Dislocatie (ontwrichting): Behandeling van gewricht uit kom

Gewrichten zijn de verbindingen waar twee botten elkaar ontmoeten. Een dislocatie, ofwel ontwrichting, is de medische term voor het uit de kom raken van een gewricht. Wanneer een gewricht ontwricht is, bevinden de botten zich niet meer in hun normale positie. De meeste dislocaties worden behandeld op de afdeling Spoedeisende Hulp. De patiënt krijgt mogelijk medicatie om de pijn te verlichten en de omgeving te verdoven. In sommige gevallen is algemene anesthesie nodig om de patiënt in een diepe slaap te brengen. Als dislocaties snel worden behandeld, veroorzaken ze meestal geen blijvend letsel. Het naleven van enkele voorzorgsmaatregelen kan de kans op het ontstaan van dislocaties verkleinen.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van dislocatie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Eerste hulp bij ongevallen
• Doen
• Niet doen
• Medische behandeling van een ontwricht gewricht
• Prognose van ontwrichting
• Complicaties
• Preventie van dislocaties
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met dislocatie
• Zoek direct medische hulp
• Gebruik een spalk of steun tijdens het herstel
• Volg de aanbevelingen van je arts voor herstel
• Behandel de pijn met pijnstillers en ijs
• Let op mogelijke complicaties zoals infecties
• Herstel de mobiliteit geleidelijk
• Wees geduldig en houd rekening met lange-termijnzorg
• Misvattingen rond dislocatie
• Een dislocatie kan je altijd zelf terug op zijn plaats zetten
• Een ontwrichting is minder ernstig dan een botbreuk
• Een ontwricht gewricht geneest vanzelf
• Dislocaties komen alleen door harde klappen of ongelukken
• Een dislocatie veroorzaakt alleen lokale schade
• Na een ontwrichting kun je meteen weer normaal bewegen

Epidemiologie

De epidemiologie van gewrichtsontwrichtingen, of dislocaties, varieert afhankelijk van het type gewricht en de populatie die wordt bestudeerd. Een gewrichtsontwrichting treedt op wanneer de botten die een gewricht vormen volledig uit hun normale positie bewegen, wat leidt tot verlies van functie en pijn. Ongeveer 1 op de 50 mensen zal ooit een gewrichtsontwrichting ervaren. De meeste ontwrichtingen komen voor in de schouder, met name de schouderkop, die gevoelig is voor dislocatie door zijn relatief onstabiele anatomie.

Incidentie van gewrichtsontwrichtingen
De incidentie van gewrichtsontwrichtingen is het hoogst bij jonge, actieve volwassenen, vooral tussen de 20 en 30 jaar oud. Het komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, deels door de hogere mate van fysieke activiteit en risicovolle gedragingen zoals extreme sporten en ongevallen. Een veelvoorkomende oorzaak van gewrichtsontwrichtingen is een trauma, bijvoorbeeld door een val of een verkeersongeval.

Lokalisatie van gewrichtsontwrichtingen
De schouder is het meest getroffen gewricht, verantwoordelijk voor ongeveer 50% van alle gewrichtsontwrichtingen. De knie, elleboog en duimgewricht komen op een respectabele tweede plaats, maar minder frequent. Schouderontwrichtingen worden vaak geassocieerd met sportieve activiteiten zoals voetbal en basketbal, waarbij plotselinge bewegingen de gewrichten in gevaar brengen.

Secundaire effecten en complicaties
In sommige gevallen kan een gewrichtsontwrichting leiden tot langdurige complicaties, zoals chronische instabiliteit van het gewricht, herhaalde ontwrichtingen, of schade aan omliggende structuren zoals ligamenten en zenuwen. Dit kan leiden tot verhoogde behandelbehoefte en in sommige gevallen chirurgische ingrepen. Langdurige gewrichtsschade kan tevens bijdragen aan de ontwikkeling van artrose op de lange termijn.

Mechanisme

Het mechanisme van een gewrichtsontwrichting ontstaat meestal door een kracht die groter is dan de stabiliteit van het gewricht. Gewrichtsontwrichtingen kunnen worden ingedeeld op basis van de richting van de dislocatie en het type letsel dat optreedt. Het kan optreden door een plotselinge kracht, zoals een val, een ongeluk of een plotselinge draaibeweging.

Soorten gewrichtsontwrichtingen
Er zijn verschillende soorten gewrichtsontwrichtingen, waaronder anterieure (voorwaartse) en posterieure (achterwaartse) ontwrichtingen, afhankelijk van de richting waarin de botten zich bewegen. De meeste gewrichtsontwrichtingen zijn anterieur, vooral bij de schouder. Het mechanisme van de schouderontwrichting is vaak een val op de uitgestrekte hand, waarbij de schouderkop uit de kom wordt getrokken.

