Menopauze: Einde van de menstruatieperiode (overgang)

De menopauze is geen aandoening, maar een natuurlijke fase in het leven van een vrouw. Dit is de periode waarin de maandelijkse menstruaties definitief ophouden. De eierstokken stoppen met functioneren, waardoor de productie van de hormonen oestrogeen en progesteron in het lichaam aanzienlijk daalt. Deze hormonale veranderingen beginnen echter al enkele jaren voor de daadwerkelijke menopauze. De meest voorkomende symptomen tijdens deze overgangsfase zijn onder meer opvliegers, depressieve stoornissen, slaapstoornissen, seksuele disfunctie, spier- en gewrichtspijn, en osteoporose. Behandelingen variëren van medicatie tot veranderingen in levensstijl, gericht op het verlichten van de symptomen.

• Epidemiologie van de menopauze
• Mechanisme
• Oorzaken van de menopauze: Natuurlijk, chirurgisch of door medicatie
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen van de menopauze
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van menopauzale symptomen
• Prognose en verdere verloop
• Complicaties na de menopauze
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met / omgaan met de menopauze
• Let op een gezond voedingspatroon
• Blijf fysiek actief
• Zorg voor voldoende slaap
• Beheer opvliegers en nachtelijk zweten
• Wees alert op je mentale welzijn
• Raadpleeg een arts bij ernstige symptomen
• Misvattingen rond menopauze
• De menopauze begint plotseling en op een vaste leeftijd
• De menopauze is alleen een hormonale verandering en heeft verder weinig impact
• Na de menopauze stopt de behoefte aan een gezonde levensstijl
• De menopauze betekent het einde van een actief seksleven
• Alle vrouwen ervaren dezelfde symptomen tijdens de menopauze
• Hormonale therapie is gevaarlijk en moet worden vermeden
• Na de menopauze is er geen risico meer op zwangerschap

Epidemiologie van de menopauze

De prevalentie en ernst van menopauzale symptomen kunnen variëren afhankelijk van de geografische regio en culturele achtergrond. Vrouwen in Afrika rapporteren vaak hoge incidenties van opvliegers en nachtelijk zweten. Zuid-Amerikaanse vrouwen hebben vaker last van depressieve stoornissen, seksuele disfunctie, en ongemak door spierpijn en gewrichtspijn. In de Verenigde Staten zijn spier- en gewrichtspijn de meest gemelde klachten. Australische vrouwen kampen vaak met seksuele disfunctie, terwijl Aziatische vrouwen vaker depressieve symptomen ervaren. In Europa is er een grotere incidentie van slaapstoornissen en depressieve stoornissen. Ondanks deze regionale verschillen, komen menopauzale symptomen voor bij vrouwen over de hele wereld, ongeacht etnische achtergrond, huidskleur of socio-demografische factoren. De menopauze begint bij de meeste vrouwen tussen de 45 en 55 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 51 jaar.

Mechanisme

De menopauze markeert het einde van de voortplantingsjaren van een vrouw, gekarakteriseerd door een afname van de eierstokfunctie en een daling van de oestrogeen- en progesteronproductie. Dit mechanisme heeft verregaande effecten op het lichaam, met name op de hypothalamus, hypofyse en eierstokken.

Verlies van eierstokfunctie
Het mechanisme van de menopauze begint met de afname van de eierstokreserve. Na verloop van tijd neemt het aantal follikels in de eierstokken af, waardoor de oestrogeenproductie vermindert. Dit leidt tot veranderingen in de menstruatiecyclus en uiteindelijk tot het stoppen van de menstruatie.

Veranderingen in hormoonproductie
De afname van oestrogeen en progesteron heeft effect op verschillende systemen in het lichaam, waaronder de botten, het hart en de huid. Het vermindert ook de mogelijkheid van de eierstokken om eicellen vrij te geven, wat de voortplanting beëindigt. Het gebrek aan oestrogeen is verantwoordelijk voor veel van de symptomen van de menopauze, zoals opvliegers en vaginale droogte.

