Obesitas: Medicijnen als oorzaak van zwaarlijvigheid

Ernstig overgewicht is een aandoening die vaak het gevolg is van meerdere factoren. De belangrijkste en meest bekende oorzaak is de voedselinname. De meeste mensen met zwaarlijvigheid krijgen namelijk meer calorieën binnen dan hun lichaam kan verbranden. Vooral vette maaltijden en een hoge suikerinname leiden tot overgewicht en obesitas. Verder speelt inactiviteit bij veel mensen eveneens een belangrijke rol. Naast de bekende oorzaken en omgevingsfactoren, zijn er een aantal medicijnen die als bijwerking ernstig overgewicht kunnen veroorzaken. De aanwezige bijwerking(en) bespreekt de obese persoon steeds met de arts, zodat deze mogelijk andere medicatie kan inzetten. Hij weegt hierbij altijd het uiteindelijke effect van het medicijn af tegen de eventuele bijwerkingen en nadelen. Een nauwkeurige opvolging bij de arts is vaak aanbevolen bij een eventuele medicatie-aanpassing.

• Medicatie als oorzaak van obesitas
• Anti-migrainemedicijnen
• Antidepressiva
• Antihistaminica
• Bètablokkers
• Corticosteroïden
• Diabetesmedicijnen
• Stemmingsstabilisatoren
• Epidemiologie van obesitas
• Oorzaken van obesitas
• Risicofactoren van obesitas
• Symptomen van obesitas
• Alarmsymptomen van obesitas
• Diagnose en onderzoeken van obesitas
• Behandeling van obesitas
• Prognose van obesitas
• Complicaties van obesitas
• Preventie van obesitas

Medicatie als oorzaak van obesitas

Bij circa 10% tot 15% van de mensen met obesitas ontstaat het ernstig overgewicht door het gebruik van medicijnen. Sommige geneesmiddelen maken mensen namelijk meer hongerig. Andere medicijnen vertragen het vermogen van het lichaam om calorieën te verbranden of zorgen ervoor dat mensen extra vocht vasthouden. De effecten zijn echter verschillend per persoon. Zo is het mogelijk dat sommige mensen reageren op medicatie door een gewichtstoename, terwijl anderen geen gewichtstoename ervaren door het medicatiegebruik. Wanneer mensen vermoeden dat ze lijden aan medicatie-geïnduceerde obesitas, is het van belang om dit met de arts te bespreken. Mogelijk schakelt de arts over naar een ander medicijn, en het is zelfs mogelijk dat mensen medicijnen krijgen om af te vallen.

Volgende medicijnen zijn bekend voor het veroorzaken van een gewichtstoename.

Anti-migrainemedicijnen

Migraine is een aandoening waarbij mensen hoofdpijn en/of een eenzijdige aura ervaren. Geneesmiddelen die migraine en epileptische aanvallen voorkomen, hebben eveneens invloed op hormonen die de honger beheersen. Het is bij het gebruik van deze medicijnen voor het lichaam lastiger om te voelen wanneer het 'verzadigd' (vol) is. De medicijnen hebben de neiging om de eetlust op te wekken en de stofwisseling te verlagen. Bovendien houdt het lichaam hierdoor meer vocht vast. Bij het nemen van valproïnezuur (Depakote) hebben mensen soms zelfs meer behoefte aan het eten van fastfoodproducten.

Voorbeelden van anti-migrainemedicijnen die obesitas kunnen veroorzaken zijn:

• amitriptyline (Elavil)
• nortriptyline (Aventyl, Pamelor)
• valproïnezuur (Depacon, Depakote, Stavzor)

Antidepressiva

Antidepressiva verhogen het 'goed gevoel-hormoon' in de hersenen. Bepaalde antidepressiva werken eveneens in op de eetlust en de manier waarop het lichaam calorieën afbreekt. Het is mogelijk dat mensen eten maar geen verzadigd gevoel krijgen. Het is ook mogelijk dat ze meer vet vasthouden, zelfs als ze niet eten. Vooral wanneer mensen langdurig bepaalde medicijnen gebruiken en hiervoor gevoelig zijn, kunnen ze aankomen in gewicht.

Enkele voorbeelden van antidepressiva die verantwoordelijk kunnen zijn voor zwaarlijvigheid omvatten:

• citalopram (Celexa)
• fluoxetine (Prozac)
• fluvoxamine (Luvox)
• mirtazapine (Remeron)
• paroxetine (Paxil)
• sertraline (Zoloft)

Antihistaminica

Antihistaminica zijn medicijnen die ingezet worden voor de behandeling van een allergische reactie. Vrij verkrijgbare allergiemedicijnen blokkeren de werking van histamine, een stof die door het lichaam wordt aangemaakt en veel van de symptomen van allergieën veroorzaakt. Door het blokkeren van histamine ontstaat bij sommige mensen mogelijk als bijwerking een gewichtstoename.

