Galactorroe: Afscheiding uit tepel, niet door zwangerschap

Een melkwitte tepelafscheiding komt soms tot stand door hormonale veranderingen: tijdens de zwangerschap en de borstvoedingsperiode, alsook tijdens de puberteit bij meisjes. Dit normale verschijnsel vereist geen bezoek aan de arts. De melkachtige afscheiding uit de tepel duidt vaak op een verhoogd prolactineniveau in het bloed (hyperprolactinemie). Het hormoon prolactine wordt gevormd door de hypofyse in de hersenen. Dit hormoon zorgt ervoor dat borstklierweefsel zich ontwikkelt en stimuleert bovendien de melkproductie. Wanneer de melkwitte tepelafscheiding op andere momenten tot uiting komt, wijst dit vaak op een probleem en is sprake van galactorree (galactorroe). Dit kent tal van oorzaken met ook verschillende behandelingen.

• Epidemiologie van galactorree
• Mechanisme
• Oorzaken van melkwitte afscheiding uit tepel van borst(en)
• Risicofactoren van galactorree
• Risicogroepen
• Symptomen van galactorree
• Alarmsymptomen van galactorree
• Diagnose en onderzoeken van galactorree
• Behandeling van galactorree
• Zelfzorg
• Professionele medische behandeling
• Prognose van galactorree
• Complicaties van galactorree
• Preventie van galactorree

Epidemiologie van galactorree

Galactorroe is de productie van melk buiten de periode van borstvoeding, wat kan optreden bij zowel vrouwen als mannen, hoewel het bij vrouwen vaker voorkomt. Het komt voor bij verschillende leeftijden, van de reproductieve jaren tot de postmenopauzale fase, en de prevalentie varieert afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Incidentie en prevalentie
Galactorroe heeft een geschatte prevalentie van 3-5% bij vrouwen, vooral in de leeftijdsgroep van 20 tot 35 jaar. Het is vaak geassocieerd met hormonale onbalans, maar kan ook het gevolg zijn van andere medische aandoeningen. Bij mannen is de prevalentie aanzienlijk lager, maar het komt toch voor, vooral in gevallen van hyperprolactinemie of andere endocriene stoornissen.

Frequentie in de verschillende levensfasen
Tijdens de zwangerschap en borstvoeding is galactorroe normaal, maar het kan ook optreden bij vrouwen buiten deze periodes. In de postmenopauzale fase kan het vaker voorkomen bij vrouwen die een verhoogd prolactinegehalte hebben, vaak door tumoren van de hypofyse (prolactinomen). Bij mannen komt galactorroe zelden voor, maar wanneer het optreedt, is het vaak gerelateerd aan een endocriene disfunctie of medicijnen.

Mechanisme

Galactorroe wordt meestal veroorzaakt door een verhoogd niveau van prolactine, het hormoon dat verantwoordelijk is voor de melkproductie. Het mechanisme achter galactorroe kan variëren, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Er zijn meerdere factoren die de prolactineproductie kunnen verhogen, zoals tumoren, medicijnen of hormonale disbalans.

Verhoogde prolactineproductie
Prolactine wordt geproduceerd door de hypofyse en stimuleert de melkklieren om melk te produceren. Wanneer de productie van prolactine buiten de normale fysiologische omstandigheden wordt verhoogd, zoals bij prolactinomen, kan galactorroe optreden. Tumoren die prolactine produceren, kunnen de hypofyse stimuleren om excessieve hoeveelheden van dit hormoon af te geven, wat leidt tot melkafscheiding.

Medicijnen en andere oorzaken
Bepaalde medicijnen, zoals antipsychotica, antidepressiva en antihypertensiva, kunnen de prolactinespiegels verhogen, wat leidt tot galactorroe. Daarnaast kunnen andere aandoeningen, zoals hypothyreoïdie en nierinsufficiëntie, ook een verhoogde prolactineproductie veroorzaken, wat bijdraagt aan de ontwikkeling van galactorroe.

Hormonale disbalans
Verstoringen in andere hormonen, zoals oestrogeen of progesteron, kunnen indirect de prolactineproductie beïnvloeden en leiden tot galactorroe. Deze verstoringen kunnen optreden door natuurlijke veranderingen in het lichaam, zoals zwangerschap, borstvoeding of de menopauze, maar ook door onderliggende aandoeningen.

