelt in de stimulatie van schildkliercelgroei. Verhoogde niveaus van TSH, zoals gezien bij mensen met chronisch hypothyreoïdie, kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op schildklierkanker, vooral bij folliculaire tumoren.
Milieu- en omgevingsfactoren
Blootstelling aan ioniserende straling is een belangrijke omgevingsfactor die bijdraagt aan de ontwikkeling van schildklierkanker. Dit geldt vooral voor mensen die op jonge leeftijd aan straling zijn blootgesteld, bijvoorbeeld door radiotherapie of kernrampen, zoals de ramp in Tsjernobyl. Straling veroorzaakt DNA-schade die de ontwikkeling van tumoren bevordert.
Oorzaken
De precieze oorzaken van schildklierkanker zijn nog niet volledig begrepen, maar er zijn verschillende factoren die bijdragen aan de ontwikkeling van de ziekte. Genetische mutaties, omgevingsfactoren en hormonale invloeden spelen allemaal een rol.Genetische aanleg
Er zijn genetische syndromen die het risico op schildklierkanker verhogen. Een voorbeeld is het medullaire schildklierkanker-syndroom, dat wordt veroorzaakt door mutaties in het RET-gen. Dit genetische defect wordt vaak overgedragen binnen families. Daarnaast kunnen andere genetische syndromen, zoals het syndroom van Cowden, het risico verhogen.
Straling
Blootstelling aan straling is een bekende oorzaak van schildklierkanker. Vooral stralingsblootstelling op jonge leeftijd, bijvoorbeeld door medische behandelingen zoals röntgenfoto's of radiotherapie, kan het risico aanzienlijk verhogen. Personen die wonen in gebieden met verhoogde stralingsniveaus kunnen ook een hoger risico lopen.
Hormonale factoren
Veranderingen in de schildklierfunctie, zoals hypothyreoïdie of langdurige verhoging van het TSH-niveau, kunnen het risico op schildklierkanker verhogen. Vrouwen, die een verhoogd risico hebben op schildklierziekten, vertonen vaak hogere TSH-niveaus tijdens hun levensfase. Hormonale veranderingen tijdens de zwangerschap kunnen ook een risicofactor zijn.
Risicofactoren van schildklierkanker
Enkele risicofactoren zijn bekend voor schildklierkanker:- aandoeningen: Familiaire adenomateuze polyposis, acromegalie (overproductie van groeihormonen bij een hypofysetumor) alsook andere schildklieraandoeningen zoals een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie) of traag werkende schildklier (hypothyreoïdie) of een ontsteking van de schildklier (thyroïditis) zijn andere verhogende risicofactoren
- familiegeschiedenis: Kanker van de schildklier komt tevens vaker voor bij mensen met een familiegeschiedenis van dit type kanker
- straling: Radiotherapie aan het hoofd, de hals of de borst (vooral bij kinderen), blootstelling aan straling uit kerncentralerampen en een röntgenfoto van de tanden, verhoogt het risico op schildklierkanker
- struma: Ook bij patiënten met een chronisch struma (vergrote schildklier) komt de ziekte vaker tot stand
- zwaarlijvigheid
Risicogroepen
Bepaalde groepen mensen hebben een hoger risico om schildklierkanker te ontwikkelen. Deze risicogroepen omvatten zowel genetische als omgevingsfactoren.Familiegeschiedenis
Mensen met een familiegeschiedenis van schildklierkanker, vooral medullaire schildklierkanker, lopen een significant hoger risico. Genetische syndromen zoals het MEN-syndroom (Multiple Endocrine Neoplasia) kunnen erfelijke vormen van schildklierkanker veroorzaken.
Blootstelling aan omgevingsfactoren
Mensen die zijn blootgesteld aan ioniserende straling, zoals door kernrampen of medische behandelingen in de kindertijd, lopen een verhoogd risico op het ontwikkelen van schildklierkanker. Dit geldt ook voor mensen die wonen in gebieden met verhoogde stralingsniveaus.
Geslacht en leeftijd
Vrouwen hebben een verhoogd risico op schildklierkanker, vooral in de leeftijdsgroep van 30-60 jaar. Het risico neemt toe met de leeftijd, maar is over het algemeen lager bij mannen.
Symptomen: Pijnloos knobbeltje in nek
De symptomen variëren afhankelijk van het type schildklierkanker, maar bestaan uit:- ademhalingsproblemen of een piepende ademhaling (stridor)
- een nekzwelling / bultje in de nek
- een pijnloos voel- of zichtbaar schildklierknobbeltje (vaak het eerste symptoom, al wijst een dergelijk knobbeltje meestal niet op schildklierkanker!)
- een vergrote schildklier
- heesheid of een gewijzigde stem
- hoesten (niet gerelateerd aan een verkoudheid)
- pijn in de nek (nekpijn) en soms in de oren (oorpijn)
- slikproblemen
Alarmsymptomen
De symptomen van schildklierkanker kunnen in het begin subtiel zijn en kunnen gemakkelijk worden verward met andere aandoeningen. Er zijn echter enkele specifieke symptomen die kunnen wijzen op een schildkliertumor.Veranderingen in de hals
Een van de meest opvallende symptomen van schildklierkanker is een knobbel of zwelling in de hals, wat wijst op de aanwezigheid van een schildkliertumor. Deze zwelling is meestal pijnloos, hoewel sommige mensen lichte pijn kunnen ervaren.
