Onregelmatige menstruatie (maandstonden): Oorzaken

De menstruatiecyclus wordt geteld vanaf de eerste dag van de laatste menstruatie tot het begin van de volgende menstruatie. De normale lengte van de menstruatiecyclus van een vrouw bedraagt 28 dagen, maar dit verschilt wel per vrouw. De menstruatie is onregelmatig als deze langer is dan 35 dagen, als de vrouw meer of minder bloed dan normaal verliest of als de duur tussen en ook van de menstruatie varieert. Een onregelmatige menstruatie kent veel milde oorzaken, zoals hormonale onevenwichtigheden of het geven van borstvoeding. Ook zijn enkele ernstige oorzaken bekend voor de onregelmatige menstruatieperiode, zoals bepaalde vormen van kanker. De arts achterhaalt de exacte oorzaak en helpt de cyclus weer op het goede spoor te krijgen. Het eten van een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging en het vermijden van stress zijn andere nuttige adviezen om de menstruatieperiode te normaliseren.

• Epidemiologie
• Prevalentie bij leeftijdsgroepen
• Regionale variaties
• Mechanisme
• Hormonale dysregulatie
• Problemen met de hypothalamus en hypofyse
• Oorzaken
• Baarmoederhals- en endometriumkanker
• Endometriose
• Gewicht
• Hormonale onevenwichtigheden
• Medicijnen
• Overmatige lichaamsbeweging
• Schildklierproblemen
• Stress
• Vleesbomen in de baarmoeder
• Hormonale verstoringen
• Levensstijl en omgevingsfactoren
• Chronische ziekten
• Risicogroepen
• Adolescenten
• Vrouwen met PCOS
• Vrouwen in de perimenopauze
• Geassocieerde symptomen
• Veranderingen in de menstruatiecyclus
• Hormonale symptomen
• Pijnlijke menstruaties
• Overmatige haargroei of acne
• Vruchtbaarheidsproblemen en moeilijkheden bij zwangerschap
• Gewichtstoename of moeite met gewichtsbeheersing
• Veranderingen in de vruchtbaarheid
• Alarmsymptomen
• Aanhoudende onregelmatigheid
• Bloedingsstoornissen
• Verlies van vruchtbaarheid
• Diagnose en onderzoeken
• Vraaggesprek
• Diagnostisch onderzoek
• Behandeling van onregelmatige maandstonden
• Prognose
• Behandeling en herstel
• Langdurige effecten
• Complicaties
• Preventie
• Gezonde levensstijl
• Vroegtijdige diagnose en behandeling
• Regulering van hormonale balans

Epidemiologie

Onregelmatige menstruatie, ook wel menstruele irregulariteit genoemd, komt veel voor bij vrouwen in verschillende levensfasen, vooral tijdens de adolescentie en de peri-menopauze. De prevalentie varieert afhankelijk van leeftijd, hormonale status, en onderliggende gezondheidsomstandigheden. Ongeveer 10-15% van de vrouwen ervaart in de vruchtbare leeftijd onregelmatige menstruatie, en het komt vaker voor bij vrouwen met een geschiedenis van polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS), hypothyreoïdie, of andere hormonale verstoringen. Bij vrouwen in de perimenopauze is het ook gebruikelijk door de fluctuerende hormoonspiegels. Factoren zoals overgewicht, stress, en fysieke inspanning kunnen de frequentie en duur van onregelmatige menstruatiecyclus beïnvloeden.

Prevalentie bij leeftijdsgroepen

Onregelmatige menstruatie komt het vaakst voor bij jongere meisjes die net beginnen met menstrueren en bij vrouwen die zich in de perimenopauze bevinden. Bij adolescenten is het gebruikelijk om de eerste paar jaar van de menstruatiecyclus onregelmatigheden te ervaren door het rijpen van het hormonale systeem. Bij vrouwen boven de 40 jaar, in de perimenopauze, kunnen hormonale schommelingen leiden tot onregelmatigheden in de menstruatie. De prevalentie neemt af bij vrouwen die de menopauze bereiken.

