Secundaire amenorroe: Minstens zes maanden geen menstruatie

Bij vrouwen die eerder een normale menstruatiecyclus hebben gehad, kan secundaire amenorroe optreden. Dit is het uitblijven van de menstruatie gedurende zes maanden of langer. Secundaire amenorroe kan vele oorzaken hebben, zoals medicatie, ziekte, of psychologische factoren. In tegenstelling tot primaire amenorroe, waarbij een vrouw op de leeftijd van zestien nog nooit een menstruatie heeft gehad, heeft een vrouw met secundaire amenorroe wel eerder menstruaties gehad. De behandeling richt zich op de onderliggende oorzaak van de amenorroe, en de vooruitzichten hangen af van deze oorzaak.

• Menstruatiecyclus
• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van secundaire amenorroe
• Natuurlijke oorzaken
• Medicamenteuze oorzaken
• Pathologische oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen: Minstens zes maanden geen menstruatie
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van secundaire amenorroe
• Voedingspatroon en levensstijl bij secundaire amenorroe
• Langetermijnzorg en opvolging bij secundaire amenorroe
• Prognose
• Secundaire amenorroe en vruchtbaarheid
• Sociale en psychologische impact
• Complicaties van secundaire amenorroe
• Preventie van secundaire amenorroe

Menstruatiecyclus

Tijdens een normale menstruatiecyclus fluctueert het oestrogeengehalte (vrouwelijk geslachtshormoon). Dit hormoon zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies groeit en verdikt. Tijdens de ovulatie komt een eicel vrij uit de eierstokken. Als deze eicel niet bevrucht wordt, neemt het oestrogeengehalte af, wat leidt tot de afschilfering van het baarmoederslijmvlies en de menstruatiebloedingen. Factoren die dit proces verstoren kunnen leiden tot secundaire amenorroe.

Epidemiologie

Secundaire amenorroe komt wereldwijd voor en de prevalentie varieert afhankelijk van de populatie en de onderliggende oorzaken. De epidemiologie van deze aandoening geeft inzicht in welke groepen het meest worden getroffen en in welke contexten het voorkomt.

Prevalentie van secundaire amenorroe
De prevalentie van secundaire amenorroe wordt geschat op 3% tot 5% bij vrouwen in de reproductieve leeftijd. Deze cijfers kunnen hoger liggen in specifieke subgroepen, zoals atleten, patiënten met eetstoornissen en vrouwen met endocriene aandoeningen.

Regionale en demografische verschillen
Culturele, sociaaleconomische en medische factoren beïnvloeden de verspreiding van secundaire amenorroe. In sommige landen kan beperkte toegang tot gezondheidszorg leiden tot een onderschatting van de prevalentie. Anderzijds spelen voeding en fysieke activiteit een grotere rol in ontwikkelde landen.

Leeftijd en levensfase
Hoewel secundaire amenorroe voornamelijk voorkomt bij vrouwen in hun vruchtbare jaren, kan het ook ouderen treffen als gevolg van specifieke hormonale aandoeningen. Bij jongere patiënten kunnen bijvoorbeeld psychologische stressoren een belangrijke factor zijn.

Mechanisme

Het mechanisme van secundaire amenorroe is complex en omvat meerdere fysiologische systemen die met elkaar samenwerken. De aandoening ontstaat door verstoringen in de hormonale balans of structurele afwijkingen.

Hormonale regulatie
Het voortplantingssysteem wordt gereguleerd door de hypothalamus-hypofyse-gonadale as. Een disbalans in deze as, bijvoorbeeld door stress of medische aandoeningen, kan de menstruatiecyclus verstoren. Dit mechanisme is vaak het doelwit van diagnostiek en behandeling.

Invloed van externe factoren
Factoren zoals voeding, lichaamsbeweging en medicijngebruik kunnen de normale hormonale processen beïnvloeden. Zo kan een tekort aan essentiële voedingsstoffen zoals zink en ijzer de ovariële functie beïnvloeden.

Structurele afwijkingen
Hoewel minder vaak, kunnen structurele problemen zoals Asherman-syndroom (littekenvorming in de baarmoeder) bijdragen aan secundaire amenorroe. Dit mechanisme vereist specifieke diagnostische technieken zoals hysteroscopie.