Veranderingen in de hypothalamus en hypofyse
De afname van oestrogeen beïnvloedt de hypothalamus, die de productie van luteïniserend hormoon (LH) en follikelstimulerend hormoon (FSH) in de hypofyse regelt. In de menopauze is er een verhoging van de niveaus van LH en FSH, omdat het lichaam probeert te compenseren voor de verminderde oestrogeenproductie.

Oorzaken van de menopauze: Natuurlijk, chirurgisch of door medicatie

Natuurlijke menopauze
De natuurlijke menopauze treedt op wanneer de eierstokken geleidelijk stoppen met het produceren van eicellen, wat leidt tot een afname van de oestrogeen- en progesteronspiegels in het lichaam. Deze hormonale veranderingen veroorzaken de overgangssymptomen. De menstruatiecycli worden onregelmatiger en stoppen uiteindelijk volledig. De menopauze is voltooid wanneer een vrouw gedurende een volledig jaar geen menstruatie heeft gehad, wat de postmenopauze markeert.

Chirurgische menopauze
Chirurgische menopauze treedt op wanneer medische ingrepen, zoals het verwijderen van de eierstokken (ovariëctomie) of de baarmoeder (hysterectomie), leiden tot een abrupte daling van de oestrogeenproductie. Dit kan resulteren in een vroege menopauze, met vaak ernstigere symptomen dan bij natuurlijke menopauze.

Menopauze door medicatie
Bepaalde behandelingen, zoals chemotherapie, radiotherapie, en hormonale therapieën voor borstkanker, kunnen ook leiden tot vroegtijdige menopauze door de eierstokken te beschadigen of hun functie te onderdrukken.

Risicofactoren

Er zijn verschillende risicofactoren die de timing van de menopauze kunnen beïnvloeden en het risico op complicaties kunnen verhogen.

Genetische factoren
Genetica speelt een belangrijke rol in de timing van de menopauze. Vrouwen die een familielid hebben met een vroege menopauze, lopen zelf mogelijk een hoger risico om de menopauze op een jongere leeftijd te ervaren.

Levensstijl en omgevingsfactoren
Roken, overgewicht en een sedentaire levensstijl kunnen de overgangsperiode beïnvloeden. Roken kan de menopauze met 1 tot 2 jaar versnellen, terwijl overgewicht kan leiden tot ernstigere symptomen door verhoogde oestrogeenspiegels in vetweefsel.

Medische aandoeningen en behandelingen
Vrouwen met bepaalde medische aandoeningen, zoals een geschiedenis van chemotherapie of chirurgie aan de eierstokken, kunnen eerder in de menopauze komen. Chirurgische ingrepen zoals een bilaterale ooforectomie (verwijdering van beide eierstokken) veroorzaken onmiddellijk de menopauze.

Risicogroepen

Verschillende groepen vrouwen hebben een hoger risico om te worden getroffen door ernstige symptomen of complicaties als gevolg van de menopauze.

Vrouwen die eerder dan gemiddeld in de menopauze komen
Vrouwen die de menopauze voor de leeftijd van 40 jaar ervaren (vroegtijdige menopauze) lopen een verhoogd risico op gezondheidsproblemen zoals osteoporose en hartziekten door de langdurige lage oestrogeenspiegels.

Vrouwen met een familiegeschiedenis van vroege menopauze
Als een vrouw een moeder of zus heeft die vroeg in de menopauze ging, kan dit haar eigen risico verhogen. Erfelijkheid speelt een rol in de timing van de menopauze en kan het risico op gerelateerde aandoeningen verhogen.

Vrouwen met medische behandelingen die de menopauze versnellen
Vrouwen die chemotherapie of bestraling hebben ondergaan, kunnen sneller in de menopauze komen, wat hun risico op de complicaties van de menopauze verhoogt, zoals botverlies en hartziekten.