Regionale variaties

Hoewel onregelmatige menstruatie wereldwijd voorkomt, kunnen regionale en culturele factoren de prevalentie beïnvloeden. In sommige ontwikkelingslanden kunnen onvoldoende toegang tot gezondheidszorg en voedingstekorten bijdragen aan hormonale onbalans, wat kan leiden tot onregelmatige menstruatie.

Mechanisme

Onregelmatige menstruatie kan veroorzaakt worden door een breed scala aan fysiologische en pathologische mechanismen. Meestal heeft het te maken met een verstoring van de hormonale balans die de menstruatiecyclus reguleert, maar het kan ook te maken hebben met andere gezondheidsomstandigheden.

Hormonale dysregulatie

De belangrijkste mechanismen die leiden tot onregelmatige menstruatie zijn hormonale dysregulatie, vaak in de vorm van een onbalans tussen oestrogeen, progesteron en luteïniserend hormoon (LH). Bij vrouwen met PCOS bijvoorbeeld, is er een verhoogde productie van mannelijke hormonen (androgenen), wat de menstruatiecyclus verstoort en leidt tot onregelmatige of gemiste menstruaties.

Problemen met de hypothalamus en hypofyse

De hypothalamus en hypofyse spelen een centrale rol in het reguleren van de menstruatiecyclus door de afgifte van hormonen die de eierstokken aansteken om eieren te produceren. Storingen in deze systemen kunnen leiden tot anovulatie (het niet vrijkomen van een ei), wat resulteert in onregelmatige of afwezige menstruaties.

Oorzaken

Onregelmatige menstruatie kan worden veroorzaakt door een verscheidenheid aan factoren. Hormonale disbalans is een veelvoorkomende oorzaak, vaak gerelateerd aan aandoeningen zoals polycysteus ovarium syndroom (PCOS) of schildklierstoornissen. Stress, drastische veranderingen in gewicht, en intense fysieke activiteit kunnen ook bijdragen aan onregelmatigheden in de menstruatiecyclus. Bij adolescenten kunnen de eerste paar jaren van menstruatie gekenmerkt worden door onregelmatigheden als gevolg van hormonale rijping.

Baarmoederhals- en endometriumkanker

Baarmoederhalskanker en endometriumkanker veroorzaken soms veranderingen in de menstruatiecyclus. Daarnaast kampen vrouwen makkelijker met vaginale bloedingen tussen de maandstonden of anders krijgen ze te maken met zware menstruatieperioden. Bloedingen tijdens of na geslachtsgemeenschap en een abnormale vaginale afscheiding zijn andere tekenen van deze kankers.

Endometriose

Endometriose treft tien procent van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Bij de aandoening groeit het weefsel dat zich normaal langs de baarmoeder bevindt, buiten de baarmoeder. Endometriose veroorzaakt zeer pijnlijke, slopende menstruatiekrampen. Endometriose veroorzaakt ook hevige bloedingen, een verlengde menstruatie en bloedingen tussen menstruaties.

Andere symptomen kunnen zijn:

• een pijnlijke stoelgang
• pijn in het spijsverteringskanaal
• pijn tijdens en na de geslachtsgemeenschap
• vrouwelijke onvruchtbaarheid

Een verkennende ingreep diagnosticeert endometriose. Een behandeling bestaat niet voor de ziekte anno oktober 2020, maar medicatie of hormoontherapie verlichten de klachten.

Gewicht

Extreem gewichtsverlies en eetstoornissen
Een overmatig of snel gewichtsverlies zorgt voor een gestopte menstruatie. Het niet eten van voldoende calorieën verstoort namelijk de productie van de hormonen die nodig zijn voor de ovulatie (eisprong). Een vrouw is te mager wanneer de body mass index minder is dan 18,5. Naast de gestopte maandstonden ervaart een vrouw vermoeidheid, hoofdpijn en haaruitval. Bij ondergewicht, een snel en onverklaarbaar gewichtsverlies of een eetstoornis is medisch advies nodig.