Ernstig overgewicht kan het gevolg zijn van de volgende antihistaminica:

• cetirizine (Zyrtec)
• difenhydramine (Benadryl)
• fexofenadine (Allegra)
• loratadine (Claritin)

Bètablokkers

Bètablokkers worden vaak ingezet voor de behandeling van een hartaandoening. Ze verlichten de druk op het hart door de hartslag te verlagen en de bloeddruk te verminderen. Het lichaam reageert hierdoor minder op lichaamsbeweging, waardoor mensen minder calorieën verbranden. Eén van de mogelijke bijwerkingen van bètablokkers is vermoeidheid. Mensen hebben daardoor minder energie om fysieke inspanningen te leveren, waardoor het gewicht sneller kan stijgen.

Bètablokkers die kunnen leiden tot obesitas omvatten:

• acebutolol (Sectral)
• atenolol (Tenormin)
• metoprolol (Lopressor, Toprol XL)
• propranolol (Inderal)

Corticosteroïden

Corticosteroïden zijn krachtige ontstekingsremmers die het immuunsysteem onderdrukken. Ze verlichten pijn en verminderen een ontsteking. Corticosteroïden zijn verkrijgbaar in vele vormen: injectie, een topische (op de huid toegepaste) crème, een inhalatievorm (inademen als een spray) of een tablet of capsule via de mond (oraal). Deze geneesmiddelen tasten het metabolisme aan. Langdurig gebruik van deze stoffen verhoogt de eetlust en zorgt ervoor dat het lichaam meer vet vasthoudt, vooral rond de buik.

Volgende corticosteroïden zijn bekend voor het veroorzaken van ernstig overgewicht:

• methylprednisolon (Medrol)
• prednisolon (Orapred, Pediapred, Prelone en anderen)
• prednison (Deltasone, Prednicot, Sterapred en anderen)

Diabetesmedicijnen

Diabetesmedicijnen regelen de bloedsuikerspiegel op verschillende manieren. Sommige medicijnen maken mensen gevoeliger voor insuline. Door het nemen van andere medicijnen geeft het lichaam voor of na de maaltijd meer insuline af. Gewichtstoename is normaal wanneer mensen deze medicijnen voor het eerst gebruiken, omdat het lichaam zich nog moet aanpassen. Sommige 'oudere' medicijnen zetten calorieën om in vetcellen. Deze gewichtstoename is vooral frustrerend voor mensen met diabetes mellitus type 2 die vaak al lijden aan overgewicht. Mogelijk zal de arts een ander medicijn inzetten en/of levensstijlwijzigingen aanbevelen.

Medicijnen voor de behandeling van diabetes mellitus die mogelijk leiden tot zwaarlijvigheid zijn:

• glimepiride (Amaryl)
• glipizide (Glucotrol)
• glyburide (Diabeta, Micronase)
• insuline
• nateglinide (Starlix)
• pioglitazon (Actos)
• repaglinide (Prandin)

Stemmingsstabilisatoren

Stemmingsstabilisatoren zijn medicijnen die helpen bij de behandeling van psychische aandoeningen zoals een bipolaire stoornis of schizofrenie. Ze werken direct in op de hersenen en beïnvloeden ook het gewicht en het metabolisme. Stemmingsstabilisatoren kunnen bij veel mensen leiden tot een constante eetlust.

Enkele voorbeelden van ernstig overgewicht als gevolg van stemmingsstabilisatoren zijn:

• clozapine (Clozaril)
• lithium (Eskalith, Lithobid)
• olanzapine (Zyprexa)
• quetiapine (Seroquel)
• risperidon (Risperdal)

Epidemiologie van obesitas

Obesitas is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat steeds vaker voorkomt. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is de prevalentie van obesitas wereldwijd bijna verdubbeld sinds 1975. Ongeveer 39% van de volwassenen wereldwijd ouder dan 18 jaar wordt als overgewicht beschouwd, en 13% als obees. Obesitas is een belangrijke risicofactor voor diverse chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten, type 2 diabetes en bepaalde vormen van kanker.

In Nederland komt obesitas ook steeds vaker voor. Volgens de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kampt ongeveer 14% van de volwassen bevolking met obesitas. Dit percentage lijkt de laatste jaren te stijgen, mede door veranderingen in levensstijl, eetgewoonten en fysieke inactiviteit.

