Hypofyseadenoom: Goedaardig gezwel in hypofyse van hersenen

De hypofyse is een kleine gecompliceerde klier aan de hersenbasis. Het maakt verschillende belangrijke hormonen die de groei en de activiteit van verschillende andere belangrijke klieren in het lichaam reguleren. Een hypofyseadenoom is een abnormale groei of tumor in de hypofyse. Een hypofyseadenoom is een abnormale groei of tumor in deze klier. De tumor kan hormonen afscheiden, de hormonale balans van de bijnier, de schildklier en de geslachtsklieren wijzigen en ook omwille van zijn grootte problemen veroorzaken. Slecht zien, vaginale droogheid, bevingen en een vettige huid zijn slechts enkele tekenen die mogelijk tot stand komen bij hypofyseadenomen. Chirurgie, medicatie en radiotherapie zijn mogelijke behandelingsopties voor deze meestal goedaardige gezwellen. Er zijn tot slot anno december 2019 geen richtlijnen om een hypofyseadenoom te voorkomen.

• Oorzaken van hypofyseadenomen
• Risicofactoren van hypofyseadenoom
• Symptomen
• Grootte van gezwel
• Afscheiding van hormonen
• Klinisch niet-functionerende hypofyseadenomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van goedaardig gezwel in hypofyse
• Chirurgie
• Medicatie
• Radiotherapie

Oorzaken van hypofyseadenomen

De oorzaak van een hypofyseadenoom is onbekend anno december 2019. Sommige gezwellen maken deel uit van andere endocriene aandoeningen en zijn geassocieerd met genetische veranderingen (mutaties) die erfelijk zijn. De adenomen zijn mogelijk ook het gevolg van blootstelling aan kankerverwekkende stoffen of straling. In sommige gevallen vinden de DNA-veranderingen plaats zonder bekende reden.

Risicofactoren van hypofyseadenoom

Factoren die de kans op een hypofyseadenoom verhogen, zijn onder meer:

• andere erfelijke aandoeningen zoals het Carney-complex, acromegalie of gigantisme
• een familie of persoonlijke geschiedenis van multiple endocriene neoplasie, type 1 (MEN1): Dit is een erfelijke aandoening die het risico op het ontwikkelen van hypofysetumoren, hypothalamustumoren, bijschildkliertumoren en pancreastumoren verhoogt;

Symptomen

De symptomen zijn variabel en zijn mogelijk helemaal niet aanwezig. Het hangt ervan af of het gezwel hormonen afscheidt en ook hoe groot deze is. De locatie van het hypofyseadenoom aan de hersenbasis veroorzaakt mogelijk eveneens klachten. Hypofyseadenomen zijn meestal goedaardig. Ze verspreiden zich niet naar andere lichaamsdelen.

Grootte van gezwel

Door de grootte van het gezwel kampt een patiënt mogelijk met hoofdpijn, wazig zien of tunnelzien.

Afscheiding van hormonen

Bijnieren: Adrenocorticotroop hormoon (ACTH)
De ziekte van Cushing komt tot stand wanneer te veel adrenocorticotroop hormoon (ACTH) aanwezig is, waardoor de bijnieren steroïde hormonen aanmaken

Een tumor die ACTH afscheidt, leidt tot:

• een buffelbult (verhoogd vetweefsel in de rug)
• een rond gezicht
• huidveranderingen zoals toegenomen gezichtshaar, acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren), blauwe plekken of blauwachtige striae
• menstruatie
• overgewicht, vooral rond de pols

Geslachtsklieren: Prolactine
Wanneer een adenoom prolactine afscheidt (prolactinoom), kampt een patiënt met:

• een gebrek aan interesse in seks
• een verlies van de menstruatie of onregelmatige menstruatie
• melkproductie bij niet-zogende vrouwen
• vaginale droogheid

Groeihormoon
Bij een groeihormoonafscheidend adenoom ontstaat gigantisme bij kinderen en acromegalie bij volwassenen. Volgende mogelijke tekenen komen tot uiting:

• overmatig zweten
• overmatige groei en hoogte
• vergrote handen en voeten
• vettige huid

Schildklier: Schildklierstimulerend hormoon
Soms leidt het gezwel tot een overmatig actieve schildklier (hyperthyreoïdie). Dit leidt tot:

• bevingen (tremoren)
• een hoge hartslag (tachycardie)
• gewichtsverlies
• prikkelbaarheid
• slapeloosheid

Klinisch niet-functionerende hypofyseadenomen

Klinisch niet-functionerende hypofyseadenomen scheiden geen hormonen af, maar veroorzaken meestal problemen met betrekking tot de grootte van de tumor, die op omliggende hersenstructuren drukt.

