Prolactinoom: hormoonproducerend gezwel in de hypofyse

Een (meestal) goedaardige tumor in de hypofyse die te veel prolactine produceert. Normaal gesproken zorgt het hormoon prolactine er aan het einde en na afloop van de bevalling voor dat er melk wordt afgegeven door de borsten. Zowel mannen als vrouwen kunnen te maken krijgen met een prolactinoom, maar er worden meer vrouwen door getroffen. De klachten die een prolactinoom veroorzaakt, verschillen bij mannen en vrouwen. Waar wordt een prolactinoom door veroorzaakt, hoe wordt de diagnose gesteld en wat zijn de mogelijkheden voor behandeling?

Inhoud artikel

• De hypofyse en het hormoonstelsel
• Prolactine
• Prolactinoom en de twee verschillende soorten
• Bij wie komt prolactinoom voor en hoe vaak komt het voor?
• Oorzaak prolactinoom
• Verschijnselen, symptomen: hoe herken je een prolactinoom?
• Diagnose prolactinoom
• Andere oorzaken van een verhoogde prolactinespiegel
• Behandeling en prognose prolactinoom
• Prolactinoom en zwangerschap

De hypofyse en het hormoonstelsel

De hypofyse ligt in de holte van de schedelbasis en heeft het formaat van een erwt. Op de hypofyse bevinden zich kleine eilandjes van cellen die hormonen aanmaken of aansturen. De hypofyse is een van de belangrijkste organen van het hormoonstelsel, naast de hypothalamus, eilandjes van Langerhans (in alvleesklier), bijnieren, schildklier, bijschildklieren, zaadballen, eierstokken. De hypofyse produceert de volgende hormonen: prolactine, antidiuretisch hormoon (ADH), groeihormoon (GH), schildklierstimulerend hormoon (TSH), geslachtsklierstimulerende hormonen (LH en FSH), bijnierschorsstimulerend hormoon (ACTH).

Prolactine

Een van de belangrijkste taken van prolactine is het stimuleren van het afgeven van melk door de borsten nadat een vrouw bevallen is. De term melkvormend hormoon wordt daarom ook wel gebruikt voor prolactine. Ook bij mannen wordt prolactine aangemaakt, maar het is niet helemaal duidelijk wat het voor taak heeft bij mannen.

Prolactinoom en de twee verschillende soorten

Het kan voorkomen dat zo’n klein eilandje van cellen gaat groeien. Gaat het om cellen die prolactine maken dan wordt de tumor een prolactinoom genoemd. Prolactinoom is de hormoonproducerende hypofysetumor die het vaakst voorkomt. Prolactinomen kunnen ingedeeld worden in twee soorten: microprolactinomen, de doorsnede is kleiner dan 1 centimeter en macroprolactinomen, de doorsnede is groter dan 1 centimeter. Microprolactinomen komen vaker voor dan macroprolactinomen.

Bij wie komt prolactinoom voor en hoe vaak komt het voor?

Zowel mannen als vrouwen kunnen getroffen worden door een prolactinoom, maar het gaat vaker om vrouwen. Heel soms krijgt een kind te maken met een prolactinoom. Aandoeningen aan de hypofyse komen niet vaak voor, de schatting is dat er in Nederland ongeveer tussen de tien- en de vijftienduizend mensen een hypofyseaandoening hebben.

Oorzaak prolactinoom

Wat de oorzaak is van een prolactinoom is niet duidelijk. Vermoed wordt dat de groei van het gezwel beïnvloed wordt door oestrogenen (vrouwelijke geslachtshormonen). Veelal worden prolactinomen kleiner nadat een vrouw in de overgang raakt.

Verschijnselen, symptomen: hoe herken je een prolactinoom?

De klachten zijn niet hetzelfde bij mannen en vrouwen.

Vrouwen

De menstruatie kan onregelmatig zijn of wegblijven, er kan melk uit de borsten komen, een vrouw kan zich somber voelen, emotioneel. Het lichaamsgewicht kan toenemen en er kan sprake zijn van ongewenste kinderloosheid. Bij macroprolactinoom kunnen naast bovenstaande verschijnselen ook nog optreden: hoofdpijn en een verminderd zicht.