Primair letsel en secundaire schade
Een ontwrichting kan niet alleen de gewrichtsoppervlakken beïnvloeden, maar ook de omliggende structuren zoals ligamenten, pezen, spieren en zenuwen. In sommige gevallen kan het letsel secundaire schade veroorzaken, zoals bloedingen, zenuwcompressie of fracturen in de omgeving van het gewricht.

Behandelingsmechanismen
Het belangrijkste doel van de behandeling van een gewrichtsontwrichting is om het gewricht weer in de juiste positie te krijgen. Dit wordt vaak bereikt door middel van reductie, een procedure waarbij de arts het gewricht handmatig terugplaatst in de kom. Afhankelijk van de ernst van de ontwrichting kunnen immobilisatie, fysiotherapie of chirurgie nodig zijn.

Oorzaken van dislocatie

Dislocaties worden vaak veroorzaakt door plotselinge impact op een gewricht, zoals bij een klap, val of ander trauma. Zodra een gewricht eenmaal uit de kom is geschoten, neemt de kans toe dat dit opnieuw gebeurt. Ouderen hebben vaker te maken met dislocaties door vallen, terwijl kinderen vaker ontwrichtingen oplopen door speelse ongevallen, zoals vallen tijdens het spelen op een onbeveiligde ondergrond.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de kans op een gewrichtsontwrichting verhogen. Leeftijd, geslacht, activiteitenniveau, en medische aandoeningen spelen een rol bij het risico.

Leeftijd en geslacht
Jonge volwassenen tussen de 18 en 35 jaar hebben de hoogste incidentie van gewrichtsontwrichtingen, vooral door sportactiviteiten en ongevallen. Bij mannen komt dislocatie vaker voor, waarschijnlijk door hogere niveaus van fysiek risicogedrag.

Sport en lichamelijke activiteit
Sporten zoals voetbal, basketbal, hockey en extreme sporten verhogen het risico op gewrichtsontwrichting, vooral vanwege de impact, snelle bewegingen en valpartijen. Bij sporters komt vooral schouderontwrichting vaak voor door overbelasting of trauma.

Aandoeningen die de gewrichtsstabiliteit beïnvloeden
Bij patiënten met aandoeningen die de stabiliteit van gewrichten verminderen, zoals hypermobiliteit of bepaalde genetische aandoeningen, is het risico op ontwrichting verhoogd. Gewrichten met verminderde ligamentaire steun, zoals de schouder, zijn bijzonder kwetsbaar voor dislocatie.

Risicogroepen

Bepaalde patiëntengroepen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van gewrichtsontwrichtingen. Deze groepen omvatten zowel specifieke leeftijdsgroepen als mensen met bepaalde medische aandoeningen of die deelnemen aan risicovolle activiteiten.

Jonge volwassenen en adolescenten
Jonge volwassenen, vooral tussen de 20 en 30 jaar, lopen het grootste risico op gewrichtsontwrichtingen. Dit komt door hun actieve levensstijl en deelname aan risicovolle sportactiviteiten. Ook adolescenten, die vaak beginnen met contact- of teamsporten, vormen een risicogroep.

Patiënten met een geschiedenis van eerdere dislocaties
Patiënten die in het verleden al een gewrichtsontwrichting hebben gehad, lopen een verhoogd risico op herhaalde ontwrichtingen. Dit komt door de verhoogde kans op instabiliteit van het gewricht, die vaak het gevolg is van schade aan ligamenten en andere ondersteunende structuren.

Ouderen en gewrichtsontwrichtingen
Hoewel ouderen minder vaak een gewrichtsontwrichting ervaren dan jongere volwassenen, komen ze toch voor, vooral door vallen en osteoporose. Door de afname van botdichtheid en spierkracht in de oudere leeftijdscategorie zijn gewrichten minder goed beschermd tegen trauma.

Symptomen

Een ontwrichting treft vaak de schouders en vingers, maar ook ellebogen, knieën en heupen kunnen worden aangetast.