Symptomen van de menopauze

De symptomen van de menopauze kunnen sterk variëren in ernst en duur. Sommige vrouwen ervaren slechts milde symptomen, terwijl anderen last kunnen hebben van ernstige en langdurige klachten. Symptomen van chirurgische menopauze zijn vaak acuter en ernstiger vanwege de plotselinge daling van hormoonspiegels. Symptomen van natuurlijke menopauze kunnen al beginnen in de perimenopauze, de fase die enkele jaren voor de laatste menstruatie begint, en kunnen nog jaren na de laatste menstruatie aanhouden.

Veelvoorkomende symptomen zijn onder andere:

• algemeen: blozen, gewichtstoename en opgeblazen gevoel, hoofdpijn, nachtelijk zweten, koud zweten
• borstpijn
• emotioneel: opvliegers (gewoonlijk het ergst gedurende de eerste 1-2 jaar), vergeetachtigheid, stemmingswisselingen
• hart: hartkloppingen, onregelmatige hartslag
• huid: droger, dunner, haaruitval, broos en droog haar, rode neus, brandende voeten
• menstruatie: onregelmatige menstruaties, soms gepaard met menstruatiepijn en pijn aan de borst
• seks: verminderde vruchtbaarheid (vruchtbaarheidsproblemen), libidoveranderingen, pijnlijke geslachtsgemeenschap
• slaapproblemen, slapeloosheid
• stemmingswisselingen: prikkelbaarheid, depressie en angst
• urinewegen: urineverlies (urine-incontinentie), urineweginfecties, overactieve blaas, frequent urineren (pollakisurie)
• vagina: vaginale droogheid, vaginale infecties, vaginale atrofie (vaginale wand wordt dunner, droger en ontstoken), vaginale jeuk, brandend gevoel aan de vagina

Alarmsymptomen

Hoewel de menopauze een natuurlijke levensfase is, kunnen sommige symptomen als alarmerend worden ervaren. Het is belangrijk om te weten wanneer professionele hulp nodig is.

Onregelmatige menstruatie en hevige bloedingen
Een van de eerste tekenen van de naderende menopauze is het onregelmatig worden van de menstruatiecyclus. Als de menstruaties heviger worden of langer duren dan normaal, kan dit een teken zijn van andere onderliggende aandoeningen, zoals endometriose of fibromen.

Ernstige opvliegers en nachtelijk zweten
Hoewel opvliegers een veelvoorkomend symptoom zijn, kunnen ernstige of langdurige opvliegers het dagelijks functioneren beïnvloeden. Wanneer opvliegers gepaard gaan met slaapstoornissen of emotionele instabiliteit, kan dit wijzen op de noodzaak van behandeling.

Psychologische symptomen zoals ernstige depressie
Depressie en angst kunnen verergeren tijdens de overgang. Als deze symptomen ernstig zijn, kunnen ze een teken zijn van een onderliggende psychiatrische aandoening die psychotherapeutische of medicamenteuze behandeling vereist.

Diagnose en onderzoeken

Lichamelijk onderzoek
De diagnose van de menopauze wordt meestal gesteld op basis van een combinatie van factoren, waaronder de medische geschiedenis van de vrouw, haar huidige symptomen, en de uitsluiting van andere oorzaken van deze symptomen. De menopauze wordt bevestigd wanneer een vrouw gedurende minstens één jaar geen menstruatie heeft gehad.

Diagnostisch onderzoek
Hoewel hormoononderzoeken niet altijd nodig zijn, kan de arts soms een bloedonderzoek uitvoeren om de niveaus van follikelstimulerend hormoon (FSH) te meten. Verhoogde FSH-niveaus kunnen wijzen op de menopauze.