Oorzaken van secundaire amenorroe

Secundaire amenorroe kan ontstaan door verschillende natuurlijke en pathologische veranderingen in het lichaam. De meest voorkomende oorzaken zijn:

Natuurlijke oorzaken

• Zwangerschap
• Borstvoeding
• Menopauze

Medicamenteuze oorzaken

Het gebruik van bepaalde hormonale anticonceptiva, zoals de pil of anticonceptie-implantaten, kan leiden tot amenorroe. Hetzelfde geldt voor injecties zoals Depo-Provera. Bij stopzetting van deze hormonen kan het tot zes maanden duren voordat de menstruatiecyclus herstelt.

Pathologische oorzaken

• Asherman-syndroom: Littekenweefsel door dilatatie en curettage of ernstige bekkeninfecties kan leiden tot amenorroe.
• Cushing-syndroom: Overmatige productie van cortisol leidt tot diverse symptomen waaronder menstruatiestoornissen.
• Sheehan-syndroom: Onvoldoende werking van de hypofyse door ernstige bloedingen tijdens of na de bevalling.
• Adrenogenitaal syndroom: Verhoogde niveaus van mannelijke hormonen bij vrouwen kunnen menstruatiestoornissen veroorzaken.
• Anorexia nervosa en hyperthyreoïdie (overactieve schildklier) kunnen ook amenorroe veroorzaken.

Risicofactoren

Vrouwen kunnen een verhoogd risico op secundaire amenorroe hebben door:

• Langdurige of ernstige ziekte
• Hormonale onevenwichtigheden, zoals een hoog testosterongehalte of laag oestrogeengehalte
• Hypofysetumoren (hersentumoren)
• Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)
• Extreem gewichtsverlies door diëten of chirurgie (zoals gastric bypass)
• Overmatige fysieke inspanning
• Zwaarlijvigheid (obesitas)
• Gebruik van bepaalde antidepressiva en antipsychotica
• Chemotherapie (kankerbehandeling)

Risicogroepen

Bepaalde groepen patiënten lopen een groter risico op het ontwikkelen van secundaire amenorroe. Het begrijpen van deze risicogroepen is essentieel voor gerichte preventie en vroege opsporing.

Vrouwen met extreme fysieke activiteit
Atleten, vooral degenen die sporten met hoge energievereisten zoals marathonlopen of ballet, hebben een verhoogd risico door de combinatie van lage energie-inname en hoge fysieke belasting.

Patiënten met eetstoornissen
Anorexia nervosa en boulimia kunnen leiden tot een ernstig verstoord hormonale balans, wat resulteert in secundaire amenorroe. Dit benadrukt het belang van een evenwichtig voedingspatroon en psychologische ondersteuning.

Chronisch zieken
Patiënten met aandoeningen zoals diabetes type 1, schildklieraandoeningen of polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS) hebben een hoger risico op het ontwikkelen van secundaire amenorroe als bijkomend symptoom.

Symptomen: Minstens zes maanden geen menstruatie

Bij secundaire amenorroe blijft de menstruatie volledig uit. Bijkomende symptomen kunnen variëren en zijn niet altijd aanwezig:

• Acne
• Afscheiding uit de tepel
• Gewichtstoename of gewichtsverlies
• Hoofdpijn
• Stemveranderingen
• Toegenomen haargroei (hirsutisme)
• Vaginale droogheid
• Veranderingen in borstomvang

Bij vermoeden van een hypofysetumor kunnen extra symptomen optreden zoals gezichtsverlies en hoofdpijn.

Alarmsymptomen

Secundaire amenorroe kan gepaard gaan met alarmsymptomen die wijzen op ernstige onderliggende aandoeningen en onmiddellijk medisch ingrijpen vereisen.

Snelle gewichtsveranderingen
Een plotselinge toename of afname in gewicht kan een indicatie zijn van een onderliggende stofwisselingsstoornis, zoals een schildklierprobleem of een eetstoornis.

Abnormale pijn en bloeding
Het optreden van hevige pijn of ongewone bloedingen kan wijzen op structurele afwijkingen of infecties, zoals endometritis of een baarmoedertumor.