Oorzaken van obesitas

De oorzaken van obesitas zijn multifactorieel en omvatten genetische, omgevings-, en gedragsfactoren. Belangrijke oorzaken zijn:

• Overmatige calorie-inname: Het consumeren van meer calorieën dan het lichaam nodig heeft.
• Onvoldoende fysieke activiteit: Een sedentaire levensstijl draagt bij aan een negatieve energiebalans.
• Genetische aanleg: Genetische factoren kunnen invloed hebben op de neiging tot gewichtstoename en vetopslag.
• Hormonale factoren: Hormonale disbalans kan bijdragen aan obesitas, zoals bij hypothyreoïdie of het polycysteus ovarium syndroom (PCOS).
• Medische aandoeningen: Bepaalde medische aandoeningen en medicijnen kunnen gewichtstoename veroorzaken.

Risicofactoren van obesitas

De risicofactoren voor obesitas zijn onder te verdelen in:

• Gedragsrisico’s: Overeten, een hoge inname van calorierijke voedingsmiddelen, en een gebrek aan lichaamsbeweging.
• Omgevingsrisico’s: Toegang tot ongezond voedsel, sociaaleconomische status, en leefomgeving.
• Genetische factoren: Familiale geschiedenis van obesitas en genetische predisposities.
• Psychologische factoren: Stress, depressie en emotioneel eten.

Symptomen van obesitas

De symptomen van obesitas omvatten:

• Verhoogd lichaamsgewicht: Overmatige vetopslag, vooral in de buikstreek.
• Verminderde fysieke capaciteit: Moeite met fysieke activiteiten en een verhoogde vermoeidheid.
• Problemen met ademhaling: Kortademigheid en snurken.
• Huidproblemen: Huidplooien, striae en overmatige transpiratie.

Alarmsymptomen van obesitas

Alarmsymptomen waarbij een arts geraadpleegd moet worden zijn:

• Snel toenemend gewicht: Onverklaarbare en snelle gewichtstoename.
• Ernstige ademhalingsproblemen: Kortademigheid of ernstige slaapapneu.
• Symptomen van diabetes: Verhoogde dorst, frequent urineren, en vermoeidheid.
• Hartklachten: Pijn op de borst, onregelmatige hartslag.

Diagnose en onderzoeken van obesitas

De diagnose van obesitas wordt meestal gesteld op basis van de Body Mass Index (BMI), een maat voor de verhouding tussen gewicht en lengte. Aanvullende onderzoeken kunnen zijn:

• Lichaamsvetmeting: Metingen zoals huidplooimeting of bio-elektrische impedantie.
• Bloedonderzoek: Om comorbiditeiten zoals diabetes en cholesterolniveaus te evalueren.
• Beeldvorming: Zoals echografie of MRI voor het beoordelen van vetdistributie en mogelijke complicaties.

Behandeling van obesitas

De behandeling van obesitas omvat een combinatie van:

• Dieet- en levensstijlveranderingen: Caloriebeperking, gezonde voeding, en verhoging van fysieke activiteit.
• Gedrags- en cognitieve therapieën: Hulp bij gedragsverandering en het ontwikkelen van gezonde eet- en beweeggewoonten.
• Medicatie: In sommige gevallen kunnen medicijnen worden voorgeschreven om gewicht te verminderen.
• Chirurgie: Bariatrische chirurgie, zoals een maagband of gastric bypass, kan worden overwogen bij ernstige obesitas.

Prognose van obesitas

De prognose voor mensen met obesitas hangt af van verschillende factoren zoals de ernst van de obesitas, de aanwezigheid van comorbiditeiten, en de mate van interventie. Met een effectieve behandeling en aanpassingen in levensstijl kan gewichtstoename worden beheerst en kunnen gezondheidsrisico's worden verminderd. Echter, zonder adequate behandeling en veranderingen in levensstijl kunnen ernstige gezondheidsproblemen optreden.

Complicaties van obesitas

Obesitas kan leiden tot verschillende complicaties zoals:

• Hart- en vaatziekten: Verhoogd risico op hartaanvallen en beroertes.
• Diabetes type 2: Verhoogd risico op insulineresistentie en diabetes.
• Hypertensie: Verhoogde bloeddruk.
• Gewrichtsproblemen: Extra belasting op gewrichten, wat kan leiden tot artritis.
• Slaapapneu: Ademhalingsproblemen tijdens de slaap.

Preventie van obesitas

Preventie van obesitas richt zich op het handhaven van een gezond gewicht door:

• Gezonde eetgewoonten: Evenwichtig voedingspatroon met een focus op groente, fruit, en volkorenproducten.
• Regelmatige fysieke activiteit: Dagelijkse lichaamsbeweging van minstens 150 minuten matige activiteit.
• Gedragsverandering: Bewustwording van eet- en beweegpatronen en het aanpakken van emotioneel eten.
• Medische controle: Regelmatige gezondheidschecks om risico’s te monitoren en vroege interventie te bieden.

Lees verder

• Obesitas (zwaarlijvigheid): Risicofactoren voor overgewicht
• Kinderen met obesitas: Tips bij gewichtsverlies