Oorzaken van melkwitte afscheiding uit tepel van borst(en)

Een overmatige borststimulatie, bijwerkingen van medicijnen of aandoeningen dragen bij aan galactorree, al is het niet altijd duidelijk waarom de afscheiding uit de tepel tot stand komt. Vaak is galactorree het gevolg van verhoogde niveaus van prolactine (hyperprolactinemie), het hormoon dat de melkproductie stimuleert wanneer een vrouw een baby krijgt.

Risicofactoren van galactorree

De volgende risicofactoren kunnen bijdragen aan het ontstaan van galactorree:

• afwijkingen aan of tumoren in de hypofyse
• afwijkingen in de borst
• de ziekte van Addison (onvoldoende productie van hormonen)
• een bronchogeen carcinoom (kanker op huid, in slijmvliezen en in organen)
• een choriocarcinoom (kanker in baarmoeder tijdens de zwangerschap)
• een chronische nierziekte
• een hypernefroom
• een prolactinoom (goedaardige hypofysetumor met onvruchtbaarheid)
• endometriose (pijn rond de menstruatieperiode bij een vrouw)
• hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren)
• hypothyreoïdie (een te traag werkende schildklier)
• polycysteuze eierstokken (veel cysten in eierstokken)
• primaire hypothyreoïdie (te langzaam werkende schildklier)
• ruggenmergchirurgie, een verwonding of tumoren aan het ruggenmerg
• zenuwbeschadiging van de borstwand door operaties aan de borst, brandwonden of een ander letsel aan de borst

Risicogroepen

Bepaalde groepen hebben een hoger risico op het ontwikkelen van galactorroe, vooral vrouwen in bepaalde levensfasen of mensen met specifieke medische aandoeningen.

Vrouwen in de reproductieve fase
Vrouwen in hun reproductieve jaren lopen een groter risico op galactorroe, vooral wanneer er hormonale verstoringen optreden, zoals bij prolactinomen of hypothyreoïdie. Veranderingen in het hormonale evenwicht kunnen gemakkelijk leiden tot verhoogde prolactinespiegels, die melkproductie veroorzaken.

Mannen met endocriene aandoeningen
Hoewel zeldzaam, kan galactorroe ook bij mannen optreden, vooral als gevolg van verhoogde prolactinespiegels door hypofyseproblemen of andere hormonale verstoringen. Dit kan ook optreden bij mannen die medicijnen gebruiken die de prolactineproductie verhogen.

Patiënten met prolactinomen
Patiënten met prolactinomen, goedaardige tumoren van de hypofyse die prolactine produceren, lopen een significant hoger risico op galactorroe. Dit kan leiden tot constante of intermitterende melkproductie, zelfs in de afwezigheid van zwangerschap of borstvoeding.

Symptomen van galactorree

De patiënt heeft een aanhoudende of intermitterende (met tussenpozen) afscheiding die uit de tepel verschijnt. De afscheiding komt spontaan tot stand of verschijnt met handmatige druk. Verder komt de tepelafscheiding uit meerdere melkkanalen. Één of beide borsten zijn verder aangetast. Bij vrouwen is de menstruatie afwezig of onregelmatig. Verder kampen sommige patiënten met hoofdpijn of problemen met het gezichtsvermogen. Een verminderd libido (minder seksuele verlangens) komt voor. Mannen kampen sneller met erectiestoornissen. Verder ervaren sommige patiënten meer haargroei op de kin of borst. Acne is tot slot een ander symptoom dat vaak vergezeld gaat met galactorree.

Alarmsymptomen van galactorree

Wanneer een patiënt kampt met aanhoudende spontane afscheiding uit de tepels van één of beide borsten en de vrouw is niet zwanger of geeft geen borstvoeding, dan is het verstandig om een arts te raadplegen. Sommige patiënten verliezen spontaan een tepelafscheiding die bloederig, geel of waterig is. Dit teken vereist onmiddellijke medische aandacht, omdat dit soms wijst in de richting van een onderliggende vorm van borstkanker.