Behandeling van menopauzale symptomen

Behandelingen voor de menopauze richten zich voornamelijk op het verlichten van symptomen, aangezien de menopauze zelf een natuurlijke en gezonde levensfase is voor de meeste vrouwen. Mogelijke behandelingen zijn onder meer:

• antidepressiva voor emotionele veranderingen
• hormoontherapie (oestrogeentherapie) om opvliegers en andere symptomen te verminderen
• preventieve medicatie of supplementen voor chronische postmenopauzale aandoeningen zoals osteoporose (verlies van botmassa met verhoogd risico op botbreuken) en hart- en vaatziekten
• smeermiddelen (glijmiddelen) voor vaginale droogheid
• veranderingen in levensstijl, zoals dieet en lichaamsbeweging
• vrij verkrijgbare en receptplichtige medicijnen

Prognose en verdere verloop

De prognose van de menopauze zelf is goed, maar de impact van de overgang kan variëren afhankelijk van de ernst van de symptomen en de algehele gezondheid van de vrouw.

Langdurige effecten van de menopauze
Vrouwen die door de menopauze heen gaan, lopen een verhoogd risico op gezondheidsproblemen zoals osteoporose, hart- en vaatziekten, en cognitieve achteruitgang. De afname van oestrogeen heeft aanzienlijke effecten op botdichtheid en het cardiovasculaire systeem.

Effect van hormoontherapie
Hormoontherapie (HT) kan de symptomen van de menopauze effectief verlichten en helpen om het risico op osteoporose en hartziekten te verlagen. De prognose is beter voor vrouwen die vroeg beginnen met HT en deze behandeling gedurende een beperkte periode volgen.

Complicaties na de menopauze

De menopauze kan het risico verhogen op verschillende gezondheidsproblemen, zoals hart- en vaatziekten en osteoporose, vooral in de eerste jaren na de laatste menstruatie. Vrouwen boven de 65 jaar lopen een hoger risico op osteoporose. Regelmatige botdichtheidsmetingen kunnen aanbevolen worden, vooral bij een familiaire voorgeschiedenis van osteoporose of langdurig gebruik van medicijnen die botverlies kunnen veroorzaken. Daarnaast kunnen abnormale vaginale bloedingen na de menopauze optreden, wat verder onderzoek door een arts vereist, aangezien dit kan wijzen op ernstige aandoeningen zoals kanker.

Preventie

Er zijn verschillende maatregelen die vrouwen kunnen nemen om de impact van de menopauze te verlichten en gezondheidsproblemen te voorkomen.

Gezonde levensstijl
Het handhaven van een gezond gewicht, regelmatig sporten, stoppen met roken en het verminderen van alcoholconsumptie kunnen het risico op symptomen en complicaties van de menopauze helpen verminderen.

Voedingspatroon en suppletie
Een evenwichtig voedingspatroon, rijk aan calcium en vitamine D, is belangrijk voor het behoud van de botgezondheid tijdens de menopauze. Suppletie van deze stoffen kan nuttig zijn om botverlies te voorkomen.

Hormoontherapie
Hormoontherapie kan effectief zijn in het verlichten van ernstige symptomen van de menopauze en het verbeteren van de kwaliteit van leven. Vrouwen moeten echter goed geïnformeerd zijn over de mogelijke risico's en voordelen van deze behandeling.

Praktische tips voor het leven met / omgaan met de menopauze

De menopauze is een periode in het leven van vrouwen waarin de menstruatie stopt en hormonale veranderingen plaatsvinden. Dit kan gepaard gaan met verschillende fysieke en emotionele symptomen. Het is belangrijk om deze veranderingen te begrijpen en te weten hoe je hiermee om kunt gaan om je welzijn te behouden.

Let op een gezond voedingspatroon

Tijdens de menopauze kan het lastig zijn om het gewicht onder controle te houden door hormonale veranderingen. Het is belangrijk om een evenwichtig voedingspatroon te volgen, met veel groenten, fruit en vezels. Vermijd zware maaltijden en beperk je inname van suiker en bewerkte voedingsmiddelen, aangezien deze kunnen bijdragen aan gewichtstoename. Het eten van voedingsmiddelen die rijk zijn aan calcium en vitamine D helpt ook bij het behouden van gezonde botten, omdat de kans op osteoporose tijdens de menopauze toeneemt.

