Afwezige menstruatie: Oorzaken van gemiste maandstonden

Sommige meisjes en vrouwen lijden aan amenorroe (amenorree), de medische term voor een afwezige menstruatie. Deze is primair als een vrouw voor zestienjarige leeftijd nog niet gemenstrueerd heeft. Soms liggen ook andere oorzaken aan de basis van de afwezige menstruatiebloedingen en dan is sprake van secundaire amenorroe. Enkele aandoeningen maar ook omgevingsfactoren zijn gekoppeld aan een gemiste menstruatie. De meeste oorzaken van een afwezige menstruatie zijn te behandelen waardoor vrouwen (weer) regelmatige maandstonden krijgen.

• Wat is een menstruatiebloeding?
• Vormen van afwezigheid van maandstonden
• Primaire amenorroe
• Secundaire amenorroe
• Epidemiologie
• Oorzaken van gemiste menstruaties bij vrouw
• Aandoeningen en gemiste menstruatiecyclus
• Baarmoederlittekens
• Eetstoornissen
• Geen voortplantingsorganen
• Genitale kanaaldefecten
• Polycysteus ovariumsyndroom
• Problemen met de hypofyse
• Radiotherapie
• Schildklieraandoening
• Stress
• Turner-syndroom
• Voedingstekorten
• Voortijdige slechte functie van eierstokken
• Omgevingsfactoren en afwezige menstruatieperioden
• Anticonceptie
• Laag lichaamsgewicht
• Medicijnen voor geestelijke gezondheid
• Overmatige gewichtstoename
• Overmatige lichaamsbeweging
• Risicofactoren
• Symptomen geassocieerd met afwezigheid van maandstonden
• Alarmsymptomen bij gestopte menstruatiebloedingen
• Diagnose en onderzoeken
• Prognose
• Complicaties van gemiste menstruatiecycli
• Preventie

Wat is een menstruatiebloeding?

Tijdens de menstruatiecyclus zorgen hormonen er voor dat een eierstok een eicel produceert en vrij kan geven. De eierstok geeft ook de hormonen oestrogeen en progesteron af. Oestrogeen zorgt er vooral voor dat de baarmoederwand verdikt, terwijl progesteron de baarmoeder voorbereidt voor de implantatie van een eicel. Heeft sperma geen eicel bevrucht, dan treedt er geen zwangerschap op en lost het eicel op. De oestrogeen- en progesteronspiegels nemen af en de baarmoederwand valt weg. Het verlaat het lichaam door de vagina en geeft de vrouw een menstruatiebloeding.

Vormen van afwezigheid van maandstonden

Primaire amenorroe

Als een vrouw de leeftijd van zestien jaar bereikt heeft zonder enige menstruatie, is sprake van primaire amenorroe. Primaire amenorroe is vaak te wijten aan de late puberteit. Na verloop van tijd komt de menstruatiecyclus echter vaak wel tot stand. Een arts bepaalt of er een andere onderliggende oorzaak is voor menstruatieperioden die niet beginnen. Als een hormonale onbalans verantwoordelijk is, schrijft de arts hormonale therapie voor.

Secundaire amenorroe

Secundaire amenorroe komt voor bij meisjes en vrouwen die drie maanden geen menstruatieperioden hebben gehad. Als er hiervoor geen natuurlijke oorzaak bekend is, zoals een zwangerschap, lijdt een vrouw aan secundaire amenorroe. Secundaire amenorroe komt voor bij ongeveer drie tot vijf procent van de volwassen vrouwen.

Epidemiologie

Afwezige menstruatie, of amenorroe, komt relatief vaak voor bij vrouwen van reproductieve leeftijd. Het kan zowel primair (wanneer menstruatie nooit is begonnen) als secundair (wanneer menstruatie stopt na een eerdere reguliere cyclus) zijn. Primair amenorroe komt voor bij ongeveer 0,3% van de vrouwen, terwijl secundair amenorroe veel vaker voorkomt en tot 3% van de vrouwen kan treffen, vaak als gevolg van hormonale of fysiologische veranderingen.

Oorzaken van gemiste menstruaties bij vrouw

Natuurlijke oorzaken van amenorroe zijn een zwangerschap, het geven van borstvoeding en de menopauze. In deze gevallen is het niet nodig om naar een arts te gaan. Wanneer een vrouw regelmatig menstruatiebloedingen heeft, betekent dit dat de eierstokken, de baarmoeder, de hypothalamus en de hypofyse goed werken. De afwezigheid van menstruatie zonder dat sprake is van een natuurlijke oorzaak, duidt mogelijk op een probleem met één van deze lichaamsdelen, of anders is sprake van een afwijking aan het geslachtsorgaan. Leefstijlfactoren, een onderliggende aandoening en sommige medicijnen veroorzaken mogelijk eveneens amenorroe veroorzaken.

