Langerhans celhistiocytose: Multisystemische aandoening

Langerhans celhistiocytose (LCH) een aandoening met een abnormale toename van het aantal gespecialiseerde witte bloedcellen (histiocyten), wellicht als gevolg van genetische veranderingen. Dit resulteert vooral bij kinderen maar ook bij volwassenen in tumoren in één of meer organen of orgaanschade. Bij de multisystemische aandoening ervaren patiënten diverse klachten, afhankelijk van de getroffen plaats. Voor het behandelen van de getroffen gebieden, zijn afhankelijk van de plaats meerdere opties mogelijk. De vooruitzichten van deze zeldzame ziekte zijn variabel. De Langerhans-cel werd ontdekt door de Duitse anatoom Paul Langerhans (1847–1888) in 1865 toen hij een medische student was.

• Synoniem van Langerhans celhistiocytose
• Epidemiologie: Vaak bij kinderen
• Oorzaken: Toename van histiocyten
• Symptomen
• Soorten
• Ziekte van Letterer-Siwe
• Ziekte van Hand-Schüller-Christian
• Eosinofiel granuloom
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose van zeldzame ziekte
• Complicaties van multisystemische aandoening

Synoniem van Langerhans celhistiocytose

De aandoening staat ook bekend als ‘histiocytose X’. De voorkeurbenaming is echter Langerhans celhistiocytose (Langehans celhistiocytosis).

Epidemiologie: Vaak bij kinderen

Langerhans celhistiocytose komt vaker voor bij kinderen tussen de één en drie jaar oud. De incidentie bedraagt naar schatting vijf per miljoen kinderen, en één à twee patiënten per miljoen volwassenen. De ziekte komt voorts iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Oorzaken: Toename van histiocyten

Langerhanscellen (histiocyten) zijn immunologisch-actieve, stervormige (dendritische) macrofagen (vreetcellen die lichaamsvreemde cellen opeten). Dit zijn met andere woorden een soort witte bloedcellen die het lichaam normaalgezien helpen bij het bestrijden van infecties. Langerhans cell histiocytose treedt op wanneer zich te veel onrijpe Langerhanscellen ophopen in bepaalde delen van het lichaam waar ze tumoren vormen of organen beschadigen. De ziekte kenmerkt zich door een klonale groei van onvolgroeide Langerhanscellen, die vaak het gevolg is van veranderingen (mutaties) in het DNA van de Langerhanscellen. Één van de mogelijke genmutaties (V600E) is ook aanwezig in een melanoom en schildklierkanker. LCH is bijgevolg gerelateerd aan kanker, maar de aandoening is geen volledig ontwikkelde kwaadaardige kanker.

Symptomen

Elk lichaamsdeel is mogelijk aangetast door Langerhans celhistiocytose zoals bijvoorbeeld de botten, de huid, de hypofyse (in de hersenen), de lever en galwegen, de longen, de lymfeklieren, de maag en darmen, de milt, de speekselklieren, het beenmerg, het centrale zenuwstelsel en het skelet. Bij patiënten vormen zich tumoren of knobbeltjes in organen en weefsels, of anders ontstaat schade aan deze plaatsen. Bij sommige patiënten verbeteren de symptomen spontaan terwijl de klachten bij anderen snel achteruitgaan. Het snel progressief verloop komt het vaakst voor bij erg jonge kinderen.

De symptomen variëren afhankelijk van welke organen aangetast zijn. Vaak voorkomende tekenen zijn:

• ademhaling en longen: ademhalingsproblemen, hoesten, een klaplong, pijn op de borst, een snelle ademhaling (tachypneu) (de ademhalingssymptomen komen vaker voor bij volwassenen door het roken)
• algemene tekenen van een ziekte: koorts, vermoeidheid en zwakte
• beenmerg: pancytopenie (verlaagd aantal van alle bloedcellen), trombocytopenie (tekort aan bloedplaatjes) en hierdoor bloedingen en bloedarmoede die verergerd worden door een vergrote milt, koorts, frequente infecties
• botten: een botfractuur zonder duidelijke reden of slechts door een lichte verwonding, een vernietiging van botten, botpijn, zwelling of één of meer knobbels in het bot die niet weggaan
• endocrien: meer dan normaal plassen (pollakisurie) en erg dorstig zijn (polydipsie) door diabetes insipidus, een langzame groei, een vroege of juist late puberteit, zeer zwaar zijn (obesitas)
• gewicht: geen gewichtstoename en niet normaal groeien, gewichtsverlies zonder reden
• hersenen: onvermogen om te lopen of het evenwicht te behouden (ataxie), tremoren (bevingen) van de handen, moeite met schrijven (dysmetrie), problemen met spreken (dysartrie), moeite met leren, problemen met het gezichtsvermogen, hoofdpijn, veranderingen in het gedrag of de persoonlijkheid, geheugenproblemen
• huid: een huiduitslag, zoals op de hoofdhuid of de billen, huidzweren achter de oren, onder de borsten of in de liesstreek
• lever en milt: een gezwollen buik door vochtophoping (ascites), geelzucht (icterus), jeuk, gemakkelijk blauwe plekken of bloedingen, vermoeidheid
• lymfeklieren: gezwollen lymfeklieren in de nek
• maag en darmen: braken, diarree, niet willen eten of problemen hebben met eten
• nagels: onycholysis (loslating van vingernagels), vingernagels met verkleurde groeven die over de lengte van de nagel lopen
• ogen: uitpuilende ogen (exoftalmie), een zwelling rond de oogkas of andere oogproblemen
• oren: een middenoorontsteking (otitis media), cysten in het oor of vocht dat uit het oor stroomt (oorafscheiding)
• schildklier: hypoythyreoïdie (te traag werkende schildklier), gezwollen schildklier
• tanden en mond: losse tanden, gezwollen tandvlees, tandvleesontsteking (gingivitis), afteuze mondzweren, ongelijke tanden, verlies van de tanden

