Hirsutisme: Overtollige lichaamsbeharing bij vrouwen

Hirsutisme verwijst naar het mannelijke patroon van de haargroei dat aanwezig is bij vrouwen. De overtollige lichaamsbeharing bij de vrouw resulteert in grote hoeveelheden donker, natuurlijk haar op delen van het lichaam waar mannen meestal haargroei hebben, zoals onder andere op het gezicht, de borst en de rug. Dit symptoom is soms genetisch bepaald, maar ook enkele aandoeningen en medicijnen evenals zwaarlijvigheid veroorzaken mogelijk de overtollige haren bij de vrouw. Een combinatie van zelfzorg en medische therapieën biedt een behandeling voor veel vrouwen met hirsutisme. Hoewel dit symptoom vaak voorkomt, kampen toch wel wat vrouwen met psychische problemen als gevolg van de overtollige lichaamsbeharing.

• Epidemiologie hirsutisme
• Oorzaken: Genetische aanleg, hormonen, medicijnen en obesitas
• Risicofactoren
• Symptomen: Mannelijke haargroei op borst, gezicht en rug
• Risicofactoren
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling overtollige lichaamsbeharing bij vrouwen
• Prognose
• Complicaties
• Preventie
• Hypertrichose

Epidemiologie hirsutisme

De omvang van de normale haargroei varieert tussen personen, families en rassen. Bij bepaalde rassen is wel meer haargroei aanwezig, zoals bij vrouwen van Mediterrane en Aziatische afkomst. Zij hebben meer aanleg voor een mannelijk type van haargroei dan Noord-Europese vrouwen. Dit is niet te wijten aan overmatige androgenen (mannelijke geslachtshormonen) maar is een genetisch bepaalde veranderde gevoeligheid voor deze androgenen. Ongeveer 5-10% van de bevolking lijdt aan hirsutisme. De leeftijd van het begin van hirsutisme is afhankelijk van de oorzaak. De meeste vormen van hirsutisme zijn echter duidelijk rond de puberteit.

Oorzaken: Genetische aanleg, hormonen, medicijnen en obesitas

Hirsutisme is bij sommige patiënten genetisch bepaald. Andere vrouwen kampen met hormonale aandoeningen. Sommige medicijnen vormen tevens een risicofactor voor hirsutisme. Tot slot vormt obesitas een risicofactor.

Genetische aanleg

Soms is hirsutisme familiaal bepaald. Heeft de moeder of de zus bijvoorbeeld ook een overtollige lichaamsbeharing, dan heeft de patiënte meer kans om dit eveneens te krijgen. Hirsutisme komt ook vaker voor bij mensen uit het Midden-Oosten, Zuid-Azië, en de Middellandse Zee.

Hormonen

Vaak heeft de vrouw een hoog niveau van mannelijke hormonen (androgenen). Vrouwen maken deze hormonen aan, maar wanneer een overmatige productie ontstaat van androgenen, veroorzaken ze naast hirsutisme ook nog acne, een diepe stem en kleine borsten. Hoge niveaus van mannelijke hormonen en hirsutisme komen vaak voor bij vrouwen die lijden aan diverse aandoeningen. Het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS: hormonale onevenwichtigheden) is de meest voorkomende oorzaak van hirsutisme bij die ongeveer één op vijf vrouwen wereldwijd treft. De patiënte heeft hierbij meerdere kleine cysten in de eierstokken en de eierstokken (en in mindere mate de bijnieren) produceren tevens overtollig veel androgeen. Meer zeldzame en ernstige endocriene oorzaken van hirsutisme en virilisatie (ontstaan van mannelijke kenmerken bij een vrouw) omvatten het adrenogenitaal syndroom (mannelijke kenmerken bij meisjes), het Cushing-syndroom (te veel cortisol in lichaam met symptomen aan huid, spieren en botten), acromegalie (overproductie van groeihormoon door een hypofysetumor) en viriliserende tumoren van de eierstok en de bijnier, zoals een bijnierschorscarcinoom (verhoogde afscheiding van hormonen).

Medicijnen
Naast diverse aandoeningen, veroorzaken soms ook medicijnen de overtollige lichaamsbeharing bij de vrouw, want deze passen de hormoonspiegels in het lichaam aan. Dit gebeurt bij bijvoorbeeld:

• een geneesmiddel (Danocrine, Danazol) dat helpt bij de behandeling van endometriose (cellen van baarmoederslijmvlies in andere lichaamsdelen met pijn rond menstruatie bij vrouw)
• geneesmiddelen die de haargroei stimuleren zoals Rogaine (minoxidil)
• geneesmiddelen die hormonen bevatten, zoals anabole steroïden
• geneesmiddelen tegen de behandeling van een depressie (antidepressiva), meer bepaald Fluoxetine (Prozac)
• systemische corticosteroïden (krachtige, ontstekingsremmende medicijnen)

Obesitas

Zwaarlijvigheid verhoogt en de androgeenproductie wat hirsutisme verergert.

Risicofactoren

Familiegeschiedenis van hirsutisme of hormonale aandoeningen zoals PCOS kan het risico verhogen. Vrouwen met obesitas lopen ook een hoger risico omdat vetweefsel extra androgenen kan produceren. Het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals corticosteroïden of hormonale therapieën, verhoogt eveneens de kans op het ontwikkelen van hirsutisme.