Aandoeningen en gemiste menstruatiecyclus

Baarmoederlittekens

Baarmoederlittekens veroorzaakt door het Asherman-syndroom voorkomen de normale opbouw en het afstoten van de het baarmoederslijmvlies, met een gemiste menstruatie tot gevolg.

Eetstoornissen

Eetstoornissen zoals anorexia nervosa of boulimie leiden soms tot een gestopte menstruatie. Deze afwezigheid van een menstruatieperiode is meestal te wijten aan een voedingstekort of een zeer laag lichaamsgewicht.

Geen voortplantingsorganen

Tijdens de foetale ontwikkeling komt een meisje soms ter wereld zonder een groot deel van haar voortplantingssysteem, zoals de baarmoeder, de baarmoederhals of de vagina. Hierdoor komen menstruatiecycli niet tot stand.

Genitale kanaaldefecten

Bij genitale kanaaldefecten zijn er structurele problemen waardoor de menstruatie afwezig is of anders kan het menstruatiebloed de vagina niet verlaten. Het meest voorkomende defect van het vrouwelijk geslachtsorgaan is een niet-geïmplanteerd maagdenvlies. Hierbij heeft een vrouw een maagdenvlies zonder opening die zo de vagina afsluit en waardoor het bloed gedurende een menstruatieperiode niet kan laten wegvloeien. Een operatie en een geïndividualiseerd behandelplan zijn vaak noodzakelijk om het probleem te verhelpen.

Polycysteus ovariumsyndroom

Het polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) is een hormonale stoornis die zes tot acht procent van de vrouwen wereldwijd treft.

PCOS veroorzaakt een aantal symptomen, waaronder:

• acne (huidaandoening met ontsteking van talgklieren)
• een gewichtstoename
• een onregelmatige menstruatie
• een overmatige haargroei
• moeite om zwanger te raken

PCOS leidt eveneens bij bijna tachtig procent van de vrouwen met PCOS tot hyperandrogenemie. Hierbij heeft een vrouw hoge niveaus van mannelijke hormonen. Hyperandrogenemie treft de menstruatiecyclus en leidt tot een afwezige menstruatie.

Problemen met de hypofyse

De hypofyse maakt de hormonen vrij die de menstruatiecyclus reguleren. Problemen met de hypofyse leiden tot amenorroe:

• een hypofysetumor
• postpartum necrose: voortijdige dood van cellen in de hypofyse na de zwangerschap
• sarcoïdose: een ontstekingsaandoening met symptomen aan de ogen, de longen, de huid en het zenuwstelsel

Radiotherapie

Radiotherapie tast eveneens de cellen in de hypofyse aan en veroorzaakt dan amenorroe.

Schildklieraandoening

Een overactieve schildklier (hyperthyreoïdie) of een te trage schildklier (hypothyreoïdie) veroorzaakt soms menstruele onregelmatigheden waaronder amenorroe.

Stress

Stress wijzigt de hormoonspiegels in het lichaam. Vrouwen met deze vorm van functionele hypothalamusamenorroe hebben ook vaker last van een depressie en angst. Manieren vinden om met stress om te gaan, zoals yoga, mindfulness, meditatie of het bezoeken van een therapeut, zijn nuttig.

Turner-syndroom

Het Turner-syndroom is een genetische aandoening. Vrouwen met deze aandoening hebben mogelijk onderontwikkelde eierstokken en een afwezigheid van de menstruatiecyclus.

Voedingstekorten

Ondervoeding schaadt de werking van de hypothalamus en de hypofyse, wat leidt tot amenorroe.

Voortijdige slechte functie van eierstokken

Wanneer de eierstokken voor veertigjarige leeftijd niet meer correct werken, ontstaan gemiste menstruaties. De aandoening is niet hetzelfde als een vroege menopauze want hierbij is de menstruatie volledig gestopt.

Omgevingsfactoren en afwezige menstruatieperioden

Anticonceptie

Sommige vrouwen die anticonceptiepillen nemen, hebben een gestopte menstruatie. Zelfs na het stoppen van orale (via de mond ingenomen) anticonceptiva duurt het mogelijk enige tijd voordat de reguliere ovulatie (eisprong) en menstruatie terugkeren. Sommige andere anticonceptiemethoden, zoals het hormonale spiraaltje, een implantaat en een injectie, veroorzaken eveneens mogelijk amenorroe.

Laag lichaamsgewicht

Bij een laag lichaamsgewicht werkt de hypothalamus en de hypofyse niet correct. Dit leidt tot functionele hypothalamus-amenorroe. Een voedingsdeskundige helpt de vrouw om de voeding aan te passen zodat de vrouw een gezond gewicht bereikt.