Mogelijke symptomen van een dislocatie zijn:

• Blauwe plekken of roodheid in het getroffen gebied
• Beperkt bewegingsbereik of onvermogen om het gewricht te gebruiken
• Zwelling van het gewricht
• Een zichtbaar verplaatst, verkleurd of misvormd gewricht
• Ernstige pijn, vooral bij het proberen te bewegen van het gewricht of bij belasting
• Gevoelloosheid, zwakte of tintelingen in het gewricht of rond het getroffen gebied

Alarmsymptomen

Medische noodhulp is vereist wanneer:

• Een bot door de huid steekt
• Er sprake is van ernstige bloeding
• Het gebied onder het gewonde gewricht bleek, koud, klam of blauw is
• Er vermoedens zijn van een ontwrichting of botbreuk
• Er tekenen van infectie zijn, zoals warmte, roodheid op de gewonde plaats, pus of koorts

Diagnose en onderzoeken

Het kan moeilijk zijn om een uit de kom geraakt gewricht te onderscheiden van een botbreuk. Beide situaties vereisen onmiddellijke medische aandacht. De arts onderzoekt de huid en zoekt naar misvormingen, bloedingen en andere symptomen. Vaak wordt een röntgenfoto gemaakt om de diagnose te bevestigen. Soms kan ook een MRI-scan worden ingezet om een gedetailleerder beeld te krijgen van het gewricht en omliggende structuren.

Eerste hulp bij ongevallen

Doen

Het is cruciaal om eerst de hulpdiensten te bellen voordat u een patiënt met een mogelijk ontwricht gewricht behandelt, vooral bij ernstige verwondingen die potentieel levensbedreigend zijn. De hulpverlener moet de luchtwegen, ademhaling en bloedcirculatie controleren en indien nodig reanimatie starten of een bloeding stelpen. Een patiënt met een mogelijk hoofd-, rug- of beenletsel mag niet verplaatst worden en moet zo stil mogelijk blijven liggen. Bij een beschadigde huid moet het gebied voorzichtig worden afgespoeld met schoon water om vuil te verwijderen, maar de wonde mag niet worden opgeblazen. Bedek het gewonde gebied met steriele verbanden voordat u het gewricht immobiliseert.

Breng een spalk aan op het gewonde gewricht in de positie waarin deze is aangetroffen, zonder het gewricht te verplaatsen. Immobiliseer ook het gebied boven en onder de verwonding. Controleer de bloedsomloop rond de verwonding door stevig op de huid te drukken. De huid zou wit moeten worden en binnen enkele seconden weer normaal van kleur moeten worden. Indien de huid beschadigd is, slaat u deze stap over om het risico op een huidinfectie te verminderen. Breng ijs, gewikkeld in een schone doek, aan om pijn en zwelling te verminderen. Leg de patiënt plat en til de voeten ongeveer dertig centimeter omhoog om een shock te voorkomen. Bedek de patiënt met een jas of deken, tenzij er sprake is van hoofd-, been- of rugletsel.

Niet doen

Enkele dingen zijn niet aan te raden bij patiënten met een ontwrichting:

• De patiënt geen medicatie, voeding of drank geven via de mond (de patiënt mag helemaal niets krijgen)
• De patiënt verplaatsen tenzij het letsel volledig is geïmmobiliseerd
• Een patiënt met een verwonding aan de heup, het bekken of het bovenbeen verplaatsen tenzij absoluut noodzakelijk
• Geen misvormd bot of gewricht testen op functieverlies
• Geen misvormd bot of gewricht zelf proberen recht te trekken of in een andere positie te plaatsen

Medische behandeling van een ontwricht gewricht

De arts bepaalt de behandeling op basis van de locatie van het getroffen gewricht en de ernst van de symptomen. Een eerste behandelingsmethode omvat rust, ijs, compressie (druk aanbrengen) en het omhoog tillen van het getroffen gebied. Soms geneest het ontwrichte gewricht vanzelf. Als dit niet het geval is, kunnen de volgende behandelingen worden overwogen:

• Manipulatie of herpositionering: De patiënt krijgt kalmerende en verdovende medicatie. Af en toe is algemene anesthesie nodig om het gewricht terug op zijn plaats te brengen.
• Immobilisatie: Het dragen van een zwachtel, spalk of brace om het gewricht in een vaste positie te houden zodat het volledig kan genezen.
• Medicatie: Pijnstillers of spierverslappers kunnen helpen bij het verlichten van pijn.
• Chirurgie: In gevallen waar de ontwrichting schade heeft aangericht aan zenuwen of bloedvaten, of bij frequent terugkerende dislocaties, kan een chirurgische ingreep nodig zijn.
• Revalidatie: Het herstellen van kracht en bewegingsbereik van het gewricht door geleidelijke oefeningen en therapieën.

