Hyperprolactinemie: Verhoogde prolactinewaarden in het bloed

Hyperprolactinemie is een aandoening waarbij abnormaal hoge niveaus van prolactine in het bloed worden aangetroffen. Prolactine is een peptidehormoon dat wordt geproduceerd door de voorkwab van de hypofyse in de hersenen. Het speelt een essentiële rol in de stimulatie van melkproductie en de ontwikkeling van de borsten tijdens de zwangerschap. Hoewel verhoogde prolactineniveaus normaal kunnen zijn tijdens de zwangerschap en de borstvoedingsperiode, kan een abnormale verhoging ook wijzen op een onderliggende ziekte. Daarnaast kunnen bepaalde medicijnen leiden tot verhoogde prolactinewaarden in het bloed. Een bloedonderzoek kan deze aandoening vaststellen. Symptomen van hyperprolactinemie omvatten onvruchtbaarheid, veranderingen in de menstruatiecyclus en verminderd libido. Behandeling van hyperprolactinemie bestaat vaak uit medicatie, hoewel ook andere behandelmethoden beschikbaar zijn. De prognose is doorgaans goed, hoewel langdurige therapie soms noodzakelijk is.

• Oorzaken van hoge prolactineniveaus in het bloed
• Fysiologische oorzaken
• Aandoeningen
• Medicatie
• Symptomen
• Bij vrouwen
• Bij mannen
• Bij hypofysetumor
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van hyperprolactinemie
• Medicatie
• Chirurgie
• Radiotherapie
• Prognose van verhoogde prolactineniveaus in het bloed
• Complicaties van hoge prolactineniveaus in het bloed

Oorzaken van hoge prolactineniveaus in het bloed

Fysiologische oorzaken

Fysiologische hyperprolactinemie kan optreden tijdens de zwangerschap, de borstvoeding en bij ernstige stress. Ook kan verhoogde prolactineproductie optreden tijdens de slaap en na geslachtsgemeenschap. Borstwandstimulatie kan eveneens leiden tot tijdelijke hyperprolactinemie.

Aandoeningen

Hyperprolactinemie kan verschillende oorzaken hebben, waaronder:

• een borstwandletsel of aandoeningen die de borstwand aantasten, zoals gordelroos (een infectie die gepaard gaat met huiduitslag en symptomen aan het gezicht)
• een eierstokafwijking zoals het polycysteus ovariumsyndroom (hormonale onevenwichtigheden)
• een leverziekte zoals leverfalen en levercirrose
• een nieraandoening zoals nierfalen of andere chronische nierziekten
• een schildklierziekte zoals een traag werkende schildklier
• aandoeningen die de hypothalamus en de hypofyse aantasten, zoals een hypofysetumor, een prolactinoom (een goedaardige hypofysetumor), een meningeoom (tumor van de hersen- en ruggenmergsvliezen), een craniofaryngioom, enz.

Medicatie

De normale regulatie van prolactineniveaus kan worden verstoord door bepaalde medicijnen. Dit geldt vooral voor medicatie die wordt gebruikt voor de behandeling van:

• depressie (tricyclische antidepressiva en selectieve serotonineheropnameremmers)
• hoge bloeddruk (zoals calciumantagonisten en methyldopa)
• ernstige psychische stoornissen (antipsychotica zoals risperdal en haloperidol)
• maagzuur en gastro-oesofageale refluxziekte
• menopauzesymptomen (oestrogeen)
• misselijkheid en overgeven (anti-emetica)
• pijn (opiaten - krachtige pijnstillers afgeleid van opium)

Symptomen

Bij vrouwen

Hyperprolactinemie kan leiden tot galactorroe (spontane melkproductie buiten de zwangerschap). Niet alle vrouwen met galactorroe hebben echter hyperprolactinemie. Andere symptomen bij vrouwen kunnen onder meer een afwezigheid van menstruatie of een onregelmatige menstruatie zijn, samen met symptomen van oestrogeendeficiëntie. De puberteit kan vertraagd of gestopt zijn. Ook kunnen vrouwen een verminderd libido (minder zin in seks) ervaren en sneller last krijgen van vaginale droogte, wat kan leiden tot pijn tijdens de geslachtsgemeenschap. Onvruchtbaarheid (vrouwelijke onvruchtbaarheid) of verminderde vruchtbaarheid komen ook voor. Op de lange termijn kan osteoporose (verlies van botmassa met een verhoogd risico op botbreuken) een mogelijk gevolg zijn, vooral bij vrouwen.