Blijf fysiek actief

Regelmatige lichaamsbeweging is essentieel voor het behoud van je gezondheid tijdens de menopauze. Lichaamsbeweging helpt niet alleen om het gewicht te beheersen, maar het vermindert ook de kans op hart- en vaatziekten, die toenemen na de menopauze. Zorg voor een combinatie van cardio, krachttraining en flexibiliteitsoefeningen, zoals wandelen, fietsen en yoga. Dit ondersteunt je spieren, gewrichten en algemene energielevel.

Zorg voor voldoende slaap

Veel vrouwen ervaren slaapproblemen tijdens de menopauze, vaak als gevolg van opvliegers of nachtelijk zweten. Het is belangrijk om een goede slaaproutine te ontwikkelen. Zorg ervoor dat je slaapomgeving koel en comfortabel is, vermijd cafeïne en zware maaltijden voor het slapen gaan en probeer een ontspannende avondroutine te creëren. Als slaapproblemen aanhouden, overweeg dan een mentale gezondheid professional te raadplegen voor advies.

Beheer opvliegers en nachtelijk zweten

Opvliegers zijn een van de meest voorkomende symptomen van de menopauze. Om deze te beheersen, kun je proberen je omgeving koel te houden, luchtige kleding te dragen en voldoende water te drinken om gehydrateerd te blijven. Vermijd triggers zoals koffie, alcohol en gekruide gerechten, die opvliegers kunnen verergeren. Er zijn ook medicijnen die helpen bij het verminderen van opvliegers, dus bespreek met je arts of dit een geschikte optie voor je is.

Wees alert op je mentale welzijn

De hormonale veranderingen die gepaard gaan met de menopauze kunnen leiden tot stemmingswisselingen, angst of zelfs depressie. Het is belangrijk om goed voor je mentale gezondheid te zorgen. Zoek steun bij vrienden, familie of een psycholoog om emotioneel evenwicht te behouden. Activiteiten zoals meditatie, mindfulness en ademhalingsoefeningen kunnen helpen om stress te verminderen en je gemoedstoestand te verbeteren.

Raadpleeg een arts bij ernstige symptomen

Als je merkt dat de symptomen van de menopauze ernstig zijn of je dagelijks functioneren beïnvloeden, is het belangrijk om een arts te raadplegen. Er zijn verschillende behandelingsopties beschikbaar, zoals hormoontherapie of medicijnen om opvliegers, slaapproblemen of stemmingswisselingen te verminderen. Je arts kan samen met jou de beste behandeloptie bepalen, afhankelijk van je gezondheidstoestand en voorkeuren.

Misvattingen rond menopauze

De menopauze is een natuurlijke fase in het leven van iedere vrouw, maar er bestaan veel misverstanden over wat het precies inhoudt en hoe het lichaam erop reageert. Veel patiënten hebben verkeerde verwachtingen of onjuiste informatie, wat kan leiden tot onnodige angst of misinterpretatie van symptomen. Hieronder bespreken we enkele van de meest voorkomende misvattingen over de menopauze en geven we verduidelijking over de realiteit.

De menopauze begint plotseling en op een vaste leeftijd

Veel patiënten denken dat de menopauze abrupt begint en dat het een duidelijk afgebakend moment in het leven is. In werkelijkheid is de menopauze een proces dat zich over meerdere jaren uitstrekt. De overgangsperiode, ook wel de perimenopauze genoemd, kan al in de veertig beginnen en gepaard gaan met schommelingen in hormoonspiegels voordat de menstruatie definitief stopt. De gemiddelde leeftijd waarop de menopauze intreedt, ligt rond de 51 jaar, maar dit verschilt per patiënt. Factoren zoals genetica, leefstijl en medische aandoeningen kunnen de timing beïnvloeden.

De menopauze is alleen een hormonale verandering en heeft verder weinig impact

Hoewel hormonale schommelingen de kern vormen van de menopauze, heeft deze overgang invloed op veel verschillende lichaamsprocessen. De afname van oestrogeen en progesteron kan leiden tot opvliegers, stemmingswisselingen, vermoeidheid, slaapstoornissen slaapproblemen, een verhoogd risico op osteoporose en cardiovasculaire aandoeningen. Ook kan de huid dunner worden en kunnen spieren en gewrichten stijver aanvoelen. Het is daarom belangrijk om niet alleen naar de hormonale veranderingen te kijken, maar het geheel van lichamelijke en mentale effecten serieus te nemen.