Overgewicht
Overgewicht veroorzaakt een onregelmatige menstruatie bij een aantal vrouwen. Overgewicht tast namelijk het hormoon- en insulineniveau aan, wat interfereert met de menstruatiecyclus. Een snelle gewichtstoename veroorzaakt eveneens een onregelmatige menstruatie. Een gewichtstoename en onregelmatige menstruatie zijn veelvoorkomende symptomen van het polycysteus ovariumsyndroom en hypothyreoïdie (te traag werkende schildklier).

Hormonale onevenwichtigheden

Borstvoeding
Prolactine is een hormoon dat verantwoordelijk is voor de productie van moedermelk. Prolactine onderdrukt de voortplantingshormonen wat resulteert in zeer lichte menstruaties of helemaal geen menstruatie bij het geven van borstvoeding. De menstruatie keert terug nadat de vrouw gestopt is met het geven van moedermelk.

Hormonale anticonceptie
Hormonale anticonceptiepillen en hormoonbevattende intra-uteriene apparaten (IUD's) (spiraaltjes) veroorzaken mogelijk onregelmatige bloedingen. Contraceptiva veroorzaken mogelijk spotting tussen de menstruatieperiodes en resulteren in veel lichtere maandstonden. Een spiraaltje veroorzaakt mogelijk hevig bloedverlies.

Perimenopauze
De perimenopauze is de overgangsfase voordat de menopauze start. Het begint meestal in het vierde decennium maar sommige vrouwen kampen hier al eerder mee. De symptomen houden gewoonlijk vier tot acht jaar en starten met veranderingen in de menstruatiecyclus. Fluctuerende oestrogeenspiegels gedurende deze tijd maken de menstruatiecycli korter of langer.

Andere symptomen van perimenopauze omvatten:

• nachtzweten
• opvliegers
• slaapproblemen
• stemmingswisselingen
• vaginale droogheid

Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)
Onregelmatige menstruatieperiodes komen vaak voor bij het PCOS. Vrouwen met PCOS hebben mogelijk gemiste maandstonden en hevige bloedingen wanneer de menstruatie wel optreedt.

Andere symptomen zijn:

• een gewichtstoename
• mannelijke kaalheid
• obesitas
• onvruchtbaarheid
• overtollig gezichts- en lichaamshaar

Zwangerschap
Een vroege zwangerschap veroorzaakt een gemiste menstruatieperiode of spotting. Andere symptomen van een vroege zwangerschap zijn:

• een overgevoeligheid voor geuren (hyperosmie)
• misselijkheid
• ochtendmisselijkheid
• tintelingen of gevoeligheid van de borsten
• vermoeidheid

Bij een gemiste menstruatie of veranderingen in de maandstonden na de seks, is een zwangerschapstest aanbevolen. Zwangere vrouwen die scherpe, stekende pijn in het bekkengebied of de buik hebben die langer dan enkele minuten aanhoudt, raadplegen onmiddellijk de arts om een buitenbaarmoederlijke zwangerschap of miskraam uit te sluiten.

Medicijnen

Bepaalde medicijnen verstoren de menstruatiecyclus verstoren, waaronder:

• antidepressiva
• aspirine en ibuprofen
• bloedverdunners
• chemotherapie
• hormoonvervangingstherapie
• medicijnen tegen epilepsie
• schildkliermedicijnen

De arts zet eventueel nieuwe medicijnen in.

Overmatige lichaamsbeweging

Intense of overmatige lichaamsbeweging verstoort de hormonen die verantwoordelijk zijn voor de menstruatie. Vrouwelijke atleten en vrouwen die deelnemen aan intensieve training en fysieke activiteiten, zoals balletdansers, ontwikkelen vaak amenorroe (gemiste of gestopte menstruatie). Door minder lichaamsbeweging uit te voeren en meer calorieën in te nemen, herstelt de menstruatiecyclus zich.

