Obesitas (ernstig overgewicht): Complicaties zwaarlijvigheid

Obesitas vormt wereldwijd in toenemende mate een probleem voor de gezondheid van vele zwaarlijvige mensen. Ernstig overgewicht gaat namelijk gepaard met zowel fysieke als mentale complicaties. De morbiditeit en mortaliteit in verband met obesitas hangt af van diverse factoren zoals comorbiditeiten, de ernst van obesitas, het geslacht, de hoeveelheid centrale vetzucht, de leeftijd van het begin en de duur van obesitas, het niveau van hartgezondheid en het ras. Wanneer een arts de complicaties door obesitas wil verminderen, moet hij de tekenen herkennen en begrijpen. Daarnaast moet een arts de obese mensen eraan herinneren dat gewichtsverlies tal van voordelen met zich meebrengt.

• Ademhaling en luchtwegen
• Bloed en gezondheidsproblemen door obesitas
• Centraal zenuwstelsel
• Complicaties bij een operatie
• Hart
• Huid
• Kanker
• Ledematen
• Maag en darmen
• Orthopedisch
• Psychologisch
• Stofwisseling
• Toegang tot zorg
• Voortplanting
• Zwangerschap en obese vrouwen
• Andere medische problemen door zwaarlijvigheid
• Mortaliteit en ernstig overgewicht
• Obesitas: Verstoorde hormonale balans en gevolgen
• Insulineresistentie en hormonale verstoringen
• Verhoogde cortisolniveaus door stress en overgewicht
• Obesitas en hart- en vaatziekten
• Effecten van obesitas op bloeddruk en hartgezondheid
• Cardiovasculaire complicaties bij obesitas
• Psychosociale gevolgen van obesitas
• Sociale stigmatisering en mentale belasting
• Verlies van zelfvertrouwen en depressie door overgewicht
• Obesitas en het risico op kanker
• Kanker door verhoogde oestrogeenspiegels
• Ontstekingen en verhoogd kanker risico
• Obesitas en het metabolisme: verstoring van de energiehuishouding
• Verhoogde vetophoping en stofwisselingsproblemen
• Obesitas als oorzaak van metabool syndroom
• Obesitas en de invloed op de gewrichten
• Verhoogd risico op artritis door obesitas
• Osteoporose en gewrichtsschade bij obesitas
• Obesitas en slaapapneu: Verstoring van de ademhaling
• Verstoring van de ademhaling door vetophoping
• Chronisch vermoeidheidssyndroom door slaapstoornissen
• Preventie en behandeling
• Conclusie

Ademhaling en luchtwegen

Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben obesitas en het obstructief slaapapneusyndroom met elkaar in verband gebracht. Twee mechanismen dragen bij aan de totstandkoming van OSAS. Dit resulteert namelijk enerzijds uit het directe effect van het toegenomen vetweefsel langs de luchtweg dat op het lumen botst. Anderzijds is toegenomen vetweefsel betrokken bij het maken van een grotere inklapping van de luchtweg. Astma (chronische ontsteking van de luchtwegen in de longen) is een andere aandoening die mogelijk optreedt als een complicatie van obesitas. Uit een literatuurstudie uit maart 2014 die verscheen in het tijdschrift 'Malawi J Med', blijkt dat obesitas het risico op astma waarschijnlijk verhoogt. Andere complicaties van de ademhaling en luchtwegen door obesitas omvatten ademloosheid, luchtweginfecties en het obesitas-hypoventilatiesyndroom (Pickwicksyndroom).

Bloed en gezondheidsproblemen door obesitas

Het bloed is eveneens aangetast. Dit vertaalt zich in hyperlipidemie (verhoogde vetten in het bloed) en hypertensie (verhoogde bloeddruk). Tussen obesitas en hypertensie is zelfs een sterk verband aangetoond. Het risico op een verhoogde bloeddruk neemt duidelijk toe met een gewichtstoename. Een gewichtsreductie bij obese personen vermindert tevens duidelijk het risico op hypertensie.