Na de menopauze stopt de behoefte aan een gezonde levensstijl

Sommige patiënten denken dat het na de menopauze niet meer uitmaakt wat ze eten of hoeveel ze bewegen, omdat de grootste hormonale veranderingen al achter de rug zijn. In werkelijkheid blijft een evenwichtig voedingspatroon gezonde voeding en voldoende beweging essentieel, vooral omdat het risico op osteoporose en hart- en vaatziekten toeneemt. Gewichtdragende oefeningen zoals wandelen of krachttraining helpen om de botdichtheid te behouden, terwijl een calcium- en vitamine D-rijk voedingspatroon de botten versterkt.

De menopauze betekent het einde van een actief seksleven

Een veelvoorkomende misvatting is dat de menopauze leidt tot een definitief verlies van libido en het einde van seksuele activiteit. Hoewel hormonale veranderingen invloed kunnen hebben op het seksleven, zoals vaginale droogheid of een verminderd libido, betekent dit niet dat seksuele intimiteit ophoudt. Er zijn verschillende manieren om deze veranderingen te ondersteunen, zoals glijmiddelen, hormonale therapieën of andere behandelingen die door een arts kunnen worden besproken. Seksuele gezondheid blijft een belangrijk aspect van welzijn, ook na de menopauze.

Alle vrouwen ervaren dezelfde symptomen tijdens de menopauze

De symptomen en de intensiteit van de menopauze verschillen sterk per patiënt. Sommige vrouwen ervaren heftige opvliegers, nachtelijk zweten en stemmingswisselingen, terwijl anderen nauwelijks last hebben van symptomen. Factoren zoals genetische aanleg, leefstijl, voedingspatroon en medische voorgeschiedenis spelen hierin een grote rol. Het is daarom belangrijk om menopauze niet als een standaardproces te zien, maar als een individuele ervaring waarvoor maatwerkoplossingen mogelijk zijn.

Hormonale therapie is gevaarlijk en moet worden vermeden

Hormonale substitutietherapie (HST) werd in het verleden in verband gebracht met verhoogde gezondheidsrisico’s, waardoor veel patiënten terughoudend zijn om deze behandeling te overwegen. Recente onderzoeken tonen echter aan dat HST voor veel patiënten veilig en effectief kan zijn, mits het onder medische begeleiding gebeurt en individueel wordt afgestemd. Voor sommige patiënten kunnen niet-hormonale alternatieven zoals voedingsaanpassingen of bepaalde geneesmiddelen medicatie een betere keuze zijn. Het is belangrijk om samen met een arts te bepalen welke behandeling het meest geschikt is.

Na de menopauze is er geen risico meer op zwangerschap

Hoewel de vruchtbaarheid aanzienlijk afneemt in de overgangsperiode, is het niet onmogelijk om zwanger te worden zolang de menstruatie niet volledig is gestopt. Pas wanneer een vrouw een volledig jaar geen menstruatie meer heeft gehad, wordt aangenomen dat de menopauze officieel is ingetreden en de kans op zwangerschap verdwijnt. Tot die tijd is anticonceptie nog steeds noodzakelijk als er geen kinderwens is.

De menopauze is een complexe levensfase die voor iedere patiënt anders verloopt. Door de misvattingen te herkennen en de juiste informatie te verspreiden, kunnen patiënten beter voorbereid zijn op deze overgang en leren hoe ze hun gezondheid en welzijn kunnen optimaliseren.

Lees verder

• Perimenopauze: Periode van symptomen voor menopauze
• Hormonale onbalans: Oorzaken van hormonale schommelingen
• Voortijdige (vroegtijdige, premature) menopauze bij vrouwen