Schildklierproblemen

Bijna de helft van de vrouwen met onregelmatige menstruatie heeft ook schildklieraandoeningen. Hypothyreoïdie (een te trage schildklier) veroorzaakt langere, zwaardere menstruaties en meer krampen. Vermoeidheid, gevoeligheid voor een verkoudheid en een gewichtstoename komen hierbij ook voor. Hyperthyreoïdie (overmatig actieve schildklier) veroorzaakt kortere, lichtere menstruatieperiodes. Plotseling gewichtsverlies, angst en nervositeit en hartkloppingen (palpitaties) komen hierbij ook tot uiting. Een kropgezwel aan de nekbasis is een ander veel voorkomend teken van een schildklieraandoening.

Stress

Stress hindert vaak de menstruatiecyclus door tijdelijk te interfereren met het hersengebied dat verantwoordelijk is voor de hormonen die de menstruatiecyclus regelen. De menstruatie normaliseert nadat de stress is afgenomen. Yoga, meditatie, diepe ademhaling en minder werken zijn enkele stressverlichtende behandelingen.

Vleesbomen in de baarmoeder

Vleesbomen zijn spiergezwellen die zich ontwikkelen in de baarmoederwand. De meeste kleine tot erg grote vleesbomen zijn goedaardig. Vrouwen met vleesbomen kampen met een pijnlijke en zware menstruatie die zwaar genoeg is om bloedarmoede (anemie) te veroorzaken. Andere symptomen zijn bekkenpijn of druk in het bekkengebied, lage rugpijn, pijn in de benen (beenpijn) en pijn tijdens de geslachtsgemeenschap. De meeste vleesbomen zijn goed te behandelen met vrij verkrijgbare pijnstillers en een ijzersupplement bij bloedarmoede door ijzertekort (ferriprieve anemie).

Verschillende factoren kunnen het risico op het ontwikkelen van onregelmatige menstruatie verhogen. Deze factoren kunnen variëren van genetische aanleg tot omgevingsinvloeden.

Hormonale verstoringen

Verstoring van het hormonale evenwicht, zoals bij PCOS, schildklierdisfunctie, of hyperprolactinemie, kan leiden tot onregelmatige menstruatie. Dit is een van de meest voorkomende risicofactoren bij jonge vrouwen.

Levensstijl en omgevingsfactoren

Stress, overmatige lichaamsbeweging, snel gewichtsverlies of -toename en eetstoornissen kunnen allemaal bijdragen aan onregelmatige menstruatie door invloed uit te oefenen op de hormoonproductie.

Chronische ziekten

Chronische aandoeningen zoals diabetes, celiac disease, en schildklieraandoeningen kunnen ook het risico op onregelmatige menstruatie verhogen. Het is essentieel om dergelijke ziekten onder controle te houden om menstruele gezondheid te ondersteunen.

Risicogroepen

Bepaalde groepen vrouwen lopen een verhoogd risico op onregelmatige menstruatie. Dit kan te maken hebben met genetische factoren, onderliggende medische aandoeningen of levensstijlkeuzes.

Adolescenten

Adolescenten die hun eerste menstruatiecyclus beginnen, ervaren vaak onregelmatigheden in de eerste jaren van hun menstruatie. Dit komt doordat hun hormonale systemen nog niet volledig gerijpt zijn, wat leidt tot onregelmatige menstruatie.

Vrouwen met PCOS

Vrouwen met polycysteus-ovariumsyndroom hebben vaak onregelmatige menstruatie als gevolg van hormonale onbalans, wat hen tot een risicogroep maakt voor dit symptoom.

Vrouwen in de perimenopauze

Vrouwen in de perimenopauze, de overgangsperiode naar de menopauze, ervaren vaak onregelmatige menstruatie als gevolg van fluctuerende hormoonspiegels, met name oestrogeen en progesteron.

