Obesitas (ernstig overgewicht): Complicaties zwaarlijvigheid

Obesitas vormt wereldwijd in toenemende mate een probleem voor de gezondheid van vele zwaarlijvige mensen. Ernstig overgewicht gaat namelijk gepaard met zowel fysieke als mentale complicaties. De morbiditeit en mortaliteit in verband met obesitas hangt af van diverse factoren zoals comorbiditeiten, de ernst van obesitas, het geslacht, de hoeveelheid centrale vetzucht, de leeftijd van het begin en de duur van obesitas, het niveau van hartgezondheid en het ras. Wanneer een arts de complicaties door obesitas wil verminderen, moet hij de tekenen herkennen en begrijpen. Daarnaast moet een arts de obese mensen eraan herinneren dat gewichtsverlies tal van voordelen met zich meebrengt.

• Ademhaling en luchtwegen
• Bloed en gezondheidsproblemen door obesitas
• Centraal zenuwstelsel
• Complicaties bij een operatie
• Hart
• Huid
• Kanker
• Ledematen
• Maag en darmen
• Orthopedisch
• Psychologisch
• Stofwisseling
• Toegang tot zorg
• Voortplanting
• Zwangerschap en obese vrouwen
• Andere medische problemen door zwaarlijvigheid
• Mortaliteit en ernstig overgewicht
• Preventie en behandeling
• Conclusie

Ademhaling en luchtwegen

Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben obesitas en het obstructief slaapapneusyndroom met elkaar in verband gebracht. Twee mechanismen dragen bij aan de totstandkoming van OSAS. Dit resulteert namelijk enerzijds uit het directe effect van het toegenomen vetweefsel langs de luchtweg dat op het lumen botst. Anderzijds is toegenomen vetweefsel betrokken bij het maken van een grotere inklapping van de luchtweg. Astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen) is een andere aandoening die mogelijk optreedt als een complicatie van obesitas. Uit een literatuurstudie uit maart 2014 die verscheen in het tijdschrift 'Malawi J Med', blijkt dat obesitas het risico op astma waarschijnlijk verhoogt. Andere complicaties van de ademhaling en luchtwegen door obesitas omvatten ademloosheid, luchtweginfecties en het obesitas-hypoventilatiesyndroom (Pickwicksyndroom).

Bloed en gezondheidsproblemen door obesitas

Het bloed is eveneens aangetast. Dit vertaalt zich in hyperlipidemie (verhoogde vetten in het bloed) en hypertensie (verhoogde bloeddruk). Tussen obesitas en hypertensie is zelfs een sterk verband aangetoond. Het risico op een verhoogde bloeddruk neemt duidelijk toe met een gewichtstoename. Een gewichtsreductie bij obese personen vermindert tevens duidelijk het risico op hypertensie.

Centraal zenuwstelsel

Neurologische schade treedt mogelijk op in de vorm van:

• een beroerte
• intracraniale hypertensie (verhoogde druk in de schedel)
• meralgia paresthetica (gevoelloosheid en pijn in de zij)
• pseudotumor cerebri (verhoogde druk in de schedel)

Complicaties bij een operatie

De chirurgische mortaliteit is verhoogd bij obese personen. De arts besluit soms om zwaarlijvige mensen niet te opereren vanwege het risico op chirurgische sterfte in verband met obesitas. Obesitas brengt tevens risico's met zich mee bij de bevalling en is geassocieerd met een verhoogd risico op bepaalde infecties. Door ernstig overgewicht krijgen obese mensen vaker complicaties na een operatie zoals:

• diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• postoperatieve pneumonie (longontsteking na een operatie)
• tromboflebitis (lokale oppervlakkige aderontsteking met pijn)
• wondinfectie

Hart

De meeste zwaarlijvige mensen schommelen in gewicht: Ze herwinnen vaak het verloren gewicht, maar velen slagen erin om weer af te vallen. Dit 'jojo-effect' in het lichaamsgewicht speelt mogelijk een rol bij de ontwikkeling van een coronaire hartziekte (aandoening aan kransslagaders). Andere hartaandoeningen die resulteren uit langdurige obesitas zijn congestief hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), een hartaanval en hartfalen.

Huid

Huidgerelateerde aandoeningen van zwaarlijvigheid omvatten:

• acanthosis nigricans (verdikte en verkleurde huid)
• cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• dermatitis (ontsteking van de huid)
• hirsutisme (overtollige lichaamsbeharing bij vrouwen)
• intertrigo (rode smetplekken in huidplooien door wrijving)
• karbonkels (huidaandoening met verzameling van steenpuisten)

Kanker

Volgende vormen van kanker komen sneller tot stand bij obesitas:

• baarmoederkanker (abnormale vaginale bloedingen)
• borstkanker
• dikkedarmkanker
• eierstokkanker
• galblaaskanker (kanker in galblaas met buikpijn en geelzucht)
• longkanker
• prostaatkanker

Ledematen

Door het overmatig overgewicht ontstaan volgende problemen aan de ledematen:

• bekkendystonie
• lymfatisch oedeem / lymfoedeem (zwelling van de ledematen)
• spataderen
• zweren

Maag en darmen

Obesitas verhoogt tevens het risico op gastro-oesofageale reflux. Brandend maagzuur en zure oprispingen komen hierbij gemiddeld één keer per week voor. Ook is zwaarlijvigheid geassocieerd met slokdarmkanker en erosieve oesofagitis (slokdarmontsteking). Deze stoornissen nemen bovendien toe met een toenemend gewicht van obese mensen. Een andere gastro-intestinale aandoening die geassocieerd is met obesitas, is cholelithiasis (galstenen). Andere spijsverteringsproblemen door ernstig overgewicht zijn cholecystitis (ontsteking van galblaas met buikpijn en koorts), een galblaasziekte, een maagbreuk (hiatale hernia), niet-alcoholische leververvetting, slokdarmreflux en een vetlever.