Mannen

Bij mannen kan de zin in seks minder worden, mogelijk erectieproblemen. De baardgroei kan minder worden, borstvorming. Net als bij de vrouw kan een man met een prolactinoom zich somber voelen en snel emotioneel zijn. Verder kunnen ook hoofdpijn en verminderd zicht optreden.

Diagnose prolactinoom

De symptomen komen meestal op in een langzaam tempo, dit leidt ertoe dat het lang kan duren voordat de diagnose wordt gesteld. Dat het meer dan vijf jaar duurt voordat gedacht wordt aan een aandoening aan de hypofyse is geen uitzondering. Ook wordt het klachtenpatroon mogelijk niet snel gekoppeld aan een hypofyseaandoening. De symptomen kunnen ook voorkomen bij andere ziektebeelden. Als gedacht wordt aan een prolactinoom dan wordt het prolactinegehalte in het bloed bepaald. Is dit verhoogd (soms moet het meerdere keren bepaald worden), dan zal er een MRI-scan gemaakt worden van het hoofd. Bij minder zicht zal er een consult bij de oogarts volgen.

Andere oorzaken van een verhoogde prolactinespiegel

Een prolactinoom kan de oorzaak zijn, maar dat hoeft niet. Bij een zwangerschap is het bijvoorbeeld normaal dat de prolactinespiegel omhoog gaat. Een te langzame werking van de schildklier kan ook een mogelijke oorzaak zijn. Er zijn medicijnen die een stijging van prolactine kunnen teweegbrengen zoals: medicijnen tegen misselijkheid, bloeddrukverlagers, enkele kalmerende middelen, enkele antidepressiva. Ook kan prolactine worden afgegeven door tumoren in de hypofyse die een overmaat aan groeihormonen produceren.

Behandeling en prognose prolactinoom

Een prolactinoom wordt tegenwoordig bijna nooit geopereerd, radiotherapie (bestraling) wordt ook niet vaak ingezet. In principe wordt een prolactinoom aangepakt met medicijnen. Het kan bijvoorbeeld gaan om Parlodel, Norprolac of Dostinex. Deze medicijnen zorgen ervoor dat er minder prolactine wordt afgegeven uit het prolactinoom en het prolactinoom zal kleiner worden. Bijwerkingen die op kunnen treden zijn een misselijk gevoel, hoofdpijn, een duizelig gevoel. Volg de adviezen van de arts en apotheek op om zo min mogelijk last te hebben van bijwerkingen (bijvoorbeeld advies over het tijdstip van inname). Binnen een paar maanden tot een jaar moet het gehalte aan prolactine gedaald zijn tot waarden die normaal zijn. Ook de klachten moeten minder worden. Het hangt af van de bloeduitslagen, maar bij een microprolactinoom moet je rekening houden met een medicijnbehandeling van drie tot vijf jaar. Het gehalte aan prolactine moet ook na het stoppen van de medicatie gecontroleerd worden. Is er sprake van een macroprolactinoom dan zal er in het verloop van de behandeling onderzoek plaatsvinden: controleren van het formaat van de tumor. Dit kan gedaan worden door een bezoek aan de oogarts (controle gezichtsvermogen) of er kan een MRI gemaakt worden of een CT-scan. De prognose bij een prolactinoom is meestal goed.

Prolactinoom en zwangerschap

Als de menstruatie wegbleef door het verhoogde prolactine gehalte dan kan bij behandeling met medicijnen de menstruatie weer starten. Een vrouw kan dan dus zwanger worden. Wil je niet zwanger worden dan zal een anticonceptiemiddel nodig zijn. Is er wel een wens om kinderen te krijgen, bespreek dit dan van tevoren met de behandelend arts, dit is erg belangrijk. De arts kan adviezen geven over de medicatie als je zwanger wilt worden en ook hoe verder met de medicatie tijdens de zwangerschap. Het prolactinegehalte zal goed in de gaten worden gehouden en bij een macroprolactinoom ook het gezichtsvermogen.