Medicijnen voor geestelijke gezondheid

Sommige antidepressiva en stemmingsstabilisatoren tasten de werking van de hypothalamus en de hypofyse aan. Als deze niet de juiste niveaus van hormonen produceren, stopt de menstruatie mogelijk. Ook bij volgende medicijnen is de afwezigheid van maandstonden mogelijk: antihistaminica (medicijnen voor het behandelen van een allergische reactie), antipsychotica, bloeddrukmedicijnen en chemotherapie voor de behandeling van kanker.

Overmatige gewichtstoename

Snel aankomen in gewicht veroorzaakt een hormonale onbalans, wat resulteert in tijdelijke amenorroe. De arts beveelt een caloriebeperkt dieet en lichaamsbeweging aan.

Overmatige lichaamsbeweging

Overmatige lichaamsbeweging is een andere oorzaak van functionele hypothalamische amenorroe. Circa de helft van de vrouwen die regelmatig sport, heeft lichte menstruatiestoornissen. De arts beveelt een matig trainingsregime aan.

Risicofactoren

Risicofactoren voor afwezige menstruatie omvatten hormonale onevenwichtigheden, stress, extreme diëten of gewichtsverlies, en overmatige lichaamsbeweging. Vrouwen met een geschiedenis van eetstoornissen, polycysteus ovarium syndroom, of schildklierproblemen hebben ook een verhoogd risico. Het gebruik van bepaalde medicatie, zoals anticonceptiepillen of chemotherapie, kan ook bijdragen aan secundaire amenorroe.

Symptomen geassocieerd met afwezigheid van maandstonden

Afhankelijk van de oorzaak van amenorroe, ervaar een vrouw nog bijkomende tekenen in combinatie met de afwezige menstruatie, zoals:

• acne
• bekkenpijn
• een melkachtige tepelafscheiding
• haaruitval
• hoofdpijn
• overtollig gezichtshaar
• wijzigingen in het gezichtsvermogen

Alarmsymptomen bij gestopte menstruatiebloedingen

Vrouwen die drie opeenvolgende menstruatieperioden missen, maar niet zwanger zijn of waarschijnlijk in de menopauze terecht zijn gekomen, moeten een arts raadplegen. Dit is vooral belangrijk als ze bijkomende symptomen ervaren. Vrouwen die niet zijn beginnen te menstrueren op zestienjarige leeftijd moeten ook met een arts spreken.

Diagnose en onderzoeken

Een medische geschiedenis, inclusief gynaecologische voorgeschiedenis en gebruikte anticonceptiemethoden, is nodig. Verder voert de arts een gynaecologisch uit om eventuele problemen met het voortplantingsstelsel op te sporen. Ook controleert de arts mogelijk de borsten en geslachtsdelen. Verder is een uitgebreid bloedonderzoek nodig. Is het probleem veroorzaakt door een tekort aan oestrogeen, dan is dit op te sporen met een hormoonuitdagingstest. De vrouw moet hierbij zeven tot tien dagen lang een hormonaal medicijn innemen die menstruatiebloedingen veroorzaken. Krijgt een vrouw dan haar maandstonden, dan zijn de hormoonspiegels te laag. Verdere onderzoeken die een arts soms aanbeveelt zijn een echografie, een CT-scan, een MRI-scan en een hysteroscopie (inwendig kijkonderzoek van de baarmoeder).

Prognose

De prognose voor afwezige menstruatie hangt af van de oorzaak en de effectiviteit van de behandeling. In veel gevallen kan de menstruatie worden hersteld met de juiste behandeling en aanpassing van levensstijl. Bij aandoeningen zoals PCOS of aangeboren afwijkingen kan het beheersen van de symptomen en het verminderen van de impact op de gezondheid mogelijk zijn, hoewel volledige normalisatie van de menstruatie niet altijd haalbaar is.

Complicaties van gemiste menstruatiecycli

Complicaties van amenorroe zijn onvruchtbaarheid (vrouwelijke onvruchtbaarheid: niet zwanger kunnen raken) en osteoporose (door lage oestrogeenspiegels ontstaan sneller zwakkere botten).

Preventie

Preventie van afwezige menstruatie omvat het handhaven van een gezonde levensstijl met een evenwichtig voedingspatroon, regelmatige lichaamsbeweging, en het vermijden van overmatige stress. Regelmatige medische controles en het beheer van bestaande gezondheidsproblemen kunnen helpen bij het voorkomen van amenorroe. Het is belangrijk om medische hulp te zoeken bij het optreden van langdurige menstruatie-uitsluitingen om de onderliggende oorzaken te identificeren en aan te pakken.

Lees verder

• Secundaire amenorroe: Minstens zes maanden geen menstruatie
• Onregelmatige menstruatie (maandstonden): Oorzaken
• Hormonale onbalans: Oorzaken van hormonale schommelingen
• Primaire amenorroe: Nog geen menstruatie als zestienjarige