Geassocieerde symptomen

Onregelmatige menstruatie kan gepaard gaan met een breed scala aan geassocieerde symptomen, afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Deze symptomen kunnen variëren van milde ongemakken tot ernstigere gezondheidsproblemen die medische aandacht vereisen.

Veranderingen in de menstruatiecyclus

Vrouwen met onregelmatige menstruatie kunnen variaties ervaren in de duur en frequentie van hun menstruaties. Sommige vrouwen hebben langere of kortere cycli dan normaal, terwijl anderen juist menstruaties kunnen missen. Bij sommige vrouwen kunnen de menstruaties onregelmatig zijn, maar in andere gevallen kunnen ze zeer hevig of juist erg licht zijn.

Hormonale symptomen

Onregelmatige menstruatie kan gepaard gaan met symptomen van hormonale disbalans, zoals opvliegers, nachtelijk zweten, stemmingswisselingen, en vermoeidheid. Deze symptomen komen vaak voor bij vrouwen in de perimenopauze, maar kunnen ook optreden bij vrouwen met aandoeningen zoals polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS).

Pijnlijke menstruaties

Pijnlijke menstruaties, of dysmenorroe, kunnen optreden bij vrouwen met onregelmatige menstruatie. Deze pijn kan variëren van mild ongemak tot ernstige buikpijn en rugklachten. Het kan verband houden met onderliggende aandoeningen zoals endometriose of vleesbomen, die vaak geassocieerd worden met onregelmatige menstruatie.

Overmatige haargroei of acne

Bij vrouwen met hormonale aandoeningen zoals PCOS kunnen onregelmatige menstruaties gepaard gaan met overmatige haargroei (hirsutisme), vooral op de bovenlip, kin, buik of borst. Acne en een vette huid kunnen ook optreden door verhoogde androgenen (mannelijke hormonen), wat vaak het geval is bij deze aandoeningen.

Vruchtbaarheidsproblemen en moeilijkheden bij zwangerschap

Vrouwen met onregelmatige menstruatie kunnen moeite hebben om zwanger te raken. Dit kan komen doordat er geen regelmatige ovulatie is, wat de kans op conceptie vermindert. Dit is een veelvoorkomend symptoom bij vrouwen met PCOS, waar anovulatie (het niet vrijlaten van een ei) vaak voorkomt.

Gewichtstoename of moeite met gewichtsbeheersing

Onregelmatige menstruatie kan gepaard gaan met gewichtstoename of moeite om gewicht te verliezen, vooral bij aandoeningen zoals PCOS, waar insulineresistentie vaak voorkomt. Deze hormonale onbalans kan de vetverdeling in het lichaam beïnvloeden en leiden tot overgewicht.

Veranderingen in de vruchtbaarheid

Veranderingen in de vruchtbaarheid kunnen ook een geassocieerd symptoom zijn van onregelmatige menstruatie. Bij vrouwen die moeite hebben om zwanger te raken door hormonale onbalans, kan onregelmatige menstruatie een aanwijzing zijn voor onderliggende vruchtbaarheidsproblemen. In sommige gevallen kan er behoefte zijn aan vruchtbaarheidsbehandelingen om de ovulatie te stimuleren.

Alarmsymptomen

Hoewel onregelmatige menstruatie vaak een onschuldig probleem is, kunnen er gevallen zijn waarin het een symptoom is van een ernstigere onderliggende aandoening. Het herkennen van alarmsymptomen is essentieel voor tijdige diagnose en behandeling.

Aanhoudende onregelmatigheid

Als menstruaties onregelmatig blijven over een langere periode zonder tekenen van verbetering, kan dit duiden op een onderliggende hormonale aandoening of andere medische problemen die aandacht vereisen.

Bloedingsstoornissen

Ernstige of langdurige bloedingen tussen de menstruaties door kunnen wijzen op problemen zoals endometriose, myomen, of een schildklieraandoening. Het is belangrijk dat vrouwen deze symptomen melden aan hun arts voor verder onderzoek.

