Prolactinoom: Goedaardige hypofysetumor met onvruchtbaarheid
Een prolactinoom is een goedaardige hypofysetumor die het hormoon prolactine produceert. Hierdoor ontstaat een verhoogd prolactinegehalte in het bloed (hyperprolactinemie). Zowel door de grootte van de tumor als het verhoogd gehalte van prolactine ontstaan diverse klachten. De meest voorkomende symptomen zijn onvruchtbaarheid, een vertraagde puberteit, een melkafscheiding bij niet-zwangere vrouwen en een gebrek aan libido. De behandeling verloopt vooral medicamenteus, maar af en toe is chirurgie en/of radiotherapie nodig. De meeste patiënten hebben kleine hypofysetumoren met uitstekende vooruitzichten. De vooruitzichten bij grotere hypofysetumoren zijn variabel.
Synoniemen van prolactinoom
Voor een prolactinoom zijn ook nog andere termen gangbaar zoals:
- amenorree-galactorroe, niet-puerperaal
- galactorroe-amenorree-syndroom
- het Forbes-Albright-syndroom
- niet-plastische galactorroe
Epidemiologie van goedaardige hypofysetumor
Prolactinomen komen het meest voor bij veertigplussers. Vrouwen zijn vaker dan vrouwen aangetast, maar bij kinderen komen de tumoren zelden voor. Prolactinomen zijn goed voor maximaal veertig procent van alle klinisch erkende
hypofyseadenomen (goedaardig gezwellen in hypofyse van
hersenen). De gemiddelde prevalentie van een prolactinoom bedraagt naar schatting ongeveer 10 per 100.000 bij mannen en 30 per 100.000 bij vrouwen, met een piekprevalentie bij vrouwen van 25 tot 34 jaar.
Oorzaken
De precieze oorzaak van prolactinoom is slecht begrepen anno oktober 2020. Een prolactinoom is het meest voorkomende type van een hormoon afscheidende
hypofysetumor (adenoom). Bijna alle hypofysetumoren zijn goedaardig. De meeste prolactinomen zijn sporadisch van oorsprong. Een prolactinoom verschijnt bij 15 tot 60% als onderdeel van de erfelijke aandoening ‘multiple endocrine neoplasie type 1’ (MEN 1) of van familiale syndromen.
Symptomen: Onvruchtbaarheid en vele andere klachten

Hoofdpijn is één van de mogelijke klachten van een prolactinoom /
Bron: Geralt, PixabayOmvang
Ten minste de helft van alle prolactinomen is erg klein (minder dan één centimeter). Deze kleine tumoren komen vaker voor bij vrouwen. Grotere tumoren komen vaker tot stand bij mannen, en dan vooral bij ouderen. De tumor bereikt mogelijk een grote omvang voordat de symptomen tot uiting komen. Op basis van de grootte van de tumoren zijn prolactinomen in te delen als microprolactinoom (kleiner dan tien millimeter, komt het vaakst voor), macroprolactinoom (groter dan tien millimeter) of gigantisch prolactinoom (groter dan vier centimeter).
Prolactinomen veroorzaken een breed scala aan symptomen. Dit komt door de grootte van de tumor of anders door de hypersecretie van prolactine. Microadenomen zijn meestal beperkt tot het sella turcica (Turks zadel) in de hersenen en veroorzaken geen compressiesymptomen, maar macroadenomen (groter dan één cm) drukken mogelijk op een aangrenzende structuur zoals het chiasma opticum (kruising van de linker- en rechtergezichtszenuw) of de sinus cavernosum (bloedboezem in het hoofd waarin de aderen van het oog uitmonden). Hierdoor ontstaan verschillende compressiesymptomen zoals:
- convulsies (stuipen: oncontroleerbare fysieke bewegingen en veranderingen in het bewustzijn)
- craniale zenuwparasieën zoals een verlamming van de zesde hersenzenuw (oogbewegingsstoornis)
- hoofdpijn
- hydrocefalie (waterhoofd: te veel hersen- en ruggenmergvocht in de schedel)
- hypofyse-apoplexie (medisch noodgeval door een spontane bloeding in de hypofysetumor; gaat gepaard met ernstige hoofdpijn, visusveranderingen en panhypopituïtarisme)
- unilaterale exoftalmie (eenzijdige uitpuilende ogen)
- veranderingen in het gezichtsvermogen zoals:
Verhoogde afscheiding van prolactine
Door de verhoogde afscheiding van prolactine ontstaan verschillende symptomen bij mannen en vrouwen en kinderen.
