mijn kijk op

Borstkanker: is zelfonderzoek en zelf dokteren verstandig?

Veel vrouwen kunnen erover meepraten: de schok die ze voelden, toen ze een knobbeltje in hun borst ontdekten. Hoewel zo'n knobbeltje in 75% van de gevallen 'niets te betekenen' heeft, is dat niet waar je op zo'n moment aan denkt. Nee, de wereld lijkt even stil te staan. Allerlei scenario's gaan door je hoofd en je ziet jezelf al op de operatietafel liggen of in het ergste geval niet oud worden. Gelukkig is er internet. Voordat je een dokter raadpleegt, kun je er van alles vinden over borstkanker en wat het ook kan zijn. Al naar gelang de soort knobbel die je voelt, kun je zelfs volkomen gerustgesteld worden door de constatering dat jouw aandoening volstrekt onschuldig is. De vraag is echter of jij als leek in staat bent, dit zelf te beoordelen of dat het wel degelijk verstandig is om naar een dokter te gaan. Met andere woorden: is het wel verantwoord om zelf voor dokter te spelen?

Nuttige achtergrondinformatie

Een vrouwenborst is in beginsel bedoeld om een zuigeling mee te kunnen voeden. Daarom bevat elke borst een flinke hoeveelheid melkklieren, die in het geval van zwangerschap of borstvoeding, melk produceren. Tijdens elke menstruatiecyclus worden bovendien hormonen geproduceerd, die de melkproductie bevorderen. Vlak voor een menstruatie kunnen de melkkliertjes wat opzwellen, waardoor de borsten gevoelig worden en soms zelfs pijn doen.

De vele melkkliertjes met bindweefsel eromheen, zijn doorgaans te voelen als 'onregelmatigheden' in beide borsten. Een knobbeltje voelt echter anders aan dan deze normale onregelmatigheden. Je voelt in dit geval duidelijk een verdikking, soms voelt het knobbeltje glad aan en kun je het bewegen tussen je vingers. Soms schiet het weg als een knikker, wanneer je je vinger erop legt. Soms is een knobbel hard, soms kan hij ook zacht zijn, maar anders aanvoelen dan het normale klierweefsel in de borst.

Vrijwel alle vrouwen tussen de dertig en veertig jaar ervaren een zekere 'knobbeligheid' wanneer het om hun borsten gaat. Tijdens elke cyclus die doorlopen wordt, zet het borstweefsel uit en krimpt het weer, waarbij bindweefstelgebiedjes achterblijven, die aanvoelen als kleine knobbeltjes en verspreid door de hele borst heen kunnen zitten. Dit kan best gevoelig zijn en de vrouw in kwestie krijgt last van pijnlijke borsten. Pijn, die vlak voor een menstruatie vaak nog erger wordt. Het aantal knobbels kan dan eveneens toenemen.

Een vrouw van veertig heeft al veel menstruatiecycli meegemaakt. Cycli waarin de melkkliertjes vaak onvoldoende tijd kregen, zich volledig te herstellen. Door de jaren heen gingen met het verdwijnen van de menstruatie, niet meer alle knobbeltjes weg en zo kan het gebeuren dat ze op een dag zo'n knobbeltje voelt en zich afvraagt of ze mogelijk borstkanker heeft.

Wat ze zou kunnen voelen

Zoals gezegd, is niet elke knobbel die iemand voelt in haar borst, ook meteen kwaadaardig. 75% van de knobbels blijkt na onderzoek zelfs goedaardig te zijn! Er zijn zelfs verschillende soorten goedaardige tumoren. In dat geval noemt men het knobbeltje ook geen kanker.

Fibrocystische veranderingen

Tijdens elke cyclus kunnen er cysten ontstaan. Dit zijn met vocht gevulde holtes. Tijdens elke cyclus die doorlopen wordt, zet het borstweefsel uit en krimpt het weer. Hierbij kunnen bindweefselgebiedjes achterblijven, die voelbaar zijn als kleine knobbeltjes. Ook kan het gebeuren dat er na de menstruatie vocht achterblijft in een cyste, dat dan ook te voelen is als een knobbeltje. Cystes kunnen soms worden uitgezogen; dat wordt vaak gedaan als de vrouw er last van heeft (een met vocht gevulde cyste kan erg pijnlijk zijn). De aandoening zelf, voor zover je het al een aandoening kunt noemen, is feitelijk niet ernstig, maar een normaal gevolg van jarenlang maand na maand ongesteld worden.

Bindweefseltumor

Dit is een goedaardige woekering van bindweefsel in de borst. In principe is dit niet levensbedreigend. Waarschijnlijk heeft de productie van het hormoon oestrogeen invloed op het ontstaan ervan. Een bindweefselknobbeltje is doorgaans 2 of 3 centimeter in doorsnede en kan met de vingers heen en weer bewogen worden onder de huid. Het zit dus niet vast aan de huid of aan de diepere spierlagen in de borst.