Soorten

Historisch gezien zijn er drie gelijknamige vormen, maar de ziekte is eigenlijk één entiteit omdat de Langerhanscel de primaire cel is.

Ziekte van Letterer-Siwe

De verspreide multisystemische ziekte komt vooral tot uiting bij jonge kinderen en zuigelingen jonger dan één jaar oud. Deze vorm van Langerhans celhistiocytose kent een fulminant verloop en heeft een slechte prognose.

Ziekte van Hand-Schüller-Christian

Bij de ziekte van Hand-Schüller-Christian ontstaan meerdere letsels in één of meerdere organen (bijvoorbeeld bot en milt). Meestal zijn kinderen getroffen. De prognose is variabel.

Eosinofiel granuloom

Een eosinofiel granuloom kenmerkt zich door één of meer letsels die beperkt zijn tot één orgaansysteem. Bij 70% van de patiënten (meestal kinderen) is het bot aangetast. Deze vorm van Langerhans celhistiocytose heeft de beste vooruitzichten.

Diagnose en onderzoeken

De arts zet na een lichamelijk en neurologisch onderzoek een weefseldiagnostiek (biopsie) in voor het bekomen van de definitieve diagnose. Afhankelijk van de getroffen plaats, gebeurt dit met bijvoorbeeld een huidbiopsie, een lumbale punctie (ruggenprik), een longbiopsie, … Andere mogelijke testen zijn:

• een bloedonderzoek
• een botscan
• een bronchoscopie (inwendig kijkonderzoek van de luchtwegen)
• een CT-scan
• een echografie
• een endoscopie (inwendig kijkonderzoek van de binnenkant van het lichaam)
• een MRI-scan
• een PET-scan
• een röntgenfoto
• een urineonderzoek

Behandeling

Hoewel sommige patiënten met histiocytose mogelijk geen behandeling behoeven, is voor patiënten met een uitgebreidere aandoening wel een behandeling vereist. Afhankelijk van de ernst en locatie van de problemen, is een (combinatie)behandeling mogelijk via:

• chirurgie
• een stamceltransplantatie
• geneesmiddelen tegen de behandeling van kanker (zoals chemotherapie)
• gerichte therapie
• radiotherapie

Patiënten met LCH hebben meestal een langdurige opvolging nodig om late complicaties van de ziekte of behandeling te detecteren.

Prognose van zeldzame ziekte

De prognose van de chronische aandoening Langerhans celhistiocytose is zeer variabel, al overleven de meeste patiënten wel de aandoening. Een eosinofiel granuloom heeft de beste vooruitzichten (> 95% overlevingskansen). De ziekte van Letterer-Siwe heeft de slechtste prognose. Wanneer twee orgaansystemen zijn aangetast, bedraagt de overlevingskans 75%. LCH in de huid, de botten, de lymfeklieren en/of de hypofyse reageren veelal goed op de behandeling. Wanneer symptomen aanwezig zijn in de milt, de lever, het beenmerg, de longen en/of het skelet, verloopt de behandeling moeilijker.

Complicaties van multisystemische aandoening

Sommige patiënten ervaren geen complicaties door de ziekte terwijl anderen mogelijk wel (ernstige) blijvende beperkingen ervaren:

• botletsels
• diabetes insipidus
• een onvolgroeide groei
• endocriene stoornissen
• gehoorverlies
• leverproblemen
• longproblemen
• neurocognitieve disfunctie / neurologische problemen (spraak, leren, geheugen, coördinatie, gedrag)
• skeletmisvormingen of problemen met de skeletfunctie
• tandverlies en andere tandproblemen