Verlies van vruchtbaarheid

Vrouwen die moeilijkheden ervaren met zwangerschap als gevolg van onregelmatige menstruatie moeten medische hulp inroepen, omdat dit kan wijzen op een vruchtbaarheidsprobleem, zoals anovulatie.

Diagnose en onderzoeken

Vraaggesprek

De arts bevraagt de vrouw over de medische geschiedenis en hij wil weten:

• hoe de seksuele geschiedenis is
• hoeveel fysieke inspanning de vrouw uitvoert
• of eventuele wijzigingen in het gewicht zijn opgetreden
• of stress of emotionele problemen aanwezig zijn

Diagnostisch onderzoek

De arts zet medische testen in om de oorzaak van de onregelmatige maandstonden vast te stellen:

• een bekken- en transvaginale echografie
• een bloedonderzoek
• een CT-scan
• een echografie van de buik
• een gynaecologisch onderzoek
• een MRI-scan

Behandeling van onregelmatige maandstonden

De behandeling hangt af van de oorzaak van de onregelmatige menstruatie. De arts behandelt de eventuele onderliggende aandoening en schrijft mogelijk één of meer van volgende behandelingen voor:

• gewichtsverlies of gewichtstoename
• hormonale spiraaltjes
• lichaamsbeweging
• metformine
• orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva
• schildkliermedicatie
• vitamine D-supplementen

Prognose

De prognose voor vrouwen met onregelmatige menstruatie is afhankelijk van de onderliggende oorzaak en de behandeling. In veel gevallen kunnen hormonale onregelmatigheden effectief worden behandeld met medicatie, veranderingen in levensstijl, of andere therapieën.

Behandeling en herstel

Met de juiste behandeling kunnen vrouwen met onregelmatige menstruatie hun normale cyclus vaak herstellen. Hormonale behandelingen, zoals de pil of progesteron, worden vaak voorgeschreven om de menstruatiecyclus te reguleren.

Langdurige effecten

Bij vrouwen die onregelmatige menstruatie ervaren door een onderliggende aandoening zoals PCOS, kan het moeilijker zijn om zwanger te worden. De prognose op lange termijn hangt af van de aanpak van de onderliggende oorzaak en het succes van behandelingen.

Complicaties

Complicaties van onregelmatige menstruatie kunnen variëren afhankelijk van de oorzaak. Bij ernstige hormonale aandoeningen kunnen er risico's zijn voor vruchtbaarheid. Langdurige onregelmatigheden zonder behandeling kunnen ook leiden tot andere gezondheidsproblemen zoals endometriose of diabetes.

Preventie

Er zijn verschillende manieren om het risico op onregelmatige menstruatie te verminderen, hoewel sommige factoren, zoals genetica, niet te beïnvloeden zijn. Preventie richt zich voornamelijk op het bevorderen van een gezond lichaam en het reguleren van hormonale systemen.

Gezonde levensstijl

Het handhaven van een gezond gewicht en het vermijden van overmatige stress kan helpen om hormonale schommelingen te verminderen die bijdragen aan onregelmatige menstruatie. Regelmatige lichaamsbeweging en een evenwichtig voedingspatroon ondersteunen hormonale gezondheid.

Vroegtijdige diagnose en behandeling

Vroegtijdige diagnose en behandeling van onderliggende aandoeningen, zoals schildklieraandoeningen of PCOS, kunnen helpen bij het voorkomen van ernstige menstruatieproblemen op de lange termijn.

Regulering van hormonale balans

Het reguleren van de hormonale balans door middel van medicatie kan helpen om menstruatieproblemen te voorkomen en een regelmatige menstruatiecyclus te behouden.

Lees verder

• Hormonale onbalans: Oorzaken van hormonale schommelingen
• Menstruele pijn: Krampen en andere symptomen bij menstruatie
• Secundaire amenorroe: Minstens zes maanden geen menstruatie
• Maandverband: Soorten maandverbanden tijdens menstruatie
• Afwezige menstruatie: Oorzaken van gemiste maandstonden