Centraal zenuwstelsel

Neurologische schade treedt mogelijk op in de vorm van:

• een beroerte
• intracraniale hypertensie (verhoogde druk in de schedel)
• meralgia paresthetica (gevoelloosheid en pijn in de zij)
• pseudotumor cerebri (verhoogde druk in de schedel)

Complicaties bij een operatie

De chirurgische mortaliteit is verhoogd bij obese personen. De arts besluit soms om zwaarlijvige mensen niet te opereren vanwege het risico op chirurgische sterfte in verband met obesitas. Obesitas brengt tevens risico's met zich mee bij de bevalling en is geassocieerd met een verhoogd risico op bepaalde infecties. Door ernstig overgewicht krijgen obese mensen vaker complicaties na een operatie zoals:

• diep veneuze trombose (pijn en zwelling aan het been of bekken)
• longembolie (afsluiting van een slagader in de longen)
• postoperatieve pneumonie (longontsteking na een operatie)
• tromboflebitis (lokale oppervlakkige aderontsteking met pijn)
• wondinfectie

Hart

De meeste zwaarlijvige mensen schommelen in gewicht: Ze herwinnen vaak het verloren gewicht, maar velen slagen erin om weer af te vallen. Dit 'jojo-effect' in het lichaamsgewicht speelt mogelijk een rol bij de ontwikkeling van een coronaire hartziekte (aandoening aan kransslagaders). Andere hartaandoeningen die resulteren uit langdurige obesitas zijn congestief hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart), een hartaanval en hartfalen.

Huid

Huidgerelateerde aandoeningen van zwaarlijvigheid omvatten:

• acanthosis nigricans (verdikte en verkleurde huid)
• cellulitis (huidinfectie met rode en gezwollen huid)
• dermatitis (ontsteking van de huid)
• hirsutisme (overtollige lichaamsbeharing bij vrouwen)
• intertrigo (rode smetplekken in huidplooien door wrijving)
• karbonkels (huidaandoening met verzameling van steenpuisten)

Kanker

Volgende vormen van kanker komen sneller tot stand bij obesitas:

• baarmoederkanker (abnormale vaginale bloedingen)
• borstkanker
• dikkedarmkanker
• eierstokkanker
• galblaaskanker (kanker in galblaas met buikpijn en geelzucht)
• longkanker
• prostaatkanker

Ledematen

Door het overmatig overgewicht ontstaan volgende problemen aan de ledematen:

• bekkendystonie
• lymfatisch oedeem / lymfoedeem (zwelling van de ledematen)
• spataderen
• zweren

Maag en darmen

Obesitas verhoogt tevens het risico op gastro-oesofageale reflux. Brandend maagzuur en zure oprispingen komen hierbij gemiddeld één keer per week voor. Ook is zwaarlijvigheid geassocieerd met slokdarmkanker en erosieve oesofagitis (slokdarmontsteking). Deze stoornissen nemen bovendien toe met een toenemend gewicht van obese mensen. Een andere gastro-intestinale aandoening die geassocieerd is met obesitas, is cholelithiasis (galstenen). Andere spijsverteringsproblemen door ernstig overgewicht zijn cholecystitis (ontsteking van galblaas met buikpijn en koorts), een galblaasziekte, een maagbreuk (hiatale hernia), niet-alcoholische leververvetting, slokdarmreflux en een vetlever.

Orthopedisch

Zwaarlijvige mensen lopen meer risico op volgende ziekten of problemen:

• artrose (reumatische aandoening van gewrichten)
• reumatoïde artritis (ontsteking van de gewrichten)
• scoliose (abnormale kromming van de wervelkolom)
• spier- en gewrichtspijn (pijn in spieren en gewrichten)
• striae (huidstriemen door gewichtstoename)

Psychologisch

Obesitas veroorzaakt diverse psychosociale of sociaaleconomische problemen. Zwaarlijvige vrouwen voltooien bijvoorbeeld minder snel hun opleiding. De trouwkansen zijn bovendien verlaagd. Obese mensen verdienen doorgaans minder. Huishoudens met obese vrouwen zijn bovendien armer dan een huishouden zonder een obese vrouw. Verschillende psychiatrische aandoeningen zijn bovendien geassocieerd met obesitas. Somatische stoornissen, een fobie, ziekteangst, obsessief compulsieve stoornis (OCS: psychische aandoening met obsessie en dwanghandelingen) en een depressie zijn mogelijke complicaties door zwaarlijvigheid.