Symptomen: Mannelijke haargroei op borst, gezicht en rug

Overtollige haargroei

Vrouwen ontwikkelen hirsutisme op plaatsen waar de haargroei normaal alleen voorkomt bij mannen, met name op de het gezicht (de bovenlip, de kin), de nek, de borst, de buik, de onderrug, het zitvlak en de dijen. Het haar is vaak donker en grof en stijf. Dit is in tegenstelling van het lichte, fijne en 'perzikzachte' haar dat normaalgezien het merendeel van het lichaam bedekt.

Bijkomende symptomen

Bij te hoge androgeenniveaus verschijnt de patiënte niet enkel met hirsutisme, maar ontwikkelt ze ook nog bijkomende tekenen in de loop van de tijd. Het ontstaan van de mannelijke kenmerken is in medische termen gekend als 'virilisatie'. Tekenen van virilisatie omvatten

• acne (huidaandoening met ontsteking van de talgklieren)
• een diepere stem
• een onregelmatige of geen menstruatie
• een toegenomen spiermassa
• een vergroting van de clitoris
• een verminderde borstgrootte
• een vette huid
• kaalheid

Risicofactoren

Familiegeschiedenis van hirsutisme of hormonale aandoeningen zoals PCOS kan het risico verhogen. Vrouwen met obesitas lopen ook een hoger risico omdat vetweefsel extra androgenen kan produceren. Het gebruik van bepaalde medicijnen, zoals corticosteroïden of hormonale therapieën, verhoogt eveneens de kans op het ontwikkelen van hirsutisme.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk en diagnostisch onderzoek
Als mannelijke kenmerken zoals een diepe stem, een vergroting van de clitorus (clitoromegalie), dysmenorroe (menstruatiekrampen) en acne aanwezig zijn, is een volledig endocrien onderzoek vereist. De overtollige lichaamsbeharing valt verder klinisch meteen te identificeren, maar vaak zijn toch meerdere onderzoeken nodig en dit vooral om andere aandoeningen uit te sluiten. Een bloedonderzoek geeft de arts een idee over de hormoonniveaus in het bloed. Soms zijn beeldvormende onderzoeken ook nodig om cysten (abnormaal gevormde blaasvormige holten in lichaam) en tumoren uit te sluiten, zoals een echografie en CT-scan van de eierstokken en de bijnieren. Om een tumor op te sporen, betast de arts mogelijk ook de buik en voert hij een gynaecologisch onderzoek uit.

Differentiële diagnose

Volgende ziekten bootsen het klinisch beeld na van hirsutisme, en daarom moet de arts deze eerst zien uit te sluiten via verder onderzoek:

• androgeen-afscheidende adrenale tumoren
• androgeen-afscheidende eierstoktumoren
• exogene androgenen
• het adrenogenitaal syndroom
• het iatrogeen Cushing-syndroom
• het polycysteus ovarium syndroom
• idiopathische hirsutisme

Behandeling overtollige lichaamsbeharing bij vrouwen

De behandeling van hirsutisme bestaat uit fysische methoden, zoals het scheren, bleken, waxen, laseren van de overtollige haren, of uit elektrolyse of foto-epilatie. Antiandrogeen therapie is voor sommige patiënten eveneens nuttig. Veroorzaken verder medicijnen deze overtollige lichaamsbeharing, dan overlegt de patiënte met de arts of andere medicatie of het stopzetten van de geneesmiddelen een mogelijkheid is. Bij obese patiënten is voorts gewichtsverlies aanbevolen. Heeft de patiënte tot slot een andere ziekte, dan behandelt de arts de onderliggende aandoening, hetgeen in sommige gevallen ook een vermindering of verdwijning van hirsutisme oplevert.

Prognose

De prognose voor vrouwen met hirsutisme hangt af van de onderliggende oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. Bij vrouwen met PCOS kan langdurige behandeling nodig zijn om de symptomen onder controle te houden, maar de aandoening is meestal niet levensbedreigend.

Complicaties

Hirsutisme kan psychologische gevolgen hebben, zoals een laag zelfbeeld, angst en een depressie. Bij onderliggende endocriene aandoeningen kunnen er andere complicaties optreden, zoals onvruchtbaarheid of metabool syndroom.

Preventie

Er is geen specifieke manier om hirsutisme te voorkomen, maar het handhaven van een gezond lichaamsgewicht en het vermijden van medicatie die androgenen verhoogt, kan helpen om het risico te verminderen. Vroege diagnose en behandeling van aandoeningen zoals PCOS kunnen verdere complicaties voorkomen.

Hypertrichose

Hypertrichose (hypertrichosis) verwijst naar de toestand van overmatige haargroei op elke plaats op het lichaam, en komt bij beide geslachten. Deze overmatige haargroei komt vaker voor bij enkele aandoeningen, zoals anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen), porfyria cutanea tarda en onderliggende maligniteit. Dit is het gevolg van het gebruik van bepaalde geneesmiddelen (bijvoorbeeld ciclosporine, minoxidil, fenytoïne en diazoxide).

Lees verder

• Hypertrichose: Beharingsaandoening met overmatige haargroei