Hypofysetumoren: Tumor in hypofyse met veel symptomen

De hypofyse is een erwtgrote structuur in de hersenbasis. De klier beheert een heleboel belangrijke lichaamsfuncties, zoals de groei, de hartslag en het vermogen om kinderen te krijgen. Deze ‘hoofdklier/controleklier’ vertelt de andere klieren wanneer ze meer hormonen moeten aanmaken. Die hormonen bewegen dan door het hele lichaam en vertellen de organen wat ze moeten doen om alles in goede staat te houden. Een hypofysetumor is een groep abnormale cellen die zich oncontroleerbaar delen in de hypofyse. De meeste van deze tumoren zijn goedaardig, maar toch veroorzaken ze soms ernstige problemen door hun grootte of omdat ze extra onnodige hormonen aanmaken. Gewichtsveranderingen, hartproblemen en een zwelling van de nek zijn enkele symptomen van een tumor in de hypofyse. Ze worden meestal behandeld met chirurgie, medicijnen en/of radiotherapie.

• Oorzaken van hypofysetumor
• Risicofactoren
• Symptomen
• Druk rond hypofyse
• Druk op hypofyse
• Functionerende tumoren
• Adrenocorticotroop hormoon (ACTH)
• Groeihormonen
• Prolactine
• Schildklierstimulerend hormoon (TSH)
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hypofysetumoren
• Medicatie
• Chirurgie
• Radiotherapie

Oorzaken van hypofysetumor

De hypofyse is een erwtgrote structuur die zich in een klein gebied net onder de hersenen bevindt, meer bepaald achter de achterkant van de neus. De hypofyse bevindt zich heel dicht bij de oogzenuwen, die berichten tussen de hersenen en de ogen dragen. Er is niet veel ruimte voor iets anders daarin, dus grote tumoren veroorzaken problemen. Een tumor is een abnormale groei van cellen. Tumoren ontwikkelen zich vanuit bijna overal in het lichaam. Tumoren die in de hypofyse beginnen, staan bekend als hypofysetumoren. Artsen weten anno oktober 2020 niet zeker waardoor hypofysetumoren ontstaan. De genen van sommige hypofysecellen veranderen, maar de verandering lijkt willekeurig te gebeuren.

Risicofactoren

Sommige genetische aandoeningen verhogen wel de kans op het ontwikkelen van hypofysetumoren zoals:

• een familiaal geïsoleerd hypofyseadenoom (goedaardig gezwel in hypofyse van hersenen) (FIPA) (zeldzame aandoening waardoor het lichaam groter wordt dan normaal)
• geïsoleerde familiale acromegalie
• het Carney-complex (zeldzame genetische stoornis die veel goedaardige tumoren veroorzaakt)
• het McCune-Albright-syndroom (zeldzame aandoening die optreedt als afwijkingen in de botten en huid)
• multiple endocriene neoplasie, type I en type IV (MEN1, MEN4) (aandoeningen die tumoren in de klieren kunnen veroorzaken)

Symptomen

Druk rond hypofyse

Grote tumoren zetten druk op het gebied rond de hypofyse en veroorzaken hoofdpijn en problemen met het gezichtsvermogen, met name een verlies van het perifere gezichtsvermogen (zicht aan zijkant) en dubbelzien.

Druk op hypofyse

Een hypofysetumor drukt soms ook op de hypofyse zelf, waardoor deze minder hormonen aanmaakt. Dat leidt tot:

• een borstgroei, minder gezichtshaar en erectiestoornissen (mannen)
• een vertraagde groei en seksuele ontwikkeling (kinderen)
• gewichtsveranderingen
• het koud hebben
• maagklachten
• minder menstruatie of geen moedermelk (vrouwen)
• overgeven
• weinig zin in seks

Functionerende tumoren

Functionerende tumoren produceren hormonen die onnodig zijn voor het lichaam, hetgeen ook leidt tot problemen. Als een patiënt één van deze tumoren heeft, hangen de symptomen af van welk hormoon de tumor aanmaakt:

Adrenocorticotroop hormoon (ACTH)

Het adrenocorticotroop hormoon (ACTH) bepaalt hoeveel cortisolhormoon het lichaam moet aanmaken. Te veel cortisol leidt tot het syndroom van Cushing, met volgende mogelijke symptomen:

• een hoge bloeddruk
• een hoge bloedsuikerspiegel
• een zwelling in het gezicht, een zwelling van de nek en een zwelling aan de romp, maar dunne armen en benen
• gemakkelijk blauwe plekken
• paarse of roze striae (striemen)
• pijn rond het gezicht
• spierzwakte
• zwakke botten

Groeihormonen

Het groeihormoon regelt de groei en het gebruik van suiker en vet. Te veel groeihormoon veroorzaakt:

• diabetes mellitus (suikerziekte) of een verminderde glucosetolerantie
• een groei van het gezicht, de handen en de voeten bij volwassenen, acromegalie)
• een hoge bloedsuikerspiegel
• een veel groter groei dan normaal bij kinderen (gigantisme)
• gewrichtspijn
• hartproblemen
• overmatig zweten
• snurken of slaapapneu

Prolactine

Vrouwen
Prolactine zorgt ervoor dat de moedermelk bij vrouwen vloeit. Te veel prolactine (prolactinoom) leidt tot:

• geen menstruatie
• onvruchtbaarheid (vrouwelijke onvruchtbaarheid)
• stromende moedermelk, zelfs als de vrouw niet zwanger is of geen baby heeft gehad (galactorroe)
• weinig zin in seks

Mannen
Bij mannen resulteert een te hoog prolactinegehalte in een laag aantal zaadcellen en erectieproblemen.

Schildklierstimulerend hormoon (TSH)

Het schildklierstimulerend hormoon (TSH) vertelt de schildklier om hormonen te maken die de groei, temperatuur en hartslag regelen. Te veel TSH veroorzaakt:

• een snelle hartslag of een onregelmatige hartslag
• evenwichtsproblemen
• gewichtsverlies
• overmatig zweten
• slaapproblemen
• veel stoelgang

Diagnose en onderzoeken

De arts stelt eerst vragen over de symptomen en de ziektegeschiedenis, en vervolgens voert hij een lichamelijk onderzoek uit.

Andere onderzoeken omvatten:

• beeldvormende onderzoeken om in het lichaam naar een tumor te kijken (meestal een CT-scan, maar soms ook een MRI-scan)
• een bloedonderzoek en urineonderzoek om de hormoonspiegels te controleren
• een neurologisch onderzoek om te testen hoe de hersenen, het ruggenmerg en de zenuwen werken
• een oogonderzoek om te zien of de tumor invloed heeft op het gezichtsvermogen

Behandeling van hypofysetumoren

Bij veel tumoren in de hypofyse is een behandeling niet nodig. De arts kijkt naar het soort tumor, de grootte van de hypofysetumor en de algehele gezondheid van de patiënt.

Medicatie

De arts schrijft soms eerst medicatie voor, afhankelijk van het type tumor. Door de medicatie krimpt de tumor. Verder verlaagt de hoeveelheid aangemaakte prolactine als de tumor dit hormoon aanmaakt. Geneesmiddelen zijn ook nuttig voor tumoren die groeihormoon maken en voor het behandelen van het syndroom van Cushing en acromegalie.

Chirurgie

Een operatie om de tumor te verwijderen is de meest gebruikelijke behandeling, tenzij de patiënt een hypofysetumor heeft die prolactine maakt. De arts voert de operatie uit via de neus, een opening boven de bovenlip of een opening in de schedel. Meestal voert de arts de operatie uit via de schedel wanneer sprake is van grotere hypofysetumoren of tumoren die zich op een complexe manier hebben verspreid.

Radiotherapie

Radiotherapie vernietigt de tumor met röntgenstralen met hoge energie. Dit is inzetbaar wanneer een arts de hele tumor niet kan verwijderen via een operatie, of als de tumor terugkeert en de symptomen niet verbeteren door medicatie. Er zijn verschillende soorten radiotherapie. Kleine doses krijgt de patiënt gedurende vier tot zes weken meermaals per week. Hoge dosis krijg hij slechts éénmalig via een heel precies proces (stereotactische radiochirurgie.

Lees verder

• Acromegalie: Overproductie groeihormoon bij hypofysetumor
• Gigantisme: Overmatige groei door hypofysetumor in hersenen
• Prolactinoom: Goedaardige hypofysetumor met onvruchtbaarheid
• Hypofyseadenoom: Goedaardig gezwel in hypofyse van hersenen