Stofwisseling

Obesitas gaat gepaard met een verminderde glucosetolerantie of diabetes mellitus type 2. Het onderliggende mechanisme is wellicht het gevolg van insulineresistentie. De associatie van obesitas met diabetes is in verschillende wetenschappelijke onderzoeken reeds aangetoond. Overgewicht of obesitas is zelfs de belangrijkste voorspeller van diabetes mellitus type 2.

Andere metabole stoornissen als gevolg van zwaarlijvigheid zijn:

• dyslipidemie
• hyperinsulinemie
• menstruele afwijkingen
• metabool syndroom (risicofactoren voor diabetes mellitus en hart- en vaataandoeningen)

Toegang tot zorg

Door een ernstig overgewicht is het niet altijd mogelijk om bepaalde medische procedures uit te voeren, bijvoorbeeld door het fysieke gewicht, of omdat deze medische procedure verhoogde risico op complicaties (inclusief infecties) met zich meebrengt. De meeste CT-scans en MRI-scans hebben bijvoorbeeld een gewichtslimiet van 204 kg.

Voortplanting

De voortplanting en seksualiteit zijn bovendien getroffen. Volgende klachten komen voor:

• anovulatie (geen eisprong meer)
• erectiestoornissen
• hyperandrogenisme
• onvruchtbaarheid
• polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)
• prostaatvergroting
• vroege puberteit

Zwangerschap en obese vrouwen

Enkele zwangerschapscomplicaties ontstaan als gevolg van ernstig overgewicht. Zo lijdt de foetus aan macrosomie (het geboortegewicht van een pasgeborene is te hoog in vergelijking met het gemiddelde gewicht van een pasgeborene). De zwangere vrouw lijdt dan weer vaker aan zwangerschapshypertensie (hoge bloeddruk bij de zwangerschap).

Andere medische problemen door zwaarlijvigheid

Enkele andere medische problemen zijn eveneens geassocieerd met obesitas zoals:

• gevoelig voor ongevallen
• nefrotisch syndroom (nierziekte met te veel eiwit in de urine)
• stressincontinentie
• verminderde mobiliteit
• verminderde persoonlijke hygiëne (met hierdoor sneller infecties)
• vermoeidheid

Mortaliteit en ernstig overgewicht

Zwaarlijvige mensen lopen het risico op vroegtijdig overlijden, voornamelijk door diabetes mellitus (suikerziekte), coronaire hartziekten en cerebrovasculaire aandoeningen. Hoe groter de obesitas, hoe hoger de morbiditeit en mortaliteit. Mannen met een ernstig overgewicht van 10% hebben bijvoorbeeld een 13% verhoogd risico op overlijden, terwijl de sterftetoename voor mannen die 20% ernstig overgewicht hebben, 25% bedraagt. Dit blijkt uit het boek 'Clinical Medicine' dat verscheen in 2009. De stijging is minder bij vrouwen. Een gewichtsreductie vermindert deze mortaliteit en moet daarom sterk worden aangemoedigd.

Obesitas: Verstoorde hormonale balans en gevolgen

Obesitas beïnvloedt de hormoonhuishouding, wat verstrekkende gevolgen heeft voor diverse lichaamsprocessen. Deze hormonale verstoringen kunnen het gewicht verder bemoeilijken en leiden tot diverse gezondheidsproblemen, zowel fysiek als mentaal.

Insulineresistentie en hormonale verstoringen

Een van de belangrijkste hormonale veranderingen bij obesitas is insulineresistentie, waarbij het lichaam minder effectief reageert op insuline. Dit verhoogt de bloedsuikerwaarden, wat kan leiden tot type 2 diabetes en andere metabolische aandoeningen. Insulineresistentie beïnvloedt ook andere hormonen die het eetgedrag, de energieproductie en het vetmetabolisme reguleren.