Verhard klierweefsel

Aan de eindvertakkingen van de melkkliertjes kan soms nieuw klierweefsel ontstaan. Dit gaat samen met de vorming van extra bindweefsel, wat maakt dat het weefsel hard aanvoelt en soms door de huid gevoeld kan worden als een knobbel. Deze knobbel is niet beweeglijk en de juiste diagnose wordt vaak gesteld na weefselonderzoek en het maken van een borstweefsel waarop in het geval van verhard klierweefsel, kalkspatjes te zien zijn.

Met vocht gevulde cysten

Een cyste is een vetbultje in de borst dat naarmate de menstruatie nadert zich steeds meer kan vullen met vocht. Dit bultje kan als een knobbel in de borst te voelen zijn. Desgewenst kan het worden leeggezogen.

Naast deze vier genoemde dingen, zijn er nog een aantal goedaardige aandoeningen die voelbaar (kunnen) zijn als een knobbeltje. Het ene knobbeltje is dus het andere niet, maar voor iemand met kennis van zaken is het in principe mogelijk om voor zichzelf uit te maken of het raadzaam is om naar huisarts te gaan of dat ze daar nog even mee kan wachten.

Wat is kenmerkend voor borstkanker, met andere woorden: waar moet je op letten?

Wanneer weet je zeker dat het foute boel is of in ieder geval dat het raadzaam is om naar de huisarts te gaan? Specialisten hebben een aantal kenmerken op een rijtje gezet. Wanneer er sprake is van deze klachten, is nader onderzoek nodig om te weten te komen of het kanker is, of toch iets meer onschuldigs.

In deze gevallen is het verstandig om direct je huisarts te raadplegen

• een ongewoon knobbeltje in de borst, dat bovendien niet beweegbaar is met de vingers
• schilfering of roodheid van de tepel of kuiltje in de borst
• een verdikking die als een 'draadje' (strengetje) naar de tepel lijkt te lopen
• ingetrokken tepel (terwijl dit eerder nooit het geval was)
• vocht uit de tepel (bloederig, waterig, groen, geel of bruin, melkachtig)
• warm aanvoelende borst met een rode verkleuring van de huid
• een slecht genezend plekje
• pijnlijk, anders aanvoelend plekje in de borst
• zwelling in de oksel(s)

Het risico dat het om een kankergezwel gaat is groter bij vrouwen die ouder zijn dan 40 jaar. Het risico is nog groter als borstkanker veel in hun familie voorkomt, zeker wanneer het de erfelijke vorm betreft. Ook als de knobbel geen duidelijke begrenzing heeft en niet bewegelijk is, kan dit een indicatie zijn voor kanker. Een kenmerk van kanker is namelijk dat het infiltreert in gezond weefsel. De kankercellen nemen onderliggend weefsel als het ware over. Een goedaardige knobbel zit vaak los van de huid of het weefsel eronder, wat maakt dat je hem kunt bewegen.

Wanneer je daarbij ook nog last hebt van een ingetrokken tepel, er veranderingen aan de huid te zien zijn, en je bovendien last hebt van (bloederige) afscheiding uit de tepel, is het zeker raadzaam om direct een arts te raadplegen.

Verschil tussen een goedaardig en een kwaadaardig gezwel

Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen, die doordat ze verouderen of beschadigen, regelmatig moeten worden vervangen. Dit gebeurt door middel van celdeling. Elke cel bevat een celkern, die perfect geprogrammeerd is en precies weet wanneer de volgende deling moet plaatsvinden. Heel soms gaat er tijdens dit proces iets fout. Normaal gesproken is er dan nog geen man overboord, daar er bepaalde mechanismen zijn die deze fouten kunnen herstellen zodat de normale deling kan blijven plaatsvinden. Soms lukt het echter niet om deze fout te herstellen. In dat geval gaat een cel zich ongecontroleerd delen, waardoor een tumor of een gezwel ontstaat.

Er kunnen goedaardige of kwaadaardige gezwellen ontstaan. Goedaardige gezwellen zijn bijvoorbeeld wratten. Goedaardige tumoren groeien niet door andere weefsels heen en zijn dus in principe ongevaarlijk, mits ze niet inoperabel zijn of belangrijke organen (zoals hersenweefsel) aan de kant drukken. In dat geval kan ook een goedaardig gezwel dodelijk zijn.

De cellen van kwaadaardige tumoren kunnen omliggende weefsels en organen binnendringen. Alleen in dit geval spreekt men van kanker. Een goedaardige tumor wordt in de regel geen kanker genoemd. Een ander belangrijk kenmerk van een kwaadaardige tumor, is dat hij kan gaan uitzaaien. Tumorcellen kunnen zich via de bloedbaan of door middel van je lymfeklieren verplaatsten om op een andere plek in het lichaam tot een nieuwe tumor uit te groeien. Borstkanker kan zich bijvoorbeeld uitzaaien naar de longen en vervolgens iemands dood betekenen.