Diagnose en onderzoeken van galactorree

De patiënt krijgt eerst een lichamelijk onderzoek, bekijkt het borstweefsel en de tepel nauwkeurig en probeert een beetje vloeistof uit de tepel te krijgen. Hij laat deze vloeistof analyseren om te zien of vetdruppels aanwezig zijn in de vloeistof, hetgeen duidt op de diagnose van galactorree. Verder is een bloedonderzoek nodig om de prolactineniveaus en de waarden van het schildklierstimulerend hormoon te controleren. Ook krijgt een vruchtbare vrouw een zwangerschapstest om een zwangerschap uit te sluiten als mogelijke oorzaak van de tepelafscheiding. Indien de arts tijdens het lichamelijk onderzoek een knobbeltje in de borst vindt of andere verdachte veranderingen opmerkt in de borst of tepel, dan is een mammografie en/of echografie geïndiceerd. Een MRI-scan van de hersenen is nodig wanneer de symptomen van de patiënt wijzen in de richting van een tumor of een andere afwijking van de hypofyse, of als het bloedonderzoek een verhoogd prolactineniveau onthult.

Behandeling van galactorree

Zelfzorg

De patiënt zorgt dat hij de tepel(s) niet overstimuleert. Het is verder verstandig om kledij te dragen die niet wrijft tegen de tepels.

Professionele medische behandeling

Als medicatie mogelijk aan de basis ligt van galactorree, moet de patiënt dit medicijn stopzetten en andere medicatie innemen. Medicatie is inzetbaar voor het behandelen van een te traag werkende schildklier. Heeft de patiënt een tumor, dan is chirurgie, radiotherapie en/of chemotherapie noodzakelijk. Indien de exacte oorzaak van galactorree niet bekend is, krijgt de patiënt medicatie om de effecten van prolactine te blokkeren of om de hoeveelheid prolactine in het lichaam te verlagen. Een vermindering van het prolactineniveau in het lichaam stopt de melkwitte tepelafscheiding.

Prognose van galactorree

De prognose van galactorroe hangt af van de onderliggende oorzaak. Bij vroege detectie en behandeling van de oorzaak, zoals het verwijderen van een prolactinoom of het aanpassen van medicatie, is de prognose vaak goed.

Goede prognose bij vroege behandeling
Als de onderliggende oorzaak van galactorroe tijdig wordt behandeld, zoals bij het stoppen met medicatie die prolactine verhoogt of het behandelen van een hormonale disbalans, kan de melkproductie stoppen en de symptomen verdwijnen. Patiënten herstellen meestal volledig zonder blijvende effecten.

Prognose bij prolactinomen
In gevallen van prolactinomen kan de prognose ook positief zijn, vooral bij vroege diagnose en behandeling. Prolactinomen kunnen effectief behandeld worden met medicijnen zoals dopamine-agonisten (bijv. bromocriptine of cabergoline), die de prolactineproductie normaliseren.

Complicaties van galactorree

Complicaties van galactorree kunnen het gevolg zijn van de onderliggende aandoening. Bijvoorbeeld, als galactorree wordt veroorzaakt door een tumor, kan het negeren van de symptomen leiden tot een verergering van de tumor. Daarnaast kunnen patiënten met galactorree last krijgen van psychologische gevolgen zoals angst of depressie, vooral als de oorzaak moeilijk te identificeren of te behandelen is.

Preventie van galactorree

Hoewel galactorroe moeilijk volledig te voorkomen is, kunnen bepaalde maatregelen de kans op het ontwikkelen van de aandoening verkleinen.

Vermijden van medicatie die prolactine verhoogt
Patiënten die medicijnen gebruiken die de prolactineproductie verhogen, zoals antipsychotica of antidepressiva, moeten deze medicatie onder medisch toezicht gebruiken. Het vermijden of aanpassen van deze medicijnen kan helpen om galactorroe te voorkomen.

Beheer van endocriene aandoeningen
Het behandelen van onderliggende endocriene aandoeningen, zoals hypothyreoïdie of PCOS, kan helpen om hormonale onbalans te voorkomen en de kans op galactorroe te verminderen. Het monitoren van prolactinespiegels bij risicopatiënten kan ook nuttig zijn.

Regelmatige controle bij risicogroepen
Voor patiënten met een verhoogd risico, zoals die met prolactinomen of endocriene aandoeningen, kunnen regelmatige controles helpen bij het vroegtijdig identificeren van galactorroe en het starten van een geschikte behandeling.

Lees verder

• Tepelafscheiding: Oorzaken afscheiding uit tepel van borst
• Hyperprolactinemie: Verhoogde prolactinewaarden in het bloed