Verhoogde cortisolniveaus door stress en overgewicht

Obesitas leidt vaak tot een verhoogde productie van cortisol, het stresshormoon. Dit verhoogde cortisolniveau kan niet alleen bijdragen aan verdere gewichtstoename, maar ook de mentale gezondheid beïnvloeden. Chronisch hoge cortisolniveaus kunnen het risico op angststoornissen en depressie verhogen.

Obesitas en hart- en vaatziekten

Obesitas verhoogt het risico op hart- en vaatziekten aanzienlijk. De extra belasting op het hart en de bloedvaten door overgewicht draagt bij aan de ontwikkeling van aandoeningen zoals hoge bloeddruk, hartfalen en slagaderverkalking.

Effecten van obesitas op bloeddruk en hartgezondheid

Mensen met obesitas hebben vaak een verhoogde bloeddruk, wat de kans op hartfalen en beroertes vergroot. Het hart moet harder werken om bloed door het lichaam te pompen, wat op de lange termijn kan leiden tot hartbeschadiging. Bovendien draagt obesitas bij aan de ontwikkeling van een verhoogd cholesterolgehalte en verstopte slagaders, wat het risico op hartaanvallen vergroot.

Cardiovasculaire complicaties bij obesitas

Obesitas veroorzaakt veranderingen in de bloedvaten die de doorbloeding bemoeilijken. Dit kan leiden tot een slechte hartfunctie, waarbij het hart niet in staat is om bloed efficiënt te pompen, wat resulteert in vermoeidheid, kortademigheid en zelfs hartfalen.

Psychosociale gevolgen van obesitas

Naast de lichamelijke gezondheidsproblemen heeft obesitas ook ingrijpende psychosociale gevolgen. Het stigmatiseren van mensen met obesitas kan leiden tot gevoelens van schaamte, depressie en angst, wat op zijn beurt de lichamelijke gezondheid verder kan verslechteren.

Sociale stigmatisering en mentale belasting

Mensen met obesitas worden vaak geconfronteerd met stigmatisering, wat hun zelfbeeld en sociale interacties kan beïnvloeden. De constante druk om aan schoonheidsnormen te voldoen, leidt vaak tot een verhoogd risico op depressie, angst en andere mentale gezondheidsproblemen.

Verlies van zelfvertrouwen en depressie door overgewicht

Het gebrek aan acceptatie van het eigen lichaam kan leiden tot een verlies van zelfvertrouwen, wat een negatieve invloed heeft op de algehele psychologische gesteldheid. Depressie is een veelvoorkomende aandoening bij patiënten met obesitas, wat de motivatie voor gewichtsverlies verder kan verminderen.

Obesitas en het risico op kanker

Ernstig overgewicht is geassocieerd met een verhoogd risico op verschillende soorten kanker. De mechanisme achter deze relatie is complex, maar obesitas kan invloed hebben op de hormonen en ontstekingsreacties die bijdragen aan de ontwikkeling van tumoren.

Kanker door verhoogde oestrogeenspiegels

Obesitas verhoogt het vetweefsel, wat op zijn beurt de productie van oestrogeen verhoogt. Deze verhoogde oestrogeenspiegels kunnen het risico op hormoonafhankelijke vormen van kanker, zoals borstkanker en baarmoederkanker, verhogen.

Ontstekingen en verhoogd kanker risico

De chronische ontstekingen die vaak gepaard gaan met obesitas verhogen het risico op het ontwikkelen van verschillende soorten kanker. Ontstekingsmarkers in het bloed kunnen bijdragen aan de vorming van tumoren, wat het risico op kanker in organen zoals de dikke darm, alvleesklier en lever vergroot.

Obesitas en het metabolisme: verstoring van de energiehuishouding

Overgewicht verstoort de energiehuishouding van het lichaam, wat leidt tot problemen met de stofwisseling. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor de algehele gezondheid, waaronder de ontwikkeling van diabetes en andere metabole aandoeningen.