Orthopedisch

Zwaarlijvige mensen lopen meer risico op volgende ziekten of problemen:

• artrose (reumatische aandoening van gewrichten)
• reumatoïde artritis (ontsteking van de gewrichten)
• scoliose (abnormale kromming van de wervelkolom)
• spier- en gewrichtspijn (pijn in spieren en gewrichten)
• striae (huidstriemen door gewichtstoename)

Psychologisch

Obesitas veroorzaakt diverse psychosociale of sociaaleconomische problemen. Zwaarlijvige vrouwen voltooien bijvoorbeeld minder snel hun opleiding. De trouwkansen zijn bovendien verlaagd. Obese mensen verdienen doorgaans minder. Huishoudens met obese vrouwen zijn bovendien armer dan een huishouden zonder een obese vrouw. Verschillende psychiatrische aandoeningen zijn bovendien geassocieerd met obesitas. Somatische stoornissen, een fobie, ziekteangst, obsessief compulsieve stoornis (OCS: psychische aandoening met obsessie en dwanghandelingen) en een depressie zijn mogelijke complicaties door zwaarlijvigheid.

Stofwisseling

Obesitas gaat gepaard met een verminderde glucosetolerantie of diabetes mellitus type 2. Het onderliggende mechanisme is wellicht het gevolg van insulineresistentie. De associatie van obesitas met diabetes is in verschillende wetenschappelijke onderzoeken reeds aangetoond. Overgewicht of obesitas is zelfs de belangrijkste voorspeller van diabetes mellitus type 2.

Andere metabole stoornissen als gevolg van zwaarlijvigheid zijn:

• dyslipidemie
• hyperinsulinemie
• menstruele afwijkingen
• metabool syndroom (risicofactoren voor diabetes mellitus en hart- en vaataandoeningen)

Toegang tot zorg

Door een ernstig overgewicht is het niet altijd mogelijk om bepaalde medische procedures uit te voeren, bijvoorbeeld door het fysieke gewicht, of omdat deze medische procedure verhoogde risico op complicaties (inclusief infecties) met zich meebrengt. De meeste CT-scans en MRI-scans hebben bijvoorbeeld een gewichtslimiet van 204 kg.

Voortplanting

De voortplanting en seksualiteit zijn bovendien getroffen. Volgende klachten komen voor:

• anovulatie (geen eisprong meer)
• erectiestoornissen
• hyperandrogenisme
• onvruchtbaarheid
• polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)
• prostaatvergroting
• vroege puberteit

Zwangerschap en obese vrouwen

Enkele zwangerschapscomplicaties ontstaan als gevolg van ernstig overgewicht. Zo lijdt de foetus aan macrosomie (het geboortegewicht van een pasgeborene is te hoog in vergelijking met het gemiddelde gewicht van een pasgeborene). De zwangere vrouw lijdt dan weer vaker aan zwangerschapshypertensie (hoge bloeddruk bij de zwangerschap).

Andere medische problemen door zwaarlijvigheid

Enkele andere medische problemen zijn eveneens geassocieerd met obesitas zoals:

• gevoelig voor ongevallen
• nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in de urine)
• stressincontinentie
• verminderde mobiliteit
• verminderde persoonlijke hygiëne (met hierdoor sneller infecties)
• vermoeidheid

Mortaliteit en ernstig overgewicht

Zwaarlijvige mensen lopen het risico op vroegtijdig overlijden, voornamelijk door diabetes mellitus (suikerziekte), coronaire hartziekten en cerebrovasculaire aandoeningen. Hoe groter de obesitas, hoe hoger de morbiditeit en mortaliteit. Mannen met een ernstig overgewicht van 10% hebben bijvoorbeeld een 13% verhoogd risico op overlijden, terwijl de sterftetoename voor mannen die 20% ernstig overgewicht hebben, 25% bedraagt. Dit blijkt uit het boek 'Clinical Medicine' dat verscheen in 2009. De stijging is minder bij vrouwen. Een gewichtsreductie vermindert deze mortaliteit en moet daarom sterk worden aangemoedigd.

Preventie en behandeling

De behandelingsmogelijkheden voor obesitas omvatten:

• gedragsverandering
• dieet (veranderingen in eetpatronen en voedingsinname)
• medicatie (ondersteunende medicijnen voor gewichtsverlies)
• chirurgie (bijvoorbeeld bariatrische chirurgie zoals maagomleiding of maagband)

Preventie richt zich op het bevorderen van een gezond gewicht door:

• gezonde voeding
• regelmatige lichaamsbeweging
• het vermijden van ongezonde eetgewoonten en levensstijlen

Conclusie

Obesitas heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid en brengt een scala aan complicaties met zich mee die zowel fysiek als mentaal invloed hebben. Het is van cruciaal belang dat artsen deze complicaties herkennen en patiënten adviseren over het belang van gewichtsbeheersing en gezonde levensstijlkeuzes om de impact van obesitas te minimaliseren.

Lees verder

• Obesitas (zwaarlijvigheid): Risicofactoren voor overgewicht
• Obesitas: Medicijnen als oorzaak van zwaarlijvigheid
• Kinderen met obesitas: Tips bij gewichtsverlies
• Zwangerschap: Complicaties van obesitas bij zwangere vrouw
• Obesitas (ernstig overgewicht): Chirurgische behandelingen