Toch naar de dokter, zelfs als je zeker weet dat het goedaardig is?

Veel mensen zien er tegenop om naar de dokter te gaan. Juist de angst dat er iets ernstigs aan de hand kan zijn, kan mensen tegenhouden de stap naar de dokter te maken. Soms denken mensen ook dat het 'toch geen zin heeft' of hebben ze geen zin in alle medische rompslomp. Liever kijken ze dus op het internet in de hoop een antwoord te vinden op de vraag wat ze hebben. Vaak volgt opluchting als ze uit alles wat ze lezen kunnen concluderen dat ze waarschijnlijk een onschuldige bindweefselknobbel hebben die bovendien elke maand weer kleiner wordt wanneer ze hun menstruatiecyclus gehad hebben.

Vanuit de wetenschap ontbreekt echter het pleidooi als het gaat om zelfonderzoek. In plaats daarvan richt de vereniging voor Borstkanker Nederland zich op educatie (en dus niet op promotie van zelfonderzoek). Hoewel deze educatie de vrouw een hoop duidelijkheid kan geven over de soort aandoening die ze heeft, is het niet raadzaam om zelf voor dokter te spelen. Het is namelijk niet mogelijk om in de borst te kijken, waardoor je als leek niet kunt zien of het bijvoorbeeld om een cyste of een bindweefseltumor gaat. Verder kan alleen onderzoek aantonen of de goedaardige aandoening ook kan ontaarden in een kwaadaardige. Daarbij hoef je niet te blijven rondlopen met pijnlijke cystes. Deze kunnen vrij gemakkelijk leeggezogen worden. En een bindweefseltumor is weliswaar onschuldig, toch is het raadzaam om naar de huisarts te gaan als deze na een menstruatie niet kleiner wordt of in doorsnede groter wordt dan 4 centimeter.

Bij een knobbeltje dat onder invloed van diverse menstruaties afwisselend kleiner en groter wordt, is het verantwoord om drie menstruaties af te wachten. Wanneer het knobbeltje er dan nog zit, is het altijd verstandig er even mee naar de dokter te gaan. Hij kan vervolgens onderzoeken of het inderdaad om een goedaardige aandoening gaat, of toch om een kwaadaardige.

De volgende onderzoeken worden doorgaans uitgevoerd

• Algemeen borstonderzoek: de arts bekijkt de borsten en bevoelt ze. Hij let op de conditie van de huid, de stand van de tepel en hoe het knobbeltje onder zijn hand aanvoelt (is het beweeglijk of juist niet?).
• Mammografie: dit is een foto van de borsten.
• Echografie: door middel van geluidsgolven kan informatie worden verkregen over de verschillende weefsels in de borst. Zo kan men erachter komen of het om een cyste gaat, een kwaadaardig gezwel of een goedaardige bindweefselknobbel.
• Punctie: bij een punctie worden met een dunne naald vocht en of cellen opgezogen uit het te onderzoeken weefsel. Dit vocht wordt vervolgens onder de microscoop onderzocht.
• Biopsie: een stukje weefsel wordt weggenomen en onder de microscoop onderzocht.

Conclusie

Het is zeker niet verkeerd om via internet of andere kanalen de mensen te informeren over borstkanker en andere aandoeningen van de borst, zodat de vrouw in kwestie alarmerende signalen zelf op tijd kan herkennen. Waar men er voorheen op aandrong dat vrouwen hun borsten maandelijks zouden onderzoeken, is men daar anno 2016 wat meer terughoudend in geworden. Men heeft ontdekt dat maandelijks zelfonderzoek van de borsten de levensverwachting van vrouwen die zich vervolgens bij de dokter melden niet doet toenemen. Maandelijks onderzoek kan er namelijk toe leiden dat vrouwen nieuwe veranderingen juist over het hoofd zien.

Vrouwen bij wie erfelijke borstkanker in de familie zit doen er echter wel goed aan wanneer ze hun borsten maandelijks controleren. Dan geldt immers wel: hoe eerder iemand naar de dokter gaat, hoe groter de kans op genezing. Soms kunnen vrouwen er zelfs voor kiezen hun borsten preventief te laten verwijderen. Voor de overige vrouwen geldt dat regelmatig controleren van de borsten (zo'n vier keer per jaar) afdoende is. Wanneer ze onregelmatigheden voelen is het altijd verstandig om daarmee naar een dokter te gaan, al kun je er naar gelang de klacht voor kiezen om bijvoorbeeld drie menstruaties af te wachten.

Zelf dokteren brengt namelijk altijd het risico met zich mee dat je door een gebrek aan kennis en een gedegen opleiding bepaalde dingen over het hoofd ziet. Bovendien kan een arts iemand zekerheid geven, ook als het om een goedaardige aandoening gaat.