Verhoogde vetophoping en stofwisselingsproblemen

Wanneer het lichaam meer vet opslaat dan het kan verwerken, komt het in een staat van negatieve energiebalans, wat leidt tot insulineresistentie en andere stofwisselingsproblemen. De verstoring van het vetmetabolisme kan ook het risico op hartziekten verhogen.

Obesitas als oorzaak van metabool syndroom

Obesitas is een belangrijke oorzaak van het metabool syndroom, een groep van risicofactoren die de kans op hartziekten, beroertes en diabetes vergroot. Het metabool syndroom wordt gekarakteriseerd door een combinatie van hoge bloeddruk, verhoogde bloedsuikerwaarden, te veel vet rondom de taille en abnormale cholesterolniveaus.

Obesitas en de invloed op de gewrichten

De extra belasting die obesitas op de gewrichten uitoefent, heeft ernstige gevolgen voor het bewegingsapparaat. Gewrichtsproblemen zoals artritis komen veel voor bij mensen met obesitas, wat hun mobiliteit en levenskwaliteit ernstig kan verminderen.

Verhoogd risico op artritis door obesitas

Door het extra gewicht komt er meer druk op de gewrichten, vooral de knieën, heupen en rug. Dit kan leiden tot de ontwikkeling van osteoartritis, een degeneratieve gewrichtsaandoening die pijn en stijfheid veroorzaakt.

Osteoporose en gewrichtsschade bij obesitas

Obesitas kan de botdichtheid beïnvloeden, wat het risico op osteoporose verhoogt. De extra belasting van de gewrichten kan ook leiden tot botbreuken en andere orthopedische complicaties.

Obesitas en slaapapneu: Verstoring van de ademhaling

Slaapapneu is een veelvoorkomende aandoening bij mensen met obesitas, waarbij de ademhaling tijdelijk stopt tijdens de slaap. Dit kan leiden tot ernstige slaapstoornissen en heeft nadelige effecten op de algehele gezondheid.

Verstoring van de ademhaling door vetophoping

De ophoping van vetweefsel rondom de nek en borstkas kan de luchtwegen blokkeren en de ademhaling tijdens de slaap bemoeilijken. Dit leidt vaak tot slaapapneu, wat niet alleen het slaapritme verstoort, maar ook het risico op hart- en vaatziekten verhoogt.

Chronisch vermoeidheidssyndroom door slaapstoornissen

De verstoorde slaap door slaapapneu kan leiden tot chronische vermoeidheid, wat de algehele gezondheid en de kwaliteit van leven beïnvloedt. Mensen met obesitas hebben vaak moeite om uitgerust wakker te worden, wat hun dagelijkse functioneren negatief beïnvloedt.

Preventie en behandeling

De behandelingsmogelijkheden voor obesitas omvatten:

• gedragsverandering
• dieet (veranderingen in eetpatronen en voedingsinname)
• medicatie (ondersteunende medicijnen voor gewichtsverlies)
• chirurgie (bijvoorbeeld bariatrische chirurgie zoals maagomleiding of maagband)

Preventie richt zich op het bevorderen van een gezond gewicht door:

• gezonde voeding
• regelmatige lichaamsbeweging
• het vermijden van ongezonde eetgewoonten en levensstijlen

Conclusie

Obesitas heeft ernstige gevolgen voor de gezondheid en brengt een scala aan complicaties met zich mee die zowel fysiek als mentaal invloed hebben. Het is van cruciaal belang dat artsen deze complicaties herkennen en patiënten adviseren over het belang van gewichtsbeheersing en gezonde levensstijlkeuzes om de impact van obesitas te minimaliseren.

Lees verder

• Obesitas (zwaarlijvigheid): Risicofactoren voor overgewicht
• Obesitas: Medicijnen als oorzaak van zwaarlijvigheid
• Kinderen met obesitas: Tips bij gewichtsverlies
• Zwangerschap: Complicaties van obesitas bij zwangere vrouw
• Obesitas (ernstig overgewicht): Chirurgische behandelingen