Systemische klachten
Symptomen zoals vermoeidheid, haaruitval of galactorroe (melkafscheiding zonder zwangerschap) kunnen duiden op endocriene problemen zoals hyperprolactinemie of hypothyreoïdie.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
De arts zal beginnen met een lichamelijk en gynaecologisch onderzoek om zwangerschap en andere oorzaken van amenorroe te evalueren. Een zwangerschapstest is noodzakelijk. Verder worden vaak de hormoonspiegels gecontroleerd via een bloedonderzoek. Aanvullende onderzoeken kunnen omvatten:

• Een biopsie van de baarmoederbekleding
• Een CT-scan of MRI-scan van het hoofd om tumoren uit te sluiten
• Een echografie van het bekken of een hysterosonografie
• Genetisch onderzoek indien indicatief

Differentiële diagnose
De differentiële diagnose voor amenorroe omvat een breed scala aan mogelijke aandoeningen:

• Afwijkingen in het follikelstimulerend hormoon (FSH)
• Psychologische aandoeningen zoals angststoornissen en anorexia nervosa
• Depressie
• Prolactinoom (goedaardige hypofysetumor)
• Luteïniserend hormoon (LH) tekort
• Adrenogenitaal syndroom
• Iatrogeen Cushing-syndroom (door medicatie veroorzaakte Cushing-syndroom)
• Ovariële insufficiëntie

Behandeling van secundaire amenorroe

De behandeling van secundaire amenorroe hangt af van de onderliggende oorzaak. Algemene benaderingen omvatten:

• Hormoonvervangende therapie voor hormonale onevenwichtigheden.
• Chirurgische ingrepen zoals het verwijderen van cysten, tumoren of littekenweefsel uit de baarmoeder.
• Aanpassing van levensstijl bij obesitas of bij extreem gewichtsverlies, met ondersteuning van een diëtist.
• Stoppen met overmatige fysieke inspanning.

Voedingspatroon en levensstijl bij secundaire amenorroe

Levensstijl en voeding spelen een belangrijke rol in de algemene gezondheid, inclusief de hormonale balans die essentieel is voor een normale menstruatiecyclus.

Het belang van een evenwichtig voedingspatroon
Een evenwichtig voedingspatroon dat rijk is aan voedingsstoffen zoals ijzer, zink en vitamine D kan bijdragen aan een betere hormonale regulatie. Tekorten aan deze stoffen kunnen hormonale schommelingen en menstruatiestoornissen verergeren.

Rol van lichaamsbeweging
Hoewel regelmatige beweging gezond is, kan overmatige lichaamsbeweging een negatieve invloed hebben op de menstruatiecyclus. Dit komt vooral voor bij intensieve sporters. Een evenwichtige aanpak is essentieel om de negatieve effecten op de hormonale balans te vermijden.

Vermijden van schadelijke gewoonten
Roken, overmatig alcoholgebruik en een extreem calorierestrictief voedingspatroon kunnen de symptomen van secundaire amenorroe verergeren. Het verminderen van deze gewoonten kan bijdragen aan het herstel van een gezonde cyclus.

Langetermijnzorg en opvolging bij secundaire amenorroe

Secundaire amenorroe kan langdurige zorg en opvolging vereisen om de onderliggende oorzaken en de algemene gezondheid van de patiënt te waarborgen.

Multidisciplinaire aanpak
Een succesvolle aanpak van secundaire amenorroe vereist vaak samenwerking tussen gynaecologen, endocrinologen en psychologen. Elk aspect van de aandoening moet worden aangepakt om de algehele gezondheid te verbeteren.

Periodieke controle en aanpassing van de behandeling
Regelmatige controles zijn noodzakelijk om te evalueren of behandelingen effectief zijn en of aanpassingen nodig zijn. Dit is vooral belangrijk bij veranderingen in de levensfase, zoals zwangerschap of menopauze.

Zelfmonitoring en preventieve maatregelen
Patiënten kunnen zelf een belangrijke rol spelen in hun zorgtraject door signalen van hormonale onbalans op tijd te herkennen en te bespreken met hun arts. Dit helpt complicaties op lange termijn te voorkomen.

Prognose

De prognose van secundaire amenorroe varieert sterk afhankelijk van de oorzaak, behandelingsmogelijkheden en patiëntkenmerken.

Factoren die de prognose beïnvloeden
De duur van de amenorroe, de leeftijd van de patiënt en de onderliggende aandoening spelen een cruciale rol in de uitkomst. Vroege interventie verbetert doorgaans de vooruitzichten.

Langetermijngevolgen
Onbehandelde secundaire amenorroe kan leiden tot complicaties zoals onvruchtbaarheid, osteoporose en cardiovasculaire problemen. Een multidisciplinaire aanpak helpt deze risico’s te minimaliseren.