Bij mannen

Bij mannen kunnen symptomen van hyperprolactinemie onder meer hypogonadisme (onderontwikkeling van de geslachtsklieren), vertraagde of gestopte puberteit, mannelijke onvruchtbaarheid of verminderde vruchtbaarheid en erectiestoornissen zijn. Mannen kunnen ook milde gynaecomastie (borstontwikkeling) ervaren. Een vertraagde of gestopte puberteit bij jongens kan ook een teken zijn van hyperprolactinemie.

Bij hypofysetumor

Wanneer er een hypofysetumor aanwezig is (dit komt vaker voor bij mannen), kunnen hoofdpijn en/of gezichtsvelddefecten optreden.

Diagnose en onderzoeken

Normale prolactinespiegels in het bloed bedragen minder dan 500 mIU/L (20 ng/ml of μg/L) voor vrouwen en minder dan 450 mIU/L voor mannen. Licht verhoogde prolactinespiegels (400-600 mIU/L) kunnen fysiologisch en asymptomatisch zijn, maar hogere niveaus vereisen verdere diagnose. Niveaus boven 5000 mIU/L duiden meestal op de aanwezigheid van een prolactine-afscheidende hypofysetumor. Hyperprolactinemie moet worden bevestigd door herhaald bloedonderzoek. Verdere diagnostische stappen zijn nodig nadat fysiologische en medicamenteuze oorzaken zijn uitgesloten. De arts kan dan aanvullende onderzoeken zoals een gezichtsveldonderzoek, een röntgenfoto, een CT-scan en/of een MRI-scan van de hypofyse uitvoeren.

Behandeling van hyperprolactinemie

De behandeling van hyperprolactinemie is gericht op het voorkomen van de langetermijneffecten van oestrogeendeficiëntie bij vrouwen of testosterondeficiëntie bij mannen. Voor lichte verhogingen van prolactine (400-1000 mIU/L) met een normale menstruatie (of normale mannelijke testosteronniveaus) is geen behandeling noodzakelijk.

Medicatie

Hyperprolactinemie wordt vaak behandeld met dopamine-agonisten. Bijwerkingen, die in een klein aantal gevallen optreden, kunnen misselijkheid en braken, duizeligheid, flauwvallen, constipatie en koude handen en voeten omvatten. Hypothyreoïdie (traag werkende schildklier) wordt behandeld met synthetisch schildklierhormoon om de prolactinespiegels te normaliseren. Als verhoogde prolactinewaarden worden veroorzaakt door voorgeschreven medicijnen, kan de arts indien mogelijk alternatieve medicatie voorstellen.

Chirurgie

Chirurgie kan nodig zijn om een aanwezige tumor te verwijderen, vooral als medicatie niet effectief is. Een operatie kan ook noodzakelijk zijn als de tumor het gezichtsvermogen aantast.

Radiotherapie

Als medicatie of chirurgie niet effectief zijn, kan de arts radiotherapie toepassen om een tumor te verkleinen.

Prognose van verhoogde prolactineniveaus in het bloed

De meeste patiënten reageren goed op behandeling met dopamine-agonisten, die doorgaans langdurige resultaten bieden. Prolactinomen krimpen meestal door het gebruik van dopamine-agonisten. Echter, bij stoppen met de therapie kan hyperprolactinemie vaak weer terugkeren.

Complicaties van hoge prolactineniveaus in het bloed

Complicaties van de medicatie kunnen pulmonale, retroperitoneale en pericardiale fibrotische reacties en hartklepletsels omvatten, vooral wanneer hoge doses worden gebruikt bij de ziekte van Parkinson. Patiënten dienen zorgvuldig te worden gecontroleerd, hoewel dergelijke bijwerkingen zeer zeldzaam zijn.

Lees verder

• Galactorroe: Afscheiding uit tepel, niet door zwangerschap
• Hypofysetumoren: Tumor in hypofyse met veel symptomen