Prognose van ontwrichting

Bij een snelle en correcte behandeling ontstaan meestal geen blijvende problemen en herstelt de patiënt binnen enkele weken. Het herstel van een heupontwrichting kan echter enkele maanden tot jaren duren. Verwondingen aan de omliggende weefsels genezen doorgaans binnen zes tot twaalf weken. Soms is een operatie nodig om gescheurde ligamenten te repareren. Verwondingen aan zenuwen en bloedvaten kunnen leiden tot blijvende of langdurige problemen. Na behandeling op de Spoedeisende Hulp volgt vaak een controleafspraak bij een orthopedisch chirurg (specialist in botten en gewrichten).

Complicaties

Soms ontstaat er permanente schade aan de bloedvaten die de botten van zuurstof en voedingsstoffen voorzien. Bij een vertraagde of ontbrekende behandeling kan chronische pijn optreden en kunnen de cellen in de botgebieden rond het gewricht afsterven. Daarnaast kunnen er scheuren ontstaan in de spieren, ligamenten en pezen die het gewonde gewricht ondersteunen. Oudere patiënten hebben mogelijk een verhoogd risico op het ontwikkelen van artritis (gewrichtsontsteking) als gevolg van eerdere dislocaties.

Preventie van dislocaties

Om het risico op dislocaties te verminderen, kunnen de volgende voorzorgsmaatregelen nuttig zijn:

• Gebruik badmatten en vermijd het gebruik van badolie om uitglijden te voorkomen.
• Draag beschermende kleding bij deelname aan contactsporten.
• Creëer een veilige thuisomgeving door elektrische snoeren van de vloeren te verwijderen en kinderen goed in de gaten te houden.
• Leer kinderen veiligheid te begrijpen en verwijder kleedjes en andere obstakels van de grond om valpartijen te voorkomen.
• Sta niet op stoelen, werkbladen of andere onstabiele voorwerpen.
• Gebruik trapleuningen en plaats poorten bij trappen. Houd ramen gesloten en vergrendeld om ongelukken te voorkomen.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met dislocatie

Een dislocatie, ook wel ontwrichting genoemd, is wanneer een bot uit zijn normale positie in een gewricht schiet. Dit kan erg pijnlijk zijn en vereist vaak medische zorg om het gewricht weer in de juiste positie te krijgen. Hier zijn enkele praktische tips voor het omgaan met een dislocatie, zowel voor de patiënt als voor hun omgeving.

Zoek direct medische hulp

Wanneer je vermoedt dat je een dislocatie hebt, is het van essentieel belang om direct medische hulp in te schakelen. Probeer niet zelf het gewricht terug te plaatsen, want dit kan de situatie verergeren en verdere schade veroorzaken. Bel onmiddellijk de huisarts of ga naar de spoedeisende hulp voor een beoordeling. Beeldvormende onderzoeken kunnen nodig zijn om te bepalen welke schade er is en of er aanvullende verwondingen zijn, zoals botbreuken.

Gebruik een spalk of steun tijdens het herstel

Na een dislocatie kan het gewricht tijdelijk zwak of instabiel zijn. Het is belangrijk om het gewricht goed te ondersteunen tijdens de herstelperiode. Dit kan door het dragen van een spalk of een brace, die het gewricht stabiliseert en helpt om verdere schade te voorkomen. Het dragen van een spalk vermindert ook de pijn door de beweging van het gewricht te beperken. Raadpleeg een arts voor het juiste type spalk of brace voor jouw situatie.

Volg de aanbevelingen van je arts voor herstel

Het herstel van een dislocatie kan enige tijd duren en het is belangrijk om de instructies van je arts strikt op te volgen. Dit kan onder andere het vermijden van zware lichamelijke inspanning of het beperken van de beweging van het gewricht gedurende een bepaalde periode omvatten. Soms kunnen fysiotherapie of oefeningen aanbevolen worden om het gewricht sterker te maken en de mobiliteit te herstellen. Deze oefeningen helpen bij het herstellen van de functie van het gewricht en kunnen helpen om toekomstige dislocaties te voorkomen. Fysiotherapie kan ook specifiek gericht zijn op het versterken van de spieren rondom het gewricht, wat belangrijk is voor langdurige stabiliteit.

Behandel de pijn met pijnstillers en ijs

Pijn is vaak een groot deel van het herstelproces na een dislocatie. Het gebruik van pijnstillers kan helpen om de pijn te beheersen en om je mobiliteit te verbeteren. Raadpleeg altijd een arts of apotheker voordat je medicatie gebruikt. Daarnaast kan het aanbrengen van ijs op het getroffen gebied helpen om de zwelling te verminderen en de pijn te verlichten. Gebruik ijs in intervallen van 15-20 minuten per keer en zorg ervoor dat je een doek of handdoek tussen het ijs en de huid legt om bevriezing van de huid te voorkomen.