Mannen
Mannen ervaren
erectiestoornissen, weinig zaadcellen (door secundair
hypogonadisme =
onderontwikkelde geslachtsklieren), een verminderd libido (minder zin in seks), impotentie en een verminderde spierkracht.
Vrouwen
Prolactine is een hormoon dat de borsten aanstuurt om melk te produceren (lactatie). Bij niet-zwangere vrouwen met een prolactinoom ontstaat met andere woorden een melkafscheiding uit de tepel (
galactorroe). Daarnaast hebben vrouwen geen of een zeldzaam optredende menstruatie. Vrouwen zijn voorts
onvruchtbaar (
vrouwelijke onvruchtbaarheid) en hebben een verlies van libido. Een
pijnlijke geslachtsgemeenschap behoort tot slot tot de symptomen door een verhoogd gehalte van prolactine in het bloed.
Kinderen
Kinderen stoppen met groeien door
hyperprolactinemie (verhoogde prolactinewaarden in het bloed). Daarnaast is een
vertraagde puberteit aanwezig. Zestienjarigen hebben voorts nog nooit gemenstrueerd (
primaire amenorroe).
Andere symptomen
Andere symptomen komen bij iedereen voor met hyperprolactinemie zoals:
Diagnose en onderzoeken
Lichamelijk onderzoek
De diagnose van de tumor gebeurt sneller bij vrouwen dan bij mannen daar vrouwen onregelmatige menstruatieperioden ervaren. Een uitgebreid vraaggesprek en lichamelijk onderzoek zijn nodig om andere oorzaken van hyperprolactinemie uit te sluiten en om alle aanwezige klachten te noteren en andere symptomen te identificeren. Een
oogheelkundig onderzoek is vereist bij een macroadenoom. De oogarts voert namelijk bij patiënten met een macroadenoom een
gezichtsveldonderzoek uit om gezichtsvelddefecten op te sporen.
Diagnostisch onderzoek
Bloedonderzoek
De arts voert een
bloedonderzoek uit om de hormoonspiegels te controleren. De prolactinespiegels zijn meestal direct evenredig aan de tumorgrootte:
- minder dan 200 ng / ml bij tumoren minder dan één cm
- 200 ng / ml tot 1000 ng / ml bij hypofysetumoren van één tot twee cm
- meer dan 1000 ng / ml bij tumoren die groter zijn dan twee cm in diameter
Als het prolactineniveau niet overeenkomt met de tumorgrootte, dan is dit mogelijk het gevolg van een slecht gedifferentieerd prolactinoom of de aanwezigheid van een grote
cystecomponent in de tumor.
Beeldvormende onderzoeken
Een
CT-scan onthult het gezwel in de hypofyse, maar een
MRI-scan met gadolinium is het beste
beeldvormende onderzoek om goedaardige hypofysetumor op te sporen. Hierbij is het het beste mogelijk om de anatomie van het hypothalamus-hypofyse-gebied te visualiseren. Alle patiënten met tumoren die grenzen aan of worden gecomprimeerd door het chiasma opticum krijgen verder een doorverwijzing naar een oogarts.
Differentiële diagnose
Hyperprolactinemie (verhoogd prolactinegehalte in het bloed) is niet altijd het gevolg van een prolactinoom. Andere oorzaken van een verhoogd prolactinegehalte in het bloed zijn:
Behandeling met medicatie
Macroprolactinomen of symptomatisch microadenoom behandelt de arts met medicijnen (dopamine-agonisten). Bij de meeste prolactinomen gebeurt enkel een medicamenteuze behandeling. Een behandeling met chirurgie en/of radiotherapie is enkel nodig wanneer patiënten niet reageren op de medicijnen.
Prognose van tumor in hypofyse in hersenen
Voor patiënten met microprolactinomen zijn de vooruitzichten over het algemeen uitstekend. De tumor vergroot namelijk bij 95% van de patiënten niet na een behandeling. Macroprolactinomen groeien vaak nog geleidelijk en vereisen een agressieve behandeling om complicaties te voorkomen. De groeisnelheid varieert en is onvoorspelbaar. Een zorgvuldige opvolging van de klinische tekenen, gekoppeld aan beeldvormende onderzoeken van de hypofyse en metingen van de hormoonspiegels zijn nodig voor het behandelen van patiënten.
Lees verder