Tekort aan hormonen (hypopitutiarisme)
Hypopituïtarisme (gebrek aan hormonen) treedt meestal alleen op bij grotere tumoren (macroadenomen) en is het gevolg van compressie en schade aan de normale hypofyse door het vergrote adenoom.

Volgende symptomen komen hierbij mogelijk voor:

• bijnierinsufficiëntie: vermoeidheid, zwakte, een verlies van eetlust, duizeligheid, misselijkheid en braken
• groeifalen bij kinderen en adolescenten
• hyperprolactinemie (verhoogde prolactinewaarden in het bloed)
• hypogonadisme (onvoldoende ontwikkeling van geslachtsklieren): seksuele disfunctie, een verlies van libido en impotentie
• hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier): vermoeidheid, zwakte, een gewichtstoename, grof droog haar en een droge huid, koude-intolerantie (sneller koud hebben), een depressie

Neurologische problemen
Grotere hypofyse macroadenomen veroorzaken vaak een verlies van gezichtsscherpte of een verlies van het perifeer zicht (zicht aan zijkant). Grotere macroadenomen, vooral die met bloedingen (apoplexie), leiden soms ook tot dubbelzien.

Hoofdpijn
Patiënten met macroadenomen hebben vaak hoofdpijn aan de voorzijde, het voorhoofd en de temporale gebieden (de slaap). Door hypofyse te verwijderen, verdwijnt vaak de hoofdpijn.

Bloedingen (hypofyse apoplexie)
Bij de patiënt ontstaat een bloeding en/of infarct door het hypofyseadenoom (meestal een macroadenoom of een gespleten cyste van Rathke). Deze aandoening ontwikkelt zich in enkele uren tot enkele dagen.

De symptomen bestaan uit:

• dubbelzien
• een verlies van het gezichtsvermogen
• hoofdpijn
• misselijkheid
• verwardheid

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch onderzoek

De patiënt krijgt een lichamelijk onderzoek nadat hij de symptomen en medische geschiedenis gemeld heeft. Een endocrinoloog, die gespecialiseerd is in klieren en hormonen, voert verdere onderzoeken uit. Een bloedonderzoek en urineonderzoek zijn nodig. Verder voert een oogarts een oogonderzoek uit om het perifeer gezichtsvermogen (zicht aan de zijkant) te testen. Dit gebeurt met behulp van een gezichtsveldonderzoek. Om de lichaamsstructuren in beeld te brengen, zet de arts beeldvormende onderzoeken in zoals een MRI-scan.

Differentiële diagnose

Er zijn andere gezwellen die symptomen veroorzaken die vergelijkbaar zijn met de tekenen van een hypofyseadenoom. De arts zal deze andere tumoren willen uitsluiten voordat hij een diagnose bevestigt. Tumoren die de symptomen van een hypofyseadenoom nabootsen, zijn onder meer:

• een arachnoïdale cyste
• een chordoom (kwaadaardige primaire bottumor)
• een craniofaryngioom
• een glioom (primaire hersentumor) van het suprasellaire gebied
• een meningeoom (tumor op de hersen- en ruggenmergvliezen)
• een Rathke's gespleten cyste
• granulomateuze ziekten
• metastasen (uitzaaiingen) van een tumor

Behandeling van goedaardig gezwel in hypofyse

De behandeling hangt af van de aanwezigheid en het type hormonen dat het adenoom afscheidt. Soms zijn combinaties van behandelingen nodig.

Chirurgie

De arts verwijdert vaak het hypofyseadenoom via een operatie. Soms ontstaat dan wel schade aan de rest van de normale hypofyse. De patiënt arts zet dan een hormoonvervangende behandeling in.

Medicatie

Medicijnen houden de symptomen onder controle en verkleinen soms het adenoom. Ze blokkeren de hormoonafscheiding. Medicijnen zijn nuttig voor de meeste adenomen die prolactine of groeihormoon afscheiden.

Radiotherapie

Radiotherapie gebruikt straling om tumorcellen te doden. De soorten radiotherapie die de arts inzet om hypofyseadenomen te behandelen, zijn onder meer:
conventionele therapie: De stralen worden gericht op de hypofyse van een bron buiten het lichaam
protonentherapie: een straal protonen (positief geladen deeltjes) wordt direct gericht op de tumor.
stereotactische radiochirurgie: Een intense stralingsbundel wordt direct op de tumor gericht.

Lees verder

• Hypofysetumoren: Tumor in hypofyse met veel symptomen
• Prolactinoom: Goedaardige hypofysetumor met onvruchtbaarheid