Let op mogelijke complicaties zoals infecties

In sommige gevallen, vooral bij dislocaties die gepaard gaan met huidbeschadiging, kan er een infectie ontstaan. Het is belangrijk om de wond goed schoon te houden en te letten op tekenen van infectie, zoals roodheid, warmte of pus. Als je een verhoogde temperatuur krijgt of als de pijn erger wordt, neem dan onmiddellijk contact op met je arts. In sommige gevallen kunnen antibiotica nodig zijn om een infectie te behandelen. Daarnaast kan er schade aan de bloedvaten of zenuwen optreden, wat kan leiden tot gevoelloosheid of zwakte in het aangedane ledemaat. Als je dergelijke symptomen opmerkt, zoek dan meteen medische hulp.

Herstel de mobiliteit geleidelijk

Wanneer de pijn en zwelling afnemen, kun je beginnen met het geleidelijk herstellen van de mobiliteit van het gewricht. Het is belangrijk om te luisteren naar je lichaam en de mobiliteitstests alleen te doen als je arts dit goedkeurt. Te snel bewegen of te veel belasting op het gewricht leggen kan het herstel vertragen of opnieuw schade veroorzaken. Begin met eenvoudige bewegingen en bouw deze langzaam op naarmate het gewricht sterker wordt. Fysiotherapie kan hierbij helpen door het aanbieden van gerichte oefeningen die veilig kunnen worden uitgevoerd tijdens het herstel.

Wees geduldig en houd rekening met lange-termijnzorg

Het herstel van een dislocatie kan een langdurig proces zijn, afhankelijk van de ernst van de dislocatie en de locatie van het gewricht. Wees geduldig met het proces en houd rekening met een periode van tijd waarin je gewricht mogelijk niet volledig functioneel is. Soms is er langdurige zorg nodig om ervoor te zorgen dat het gewricht weer volledig herstelt en de kans op een nieuwe dislocatie te minimaliseren. Dit kan aanvullende fysiotherapie of aanpassingen in de dagelijkse activiteiten inhouden om het gewricht te ondersteunen.

Misvattingen rond dislocatie

Een dislocatie, oftewel een ontwrichting, treedt op wanneer een bot uit zijn normale positie in een gewricht schiet. Dit kan zeer pijnlijk zijn en vereist vaak medische hulp. Er bestaan echter veel misverstanden over de ernst, behandeling en gevolgen van een dislocatie.

Een dislocatie kan je altijd zelf terug op zijn plaats zetten

Hoewel sommige mensen denken dat ze een ontwricht bot zelf kunnen terugplaatsen, is dit gevaarlijk. Onjuiste manipulatie kan zenuwen, bloedvaten en ligamenten beschadigen. Medische professionals gebruiken specifieke technieken om een dislocatie veilig te behandelen.

Een ontwrichting is minder ernstig dan een botbreuk

Een dislocatie kan net zo ernstig, of soms zelfs ernstiger zijn dan een breuk. Wanneer een bot uit de kom schiet, kunnen de omliggende weefsels, zoals spieren, pezen en ligamenten, ernstig beschadigd raken. In sommige gevallen is langdurige revalidatie nodig.

Een ontwricht gewricht geneest vanzelf

Een dislocatie vereist medische aandacht om correct te genezen. Zonder juiste behandeling kan het gewricht instabiel blijven, wat kan leiden tot terugkerende ontwrichtingen en blijvende schade. Soms zijn fysiotherapie of zelfs operaties nodig om volledige functie te herstellen.

Dislocaties komen alleen door harde klappen of ongelukken

Hoewel trauma’s zoals vallen of sportblessures veelvoorkomende oorzaken zijn, kunnen sommige mensen door genetische of medische aandoeningen, zoals zwakke bindweefsels, vaker ontwrichtingen krijgen. Chronische gewrichtsinstabiliteit kan het risico verhogen.

Een dislocatie veroorzaakt alleen lokale schade

Naast schade aan het gewricht kunnen ook zenuwen en bloedvaten in de omgeving worden aangetast. Dit kan leiden tot gevoelloosheid, tintelingen of verminderde doorbloeding in bijvoorbeeld de hand of voet, afhankelijk van de locatie van de dislocatie.

Na een ontwrichting kun je meteen weer normaal bewegen

Zelfs na medische behandeling blijft het gewricht vaak tijdelijk zwak en gevoelig. Patiënten moeten meestal een periode rust nemen en geleidelijk oefeningen doen om kracht en stabiliteit terug te krijgen. Overbelasting kan het risico op herhaalde dislocaties vergroten.

Lees verder

• EHBO bij een luxatie of ontwrichting (gewricht uit de kom)
• Valongelukken voorkomen: Preventie van valpartijen in huis