Succespercentages van behandelingen
Afhankelijk van de oorzaak zijn behandelingen vaak effectief. Hormoontherapie en voedingsaanpassingen kunnen bijvoorbeeld helpen om de normale menstruatiecyclus te herstellen.

Secundaire amenorroe en vruchtbaarheid

Hoewel secundaire amenorroe vaak gepaard gaat met vruchtbaarheidsproblemen, kan dit afhankelijk van de oorzaak en de behandeling variëren.

Invloed op ovulatie en bevruchting
Patiënten met secundaire amenorroe ovuleren meestal niet, wat bevruchting bemoeilijkt. Door de menstruatiecyclus te reguleren met medische interventies kan de kans op zwangerschap soms worden vergroot.

Psychologische belasting van vruchtbaarheidsproblemen
Vruchtbaarheidsproblemen kunnen voor patiënten een zware emotionele last zijn. Psychologische begeleiding kan helpen om met deze uitdagingen om te gaan, vooral wanneer de behandeling langdurig of ingrijpend is.

Alternatieve mogelijkheden bij vruchtbaarheidsproblemen
Voor patiënten die geen natuurlijke zwangerschap kunnen realiseren, zijn er alternatieve opties zoals adoptie of fertiliteitstechnieken. Een open en realistische benadering helpt om deze mogelijkheden te verkennen.

Sociale en psychologische impact

Secundaire amenorroe kan naast lichamelijke gevolgen ook aanzienlijke sociale en psychologische effecten hebben. Het ontbreken van een regelmatige menstruatie kan emotionele stress veroorzaken en invloed hebben op de kwaliteit van leven.

Emotionele reacties en copingstrategieën
Patiënten met secundaire amenorroe kunnen gevoelens van onzekerheid, frustratie of verdriet ervaren. Deze emoties worden vaak versterkt door onduidelijkheid over de oorzaak of het verloop van de aandoening. Psychotherapie of andere vormen van emotionele ondersteuning kunnen helpen bij het omgaan met deze gevoelens.

Invloed op relaties en sociale interacties
De impact van secundaire amenorroe op relaties kan variëren. Bijvoorbeeld bij patiënten met een kinderwens kan het een gevoel van onbegrip of frustratie in partnerrelaties veroorzaken. Open communicatie en eventueel therapie kunnen helpen om deze uitdagingen te overwinnen.

Stressmanagement en zelfzorg
Het effectief omgaan met stress kan helpen om de psychologische belasting van secundaire amenorroe te verminderen. Technieken zoals mindfulness, meditatie of lichamelijke activiteit kunnen bijdragen aan een betere emotionele balans.

Complicaties van secundaire amenorroe

Secundaire amenorroe kan leiden tot diverse complicaties, zoals:

• Onvruchtbaarheid als gevolg van hormonale onevenwichtigheden
• Schildklieraandoeningen door langdurige hormonale verstoringen
• Eetstoornissen zoals anorexia nervosa kunnen verergeren door amenorroe
• Osteoporose door langdurige oestrogeen tekorten
• Psychologische impact, zoals angst en depressie door menstruatiestoornissen

Preventie van secundaire amenorroe

Preventie van secundaire amenorroe richt zich op het verminderen van risicofactoren en het bevorderen van een gezonde levensstijl.

Balans tussen voeding en beweging
Een evenwichtig voedingspatroon gecombineerd met matige lichaamsbeweging helpt om hormonale balans te behouden. Overmatige fysieke belasting en calorierestrictie moeten worden vermeden.

Regelmatige medische opvolging
Voor patiënten met bekende risicofactoren, zoals PCOS of schildklieraandoeningen, is regelmatige medische controle essentieel om hormonale verstoringen tijdig te identificeren.

Educatie en bewustwording
Het informeren van patiënten over de symptomen en risicofactoren van secundaire amenorroe kan hen aanmoedigen om tijdig medische hulp te zoeken, wat de prognose aanzienlijk kan verbeteren.

Lees verder

• Menopauze: Einde van de menstruatieperiode (overgang)
• Onregelmatige menstruatie (maandstonden): Oorzaken
• Primaire amenorroe: Nog geen menstruatie als zestienjarige
• Afwezige menstruatie: Oorzaken van gemiste maandstonden