Heesheid of stemveranderingen
Heesheid of veranderingen in de stem kunnen optreden wanneer de tumor de zenuwen aantast die de stembanden aansteken, vooral als de tumor zich in de buurt van de stembanden bevindt.
Verlies van gewicht zonder duidelijke oorzaak
Sommige mensen met schildklierkanker ervaren onverklaarbaar gewichtsverlies, wat kan wijzen op een hyperactieve schildklierfunctie of een meer gevorderd stadium van de ziekte.
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoekBij het lichamelijk onderzoek bemerkt de arts een knobbeltje in de schildklier (90% van de gevallen), of voelt hij gezwollen lymfeklieren in de hals (5%).
Diagnostisch onderzoek
Verdere mogelijke onderzoeken omvatten:
- een calcitonine bloedonderzoek (om medullaire schildklierkanker op te sporen)
- een echografie van de schildklier
- een laryngoscopie (kijkonderzoek in de keel, het strottenhoofd en de stembanden met behulp van een spiegel of flexibele buis)
- een schildklierbiopsie
- een schildklierscan
- een uitgebreid bloedonderzoek
Behandeling
De arts bekijkt welk type schildklierkanker de patiënt heeft, welke leeftijd de patiënt heeft en in welk stadium de kanker zich bevindt, en stemt hierop dan de juiste behandeling af.Chirurgie
Meestal voert de arts een chirurgische ingreep uit waarbij hij de volledige schildklier verwijdert. Indien hij vermoedt dat de kanker zich heeft verspreid naar de lymfeklieren in de hals, verwijdert hij ook deze.
Radiotherapie
Ook is radiotherapie een mogelijkheid, wat plaatsvindt met of zonder operatie. Hiervoor krijgt de patiënt röntgenstraling op de schildklier, of hij neemt radioactief jodium via de mond in.
Chemotherapie
Reageert de kanker niet op radiotherapie of chirurgie, en zijn reeds uitzaaiingen (metastasen) naar andere lichaamsdelen gebeurd, dan zet de arts chemotherapie of gerichte therapie in, al werkt dit niet voor alle patiënten.
Schildklierhormonen
Na de behandeling van schildklierkanker is het nodig om levenslang schildklierhormoonpillen te nemen. Meestal is de dosering een beetje hoger dan datgene wat het lichaam nodig heeft, zodat de kanker zeker niet terugkomt. Daarnaast vervangen de pillen het schildklierhormoon dat het lichaam nodig heeft om goed te functioneren.
Prognose
De prognose voor schildklierkanker is over het algemeen goed, vooral voor de meest voorkomende types, zoals papillair en folliculair schildklierkanker. De overleving is hoog, maar kan variëren afhankelijk van het type, de grootte van de tumor en het stadium bij diagnose.Overleving
De vijfjaarsoverleving voor patiënten met schildklierkanker is hoog, met een percentage van meer dan 90% voor de meeste types van de ziekte. Tumoren die in een vroeg stadium worden gediagnosticeerd, hebben een veel betere prognose.
Invloed van type en stadium
De prognose hangt sterk af van het type schildklierkanker en het stadium bij diagnose. Papillair en folliculair schildklierkanker hebben doorgaans een uitstekende prognose, terwijl medullaire en anaplastische vormen vaak moeilijker te behandelen zijn.
Risico op terugkeer
Schildklierkanker heeft in sommige gevallen de neiging om terug te keren, zelfs na behandeling. Regelmatige controles en opvolging zijn essentieel om recidieven vroegtijdig op te sporen.
Complicaties
Complicaties van schildklierkanker zijn:- een laag calciumgehalte (hypocalciëmie) door het per ongeluk verwijderen van de bijschildklieren tijdens de operatie
- een letsel aan het strottenhoofd en heesheid na de schildklieroperatie
- verspreiding van de kanker naar de longen (longmetastasen), de botten (botmetastasen), de hersenen (hersenmetastasen), de lever (levermetastasen) of andere lichaamsdelen
Preventie
Er zijn geen specifieke manieren om schildklierkanker te voorkomen, maar er zijn enkele maatregelen die het risico kunnen verlagen.Vermijden van straling
Het vermijden van onnodige blootstelling aan ioniserende straling is een van de belangrijkste preventieve maatregelen. Dit geldt vooral voor kinderen, die gevoeliger zijn voor de effecten van straling.
Regelmatige controles
Vroege detectie door regelmatige controles en echografie kan bijdragen aan een tijdige diagnose en betere behandelresultaten voor mensen die een verhoogd risico lopen.
Gezonde levensstijl
Een gezonde levensstijl, inclusief een evenwichtig voedingspatroon, kan bijdragen aan een lager risico op schildklierziekten. Het handhaven van een gezond gewicht en het vermijden van schadelijke omgevingsfactoren zijn belangrijke preventieve maatregelen.
